Book Title: Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
કાયમુર્તિ કા વર્ણન
ભગવાન કાયસિવાળા પણ હતા. કાયગુપ્તિ બે પ્રકારની છે -(૧) કાયિક ચેષ્ટાઓનો ત્યાગ કરો અને (૨) ચેષ્ટાઓનું આગમ પ્રમાણે નિયમન તેમાં પરષિહક ઉપસર્ગ આદિ ઉત્પન્ન થતાં કાસગ ક્રિયા આદિ વડે શરીરને અચળ કરી લેવું અથવા યોગ માત્રને નિરોધ થઈ જવાની અવસ્થામાં પૂર્ણરૂપે કાયિક ચેષ્ટાનું અટકી જવું તે પહેલી કાયમુર્તિ છે. ગુરુની આજ્ઞા લઈને શરીર, સંથારે, ભૂમિ આદિની પ્રતિલેખના તથા પ્રમાર્જન ક્રિયાઓ કરીને જ શયન આસન આદિ કરવું જોઈએ. તેથી શયન, આસન, નિક્ષેપ, અને આદાન આદિ ક્રિયાઓમાં છાપૂર્વક ચેષ્ટાઓને પરિત્યાગ કરીને શસ્ત્રાનુસાર કાયની ચેષ્ટા હોવી તે બીજી કાયગુપ્તિ છે. કહ્યું પણ છે–
"उपसर्ग प्रसंगेपि, कायोत्सर्गजुषो मुनेः । શિમાત્ર શરીરહ્ય, યષિનિવારે શા
शयनासननिक्षेषाऽऽदान संक्रमणेषु च।
स्थानेषु चेष्टानियमः कायगुप्तिस्तु सा परा" ॥२॥ ઉપસર્ગના પ્રસંગે પણ કાત્સર્ગનું સેવન કરનાર મુનિના શરીરનું સ્થિર હોવું તે પહેલી કાયગુપ્તિ કહેવાય છે. ૧૧ શયન, આસન, નિક્ષેષ (કઈ વસ્તુને રાખવી), આદાન (ગ્રહણ કરવું), તથા સંક્રમણ (આમ તેમ કરવું) આદિ સ્થાનોમાં ચેષ્ટાનું નિયમન હોવું તે બીજી કાયમુર્તિ છે. ભગવાનને ગુરુ ન હતા તેથી તેમની કાયગુપ્તિ ગુરુને પૂછયા વિનાની સમજી લેવી જોઈએ. આ રીતે તેઓ બન્ને પ્રકારની કામગુપ્તિવાળા હતા. એ ત્રણે ગુપ્તિવાળા હોવાથી
ભગવાન કી અવસ્થા કા વર્ણન / ભગવાન કા વિહાર કા વર્ણન
તેઓ ગુપ્ત હતા. તથા ગુએન્દ્રિય હતા. વિષયમાં પ્રવૃત્ત થનારી ઇન્દ્રિયને નિરોધ કરી ચૂક્યા હતા. ભગવાન ગુપ્ત બ્રહ્મચારી હતા. એટલે કે આજીવન મૈથુન ત્યાગરૂપ ચેથા બ્રહ્મચર્ય વ્રતનું અનુષ્ઠાનૂ કરનાર હતા. તથા મમતા વિનાના હતા, અકિંચન હતા ક્રોધ, માન, માયા અને લાભથી રહિત હતા. આન્તવૃત્તિથી શાંત હતા, બહારથી પ્રશાંત હતા અને અંદર તથા બહારથી ઉપશાંત હતા. બધા પ્રકારના સંતાપથી રહિત હતા. આસ્રવથી રહિત હતા. બાહા અને આભ્યન્તર ગ્રન્થિથી રહિત હતા. દ્રવ્ય-ભાવ ગ્રન્થ (પરિગ્રહ)ના ત્યાગી હતા. આમ્રવના કારણેનો નાશ કરી ચૂકયા હતા. દ્રવ્ય અને ભાવ મળથી રહિત હતા. આત્મનિષ્ઠ હતા. અથવા “ગાદિની “આત્માર્થિક” એવી છાયા હોય છે. તેને અથ છે–આત્માથી, આત્માભિલાષી, એટલે કે- મુમુક્ષ હતા. ભગવાન આત્મહિત
જીવનિકાયના પરિપાલક હતા. આજનો-આત્મજ તિવાળા અથવા માનો એટલે કે મન, વચન, તથા કાયોગને વશ કરનાર હતા. આત્મબળથી સંપન્ન હતા. સમાધિ-મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિત હતા. કાંસાંનાં પાત્રની જેમ
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
