Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 27

ગાંધી જીરું
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૨૭ અંતિમ
hષાંક ક
ગાંધી
યાય વિશેષાંક 5 ગાંધીજીવનનો
* બંગાળી શીખવા માંડ્યું. રોજ ગમે તેટલા કામ વચ્ચે બંગાળીની અસામાજિક તત્ત્વ તરીકે જોતા થયા. સંબંધો વણસતા રહ્યા. 5 હું પ્રેક્ટિસ તેઓ કરતા હતા. તેમની હત્યાના દિવસે પણ તેમણે ૧૯૪૬ના ઑગસ્ટમાં કૉલકતાના “સીધાં પગલાંથી હિંદુઓમાં ૐ 2 બંગાળીનો પાઠ કર્યો હતો! ૧૯૪૬ના ઉનાળામાં લાલ કિલ્લામાં બિહારી હિંદુઓ મોટા પ્રમાણમાં મરાયા. ત્યાં વળી નોઆખલીમાં
આઝાદ હિંદ ફોજના અફસરો પર મુકદ્દમો શરૂ થયો. આઝાદ હિંદ મુસ્લિમોએ હિંદુઓની કલેઆમ કરી તે ખબર આવ્યા. બિહારીઓ હું ફોજના સૈનિકોને ગાંધીજીએ નોઆખલી આવી લોકોની સેવા અને બિહારનાં બંગાળીઓ ઉશ્કેરાયાં, તોફાનો ફાટી નીકળ્યાં, જે હું શું કરવાની અપીલ કરી. ગાંધીજીનું ઝૂંપડું ભારત અને વિદેશના લોકો ગાંધીજીના ઉપવાસની વાતથી બંધ પણ થયાં, પણ એ તોફાનોમાં ૬ ૐ માટે તીર્થસ્થાન બન્યું હતું. પ્રાર્થના સમયે આધ્યાત્મિક ઊંડાણથી ગામો બળ્યાં. કૂવાઓ મૃતદેહોથી ભરાઈ ગયા. ગાંધીજી બિહાર હૈ કૅ ભરેલા વિષયોથી લઈને રોજબરોજની સમસ્યાઓ પર અને સમભાવ પર આવ્યા તે પહેલાં આ બધું બન્યું હતું. તે પછી તો પંડિત નેહરુ, એ ગાંધીજી પ્રવચનો આપતા. “દુષ્કૃત્યોને નમતું ન આપવું પણ ડર્યા સરદાર પટેલ, આચાર્ય કૃપાલાની, ડૉ. રાજેન્દ્રપ્રસાદ, વાઈસરોય હૈ વગર તેમની વચ્ચે રહેવું અને સત્યપરાયણતા જાળવી રાખવી. ફક્ત વગેરેએ બિહાર આવીને વહિવટી તંત્રને સાબદું કર્યું. આ બાબતમાં હું
ભલાઈનો ઝાઝો ઉપયોગ નથી. તેની સાથે જ્ઞાનનું સંયોજન થવું બંગાળ કરતાં બિહાર નસીબદાર નીવડ્યું. ગાંધીજી આવ્યા ત્યારે શું 3 જોઈએ. સૂક્ષ્મ વિવેક કેળવવો. કસોટીની ક્ષણે ક્યારે બોલવું ને ક્યારે પરિસ્થિતિ એકંદરે કાબૂમાં હતી પણ ભારેલા અગ્નિ જેવું વાતાવરણ હૈ હું મૌન રહેવું, ક્યારે પગલાં ભરવાં અને ક્યારે કશું ન કરવું તે સમજતાં હતું. હવામાં દહેશત હતી. ૬ શીખવું જોઈએ.’
બિહાર આવીને ગાંધીજી ગામડે ગામડે, અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં ગાંધીજીએ બંગાળના મુખ્ય પ્રધાન શહીદ સુહરાવર્દીને સ્થિતિ પણ ફર્યા. લોકોને ઠપકો આપ્યો, ‘હિંદમાં ક્યાંય પણ કંઈ બૂરું * જણાવતો ને મદદ માગતો પત્ર લખ્યો. તેમણે ગાંધીજી પર આરોપ કામ થાય તેની જવાબદારી પોતાની છે તેવું દરેક હિંદીને લાગવું કે ન મૂક્યો કે તમારે લીધે જ બંગાળની પરિસ્થિતિ બગડી છે માટે જોઈએ.” ખાન અબ્દુલ ગફારખાન પણ બિહાર આવ્યા હતા. હું નોઆખલી છોડી દો. ગાંધીજીએ તેમને સત્ય સમજાવવાની ઘણી અફઘાન સરહદની લડાયક પઠાણ પ્રજાને ખાને અહિંસા શીખવી છે 3 કોશિશ કરી. પણ વ્યર્થ! નોઆખલીના ઘણાં મુસલમાન પણ એમ હતી. તેઓ આવ્યા અને ગાંધીજી સાથે દરેક તોફાનમાં અડગપણે ? $ માનતા કે ગાંધીજીને બિહારના મુસ્લિમો કરતાં નોઆખલીના ઊભા રહ્યા. ૬ હિંદુઓની ચિંતા વધારે છે કેમ કે ગાંધીજી પોતે હિન્દુ છે. સ્થિતિ નવા આવેલા વાઇસરૉયના આમંત્રણથી પછી ગાંધીજી દિલ્હી હું ગૂંચવાતી હતી. ગાંધીજીએ ખૂબ દુ:ખ સાથે કહ્યું, ‘હિંદુ-મુસલમાનના ગયા. સાંજની પ્રાર્થનાઓમાં કુરાનની આયાતો ગાવાની શરૂઆત જુ થે સંબંધમાં મારી અહિંસા કામ દેતી નથી.’
