________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
ते जवळ-जवळ चौर्यकर्मात सामील झाल्यासारखेच असतात. व्यापारी, उद्योग करणारे, कारागीर, भिक्षू, भाटचारण, गारुडी आणि मायाजालिक (जादूगार) या सर्वांवर बारकाईने नजर ठेवली पाहिजे.”
७९ व्या अध्यायाचे शीर्षक आहे, 'वैश्य आणि व्यापारीवर्गापासून प्रजेचे संरक्षण'. या अध्यायात जे तपशील दिले आहेत, त्यावरून हे लक्षात येते की, त्यातील अनेक गोष्टी, जैन गृहस्थाचारातील तिसऱ्या अणुव्रताशी, अतिशय मिळत्याजुळत्या आहेत. • पहिला अतिचार आहे ‘स्तेनाहृत' अर्थात् चोरीचा माल विकत घेणे. ८६ व्या
अध्यायात याचा विविध अंगाने विचार केला असून, त्यासाठी जबरदस्त दंड किंवा प्रसंगी देहांताची शिक्षा ठोठावली आहे. 'तस्करप्रयोग' म्हणजे चोराला चोरीसाठी उत्तेजन देणे. याचा विचार ८८ व्या
अध्यायात असून, चोराला निवासस्थान आणि अन्नपाणी देणाऱ्यास, जबर शिक्षा फर्माविली आहे. तिसरा अतिचार आहे ‘विरुद्धराज्यातिक्रम' अर्थात् राजशासनाचे कर चुकविणे आणि राजशासनाविरुद्ध कट शिजविणे. या गुन्ह्याखाली येणाऱ्या अनेक गोष्टी ८८ व्या अध्यायात बारकाईने नोंदविल्या आहेत. हा गुन्हा करणाऱ्यांसाठी जाळून टाकण्याची किंवा जीभ बाहेर खेचून काढण्याची शिक्षा दिली आहे. चौथा अतिचार आहे 'कूटतुलाकूटमाप'. अर्थशास्त्राच्या ७९ व्या अध्यायात, खोटी वजनमापे तयार करणाऱ्यांना, अतिशय कठोर शिक्षा दिली आहे. 'प्रतिरूपकव्यवहार' या पाचव्या अतिचाराचे वर्णन, ८१ व्या अध्यायात विस्ताराने आले आहे. भेसळ करण्याचे आणि नकली माल बनविण्याचे, अनेक प्रकारउपप्रकार, कौटिल्य या ८१ व्या अध्यायात देतो. शिवाय कोणकोणत्या गोष्टींमध्ये, २६०
