________________
चाणक्याची जीवनकथा
दर्भाची मुळे, खणून काढू लागला. आजूबाजूची माती अलगद खुरपत-खुरपत त्याने, हातभर जमीन खणली. शेवटच्या मुळापर्यंत खणून, त्याने ते दर्भाचे झुडूप, सावधानपूर्वक कडेला टाकून दिले. त्या सर्व हालचाली कवि निरखून पहात होता. थोड्याच वेळात त्याने, आपल्या बायकोच्या भाच्याला अर्थात् चाणक्याला ओळखले. परंतु ओळख न दाखविता, हात झटकून पर्णकुटीकडे जाणाऱ्या चाणक्याला अडविले. तो पुढे होऊन चाणक्याला म्हणाला, 'अरे ! त्या दर्भसूचीच्या इतका का मागे लागला होतास?' चाणक्य म्हणाला, “मंत्रिमहोदय, पहा-पहा ! या दर्भसूचीने माझा पाय केवढा रक्तबंबाळ केला आहे. पुन्हा-पुन्हा हे घडू नये म्हणून, त्या दर्भाचे झुडूप मुळापासून उखडून टाकले. काटा काय आणि माणूस काय जो आपल्या निष्कारण वाटेला जातो, त्याचा समूळ उच्छेद वेळेवरच केला नाही तर तो आपलाच घात करतो. कोणत्याच गोष्टीचा मुळापासून बंदोबस्त केल्याशिवाय मी थांबत नाही."
चाणक्याचा तो आवेश आणि निर्धार बघून, कवीच्या मनातली ती दीर्घकाळ दडपून टाकलेली द्वेषभावना, उसळून वर आली. नंदाचा सूड घेण्यासाठी आवश्यक वेळ आणि आवश्यक माणूस, याच्या शोधात तो होताच. शारीरिक सुदृढता, मनोबल आणि बुद्धिमत्ता हे तीनही गुण एकवटलेला चाणक्य, कवीच्या मनात भरला. त्याने चाणक्याला म्हटले, 'इथे राहायला आलेला दिसतोस ! तर मग नंदाच्या राजसभेत काही दिवस उपस्थिती लावीत जा. माझे लक्ष तुझ्याकडे आहेच.'
कविमंत्र्याच्या सांगण्यानुसार चाणक्य, राजसभेत हजर राहू लागला. राजसभेतील एका स्तंभावर कवीने एक श्लोक लिहिला -
शक्यमेकसहस्रेण नयशास्त्रयुतेन च ।
७४
