________________ कथाबाह्य संदर्भ 'रइधू' या अपभ्रंश कवीने रामचंद्र मुमुक्षूची ही कथा आधारभूत मानून, त्याला ‘कल्कि' राजांच्या कथानकाची जोड दिली आहे. (10) प्रभाचंद्राचा आराधनाकथाप्रबन्ध हा संस्कृत ग्रंथ इसवी सनाच्या तेराव्या शतकातील आहे. हा कथाकोषही भगवती-आराधना ग्रंथातील कथांवरच आधारित आहे. यातील 80 वी कथा चाणक्य-सुबंधूच्या वृत्तांतावर आधारित असून, चाणक्याच्या मरणाचे वर्णन 'प्रायोपगत मरण' असे केले आहे. हरिषेणाला आधारभूत मानूनच, प्रभाचंद्राने चाणक्यचरित्र गद्य संस्कृतात लिहिले आहे. कवीचा उल्लेख सतत ‘कावि' असा केला आहे. हरिषेणाप्रमाणेच याने 'चंद्रगुप्त' या नावाचा उल्लेख एकदाही केलेला नाही. चाणक्य स्वत:च नंदाला मारतो व दीर्घकाळ राज्यभोग घेतो, असे चित्रित केले आहे. आराधनाकथाप्रबंधात अजूनही एकदा चाणक्याचा उल्लेख येतो. श्वेतांबरांनी वारंवार उल्लेख केलेले दुर्लभ मनुष्यत्वाचे दहा दृष्टांत, प्रभाचंद्राने या ग्रंथात वर्णित केले आहेत. श्वेतांबर साहित्यात, पाशकदृष्टांत चाणक्याच्या संदर्भात सांगितला आहे. परंतु येथे तीच कथा 'शिवशर्मा' नावाच्या वेगळ्याच ब्राह्मणाच्या नावावर सांगितली आहे. एक प्रकारे, चाणक्याचा ब्राह्मणत्वावर केलेले हे शिक्कामोर्तबच म्हणावे लागेल. एकंदरीत, प्रभाचंद्राने हरिषेणापेक्षा फारसे काहीच वेगळे सांगितले नाही. (11) रइधूचे भद्रबाहु-चाणक्य-चंद्रगुप्त-कथानक ही 28 कडवकांची एक छोटी सलग कविता आहे. हे लघुकाव्य इसवी सनाच्या चौदा-पंधराव्या शतकात लिहिलेले आहे. 28 कडवकांपैकी दोन कडवकांमध्ये शकटाल-चाणक्य आणि 202
