________________
દ્વિતીય વિભાગ
સંગ્રહ નયને તરવાનુબોધ પ્ર–સંગ્રહ નયને તત્ત્વાનુબોધ શું છે? ઉ–સંગ્રહનય-સર્વને એક કહે.
વ્યવહારનય પ્ર-વ્યવહારનય કોને કહે છે?
ઉ––સંગ્રડ નયે ગ્રહણ કરેલી વસ્તુને ભેદાંતરે વહેંચે તેને વ્યવહાર નય કહે છે. વ્યવહાર નયને વ્યુત્પત્તિ અર્થवि-विशेषण, अवहरति प्ररूपयति पदार्थान् इति व्यवहारः વિશેષે કરીને જે પદાર્થોનું નિરૂપણ કરે છે તે વ્યવહાર નય છે અર્થાત્ સામાન્યનું નિરાકરણ-અપહરણ કરનાર તે વ્યવહારનય છે. વળી વ્યવહાર એટલે બહુ ઉપચારવાળો, વિસ્તૃત અથવા એવે, જે લૌકિક બોધ અર્થાત્ લેક જે ગ્રહે તેજ વસ્તુ એમ માનનાર.
આ નય જ્ઞાન ધ્યાનના પરિણામ વિના બાહ્ય કિયા. ગ્રાહી–ભેદગ્રાહી તે વ્યવહાર નય છે.
વળી વિવિધ વસ્તુઓને એક રૂપે સાંકળી લીધા પછી તેના ભેદ કરી પૃથક્કરણ કરવું તેને વ્યવહાર નય કહે છે દાખલા તરીકે કાપડ કહેવાથી કંઈ જુદી જુદી જાતના કાપડની સમજ પડતી નથી અને તેનું નામ દીધા વિના અમુક કાપડની જાત મળી પણ શકતી નથી. વળી બીજા દૃષ્ટાંત પ્રમાણે જોઈએ તે તત્વજ્ઞાનના પ્રદેશમાં સતરૂપ વસ્તુ ચેતન અને જડ બે છે. ચેતન પણ સંસારી અને મુક્તિનું–એમ બે પ્રકારે છે આમ તેના ઘણા પ્રકારે થઈ શકે તે બધા વ્યવહાર નયની કેટિમાં મુકાય છે.
