________________
૧૦
નય માપ શિક.
એકજ પદાર્થ સમજે છે જેવી રીતે કુંભ, કલશ, ઘટ ઈત્યાદિ. અનેક શબ્દ એક વાચાર્થ (ઘટને) એકજ પદાર્થ એટલે ઘડે સમજે છે. ટૂંકાણમાં સમાન અર્થ વાચક જેટલા શબ્દો. હોય તે આ નયની કેરિટમાં આવે છે. દાખલા તરીકે રાજા, નૃપ અને ભૂપતિ એ બધાના વ્યુત્પત્તિ અર્થ જુદા છે. છતાં વાચ્યાર્થ એક હોવાથી તે બધા શબ્દનયની કેટિમાં આવે છે. ઈદ્ર, શક અને પુરંદર આ બધાના વ્યુત્પત્તિ અર્થ જુદા છે છતાં તે ઈદ્ર તરીકે શબ્દ નયની કટિમાં ગણુય છે વળી કપડું, લુગડું, વસ્ત્ર વિગેરે શબ્દોને એકજ અર્થ છે તેમ આ નય સમજાવે છે.
પ્ર–ઋજુસૂત્ર અને શબ્દ નયમાં શું ફેર છે?
ઉ–વર્તમાનકાળ સ્થિતિજ એક માત્ર વસ્તુ છે એમ. ઋજુસૂત્ર નય માને છે તેમ શબ્દ નય વનિ ભેદે (નહિ કે વ્યુત્પત્તિ ભેદે) ભિન્ન ભિન્ન લિંગ, ભિન્ન ભિન્ન કાળાદિવાળા. શબ્દ વડે કહેવાની વસ્તુ પણ ભિન્ન ભિન્ન માને છે. દાખલા તરીકે રાજગૃહ હતું એમ લખ્યું હોય તો એમ સમજવું કે અત્યારના રાજગૃહ કરતાં પ્રથમનું રાજગૃહ જુદું હોવું જોઈએ.
પ્ર–અનુસૂત્રનય કરતાં શબ્દનયને વિષય કેટલું છે?
ઉ–તેને વિષય ત્રાજુસૂત્ર કરતાં અલપ છે. કારણકે કાલાદિવચન લિંગથી વહેચતા અર્થને તે ગ્રહે છે અને ત્રાજુસૂત્ર નય વચન લિંગને ભિન્ન પાડતું નથી તેથી શબ્દ નયનું ક્ષેત્ર ત્રાજુસૂત્ર નય કરતાં નાનું છે.
