________________
કલિંગનું આ વિરાટ-મંદિર-મૂર્તિ વિહોણું છે. આનું શિલ્પ અને આનું શિખર તો ભવ્ય છે. પણ જ્યાં સુધી અપહૃત બનેલી એ “કલિંગજિન”ની સુવર્ણપ્રતિમા આમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠિત ન થાય, ત્યાં સુધી આ દિવ્યતા દર્શનીય- પૂજનીય ન બની શકે, તેમજ આનું શિખર પણ લહેરાતો વિજય-ધ્વજથી વંચિત જ રહે ! મૂષિક અને આંધ દેશના વિજય પછીના વર્ષોમાં કલિંગે રાષ્ટ્રિક અને ભોજિક તરીકે પ્રસિદ્ધ રાજાઓ ઉપર પણ વિજય મેળવ્યો. આંધ્રની સામે કલિંગને જ્યારે આક્રમણ કરવું પડ્યું હતું, ત્યારે આ રાજાઓ આંધની સહાયમાં ઉભા રહ્યા હતા અને આમ કરીને વિના કારણે કલિંગના ક્રોધને એમણે આમંત્રણ આપ્યું હતું. આજનું મહારાષ્ટ્ર અને બિહાર સંભવિત રીતે એ કાળમાં રાષ્ટ્રિક અને ભોજક તરીકે પ્રસિદ્ધ હતું.
રાજા ખારવેલે રાષ્ટ્રિક અને ભોજિક આ બંને રાષ્ટ્રોને પોતાના પગમાં નમાવીને જગતને બતાવી આપ્યું કે, કલિંગ હવે પોતાનો એ મિજાજ અને એ સાજ પુનઃ મેળવી ચૂક્યું છે ! આ બંને વિજિત રાજયોને કલિંગની આજ્ઞા મનાવીને, એની સ્વતંત્રતા પર ઝાઝી જંજિરો નાખ્યા વિના જ રાજા ખારવેલ પાછા ફર્યા. આ પછી પાંડ્ય-દેશના વિજયની તેમજ જાવાબાલી આદિ દૂર-દૂરના ટાપુઓ પર કલિંગની સેનાએ રાજા ખારવેલના વિજય ધ્વજને ફરકાવ્યાની ઘટનાઓ બની, એથી કલિંગની નામના-કામના દિગદિગંતને ગજાવતી આગળને આગળ વધી રહી !
મહારાજા ખારવેલ, કાયાપલટ પામેલા કલિંગને જોઈને જે સંતોષ અનુભવતા, એ સંતોષ અશોકના અમાનુષી આક્રમણની યાદ આવતી, ત્યારે પાછો ક્યાંય ખોવાઈ જતો અને એમાં પણ “કલિંગજિન”ની સુવર્ણ પ્રતિમાના અપહરણની કોઈ દુઃસ્વપ્ન સમી સ્મૃતિ થતાં તો એ સંતોષ સાવ નામશેષ થઈ જતો અને કલિંગની સમૃદ્ધિ સર્વતોમુખી વૃદ્ધિ પામતી હોવા છતાં એમને “કલિંગજિન”ની પુનઃપ્રાપ્તિ વિનાની આ સમૃદ્ધિઓ જાણે આત્મા વિનાના ખોળિયા જેવી નગણ્ય જણાતી !
20
N"
~ મહારાજા ખારવેલ
