Book Title: Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
કાયગુપ્તિના પશુ ધારક બન્યા. ગુપ્તેન્દ્રિય, ગુપ્તબ્રહ્મચારી, ત્યાગી, પાપભીરૂ, તપસ્વી, ક્ષમાશીલ, જીતેન્દ્રિય, ચિત્તશેાધક, નિદાનવિહીન, ઉત્સુકતા રહિત સ્થિર અને સંયમી બન્યા. આવી આઠ પ્રવચન માતા યુક્તખની નિગ્રન્થ પ્રવચનને શિરોધાય કરી તે વિચરવા લાગ્યા. આ ગૌતમગાત્રી ઇન્દ્રભૂતિ અણગાર, સાત હાથીની ઉંચાઈવાળા હતા. તેમનું શારીરિક કદ સમચતુરસ્ર સંસ્થાનવાળુ હતુ. તેમને શારીરિક માંધા વજ્રરૂષભનારાચ સહનનવાળા હતા. તેમના વણુ કસાટી ઉપર સાનુ` કસવાથી જેવા લીટા થાય તેવા રંગના ઘઉં વર્ણો ચકચકિત હતા તેમ જ કમલની અંદર રહેલ કેસરપુંજ જેવા ગારા–તપખિરિયા રંગના હતા. તે ઉગ્ર તપસ્વી, દીસ તપસ્વી, તપ્તતપસ્વી અને મહાતપસ્વી અન્યા. તેઓ ઉદાર ઘાર, મહાગુણી અને મહાબ્રહ્મચારી થયા. દેહની મમતા રહિત બની, વિશાલ તેોલેશ્યાના ધારક થઈ તેમ જ તેને યથાયેાગ્ય ગુપ્ત રાખી ચૌદ પૂર્વીના જ્ઞાતા થયા. ચાર જ્ઞાનના ધણી અને સમસ્ત અક્ષરજ્ઞાનેામાં નિપુણ બન્યા. તેઓ ભગવાનની સમીપ રહી વિનયપૂર્વક ખેઠતાં, ઉઠતાં ધ્યાનમાં લીન રહી સંયમ, તપ અને ભાવથી આત્માને ભાવિત કરી વિચરવા લાગ્યા. (સ્૦૧૦૬)
ટીકાના અથ——તે કાળે અને તે સમયે એટલે કે જયારે ઇન્દ્રમ્રુતિ પેાતાના શિષ્યપરિવારની સાથે ગવ સહિત ભગવાન મહાવીરની પાસે પહોંચ્યા ત્યારે ભગવાને “હું ગૌતમગાત્રી ઇન્દ્રભૂતિ” એ પદથી સંખેાધીને કલ્યાણકારી, સુખકારી અને મધુર વાણીથી ખેલ્યા. ભગવાન દ્વારા કરાયેલ પેાતાના નામ અને ગેાત્રનું ઉચ્ચારણ સાંભળીને ઇન્દ્રભૂતિના મનમાં ઘણું આશ્ચર્ય થયું. તે વિચારવા લાગ્યા કે ભગવાને અપરિચિત એવા મારૂં નામ-ગાત્ર કેવી રીતે જાણ્યું ? એવુ વિચારીને ફરી ઇન્દ્રભૂતિએ પેાતાના મનનું સમાધાન કર્યું કે નામ-ગાત્ર જાણવામાં નવાઇ શી છે ? હું જગતમાં વિખ્યાત છું અને ત્રણે લોકના ગુરુ છું. એવા કયા માળક, યુવક અને વૃદ્ધ છે કે જે મારૂ નામ નહીં જાણતા હોય ? હા, નવાઇ તા ત્યારે માનીશ જ્યારે તે મારા મનમાં જે સશપ છે તેને કહી દે અને તેનુ નિવારણ પણ કરી નાખે ગૌતમ ઇન્દ્રભૂતિ આમ વિચારતા જ હતા ત્યારે ભગવાને તેમને કહ્યું—“હે ગૌતમ ! ઇન્દ્રભૂતિ તમારા મનમાં આ સ ંદેહ છે કે જીવ (આત્મા)નું અસ્તિત્વ છે કે નથી ? કારણ કે વેદોમાં એવુ કહેલ છે કે—‘વિજ્ઞાનયન દ્વૈ તેમ્નો પૂતેભ્યઃ સમુત્યાય પુનસ્તાન્યેવાનુંવિનતિ ન મેસ્વસંજ્ઞાઽત * ઇતિ વિજ્ઞાનઘન આત્મા ભૂતાથી ઉત્પન્ન થઈને તેમનામાં જ લીન થઈ જાય છે, પરલાકસ ંજ્ઞા નથી. હું આ વિષયમાં કહું છું કે તમે વેદ-પદોના વાસ્તવિક અ જાણતા નથી. પૂર્વોક્ત વેદવાકયના તમે સમજેલ અથ આ છે ઘન આનદ આદિ સ્વરૂપ હોવાને કારણે વિજ્ઞાન જ વિજ્ઞાનઘન કહેવાય છે. તે વિજ્ઞાનઘન જ પ્રત્યક્ષથી પ્રતીત થનાર પૃથ્વી આદિ ભૂતાથી ઉત્પન્ન થઇને ભૂતામાં જ અવ્યક્ત રૂપે લીન થઈ જાય છે. મૃત્યુ પછી ફરી જન્મ લેવા પ્રેત્ય કહેવાય છે. એવી પ્રેત્યસ’જ્ઞા એટલે કે પરલેકગમનરૂપ સંજ્ઞા નથી.” તેથી તમે માને છે કે જીવ નથી. એ વાકયને વાસ્તવિંક અથ આ છે—જ્ઞાનાપયેાગ અને દર્શનાયાગ રૂપ વિજ્ઞાન વિજ્ઞાનધન કહેવાય છે. વિજ્ઞાનથી અભિન્ન હાવાથી આત્મા વિજ્ઞાનઘન છે અથવા આત્માના એક એક પ્રદેશ અનન્ત વિજ્ઞાન-પર્યાયાના સમૂહરૂપ છે, તે કારણે આત્મા વિજ્ઞાનધન જ છે. આ આત્મા એટલે કે વિજ્ઞાનઘન ભૂતાથી ઉત્પન્ન થાય છે, કારણ કે ઘટને કારણે આત્મા ઘવિજ્ઞાન રૂપ પરિણિતવાળા હોય છે. કારણ કે ઘવિજ્ઞાનના ક્ષયાપશમના એટલે કે ઘરવિજ્ઞાનના આવરણના ક્ષયે પશ્ચમના ત્યાં આક્ષેપ હોય છે, નહીં તેા નિવિષય હેવાને કારણે તેમા મિથ્યાપણાના પ્રસંગ થઈ જશે. તેથી પૃથ્વી આદિ ભૂતાથી કયાંક ઉત્પન્ન થઇને પછી આત્મા પણ તે ભૂતાને નાશ થતાં તે ભૂત-વિજ્ઞાનધન રૂપ પર્યાયથી નાશ પામે છે અથવા ભૂતે અલગ થતાં સામાન્ય ચૈતન્યના રૂપે સ્થિર રહે છે, તેથી તેની પ્રેત્ય સંજ્ઞા નથી એટલે પ્રાકૃતિક ઘટાદિ વિજ્ઞાનની સંજ્ઞા તેમાં રહેતી નથી, તેથી જીવ છે એ જ મત સિદ્ધ થાય છે. અંતઃકરણને ચિત્ત કહે છે. ચેતનના ભાવને ચૈતન્ય કહે છે એટલે કે સંજ્ઞાનના
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
૧૦૮
