________________
चाणक्याची जीवनकथा
व्यवसायेन युक्तेन जेतुं शक्या वसुन्धरा ।। अर्थात् – जे राजनीतिशास्त्रात निपुण आहेत आणि अत्यंत उद्यमशील आहेत, अशी एक हजार माणसे एकत्र आली तर, संपूर्ण पृथ्वीचे राज्य जिंकून घेऊ शकतात.
कवीच्या अंदाजानुसार चाणक्याचे लक्ष त्या श्लोकाकडे गेलेच. त्याने ताबडतोब त्याच्या समोरच्या स्तंभावर, दुसरा श्लोक स्वत:च्या हाताने लिहिला
नरेणैकशरीरेण नयशास्त्रयुतेन च ।
व्यवसायेन युक्तेन जेतुं शक्या वसुन्धरा ।। अर्थात् – नीतिशास्त्रात निपुण आणि अत्यंत उद्यमशील असलेला मनुष्य, केवळ एकट्याच्या बळावरसुद्धा पृथ्वीचे राज्य जिंकू शकतो.
कवीने समोरच्या स्तंभावर चाणक्याने लिहिलेला नवा श्लोक वाचला. केवळ एकच शब्द बदलून त्याने, जो आत्मविश्वास प्रगट केला होता, त्यामुळे कवि हा चाणक्यावर अतिशय संतुष्ट झाला. आपले ध्येय गाठण्याच्या दृष्टीने त्वरेने पावले टाकायला लागायची असा मनोमन निश्चय त्याने केला. त्या योजनेचा पहिला भाग म्हणून कवीने, चाणक्याला यशोमतीसह, आपल्या घरी भोजनाचे निमंत्रण दिले. चाणक्याला आश्चर्यच वाटले. तरी त्याचा मान राखावयाचा म्हणून दोघे, कवीच्या घरी भोजनासाठी गेले. कवीची योजना काही वेगळीच होती. त्याने दरम्यानच्या काळात चाणक्याच्या पर्णकुटीच्या जवळ, आपल्या माणसांना सांगून, खड्डा खणून, काही दीनार पुरण्यास सांगितले. दीनारांच्या थैलीत अशी चिट्ठी टाकली की, ‘प्रसन्न झालेल्या नंदराजाने आपणास हे दीनार दिले आहेत. आपला यथायोग्य गौरव करण्याचेही त्याच्या मनात आहे.' कवीच्या माणसांनी आपले काम चोख बजावले.
