________________
नन्वयं विनाशः किं निर्हेतुकोऽथवा सहेतुक इति या चिन्ता क्रियते सा सर्वथा निरर्थ(र्थिीकैव। कुत इत्याह हि यस्मात् न अत्र-परिणामे परिणामपक्षाभ्युपगमे भावानामनवस्थान-विनाशः सर्वथा-एकान्तेनास्ति, किंतु कथंचिदवस्थानमपि, तथा च सति सर्वथा विनाशाभावात्कथं तद्विषया सहेतुकचिन्तोपयुज्यते ॥४१७॥ कथं सर्वथाऽनवस्थानं नास्तीति चेदत आह--
जं तं चिय परिणमए पतिसमयं चित्तकारणं पप्प । दलविरहातो अन्नह जुज्जइ न फलं तु भणियमिणं ॥ ४१८ ॥ (यत्तदेव परिणमते प्रतिसमय चित्रकारणं प्राप्य । दलविरहादन्यथा युज्यते न फलं तु भणितमिदम्) यत्-यस्मात्तदेव-मृत्पिण्डादिरूपं वस्तु चक्रचीवरादिकं चित्रं-नानारूपं कारणं प्राप्य प्रतिसमयं तथा तथा परिणमते, ततः कुतः सर्वथाऽवस्थानं विनाशो वेति? । इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यमन्यथा परिणामपक्षानभ्युपगमे पूर्वकारणस्य निरन्वयविनाशे सति दलविरहात्-दलाभावात् उत्तरं फलं न युज्येत । इदं च 'दलविहीणं कह जायइ' इत्यादिना प्रागेव भणितमिति न पुनः प्रपञ्च्य ते ॥४१८॥ अत्र परमतमाशङ्कमान आह--
' अह तं पुव्वं रूवं चइऊण तहा हवेज्ज नियमेण ।
तदभावे तदभावो अतादवत्थं चऽनिच्चत्तं ॥ ४१९ ॥ (अथ तत् पूर्व रूपं त्यक्त्वा तया भवेद् नियमेन । तदभावे तदभावोऽतादवस्थ्यं चानित्यत्वम्) अथ तत्-मृत्पिण्डादिरूपं वस्तु नियमेन पूर्व रूपं-मृत्पिण्डत्वादिलक्षणं त्यक्त्वा तथा घटादिरूपतया भवेत्, अन्यथा तदभावे-मृत्पिण्डत्वादिलक्षणपूर्वरूपपरित्यागाभावे तदभावो-घटादिरूपतया भवनाभावो भवेत्, न हि मृत्पिण्डाकारापरित्यागे घटाकारो भवन् दृश्यते, तस्मादवश्यं पूर्वरूपस्यातादवस्थ्यमेष्टव्यम् । इदमेव च भावानामनित्यत्वम्, "अतादवस्थ्यमनित्यतां ब्रूम" इति वचनात्। अतः परिणामपक्षेऽप्येकान्तक्षणिकत्वं समापतितमिति॥३१९॥ अत्राचार्य आह
नियमेण तस्स चातो कहंचि न (तु) सव्वज्झे (हे) व भणितमिणं ।
एवं च तादवत्थे निच्चतं कस्स व विरुद्धं? ॥ ४२० ॥ (नियमेन तस्य त्यागः कथञ्चिन्न तु सर्वथैव भणितमिदम् । एवं च तादवस्थ्ये नित्यत्वं कस्येव विरुद्धम्?) नियमेन तस्य-पूर्वरूपस्य त्यागो भवत्येव, परं कचित्, न सर्वथा, तत्संबन्धिनो मृदादिरूपस्यान्वयतो दर्शनात्, इदं च सप्रपञ्चं प्राक् भणितमेव । ततः किमित्याह-एवं च सति कथंचित् पूर्वरूपनिवृत्त्या भावानामतादवस्थ्ये सति
अनित्यत्वं कस्य वा विरुद्धं?, नैव कस्यचिदित्यर्थः ॥४२०॥ इह परिणामसिद्धौ वस्तुनः कथंचित्पूर्वरूपत्यागसिद्धिनायथेति तां प्राक् सुखादियोगान्यथानुपपत्तिबलेनोपपादितामपि सांप्रतमध्यक्षत उपपादयन्नाह--
पच्चक्खेणेव तहा अणुगमवइरेगगहणतो सिद्ध । वत्थु परिणामि(म) रूवं मिम्मयघडवेदणाउत्ति ॥ ४२१ ॥
. (प्रत्यक्षेणैव तथाऽनुगमव्यतिरेकग्रहणतः सिद्धम् । वस्तु परिणामिरूपं मृन्मयघटवेदनादिति) तथेति समुच्चये । प्रत्यक्षेणैवानुगमव्यतिरेकयोहणात् वस्तु परिणामि(मोरूपं सिद्धं, परिणामस्यानुगमव्यतिरेकात्मकत्वात् । कथं पुनः प्रत्यक्षेणानुगमव्यतिरेकयोर्ग्रहणमिति चेत्? । अत आह-'मिम्मयघडवेयणाउत्ति' मृण्मयघटवेदनात्। एतादुतो पति-यतो मृत्पिण्डादुपजायमाने घटे मृत् अन्वयिनी मृत्पिण्डत्वपर्यायव्यावृत्तिश्च प्रत्यक्षत एव वेद्यते,
- - - - - - - -- પરિણામપક્ષના સ્વીકારમાં ભાવોનો એકાને વિનાશ નથી. પરંતુ કથંચિત્ અવસ્થાન પણ છે. આમ સર્વથા વિનાશ જ જ્યાં નથી, ત્યાં તે અંગે સહેતુક કે નિહેતુક વિચારણા કેવી રીતે યોગ્ય ઠરે ? ૪૧ળા
मावोनो सर्वथा नाश भनथी ? मेवी शाना समाधानमा .
