________________
ખારવેલ ચેદી વંશનો હતો. કલિંગનો પ્રથમનો રાજવંશ નાશ પામી ચૂક્યો હતો. અશોકે કલિંગ જીત્યા પછી ત્યાં પોતાનો એક વાઇસરોય (ઉપ રાજકુમાર) નીમી દીધો હતો. પણ બૃહસ્પતિમિત્રના સમય પહેલાં થોડા વખત ઉપર એક નવો રાજવંશ સ્થાપિત થઈ ગયો હતો, એજ રાજવંશની ત્રીજી પેઢીએ નવયુવાન અને બહાદુર ખારવેલ થયા. ચેદી વંશનો ઈશારો વેદમાં છે તે બિરાર (વિદર્ભ)માં રહેતો. ત્યાંથી છત્તીસગઢ થઈને મહાકૌશલ થઈને, કલિંગ પહોંચી ગયો હશે. ખારવેલના સમયમાં પશ્ચિમમાં સાતકર્ણી મહારાજાનો રાજઅમલ ચાલતો. શિલાલેખોમાં એના વંશનું નામ સાતવાહન લખ્યું છે. પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત ગ્રંથો એને શાલવાહન કહે છે. સાતવાહનોનો પ્રથમ શિલાલેખ ઈ.સ. પૂર્વે ૨૦૦ વર્ષના અક્ષરોમાં અંકાયેલો નાના ઘાટ (નાસિક પ્રદેશ)માંથી મળ્યો છે.
ખારવેલ એક વરસ દિવિજય માટે નીકળતા તો બીજે વર્ષે મહેલો વગેરે બનાવડાવતા, દાન દેતા અને પ્રજાહિતનાં બીજા કામોમાં તલ્લીન રહેતા. બીજી ચઢાઈમાં એમને સફળતા મળી એટલે રાજસૂય કર્યો. વર્ષભરના કરવેરા માફ કર્યા અને બીજા પણ નવા હક્ક પ્રજાને આપ્યા. એમની આક્રમણ કરવાની શૈલી ઘણી તેજીલી હતી. સમસ્ત ભારતવર્ષમાં, ઉત્તરાપંથથી લઈ પાંડ્ય દેશ સુધીમાં એની વિજયવૈજયંતિ ફરકી રહી. એમની સ્રીએ, ખારવેલનો એક ચક્રવર્તી તરીકે જે પરિચય કરાવ્યો છે તે યથાર્થ છે. કલિંગ પ્રાંતની અસ્મિતા એ વખતે એની છેલ્લી સીમાએ પહોંચી ચૂકી હતી. ખારવેલની રાણીએ “કલિંગના સાધુઓ” માટે એક પ્રાસાદ કોતરાવી કાઢ્યો હતો. પોતાના પતિને વખતોવખત એ “કલિંગ ચક્રવર્તી” જ કહે છે. પોતાની જિનમૂર્તિને પણ એ “કલિંગજિન” કહે છે.
આશ્ચર્યની વાત છે કે જૈન ગ્રંથોમાં ચેદીરાજ ખારવેલના નામનો ઈશારો સરખો પણ નથી. પુરાણોમાં કોશલના જે “મેઘ” ઉપાધિધારીઓની વાત આવે છે તે કદાચ આ “મહામેઘવાહન” ઉપાધિવાળા ખારવેલના વંશની હોય તો ના નહિ.
૧૪૮ ~~~~~~~~
મહારાજા ખારવેલ
