________________
આ કલ્પના જ ખારવેલને આનંદિત બનાવી જતી એમને વળી એમ પણ થતું કે ઓહ ! મારી સમક્ષ કર્તવ્યોની કેટકેટલી કેડીઓ ફંટાયેલી પડી છે ! કલિંગને તો મેં બધી રીતે સમૃદ્ધ બનાવ્યું, પણ ધર્મસમૃદ્ધિની સાર્વત્રિક સ્થાપનાનું કાર્ય તો હજી બાકી જ છે ! મેં જે જે રાજ્યોનું સ્વામીત્વ સ્વીકાર્યું છે, એ એ રાજ્યોને ધર્મથી સમૃદ્ધ બનાવવાની ફરજ તો અદા કરવાની હજી બાકી જ છે ! મંદિરો, પૌષધશાળાઓ આદિથી કલિંગ-રાજ્યનો વિસ્તાર સમૃદ્ધ ન હોય અને હું આના સ્વામી તરીકે હોઉં, તો એ સ્વામીત્વ મારા માટે શરમજનક ગણાય !
આ વિચારણાના અવસરે જ ખારવેલની સમક્ષ કુમારગિરિ-તીર્થ જેવા સર્જનોની સ્મૃતિ થઈ આવતી અને એઓ મનોમન વિચારતા કે, ઠેર-ઠેર તો કુમારિગિરના આ તીર્થને અવતિરત કરવાની મારામાં ભક્તિ હોવા છતાં શક્તિ નથી ! પણ આના અંશ-વંશને તો હું જરૂર ઠેર-ઠેર સ્થાપી શકું !
ઘણીવાર ખારવેલનું મન ભૂતકાળમાં ભમવા નીકળી પડતું અને આ ભ્રમણ એમના દિલમાં આઘાત પણ પેદા કરી જતું. એમાંય “બારદુકાળી” તરીકે વગોવાયેલો એ ગોઝારો દુર્ભિક્ષ-કાળ યાદ આવતો અને એની જૈનશાસન પર પડેલી અવળી-કાળી અસરોની સ્મૃતિ થતી, ત્યારે તો એમના કાળજામાં કાતિલ કાપો પડી જતો. આ દુર્ભિક્ષની દૂરગામી વિપરિત અસરો રૂપે દ્વાદશાંગીના સ્વાધ્યાયની ખળખળ વહેતી સરવાણી ઠીક-ઠીક પ્રમાણમાં થંભી ગઈ હતી અને હાથમાં રહેલા કંઈ હીરા ખોવાઈ ગયા હોય, એવી દશા શ્રમણ સંઘની થઈ હતી. આહારપ્રાપ્તિના ભાવે સંયમયાત્રામાં ભંગાણ પડ્યું હતું. આ ભંગાણથી શ્રુત-સ્વાધ્યાયની અવિરત-પ્રવૃત્તિ લગભગ છિન્નભિન્ન જેવી બની ગઈ હતી અને આવી જે મુનિઓ સ્વનામની જેમ શ્રુતનો સ્વાધ્યાય કરી શકતા હતા. એઓનો શ્રુત-સ્વાધ્યાય દુકાળના કારણે પથરાળ ખડકો વચ્ચેની વહેતા પાણીના રેલાની જેમ કુંઠિત-સ્ખલિત બની ગયો હતો. મહારાજા ખારવેલ
~~~ ૧૦૩
