________________
ગયા. આ રીતની કુંજર-ક્રીડા એ જેમ કલિંગ માટે ગૌરવ લેવા જેવો પ્રસંગ હતો, એમ મગધને માટે ઢાંકણીમાં પાણી લઈને ડુબી મરવા જેવી આઘાતજનક બીના હતી. આમ, પાટલિપુત્ર પર વિજય મેળવ્યા વિના જ મહારાજા ખારવેલ કલિંગ ભણી પાછા ફર્યા, પણ એમની વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિ પરથી મગધની જનતાએ મનોમન એવો ફલાદેશ તો અવશ્ય ભાષ્યો કે, આ નવયુવાનની રાજશક્તિ આગળ આજ નહિ તો કાલે મગધને ઘૂંટણિયે પડીને નમવા સિવાય છુટકો જ નથી !
મહારાજા ખારવેલ મગધને જીત્યા વિના જ પાછા કલિંગ તરફ ફર્યાં હતા, છતાં નિરાશાની થોડી પણ છાયા કલિંગની એ સેનાના વિશાળ-સંખ્ય સૈનિકોના ચહેરાઓને જરાય મ્લાન નહોતી બનાવી શકી, આને પરાજય નહિ, પણ વિજયની પૂર્વ-ભૂમિકા માનવાની ઉત્સાહીવૃત્તિ ધરાવતી એ સેના કલિંગ-જિનના દર્શને તો બધો જ થાક-શોક ભુલી ગઈ હતી ! એણે કલિંગમાં પ્રવેશ કર્યો, ત્યારે મનોમન એવો દૃઢ નિર્ણય લઈ લીધો હતો કે, હવે તો આ “કલિંગ-જિન”ને સન્માનભેર પામવા માટે એવો અભેદ્ય અને સર્વતોમુખી વ્યુહ રચીને મગધ પર તુટી પડવું કે, જેથી જાળમાં સપડાયેલી માછલીની જેમ પુષ્યમિત્ર એકે દિશામાંથી છટકી જ ન શકે !
મહારાજા ખારવેલને મન મગધ તરફના એ યુદ્ધ-પ્રયાણની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ હતી : કલિંગ-જિનનાં દર્શન ! આ દર્શન મેળવ્યા પછી તો એમના ચિત્તને બીજું કોઈ જ દર્શન રૂચતું ન હોતું. એથી કુમારિગિર તીર્થનો જે ઉદ્ધાર થઈ રહ્યો હતો, એને વધુ ભવ્યતા આપવાનો એમણે નિર્ણય લઈ લીધો અને એથી તીર્થોદ્ધારની એ રૂપરેખા વધુ ભવ્ય બની, સાથોસાથ શિલ્પીઓની ભરતી પણ મોટા પ્રમાણમાં કરવામાં આવી. આટલા દિવસો સુધી સરાણ પર ઘસાતા શસ્ત્રોના અવાજથી શક્તિના રસની ઉદ્ગમ ધામ બની ગયેલી તોષાલીનગરી હવે સરાણ પર ઘસાતા શિલ્પીઓના ટાંકણામાંથી નીકળતા ભક્તિના રસની રેલમછેલ વહાવી રહી. એ ધ્વનિના શ્રવણે જ કલિંગની સેના સમક્ષ, પાટલિપુત્રમાં મેળવેલ
~~~~~~ મહારાજા ખારવેલ
૯૦
