Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 131

અમૂર્ત જીવનો અનુગ્રહ થાય છે-રોગનો નાશ થાય છે, બળ-પુષ્ટિ આદિની ઉત્પત્તિ થઈને ઉપકાર થાય છે, એ જ પ્રમાણે અમૂત જીવને કર્મથી પણ ઉપઘાત અનુગ્રહ જાણી લેવું જોઈએ. આ પ્રમાણે દૃષ્ટાંતથી કર્મનું અસ્તિત્વ બતાવીને અગ્નિભૂતિના પરમ માન્ય પ્રમાણને પ્રદર્શિત કરવાને માટે કહે છે-આ સિવાય અતિશય માન્ય વેદોમાં પણ કોઈ પણ સ્થાને કમને નિષેધ નથી. વેદોમાં કર્મને નિષેધ ન હોવાથી પણ “કમ છે” તે સિદ્ધ થાય છે.
આ પ્રમાણેના પ્રભુના કથનથી હર્ષ અને સંતોષ પામેલ અગ્નિભૂતિએ પણ, ઈન્દ્રભૂતિની જેમ, પાંચસે શિષ્ય સાથે શ્રી મહાવીર પ્રભુને હાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરી (સૂ૦ ૧૦૭)
વાયુભૂતિ બ્રાહ્મણ કા તજ્જિવતછરીર કે વિષય મેં સંશય કા નિવારણ ઔર ઉનકી દીક્ષાગ્રહણ વર્ણન
મૂળનો અર્થ– ત્યારબાદ વાયુભૂતિ બ્રાહ્મણે જાણ્યું કે, ભાઈઓ દીક્ષિત થઈ ગયા છે. આ સાંભળી તેને પ્રતીતિ થઈ કે જરૂર “વદ્ધમાન સ્વામી ” સર્વજ્ઞ જણાય છે. તેની સર્વજ્ઞતા ને લીધે, મારા બંને ભાઈઓ, સંસારથી વિરક્ત થયા, માટે મારે સંશય પણ ત્યાં જઈ વ્યકત કરૂં અને તેથી હું પણ નિવતું ! મારે સંશય એ છે કે “સર્વતરછff” અર્થાતુ જીવ છે તેજ શરીર છે, અને શરીર છે તે જ જીવ છે. આ બંને ભિન્ન નથી પણ એકજ છે, આવી શંકાનું સમાધાન “વર્ધમાન” પાસે જઈ કરી આવું ! આ પ્રમાણે વિચારગ્રસ્ત બની નિર્ણય કર્યો, અને પિતાના પાંચસો શિષ્ય સમુદાય સાથે પ્રભુની સમીપે આવવા તે રવાના થયા. પ્રભની સમીપ આવી, યથાસ્થિત સ્થાન પર બેઠા. ત્યાર પછી પ્રભુએ, તેમની ઉપર દૃષ્ટિ કરી, તેમના ખરા નામનું સંબોધન કરીને તેમના મનમાં “જીવ-અને શરીર એકજ છે” એ ઘોળાઈ રહેલી શંકા, સભા સમક્ષ પ્રગટ કરી. “ તારા મનમાં સંદેહ છે કે, જીવ અને શરીર જુદા નથી, પણ એકજ છે. કારણ કે પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણ વડે, તેની ઉપલબ્ધિ થઈ શકતી નથી જલના પરપોટા સમાન, જીવ શરીરમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અને તેમાંજ વિલય થાય છે. શરીરથી કઈ ભિન્ન પદાર્થ છે જ નહિ. કે પરલોકમાં જતે હાય ! “વિશાધનશ્વેતે મૂતમ્યઃ” ઈત્યાદિ આ વેદવાક વડે, તું તારી માન્યતા ને પુષ્ટિ આપે છે.”
ઉપર દર્શાવેલી વાયુભૂતિની માન્યતાને નિર્મૂળ કરવા, ભગવાન સમાધાન આપે છે કે, સર્વ પ્રાણીઓ જુદા જુદા ભાસે છે, તે તેનું પ્રમાણ છે. જીવમાં સ્મૃતિ વિગેરે ગુણો રહેલા છે, તે તેની બીજી પ્રત્યક્ષતા છે. ઈન્દ્રિય અને શરીરની રચના ભિન્ન ભિન્ન જણાય છે, તે પણ તેને પૂરાવે છે. કારણ કે ઇન્દ્રિયોને નાશ થતાં પણ, ઇન્દ્રિય દ્વારા જણાવેલ વિષયોની સ્મૃતિ રહે છે. પહેલા સાંભળેલા શબ્દો, પહેલી દેખાએલ વસ્તુઓ, અગાઉ સુંઘાએલ પદાર્થો, ખટામિઠા વિગેરે ચાખેલા રસ, કઠોર-સુંવાળા વિગેરે સ્પર્શાએલા સ્પર્શે, જ્યારે યાદ કરીએ છીએ ત્યારે સ્મરણમાં આવે છે. આ “સ્મરણ” જીવ સિવાય કોને થાય ? તમારા શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે “ ન તપના પ બ્રહ્મા નિત્યં કવિ દિ શુદ્ધ ઘં પત્તિ ધીરા થતા સંવતભાના ઇતિ આ નિત્ય તિ સ્વરૂપ નિર્મળ આત્મા, સત્ય-તપ અને બ્રહ્મચર્ય દ્વારા ઉપલબ્ધ થાય છે, કે જે આત્માને ધીર-વીર સંયમવાન યતિ જોઈ શકે છે.” જે જીવ જુદો ન હોય તે, આ કથન કેવી રીતે સંગત ગણાય? આથી સિદ્ધ થાય છે કે, જીવ શરીરથી ભિન્ન અને સ્વતંત્ર છે. પ્રભુના આવા પ્રવચનથી વાયુભૂતિનો સંશય દૂર થયે. ને પ્રતિબંધ પામી, પ્રભુ આગળ દીક્ષા લેવા તત્પર થયા ભગવાને પણ ચગ્ય અવસર જાણી, તેમને પાંચસો શિષ્યોની સાથે દીક્ષા આપી દીક્ષિત કર્યા. (સૂ૦૧૦૮)
વિશેષાર્થ-ઇન્દ્રભૂતિ અને અગ્નિભૂતિની પ્રતિષ્ઠા ઘણી હતી, છતાં તેઓ પણ પ્રભાવિત થઈ સંસારથી વિરક્ત બન્યા. માટે આ પુરુષ કેઈ સામાન્ય શક્તિનો નથી, પણ અદૂભૂત વિજ્ઞાનને ધારક હોવો જોઈએ. જેમ મારા બંને
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
૧૧૪