ગાથાર્થ :- માટીના પિંડઆરિરૂપ તેની તે જ વસ્તુ ચક્ર, વસ્ત્રઆદિ અનેક પ્રકારના કારણો પામી પ્રત્યેક સમયે તે-તે રૂપે પરિણામ પામે છે. તેથી સર્વથા સત્તા કે સર્વથા વિનાશ શી રીતે સંભવે ? આ વસ્તુ આ પ્રમાણે જ સ્વીકારવી જોઈએ. જો પરિણામવાદને સ્વીકાર ન કરશો. તો પૂર્વકારણનો નિરન્વયનારા થયા બાદ દલ(તથાવિધ ઉપાદાનકારણદ્રવ્ય)ના અભાવમાં ઉત્તરકાલીન કાર્યની ઉત્પત્તિ શી રીતે યોગ્ય છે ? આ વાત પૂર્વે ‘દલવિહીણ હજાયઈ (ગા. ૩૭) ઈત્યાદિ ગાથાથી કરી જ છે. તેથી અહીં ફરીથી વિસ્તાર કરતા નથી. પ૪૧૮
सही ५२ (गोड) भतनी मा २ता छे. - ગાથાર્થ :- પૂર્વપક્ષ :- એ માટીના પિણ્ડારિરૂપ વસ્તુ પૂર્વના મૃત્પિવાદિરૂપને છોડીને જ ઘડાઆદિરૂપ થાય છે. જો મૃત્પિવાદિ પૂર્વરૂપનો ત્યાગ ન હોય, તો તે ઘડાદિરૂપે બને જ નહિ. ક્યારેય મૃત્પિડકારના ત્યાગ વિના જ ઘડો થતો દેખાતો નથી. તેથી પૂર્વરૂપની અતદવસ્થા(પૂર્વરૂપે ન રહેવું)નો સ્વીકાર અવશ્ય કરવો જ રહ્યો. અને આ જ ભાવોનું અનિત્ય પણું છે %ાં જ છે કે “અમે અતાદવથ્યને જ અનિત્યતા કહીએ છીએ. આમ પરિણામપક્ષે પણ એકાન્ત ક્ષણિકતા ટપકી પડે છે. ૪૧લા
અહી આચાર્યશિરોમણિ ઉત્તર આપે છે.
ગાથાર્થ :- (ઉત્તરપક્ષ) પૂર્વરૂપનો ત્યાગ અવય થાય છે. પણ તે અમુક અંશે જ, સર્વથા નહિ. કારણકે તે પૂર્વરૂપ સંબંધી માટીઆદિનો ઘડાવગેરે ઉત્તરરૂપમાં અન્વય થતો દેખાય છે. આ વાત સવિસ્તાર પૂર્વે કરી જ છે. આમ થંચિત્ પૂર્વરૂપની નિવૃત્તિથી ભાવોમાં અનાદવએ આવે અને અનિત્યતા આવે, તે કોની વિરુદ્ધ છે. અર્થાત્ કોઇની વિરુદ્ધ નથી. તાત્પર્ય – ભાવોનો કથંચિત્ અકાદવથ્ય અને અનિત્યપણું ઈષ્ટ છે. પણ એકાંત અનિત્યપણું અતાઇવચ્છ અને વિનાશ અયોગ્ય છે. i૪રવા
ધર્મસંગ્રહણિ ભાગ-૧ ૨૩૯
तो मृत्पिण्डानुगमव्यतिरेकयोतिरेकयोहणात् । वस्तु पाएजत्ति ॥४
-
-
-
-
-
-
प
