Kalpasutra Part 02 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 108

ઇર્યાદિ પાંચ સમિતિ કે લક્ષણ કા વર્ણન / મનોગુપ્તિ કા વર્ણન
ટીકાના અ—તે સમયે ભગવાન મહાવીર ઇર્યાસમિતિ, ભાષાસમિતિ, એષણામમિતિ, આદાનભાંડ માત્ર નિશ્ચેષણા સમિતિ, ઉચ્ચાર પ્રવણુ શ્લેષ્મશિધાણુજલ પષ્ઠિાપનિકા સમિતિથી યુક્ત હતા તથા મનેગુપ્તિ, અને વચનગુપ્તિ, અને કાયગુપ્તિથી સપન્ન હતા, ગુપ્ત હતા અને ગુપ્તેન્દ્રિય હતા. પ્રાણીઓની રક્ષા કરતાં યતના પૂર્વક ચાલવું તે ઇર્ચોસમિતિ છે, નિર્દોષ વચનાના પ્રયાગ કરવા તે ભાષાસિમિત છે, એષણામાં એટલે કે આહાર આદિની ગવેષણામાં ઉદ્ગમ અાદ્વિ ૪ર દોષોનો ત્યાગ કરવા તે એષણા સમિતિ છે. ભાંડ-પાત્ર તથા માત્ર-વસ્ત્ર આદિ ઉપકરણાને ગ્રહણુ કરવામાં તથા રાખવામાં અથવા ભાંડ કે વસ્ત્ર આદિ ઉપકરણ તથા અમત્ર એટલે કે પાત્રના આદાન-નિક્ષેપમાં યતના કરવી એટલે કે પ્રતિલેખન અને પ્રમાન કરીને પ્રવૃત્તિ કરવી તે આદાન-ભાંડ માત્ર નિક્ષેપણા સમિતિ છે. ઉચ્ચાર મળ પ્રસ્રવણ-મૂત્ર, શ્લેષ્મ-કક, શિધાણુ-(લીંટ) જલ-પરસેવાના મેલ, છે બધાના પરિષ્ઠાપન પરડવામાં ચતના કરવી તેને ઉચ્ચાર પ્રસ્ત્રવણ શ્ર્લેષ્મશિ ધાણજલ્લ-પરિષ્ઠાપનિકા સમિતિ કહે છે. ભગવાન મનેાગુતિવાળા હતા. મનેાપ્તિ ત્રણ પ્રકારની છે–(૧)આ ધ્યાન સંબંધી કલ્પનાઓના અભાવ હાવા. (૨) શાસ્રને અનુકૂળ, પરલેાકને સાધનારી ધર્મધ્યાનને અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવરૂપ પરણિત (૩) સળી માનસિક વૃત્તિઓના નિરોધથી યોગ નિર્દેધ અવસ્થામાં ઉત્પન્ન થનારી આમરમરૂપ પ્રવૃત્તિ. યોગશાસ્ત્રમાં કહ્યુ' છે—
विमुक्तकल्पनाजालं, समत्वे सुप्रतिष्ठितम् ।
આત્મારામ મનસ્તજ્ઞ, મનોદ્યુતિષ્ઠાતા // ? | ત્તિ ।
કલ્પનાઓની જાળથી સર્વથા મુક્ત, સમત્વમાં સુપ્રતિષ્ઠિત અને આત્મામાં રમણ કરનાર મન જ, મને ગુપ્તિ છે, એવું મનેાગ્રુતિના જાણકારોએ કહેલ છે. ૫૧૫
ભગવાન વચનમિવાળા પણ હતા. વચન ગુપ્તિ ચાર પ્રકારની છે, કહ્યુ પણ છે—
વચોગુપ્તિ કા વર્ણન
सच्चा तहेव मोसा व
सच्चा मोसा तहेव य ।
૨૩થી ગમખ્ય મોતા ૩,
મુત્તી સવિ” ॥॥ ત્તિ ।
(૧) સત્યા વચન ગુપ્તિ (૨) મૃષા વચન ગુપ્તિ (૩) સત્યાક્રૃષા વચન ગુપ્તિ અને (૪) અસત્યામૃષાવચન ગુપ્તિ, આ પ્રમાણે વચનગુપ્તિ ચાર પ્રકારની છે. (૧) તેના ભાવા આ છે. વચન ચાર પ્રકારનાં છે, જેમકે-જીવને “આ જીવ છે.” એમ કહેવુ તે સત્ય વચન છે. જીવને “આ જીવ છે.” એમ કહેવુ' તે મૃષાવચન છે. આજે આ નગરમાં સા બાળક જન્મ્યાં” આ પ્રમાણે પહેલાં નિણૅય કર્યા વિના કહેવું તે સત્યાષા વચન છે. ગામ આવી ગયુ” આ પ્રમાણે કહેવું તે સત્ય પણ નથી અને મૃષા (અસત્ય) પણ નથી. તેથી તે અસત્યામૃષા વચન છે. એ ચારે પ્રકારનાં વચન મેગના ત્યાગને વચન ગુપ્તિ એટલે કે મૌન કહે છે. અથવા પ્રશસ્ત વચનાના પ્રયાગ કરવા અને અપ્રશસ્ત વચનેને ત્યાગ કરવા તે વચન ગુપ્તિ છે. ભગવાન આ વચનગુપ્તિવાળા હતા.
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
66
૯૧