Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 145

મેતાર્ય પંડિત કા પરલોક વિષયક સંશય કા નિવારણ ઔર ઉનકે દીક્ષાગ્રહણ કા વર્ણન
આ પ્રમાણે સાંભળીને અને વિશેષ રૂપે અંતઃકરણમાં ધારણ કરીને મેતાર્યું પણ સંશયરહિત થઈને ત્રણસો શિષ્યો સાથે દીક્ષિત થયા. ૧૦
મેતાને દીક્ષિત થયેલ સાંભળીને અગિયારમાં પ્રભાસ નામના પંડિત પણ ત્રણસે અંતેવાસિયો સાથે પિતાના સંશયને દૂર કરવાને માટે શ્રી મહાવીર સ્વામી પાસે ગયા. ભગવાને પ્રભાસને કહ્યું- હે પ્રભાસ! તમારા મનમાં એ સંશય છે કે નિર્વાણ છે કે નથી? જે નિર્વાણુ હોય તે શું તે સંસારને અભાવ જ છે એટલે કે ચાર ગતિઓમાં ભ્રમણ રૂપ સંસારનું અટકી જવું–શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિત થવું જ છે ને ? અથવા દીપકની ચેતના નાશની જેમ જીવને સર્વથા અભાવ થઈ જવો એ જ નિર્વાણ છે? એ બન્ને પક્ષમાંથી જે સંસારને અભાવ નિર્વાણ છે એ પહેલો પક્ષ માનવામાં આવે તે તે વેદની વિરૂદ્ધ છે, કારણ કે વેદોમાં કહેલ છે કે-“આ જે વિવિધ પ્રકારના અગ્નિહોત્ર છે તે બધા જરા અને મરણનું કારણ છે.” આ વેદવાકયથી તે એ જ સિદ્ધ થાય છે કે જીવને સંસારને અભાવ હોઈ શકતું જ નથી. જે દીપ–શિખાના નાશ થવા સમાન નિર્વાણુ–મેક્ષ મનાય તે જીવના સર્વથા અભાવની અનિષ્ઠાપત્તિ નડે છે. નિર્વાણના વિષયમાં તમને આ સંશય છે. આ સંશય મિથ્યાજ્ઞાનથી ઉત્પન્ન થયો છે. કારણ કે નિર્વાણુ અને મોક્ષ એ બને એકાWવાચક શબ્દો છે. મેક્ષ બદ્ધ (બંધાયેલ) જ થાય છે. જીવ અનાદિ કાળથી જ્ઞાનવરણીય આદિ કર્મોથી બદ્ધ છે તેથી વિશેષ પ્રયત્ન કરવાથી તેનો મેસ થાય છે જ. આ વિષયમાં મેડિકના પ્રશ્નમાં જે કહ્યું છે તે બધું અહીં પણ સમજી લેવું જોઈએ.
તાત્પર્ય એ છે કે જ્ઞાનવરણીય આદિ કર્મોથી જ્યારે આમાં મુક્ત થઈ જાય છે તો તેમાં પાધિક ભાવકમાનિત વિકાર પણ રહેતો નથી. તે સમયે આત્મા પિતાના વાસ્તવિક શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરી લે છે. જન્મ, જરા અને મરણથી તદ્દન રહિત થઈ જાય છે એ જ મોક્ષનું સ્વરૂપ છે. “અગ્નિહોત્ર જરા-મરણનું કારણ છે” આ કથનથી એ સાબિત થતું નથી કે જીવને જરા-મરણને અભાવ થઈ શકતું જ નથી. આ વાકયમાં તે પ્રતિપાદન કરાયેલ છે કે અગ્નિહોત્ર જરા-મરણના અંતનું કારણ નથી, પ્રત્યુત જરા-મરણનું કારણ છે. એમાં ધ્યાન, અધ્યયન, તપશ્ચરણ આદિ કારણોથી થનાર જરા-મરણના અભાવ રૂ૫ મેક્ષ નિષેધ કરાયો નથી. અગ્નિહોત્ર આરંભસમારંભ અને હિંસાજનિત તથા સ્વર્ગ અને વૈભવ આદિની કામના વડે પ્રેરિત અનુષ્ઠાન છે તેથી તેને જરા-મરણનું જે કારણ કહેલ છે તે યોગ્ય જ છે. મેક્ષ સમ્યગ જ્ઞાન અને સમ્યફ ચારિત્રથી મળે છે, તેને નિષેધ ઉપર્યુક્ત વાકયમાં નથી. હું જ એમ કહું છું એટલું જ નહીં. પણ તમારા શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે-બ્રહાના બે ભેદ છે–પર અને અપર–આ બે ભેદમાંથી જે પરબ્રહ્મ છે તે સત્ય, જ્ઞાન અને અનંત સ્વરૂપ છે. વેદમાં પણ કહ્યું છે...“ નાનસનનું ત્ર” જે જીવને મોક્ષ ન હોત તે તેને સત્ય, જ્ઞાન અને અનંત સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે થાત? એવી સ્થિતિમાં પ્રમાણરૂપ માનેલ તમારા વેદોનું કથન કઈ રીતે સંગત થશે? વેદના આ વાકયથી તે મોક્ષની સત્તા જ સિદ્ધ થાય છે તેથી મેક્ષ છે તે નિ:સંદેહ સિદ્ધ થાય છે. પ્રભુના આ પ્રકારનાં વચન સાંભળીને પ્રભાસે પણ સંશયરહિત થઈને પિતાના ત્રણ શિષ્યો સાથે પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી.
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
૧૨૮