કરી. દિવસો સુધી તેનો વિરોધ થતો રહ્યો અને ગાંધીજી પ્રાર્થનાસભા છે કે બિહારમાં પરિસ્થિતિ પાછી વણસી હતી. તેના હેવાલોનો ગાંધીજી વિખેરી નાખતા રહ્યા. છેવટે વિરોધ શમ્યો. પણ કોમી વેરઝેરને મેં 9 ઝીણવટથી અભ્યાસ કરતા. બિહારમાં હિંદુઓ મુસલમાનોને ભુલાવી દે અહિંસા દ્વારા કઈ રીતે કાબૂમાં લાવવું તે યક્ષપ્રશ્ન હજુ ઊકલ્યો ? હું તેવા અત્યાચારો પર ઊતરી આવ્યા હતા. ગાંધીજીએ બિહાર જવાનું નહોતો. બાદશાહખાન પણ આ સમજતા હતા. તેમની સમસ્યા વધુ ઉં કું નક્કી કર્યું. બિહારના આગેવાનોએ કહ્યું તો ખરું કે તેઓ ગાંધીજી ગંભીર હતી: ‘અમે તો ભારતના પણ નથી અને પાકિસ્તાનના પણ નહીં કું શું કહે તે બધું કરવા તૈયાર છે, પણ રાજેન્દ્રપ્રસાદે લખ્યું છે તેમ, રહીએ. પણ મહાત્માજી છે ત્યાં સુધી હું ચિંતા કરતો નથી.” હું તેમના શબ્દોમાં સાચો પશ્ચાત્તાપ હતો નહીં. ગાંધીજીનાં મોં પરનો દિલ્હીથી ગાંધીજી ફરી બિહાર આવ્યા. હુમલાનો ભોગ શું વિષાદ વધુ ઘેરો બન્યો. ‘બિહારે બંગાળનો જવાબ આપી બંગાળને બનેલાઓને ખોટી પ્રતિક્રિયાઓમાંથી બચાવવાનું કામ ઘણું અઘરું છું છે બ્રેક મારી છે એવી માન્યતા પ્રવર્તતી જોઈને તેમને વધુ દુ:ખ થયું. હતું. ગાંધીજીની મથામણ એને માટે જ હતી. પ્રાર્થનાસભાઓમાં કે : પ્રાર્થના દરમ્યાન તેમણે એ દુ:ખ વ્યક્ત કર્યું અને મુસ્લિમ નિરાશ્રિતો પણ તેઓ લોકોને આ અંગે સમજાવતા. કુરાનની આયાતોનું પઠન
માટે ફાળો કર્યો. ગરીબોએ પણ તેમાં શક્તિ મુજબ દાન કર્યું. ચાલુ જ હતું. તેના અનુવાદના પઠન સામે, કોઈ વિરોધ કરતું ? હું જો કે બિહારના બનાવોનાં મૂળ પણ ઊંડાં હતાં. ૧૯૩૦ પછી નહીં; પણ અરબીમાં આયાતો બોલાય તો વિરોધ થતો. ગાંધીજી 8 હું મુસ્લિમ લીગનો ચૂંટણીઓમાં પરાજય થયો અને કોંગ્રેસનો વિજય. કહે, “મુસ્લિમો ખરાબ કામ કરે તેથી કુરાનની મહત્તા ઓછી થાય છે કે તેથી લીગ અકળાઈ ઊઠી હતી. તેથી જ્યારે ૧૯૩૯માં હિંદની સંમતિ છે તેવું હું ન માનું. બિહારમાં હિંદુઓ ગાંડા બન્યા તેથી શું ગીતા રે ૐ વિના તેને બ્રિટિશોએ ‘વિશ્વયુદ્ધમાં ભાગ લેનાર દેશ’ જાહેર કર્યો ખરાબ થઈ જાય છે?' ૐ ને તેના વિરોધમાં બિહારમાં કોંગ્રેસના પ્રધાનમંડળે રાજીનામું આપ્યું દરમ્યાન કોલકાતામાં પરિસ્થિતિ બગડી હતી. હું ત્યારે મુસ્લિમ લીગે ‘મુક્તિદિન' ઊજવ્યો અને એથી હિંદુઓ લીગને ૧૯૪૭ના ઑગસ્ટમાં ગાંધીજી દિલ્હી થઈ શ્રીનગર પહોંચ્યા. ૪ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશે જે માણસ ધરતી પર, આકાશ ઓઢીને સુ એ, તેને કોનો ભય ? વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક કા ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ન ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી 4