Jai Jiya Kappo

Author(s): Labhsagar
Publisher: Agamoddharak Granthmala

Page 58

अधिकरणकारिणः प्रायश्चित्तम् व्याख्या-अधिक्रियते-नरकगतिगमनयोग्यतां प्राप्यते आत्मा अनेनेत्यधिकरणं-कलहः / साधूनां च तदुत्पत्तिकारणान्यमुनि-अन्यस्याऽऽभाव्यं शैक्षादिकं विपरिणमय्य यदि परः कश्चिदाचार्यों गृह्णाति, ततो मूलाचार्यों ब्रवीति-'किमिति मदीयमाभाव्यं गृह्णासि ?' पूर्वगृहीतं वा शैक्षकादिकं याचितो 'मदीयमाभाव्यं किं न प्रयच्छसि ? ' इति मार्यमाणमपि विप्रतिपत्त्या न ददाति, तदाधिकरणं भवति / एवमपरापरघटमानाऽऽलापकश्लोकादियोजनारूपव्यत्यानेडनया सूत्रं परावर्तयन् , हीनाधिकाक्षरं वा उच्चरन् , स्थापनाकुलानि वा निष्कारणं प्रविशन् , भक्त-स्त्री-देश-राजकथां वा कथयन् साधुद्धितीयेन साधुना नोदितो यदा प्रतिवक्ति प्रद्विष्ट इव तदाऽधिकरणं स्यात् / एवमादिकारणैः समुत्पन्ने चाधिकरणे या साधुर्यस्य साधोः प्रज्ञापनया उपशाम्यति तस्य तेन साधुना उपशमनं कर्त्तव्यम् / यः पुनरुपेक्षां करोति तस्य प्रायश्चित्तम् / तच्चानया गाथया प्रतिपाद्यते / यथा-उपेक्षायां लघुको मासः / अधिकरणं कुर्वतो दृष्ट्वा मध्यस्थभावेन तिष्ठति, अन्येषामप्युपदेशं प्रयच्छति--परप्रत्ययः कर्मबन्धोऽस्माकं न भवति, परकृतस्य कर्मण आत्मनि सङ्क्रमाभावात् / अधिकरणनिवारणेन च स्वाध्यायध्यानादेः स्वार्थस्य भङ्गपातो भवतो भवति / अतो ज्ञानदर्शनचारित्ररूपे पारमार्थिके स्वकार्ये एव यतध्वम् , मा परकार्ये अधिकरणोपशमनादौ स्वार्थपरिमन्थकारित्वात् परार्थकरणस्येत्यादिरूपी उपेक्षा तत्र लघुमासः / उपहसतो-ऽधिकरणं कुर्वतो दृष्ट्वा उपहासवचनानि भाषमाणस्य अट्टहासैरुपहासं कुर्वाणस्य च स एव मासो गुरुकः स्यात् / उत्तदत-उत्-प्राबल्येन तुदतः-प्रेरयतोऽधिकरणे उत्तरदानशिक्षापणमुत्तेजनं च कुर्वाणस्येत्यर्थः। लघका श्चत्वारः / सहायकत्वे सदृशदोषः / द्वयोः कलहायमानयोर्मध्यादेकस्य पक्षे भूत्वा यः कोऽपि वाचा हस्ताभ्यां पद्भ्यां दन्तैर्लगुडादिभिर्वा साहाय्यं करोति, सोऽधिकरणकारिणा सह समानदोषः / ततो यत्प्रायश्चित्तमधिकरणकारिणः स्यात् , साहाय्यकारिणोऽपि तत् स्यात् समानदोषत्वादिति भावः / अधिकरणकारिणस्तु प्रायश्चित्तमिदम्उरो चउगुरु अहवा विसेसिआ हुंति भिक्खुमाईणं / अहवा चउगुरुगाई हवंति उ छेअनिद्ववणा / / व्याख्या-मिक्षुवृषभोपाध्यायाचार्याणामधिकरणं कुर्वतां प्रत्येकं चतुगुरुकं ततश्चत्वारश्चतुर्गुरुका भवन्ति / अथवा त एव चतुर्गुरुकाः तपःकालविशेषिता भवन्ति / तद्यथा-मिक्षोश्चतुर्गुरुकं तपसा, कालेन च लघुकम् / वृषभस्य तदेव कालगुरुकम् / उपाध्यायस्य तपोगुरुकम् / आचार्यस्य तपसा कालेन च गुरुकम् / अथवा चतुर्गुरुकादारभ्य छेदे निष्ठापना कर्तव्या / तद्यथा-भिक्षुरधिकरोति ततस्तस्य चतुर्गुरुकम् / घृषभस्य षड्लघुकम् , उपाध्यायस्य षड्गुरुकम् , आचार्यस्याधिकरणं कुर्वाणस्य छेदः / एवमधिकरणकरणे आदेशत्रयेण प्रायश्चित्तमुक्तम् / तथा साहाय्यकरणेऽपि द्रष्टव्यम् / अधिकरणानुपशमने दोषदर्शनार्थमिदमुदाहरणम्-अरण्णमज्झे एगं अगाहजलं सव्वओ वणसंडमंडिअं महंतं सरं अत्यि। तत्य य बहूणि जलचर-थलचर-खचर-सत्ताणि अच्छंति / तत्थ एगं महल्लं हत्थिजूहं परिवसइ / अनया य गिम्हकाले तं हत्थिजूहं पाणि पाउण्हाउत्तिण्णं मज्झण्हकाले सीअलरुक्खछायाए सुहंसहेणं चिद / तत्थ य अदूरदेसे दो सरडा भंडिउमारद्धा / वणदेवताए अ ते टुं सव्वेसि सभासाए आपोसिअं-भो हस्थिणो ! भो जलयरा ! भो थलयरा ! मा एए सरडे भंडते उवेक्खह वारेह तुम्भ। एवं भणिआ वि ते जलयराइणो चितंति-किं अम्हं एते सरडा भंडता काहिंति ? / तत्थ य एगो सरहो