________________
દ્વિતીય વિભાગ
સૂત્ર નય
પ્ર.—ઋનુસૂત્ર નય એટલે શું ?
૩૭
ઉ--જે દૃષ્ટિ તત્ત્વને ફકત વત માનકાળ પુરતુ જ સ્વીકારે છે અને ભૂત ભવિષ્ય કાળને કાર્યના ખાધક માની તેના સ્વીકાર કરતી નથી તે ક્ષણિકાષ્ટિ ઋસૂત્ર નય કહેવાય છે. ઋજીસૂત્ર નયનો વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે છે, ઋતુ-સરલ+સૂત્ર -ખાષ=સરલ મેષ થાય છે તે; સરલ એવા જે વત માન તેને ~~ઋજુસૂત્ર નય માને છે. આ નય અતીત અને અનાગત કાળની અપેક્ષા કરતા નથી. પરંતુ વર્તમાન કાલમાં વસ્તુમાં જે પર્યાય હાય તેના સ્વીકાર કરે છે; દાખલા તરીકે એક પરમાણુ પૂર્વે કાળુ હતુ. હમણા લાલ છે–ભવિષ્યમાં પીળુ' થશે. આ ઉદાહરણમાં એ કાલ (ભૂત અને ભવિષ્યના) ત્યાગ કરીને તે પરમાણુને વર્તમાનમાં લાલ દેખીને લાલ કહેવુ" એ આ નયનુ લક્ષણ છે.
પ્ર~~આથી આનું શું તાત્પ સમજવુ' ?
ઉ——આથી વસ્તુ જેવા ગુણે વર્તમાન કાળે પરિણમે તે તે પ્રમાણે તે વસ્તુને કહે છે. જેમ કોઈ જીવ ગૃહસ્થ છે પણ અંતર’ગ મુનિ પરિણામે વર્તે છે તેથી મુનિ કહેવાય છે અને જે મુનિમાં ગૃહસ્થના ગુણુ પ્રવર્ત્તતા હાય તે ગૃહસ્થ કહેવાય. અર્થાત્ જે જેવા હાય તેવા ખેલાવે તે ઋજુસૂત્ર નયના ઉદ્દેશ છે. કાલકૃત ભેદને અવલંબી વસ્તુવિભાગથી શરૂ થતાં ઋજીસૂત્ર નય માનવામાં આવે છે.
પ્ર--આ નય કેટલા નિક્ષેપા માને છે ?
