________________
જૈનો અને બૌદ્ધો માટે તોફાની વર્ષા જેવા નીવડેલા પુષ્યમિત્રના રાજયમાં, આવા ઝેરી ઝનૂનથી જાણે વિનાશક-વાવાઝોડાનો ઉમેરો થયો અને સાધુઓનો મોટો ભાગ મગધનો ત્યાગ કરી ગયો ! આટલેથી જ પુષ્યમિત્રે સંતોષ ન અનુભવ્યો, આ પછી એણે મંદિરો-મૂર્તિઓની સામે તાતી-તલવાર ઉઠાવી અને બૌદ્ધ ધર્મના સંઘારામો-વિહારો પર તો એ પ્રલયના પ્રનાશની જેમ જ તૂટી પડ્યો ! આની ફલશ્રુતિ એ આવી કે, મગધની આસપાસ મકાનોને મંદિરો રૂપેય બૌદ્ધ ધર્મના જે અવશેષો દેખા દેતા હતા, એય નામશેષ થઈ ગયા અને બુદ્ધની જન્મભૂમિમાંથી જ બૌદ્ધ ધર્મને ઉચાળા ભરીને દેશાંતરોમાં દોડવાનો વખત આવ્યો ! આટલી હદ સુધી જૈનશાસન ઉપર પુષ્યમિત્રનો કોપ જોકે નહોતો ઉતર્યો, તોય એ કોપાગ્નિથી ઠેર-ઠેર રાખનાં જે ઢગલો ઉભા થયા હતા, એનું દર્શન ઓછું દર્દનાક ન હતું !
આમ, પુષ્યમિત્ર જૈન અને બૌદ્ધો માટે આંખમાં પડેલા અંગારા જેવો સાબિત થયો હતો, વૈદિકો એને હૈયાના હાર તરીકે આવકારી રહ્યા હતા. કારણ કે ઘણા વર્ષો બાદ પુષ્યમિત્રના આ કાળમાં જ વૈદિકોને રાજ્યાશ્રય મળ્યો હતો અને એને એઓ બરાબર સફળ બનાવી જવા માંગતા હતા. પણ આમ કરવા જતા એઓ એક એ સત્યને ધરાર વીસરી ગયા હતા કે, રાજયાશ્રય મેળવવો એ જુદી ચીજ છે, આના આધારે હજી કદાચ ધર્મનો પ્રચાર કરી શકાય ! પણ એમાં ઝનૂનના ઝેરને ભેળવનારો તો અન્યના વિનાશ કરતા જાતનો જ વધુ વિનાશ વેરતો હોય છે !
પુષ્યમિત્રના પુનરાગમન પછી મગધમાં આ રીતે જે પ્રલય મચ્યો હતો, અને જિનધર્મ સામે વિનાશનું જે વાવાઝોડું વેગીલું બની રહ્યું હતું, એની રજેરજ જેટલી વિગતો મહારાજા ખારવેલને કલિંગમાં તો મળતી જ હતી ! પણ એઓ મગધ-વિજય માટે પ્રયાણ કરી ગયા, ત્યારબાદ ગુપ્તચરો દ્વારા મળતી આવી માહિતીઓનો દોર સતત ચાલુ જ રહેવા પામ્યો હતો. એથી મગધમાં વસનારા સાધર્મિકોની સહાયમાં
મહારાજા
