Book Title: Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
જે કતાં હોય તે ચૈતન્ય છે. વિશિષ્ટ જ્ઞાન વિજ્ઞાન કહેવાય છે, ચેષ્ટા સંજ્ઞા કહેવાય છે. એ ચિત્ત, ચિતન્ય, વિજ્ઞાન અને સંજ્ઞા આદિ લક્ષણેથી જીવનું જ્ઞાન થાય છે તેથી જીવની સિદ્ધિ થાય છે.
જીવની સિદ્ધિ (સાબિતી)ને બીજો ઉપાય બતાવે છે–જે જીવ ન હોય તે પુન્ય અને પાપને કર્તા જીવ સિવાય બીજું કેણુ હશે ? એટલે કે કઈ પણ હોઈ ન શકે. જીવ વિના પુન્ય પાપને ઉત્પન્ન કરનાર વ્યાપાર સંભવિત નથી. તેથી પુ–પાપને કર્તા હોવાથી જીવનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થાય છે. જીવ છે, આ મતને ફરી પુષ્ટ કરે છે–તમે માનેલ યજ્ઞ દાન આદિ કાર્યો કરવાનું નિમિત્ત જીવના અભાવમાં કોણ હશે ? જીવ જ તે કાર્યો કરવાનું નિમિત્ત હોઈ શકે છે, કારણ કે વ્યાપાર જીવને આધીન છે તેથી પણ જીવ છે એ સિદ્ધ થાય છે. આ રીતે જીવનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરીને હવે વેદના પ્રમાણુથી તેને સિદ્ધ કરવાને માટે કહે છે–તમારા શાસ્ત્રોમાં પણ કહેલ છે–“સર્વ પ્રથમ નમઃ” ચિત્ત આદિ લક્ષણોથી પ્રતીત થનાર આ આત્મા જ્ઞાનઘન રૂપ છે તેથી જીવ છે એ મત સિદ્ધ થયા. ઈત્યાદિ પ્રભુનાં વચને સાંભળીને ઈન્દ્રભૂતિનું મિથ્યાત્વ એજ પ્રમાણે ઓગળી ગયું કે જેમ પાણીમાં મીઠું ઓગળી જાય છે, સયનો ઉદય થતાં અધિકાર નાશ પામે છે અને ચિન્તામણી મળતાં જેમ દરિદ્રતા નાશ પામે છે. ઇન્દ્રભૂતિને સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થઈ ત્યારબાદ ઈન્દ્રભૂતિએ ભગવાન મહાવીરને વંદના અને નમસ્કાર કર્યા. વંદ પ્રમાણે કહ્યું-ભગવદ્ ! જેમ વામન વૃક્ષની ઉંચાઈ માપવાને માટે જાય તેમ હું મતિહીન આપ સર્વજ્ઞની પરીક્ષા કરવા આવ્યું હોં. હે પ્રભો ! આપે મને જે બોધ આપે છે તેથી હું કૃતકૃત્ય થયે છું. હું સંસારથી વિરક્ત થઈ ગયો છું. વિરક્ત થવાને કારણે મને દીક્ષા આપીને દુઃખથી ભરેલ આ સંસાર રૂપી સાગરમાંથી તારો. ત્યારે ભગવાન મહાવીરે “આ ઇન્દ્રભૂતિ મારો પહેલો ગણધર થશે” એમ કહીને પાંચસે શિષ્યો સાથે ઇન્દ્રભૂતિને પિતાને હાથે દીક્ષા આપી.
તે કાળે અને તે સમયે ગૌતમ ગોત્રીય ઈન્દ્રભૂતિ અણગાર શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના જયેષ્ઠ-સૌથી પહેલા શિષ્ય થયા. તેઓ કેવા હતા તે કહે છે–તે ઇર્યાસમિતિ હતા એટલે કે ઈર્ધાસમિતિથી યુક્ત હતા, એજ પ્રમાણે ભાષાસમિતિ, એષણા સમિતિ, આદાન ભીડમાત્રનિક્ષેપણ સમિતિ હતા. ઉચ્ચાર પ્રસ્ત્રવણ શ્લેષ્મશિંઘાણ જલ ૫રિષ્ઠાપનિકા સમિતિ હતા, મન સમિતિ હતા, વચન સમિતિ હતા, કાય સમિતિ હતા, મને ગુપ્ત એટલે મને ગુપ્તિથી યુક્ત હતા, એજ પ્રમાણે વચન ગુપ્ત હતા, કાયગુપ્ત હતા, ગુખ હતા, ગુપ્તેન્દ્રિય હતા, ગુપ્ત બ્રહ્મચારી હતા. ઈસમિતથી માંડીને ગુપ્તબ્રાચારી સુધીના પદેના અથ ૧૭૪માં સૂત્રની ટીકાના ગુજરાતી ભાષાનુવાદથી સમજી લેવું જોઈએ. તે ત્યાગીત્યાગશીલ હતા, વનમાં જે લાજવંતી નામની વનસ્પતિ થાય છે તેની જેમ પાપમય વ્યાપારેથી લજજાશીલસંકોચશીલ હતા. છઠ, અઠમ આદિની તપસ્યાથી યુક્ત હતા ક્ષમાશીલ હોવાને લીધે બીજા દ્વારા કરાયેલ અપકારને સહન કરી લેતા હતા. ઇન્દ્રિયાને વશ કરી ચૂક્યા હતા. અંતઃકરણના શોધક હતા. નિદાન (નિયાણું, એટલે કે ભવિષ્ય કાળ સંબંધી વિષયની તૃષાથી રહિત હતા, ઉત્કંઠાથી રહિત હતા. સ્થિર હતા. અને સમીચીન સાધુ-આચારમાં તત્પર હતા એજ નિગ્રન્થ પ્રવચનને આગળ કરીને વિચારતા હતા.
તે ગૌતમ ગોત્રીય ઇન્દ્રભૂતિ અણુગાર સાત હાથ ઉંચા શરીરવાળા હતા સમચતુરસ સંસ્થાનવાળા હતા. હાથ, પગ, ઉપર અને નિચેના ચારે ભાગ જેને સમાન હોય તેને સમચતુરસ્ત્ર કહે છે. એવા આકાર વિશેષને સમચતુરસ સંસ્થાન કહે છે. તેમને મના સંદનન હતું. ખીલીના આકારના હાડકાને વજા કહે છે. તેના ઉપર વેસ્ટનપટ્ટની આકૃતિના હાડકાને ત્રાષભ કહે છે. બને તરફના મકટ બંધને નારાજ કહે છે. તેથી બન્ને તરફથી
શ્રી કલ્પ સૂત્રઃ ૦૨
૧૦૯
