________________
તિરસ્કાર તે દુર્નય અને ત્રણેને સ્વીકાર તે સ્યાદ્વાદ. જ્ઞાન એ મોક્ષને માગ છે, એ વાક્ય સાચું છે. પણ એ એક જ મોક્ષમાર્ગ છે, એમ કહેવું એ સાચું નથી. જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર એ ત્રણે એકત્ર મળીને મોક્ષને માર્ગ બને છે. તેવી જ રીતે દેવની પૂજા એ મોક્ષને માર્ગ છે, એ વાક્ય સાચું છે પણ એ એક જ વાકય સાચું છે એમ નથી. ગુરુવંદન પણ મોક્ષમાર્ગ છે, ધર્મનું આરાધન પણ મેક્ષને માગે છે. ત્રણેને મેક્ષના માર્ગ તરીકે સ્વીકાર–સ્યાદ્વાદ શુત છે.
ત્રણમાંથી કઈ એકને સ્વીકારનાર નયશ્રત છે. અને કેઈ એકને સ્વીકારી અન્યને નિષેધ કરનાર દુનયકૃત છે. આ જ વાતને વ્યવહારિક દૃષ્ટિએ સમજવી હોય તે મદકનું દષ્ટાંત છે. મેદક એ ઘી, ગોળ અને આટે, એ ત્રણે વિધિપૂર્વક એકત્ર મળે ત્યારે થાય છે. એ ત્રણમાંથી કઈ એકને મેદકનું કારણ કહેવું, એ નય છે. એકને કહીને બીજાને નિષેધ કરે, એ દુર્નય છે. ત્રણેનું સ્થાપન કરવું એ સ્યાદ્વાદ છે. બીજું દૃષ્ટાંત ઘરનું છે. કેઈ પણું ઘર અથવા મકાન તેના પાયાની, ભીંતની અને છાપરાની અપેક્ષા રાખે છે. ઘર માટે પાયાને સ્વીકાર કર, પાયા સિવાય બીજાને ઈન્કાર કરે અને ત્રણેને સ્વીકાર કરે એ ત્રણે વાળે દેખીતી રીતે જ ભિન્ન છે. એ ત્રણે વાને અનુઅમે નય, દુર્નય અને સ્યાદ્વાદની સંજ્ઞા આપી શકાય. આ રીતે સ્યાદ્વાદ, નયવાદ અને દુર્નયવાદ પ્રત્યેક સ્થળે વિચારી શકાય છે. દુનિયવાદ એકાંતવાદ છે. સ્યાદ્વાદ
