Mahabharat Samhita Part 03

Author(s): Bhandarkar Oriental Research Institute
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute

Page 773

12. 298. 11] शान्तिपर्व [12. 299. 11 पृथिवी वायुराकाशमापो ज्योतिश्च पश्चमम् // 11 महात्मभिरनुप्रोक्तां कालसंख्यां निबोध मे // 26 एताः प्रकृतयस्त्वष्टौ विकारानपि मे शृणु। इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि श्रोत्रं त्वक्चैव चक्षुश्च जिह्वा घ्राणं च पञ्चमम् // अष्टनवत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः॥ 298 // शब्दस्पर्शी च रूपं च रसो गन्धस्तथैव च / वाक्च हस्तो च पादौ च पायुमेंहें तथैव च // 13 याज्ञवल्क्य उवाच / एते विशेषा राजेन्द्र महाभूतेषु पञ्चसु / अव्यक्तस्य नरश्रेष्ठ कालसंख्यां निबोध मे / बुद्धीन्द्रियाण्यथैतानि सविशेषाणि मैथिल // 14 पञ्च कल्पसहस्राणि द्विगुणान्यहरुच्यते // 1 मनः षोडशकं प्राहुरध्यात्मगतिचिन्तकाः / रात्रिरेतावती चास्य प्रतिबुद्धो नराधिप / त्वं चैवान्ये च विद्वांसस्तत्त्वबुद्धिविशारदाः // 15 सृजत्योषधिमेवाग्रे जीवनं सर्वदेहिनाम् // 2 अव्यक्ताञ्च महानात्मा समुत्पद्यति पार्थिव / ततो ब्रह्माणमसृजद्धैरण्याण्डसमुद्भवम् / प्रथमं सर्गमित्येतदाहुः प्राधानिकं बुधाः // 16 सा मूर्तिः सर्वभूतानामित्येवमनुशुश्रुम // 3 महतश्चाप्यहंकार उत्पद्यति नराधिप / संवत्सरमुषित्वाण्डे निष्क्रम्य च महामुनिः / द्वितीयं सर्गमित्याहुरेतद्बुद्ध्यात्मकं स्मृतम् // 17 संदधेऽधं महीं कृत्स्नां दिवमधू प्रजापतिः // 4 अहंकाराच्च संभूतं मनो भूतगुणात्मकम् / द्यावापृथिव्योरित्येष राजन्वेदेषु पठ्यते / तृतीयः सर्ग इत्येष आहंकारिक उच्यते // 18 तयोः शकलयोर्मध्यमाकाशमकरोत्प्रभुः // 5 मनसस्तु समुद्भूता महाभूता नराधिप / एतस्यापि च संख्यानं वेदवेदाङ्गपारगैः / चतुर्थ सर्गमित्येतन्मानसं परिचक्षते / / 19 दश कल्पसहस्राणि पादोनान्यहरुच्यते / शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसो गन्धस्तथैव च / रात्रिमेतावतीं चास्य प्राहुरध्यात्मचिन्तकाः // 6 पश्चमं सर्गमित्याहुभौतिक भूतचिन्तकाः // 20 सृजत्यहंकारमृषिर्भूतं दिव्यात्मकं तथा / श्रोत्रं त्वक्चैव चक्षुश्च जिह्वा घ्राणं च पश्चमम् / चतुरश्चापरान्पुत्रान्देहात्पूर्व महानृषिः / सर्ग तु षष्ठमित्याहुवहुचिन्तात्मकं स्मृतम् // 21 ते वै पितृभ्यः पितरः श्रूयन्ते राजसत्तम // 7 अधः श्रोत्रेन्द्रियग्राम उत्पद्यति नराधिप / देवाः पितृणां च सुता देवैर्लोकाः समावृताः / सप्तमं सर्गमित्याहुरेतदैन्द्रियकं स्मृतम् // 22 चराचरा नरश्रेष्ठ इत्येवमनुशुश्रुम // 8 ऊर्ध्वस्रोतस्तथा तिर्यगुत्पद्यति नराधिप / परमेष्ठी त्वहंकारोऽसृजद्भूतानि पञ्चधा / अष्टमं सर्गमित्याहुरेतदार्जवकं बुधाः // 23 पृथिवी वायुराकाशमापो ज्योतिश्च पञ्चमम् // 9 तिर्यक्स्रोतस्त्वधःस्रोत उत्पद्यति नराधिप / एतस्यापि निशामाहुस्तृतीयमिह कुर्वतः / नवमं सर्गमित्याहुरेतदार्जवकं बुधाः // 24 पञ्च कल्पसहस्राणि तावदेवाहरुच्यते // 10 एतानि नव सर्गाणि तत्त्वानि च नराधिप / शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसो गन्धश्च पञ्चमः / चतुर्विंशतिरुक्तानि यथाश्रुतिनिदर्शनात / / 25 एते विशेषा राजेन्द्र महाभूतेषु पञ्चसु / अत ऊधं महाराज गुणस्यैतस्य तत्त्वतः / यैराविष्टानि भूतानि अहन्यहनि पार्थिव // 11 म, भा. 01 -2401