________________
ભિક્ષુરાજ ખારવેલની વય હજી તો આડત્રીસની આસપાસ જ હતી. પંદર વર્ષનું કુમા૨ જીવન વીતાવ્યા બાદ નવ વર્ષ સુધી કલિંગનું યુવરાજ પદ એમણે સંભાળ્યું હતું. ૨૪માં વર્ષે રાજ્યાભિષિક્ત બન્યા બાદ લગભગ બાર વર્ષ એમણે કલિંગની કાયાપલટ, દિગ્વિજય અને ધર્મ સેવાના કાર્યોમાં ગાળ્યા હતા. આ બાર વર્ષના ગાળામાં એમણે પ્રજાના ભૌતિક-આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે પુરૂષાર્થ કરવામાં કંઈ બાકી રાખ્યું ન હતું. એથી હવે જાણે પોતાનું બાળપણાનું “ભિક્ષુરાજ”નું નામ સાર્થક કરવા એઓ અંતર્મુખી બનવા ઇચ્છતા હતા. આ નામનો “રાજ” તરીકેનો ઉત્તરાદ્ધ તો સાર્થક થઈ ચૂક્યો હતો, હવે “ભિક્ષુ” તરીકેનો પૂર્વાદ્ધ સાર્થક કરવા એઓ તન-મન-વચનની સમગ્રતા સાથે કટિબદ્ધ બનવા ઇચ્છતા હતા અને આમાં એમને કુમારગિરિની સાધુઓથી મંડિત એ ગુફાઓ સૌથી મોટો સથવારો આપી રહી હતી.
ગુફાઓનું એકાંત મળતાં જ ઘણીવાર ભિક્ષુરાજ ખારવેલ પોતાના જીવનના વિવિધ ખંડોમાં કલ્પના-ભ્રમણ કરવા નીકળી પડતા. ક્યારેક એમની નજર સમક્ષ પિતા વૃદ્ધરાજ ખડા થઈ જતા ને એઓ વિચારતા કે, પિતાજીએ કેટલા બધા પ્રેમાળ હાથે મને ઉછેરીને ધર્મનું ધાવણ પાયું ! એમણે વાવેલા એ ધર્મ-બીજનો જ આ પ્રભાવ છે કે, થોડી ઘણી પણ મા-ભોમ તરફની ફરજ અદા કરવા પૂર્વક જૈન શાસનની સેવા કરવા હું સદ્ભાગી બની શક્યો. કલિંગ પર આજે જે લીલીછમ વાડી વિકસેલી જોવા મળે છે, એ પ્રભાવ પિતાજીનો જ છે ! આ બધું વાવેતર કરનારા તો એઓ જ છે. વધુમાં વધુ એક માળી તરીકેનું કર્તવ્ય જ હું અદા કરી શક્યો છું. આ પણ એ પ્રેરણાદાતાનો જ પ્રભાવ છે. કલિંગરાષ્ટ્રની સ્વતંત્રતા અને પ્રજાની સંસ્કાર-સમૃદ્ધિ : એમના આ બે મનોરથ હતા. આ મનોરથને સફળ થતા જોઈને સ્વર્ગમાંથી એઓ જે આશીર્વર્ષા મારી પર કરી રહ્યા હશે, એનું જ તો આ ફળ છે કે, આવી મહાનકાયાપલટની નિમિત્ત માત્રતા મને મળી શકી !
મહારાજા ખારવેલ
૧૨૧
