________________
ઉત્સવોને અગ્રિમતા આપવાનો એમણે નિર્ણય કર્યો. માત્ર મનમોજ કે મનોરંજન માટે તો આ માધ્યમોનો દુરૂપયોગ ઘણો થતો હતો અને એના કેટલાંય કટુ ફળો નજર સમક્ષ જ હતા. એથી આમાંથી બોધપાઠ લઈને એમણે આ માધ્યમોનો સદુપયોગ કરવાની યોજનાઓને રાજ્યાભિષેક બાદ તરત જ અમલમાં મૂકી.
કવિઓ અને સર્જકોનો તો જરાય તોટો ન હતો. પણ કલિંગની કાયાપલટ કાજે એમનો સદુપયોગ કરનારાઓનો તો દુકાળ જ હતો. મહારાજા ખારવેલે કવિઓ અને સર્જકોને કલિંગની કાયાપલટનાં પોતાના કાર્યમાં સહકાર આપવા અંગેની દિશા સૂચવી અને એ બધાની કલમમાંથી એવું સાહિત્ય સર્જાવા માંડ્યું કે, જેના શ્રવણે પાવૈયાનેય પાણી ચડે અને ધર્મ તેમજ સંસ્કૃતિની સુરક્ષા કાજે મરી ફીટવાની ભાવનાની ભરતી પર પ્રજા તરવરાટ સાથે તરવા માંડે ! આ પ્રયોગને ધાર્યા કરતાંય સવાઈ સફળતા સાંપડી. કલિંગની જે પ્રજામાં ઓછા-વત્તા અંશે અકર્મણ્યતા અને હતાશા છવાઈ ગઈ હતી, એને મારી હઠાવીને ત્યાં ઉત્સાહ અને સાહસની પ્રતિષ્ઠા કરવાનું કલિંગ-વ્યાપી કાર્ય એ ઉત્સવોનાટકો સફળ રીતે અદા કરવા માંડ્યા અને થોડા જ સમયમાં કલિંગ ઉત્સાહ અને સાહસથી તરવરતો એક દુર્દમ્યદેશ બની ગયો ! તેમજ યુદ્ધની રણભેરી વાગતા જ પોતાનું કૌવત બતાવી આપીને કર્તવ્ય અદા કરવા એ થનગની રહ્યો.
એક બાજુ આ રીતે કલિંગની પ્રજા નવું રૂપ ધારણ કરી રહી હતી, તો બીજી તરફ કલિંગના કોટ-કિલ્લા-કમાડો વજ જેવી મજબૂતાઈ ધારણ કરવા માંડ્યા હતા. આ રીતે રાજ્યાભિષેક પછીના પહેલાં જ વર્ષે કલિંગની કાયાપલટનું ઘણું ખરું કાર્ય પતાવીને બીજે જ વર્ષે કલિંગને પીડતા પરિબળોને યુદ્ધ આપીને એને વશવર્તી બનાવવા ખારવેલે સંગ્રામની ભેરી વગાડી. એ યુદ્ધનું પહેલું નિશાન મૂષિક-દેશ બન્યો.
કલિંગની ઉત્તર-પશ્ચિમ દિશામાં મૂષિક નામનો એક દેશ હતો. આ દેશમાં થઈને જ કલિંગના વેપારીઓને આગળ વધવાનું થતું.
૭૮
- મહારાજા ખારવેલ
