Book Title: Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
વેદમાં પણ કહ્યું છે કે—‘ પૃથ્વી દેવતા, આપો દેવતા' આ પૃથ્વી એક દેવતા છે અને જળ પણુ દેવતા છે; તેથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે પૃથ્વી માઢિ પંચમહાભૂત વિદ્યમાન છે. વેદવાકયને આવા સવળે! અથ મળતાં તેની મિથ્યા માન્યતા અદશ્ય થઈ ગઈ, તેને પણ સંસાર ઉપર વૈરાગ્ય આવતાં પાંચસે શિષ્યેાની સાથે પ્રભુની સમીપે તે દીક્ષિત થયા. (સૂ॰૧૦૯)
વિશેષા ઇન્દ્રભૂતિ–અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ ત્રણે સગા સહાદર હતા તેમજ પંડિત તરીકે પણ તે પંકાતા હતા. તેઓ વેદત્રયી સ્વરૂપ હતા આ ત્રણ પ્રખર પડિતા પણ વમાન સ્વામી આગળ નમી પડ્યા, ને જ્યારે તેમનું કથન તેમને ખરેખર ગળે ઉતર્યુ હશે ત્યારેજ આત્માર્થ સાધવા તે નિકળી પડયા હશે ! આથી એમ સમજાય છે કે ‘મહાવીર’ લેાકેાત્તર પુરુષ હાવા જોઈએ એમ પ્રતીતિ થાય છે. હું પણ તેમની નિકટ જાઉં, અને આ સંસારની બળતરાના અંત લાવું આવું વિચારી ‘વ્યક્ત' પંડિત પણ પેાતાની દૃઢ થયેલ માન્યતાનુ નિરાકરણ શેાધવા પાંચસે શિષ્યા સાથે ઉપડયા.
ભગવાને તેના મનમાં રહેલી શકાને પેાતાના જ્ઞાન દ્વારા જાણી લીધી અને કહ્યું કે ‘તારામાં એ જાતને અભિપ્રાય વરતી રહ્યો છે કે પૃથ્વી આદિ પાંચ ભૂતે આ જગતમાં છેજ નહિ. પરંતુ જેમ જળમાં ચંદ્રનુ પ્રતિબિંબ દેખાય છે, ને તે જળના ચંદ્રમાજ છે એમ આપણે માનીએ છીએ તેમ ચંદ્રમાની પ્રતીતિ માફક આ પૃથ્વી આદિનુ દેખાવુ' તે પણ એક બ્રાન્તિ માત્ર છે ! આ જગત શૂન્ય રૂપજ છે! બ્રાન્તિપણે આ સર્વ પદાર્થો દેખાય છે, ભ્રાન્તિપણેજ સગા સહાદર લેખાય છે. વાસ્તવિક રીતે તે આ વધુ દેખાય છે તે કલ્પનાનાજ સંસાર છે, “ કલ્પનાથીજ ઉભા થયા છે અને કલ્પના ખસી જતાં શૂન્યપણુ જ ભાસે છે. જેમ સ્વપ્નમાં સકલ પદાર્થો ષ્ટિગાચર થાય છે અને લેગવાય છે તેને વાસ્તવિક માની તેને રસ ચૂસાય છે, મિત્ર દુશ્મનને ભેદ જણાય છે. પણુ સ્વપ્ન ખસી જતાં કાંઇ પણ દેખાતું નથી આ એક ભ્રમ હતા એમ જાણી આપણે નિદ્રામાં સૂઈ જઈએ છીએ. અગર નિદ્રામાંથી જાગૃત થઇએ છીએ તેમ આ સંસાર પણ એક દીધ સ્વપ્ન છે એટલે જાગીને જોતાં અગર મૃત્યુ વખતે આમાનું કોઈ આપણને જણાતું નથી તેથી મેં આ ખાટુ' જોયુ તેવા ભ્રમ ઉપસ્થિત થાય છે.”
ભગવાને તેના ઉપર પ્રમાણેના મત જાણી લઇ સમજાવતાં કહ્યુ કે આ તારી બધી માન્યતા સત્યથી વેગળી છે. સ્વપ્નમાં તા કેઇ પણ પદાર્થીની હયાતી જણાતી જ નથી, ત્યારે આ જગતમાં તું ઘેાડા, હાથી, મહેલ, મહેલાતા, નદી, તળાવ વિગેરે અનેક પદાર્થો યથા તથ્ય જુએ છે. જો આકાશમાં ચંદ્ર ન હોય તે શું તે જળમાં દેખાઈ શકે? સ્વપ્નમાં પણ જે જે પદાર્થો વાસ્તવિક રીતે માજીદ છે તેથી જ તે પદાર્થોં સ્વપ્નમાં ભારે છે. જો પદાર્થાનુ’ અસ્તિત્વ ન હોય તે તે પદાર્થો કેવી રીતે દેખાઇ શકે ? સ્વપ્નમાં જે જે પદાર્થો આભાસ તરીકે જણાય છે તે આભાસી પદાર્થોમાં અક્રિયા હોતી નથી, તેથી સ્વપ્ન બાદ તે તેને જણાતાં નથી, ત્યારે સંસારના સર્વ પદાર્થો અક્રિયાસંપન્ન છે. માટે જ તે દેખાવા ચાગ્ય છે અને તેમનું અસ્તિત્વપણું વાસ્તવિક રીતે ટકેલું છે. ‘આભાસ ’ એ મૂળ વસ્તુ નથી, ખાલી પ્રતિબિંબ છે માટે તે અક્રિયા સપન્નથી સ પદાથ અથ ક્રિયા સંપન્ન છે. કંઈ ને કંઈ પરિણામ ક્રિયા સહિત જ સ` પદાર્થ જોવામાં આવે છે. જે જે કાઈ ક્રિયા છે તે તે સ` સફળ છે, નિક નથી. આવી અક્રિયાને લીધે તેના રૂપ, રંગ, વણુ, કદ વગેરેમાં ફેરફાર થયા કરે છે. માટે જ પૃથ્વી આદિ પદાર્થો ભ્રમજનક નથી પણ વાસ્તવિક છે. વેદમાં પણ આ પદાર્થોને દેવની કક્ષામાં મૂકયા છે. કારણ કે આ પદાર્થોની
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
૧૧૭
