________________
અને ગર્વ એવો વધી ગયો હતો કે, એની ચાલથી ધરતી ધ્રુજી ઉઠતી અને એના બોલથી ગગન પણ ફાટી જતું.
શિશુનાગ, નંદ અને મૌર્યવંશીય રાજાઓના રાજયકાળ વખતનું એ મગધ ક્યાં અને પુષ્યમિત્રની સરમુખત્યારીના સાણસામાં સપડાયેલું મગધ ક્યાં ! આ બંને વચ્ચે આભ-ગાભ જેવું વિરાટ અંતર હતું. હજી થોડા જ વષો પૂર્વેની એ મગધભૂમિમાં જૈનત્વની જાહોજલાલી પૂરબહારમાં પ્રકાશતી હોવા છતાં બૌદ્ધવૈદિક આદિ ધર્મો પણ પોતપોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવીને ગર્વભેર ઘૂમી શકતા હતા. ત્યારે પગલેપગલે જિનમંદિરો, જિનશ્રમણો અને જિનાગરમોથી સમૃદ્ધ ધર્મધામોથી ધન્યતા અનુભવતી ધરતીના દર્શન થતા હતા. જાણે ધમાં તેમજ સંસ્કૃતિઓ સદેહે અવતરીને આ ભૂમિ પર સ્વેર-વિહાર માણી રહી હતી ! પરંતુ આવી એ ભવ્યતા આજે તો ભૂલાયેલો એક ભૂતકાળ બની ગઈ હતી. પુષ્યમિત્રની આંખમાંથી ઓકાતા ઝનૂનના અંગારા એવા તો ભયંકર નીવડ્યા હતા કે, એ ભવ્યતા બળીને ભડથું બની ચૂકી હતી અને રાખમાં પલટાયેલો એનો એકાદ વંશ-અંશ પણ ટકી શકે નહિ, એના પ્રલય-પવનનો વાહક પુષ્યમિત્ર એક ઝંઝાવાત બનીને મગધ પર ત્રાટક્યો હતો અને તલવારના જોરે વૈદિક સંસ્કૃતિનો એ પ્રચાર કરી રહ્યો હતો.
પુષ્યમિત્રનું શાસન જૈન અને બૌદ્ધ શ્રમણો સામે એક પડકાર બની ગયું હતું. આજ સુધી ફાલી-ફુલીને વિશાળ વડલામાં વિસ્તરીને ઠેર-ઠેર છાયા પાથરનારા ધર્મના સંદેશવાહક મુનિઓને દેશવટો અપાવવા દ્વારા એ વડલાઓને જ જડમૂળથી ઉખેડી નાખવા પુષ્યમિત્રની આજ્ઞાઓએ કાતિલ અને કઠોર-કુહાડાઓનું કામ કર્યું હતું. એથી ઉપવન જેવી શોભા ધરાવતી એ મગધભૂમિ ઉજ્જડ જેવી ભીષણતા અને ભેંકારતાથી છવાઈ ચૂકી હતી. પુષ્યમિત્રે વધારામાં અશ્વમેઘ યજ્ઞ કરીને પોતાનો ચક્રવર્તીત્વ જેવો પ્રભાવ ઉત્તર-દક્ષિણ હિંદમાં સ્થાપી દીધો હતો. આમ છતાં બહારથી એની આબરૂનો જે આડંબર હતો, એના પ્રમાણમાં એ એટલો બળવાન
૮૪
૨૦૦૦૦
મહારાજા ખારવેલ
