________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
घरातल्या वडिलधाऱ्यांची अनुमती न घेता आणि कुटुंबाची भविष्यकालीन तरतूद न करता, गृहत्याग करून संन्यास स्वीकारला, तर त्याला जबरदस्त शिक्षा द्यावी.'
अंतकृद्दशेत कृष्ण वासुदेव घोषणा करतो की, 'जो कोणी या ऐहिक जीवनाचा त्याग करून, मुनिधर्मात प्रविष्ट होईल, त्याचा किंवा तिच्या कुटुंबाची भविष्यकालीन तरतूद, माझ्यातर्फे केली जाईल' (अंतकृद्दशा, वर्ग ५, पृ.१०३, ब्यावर). उत्तराध्ययनाच्या १४ व्या अध्ययनात असा प्रसंग रंगविला आहे की, दोन पुरोहितपुत्र आपल्या माता-पित्यांकडे, निपँथ साधू बनण्याची अनुमती मागतात. माता-पिता त्यांना त्यांच्या वैवाहिक आणि कौटुंबिक कर्तव्यांची, वारंवार जाणीव करून देऊन, निर्णयापासून परावृत्त करण्याचा प्रयत्न करतात. ज्ञाताधर्मकथेच्या पहिल्या अध्ययनातही, मेघकुमाराबाबत हीच गोष्ट घडलेली दिसते. अर्थशास्त्राच्या ७७ व्या अध्यायात असे नमूद केले आहे की, 'जो कोणी घरातील देवकार्यात अथवा पितृकार्यात, जैन अथवा बौद्ध भिक्षूना तसेच शूद्र व्यक्तींना, घरी आमंत्रित करेल, त्याला राजा कठोर शासन करेल.'
आचारांगात भिक्षु-भिक्षुणींसाठी, कोणत्याही प्रकारच्या सामूहिक भोजनाचा (संखडीचा), स्पष्ट शब्दात निषेध नोंदविला आहे -
से भिक्खू वा भिक्खुणी वा --- इंदमहेसु वा खंदमहेसु वा --- तहप्पगारे महामहेसु वट्टमाणेसु --- असणं वा पाणं वा --- णो पडिगाहेज्जा ।
(आचारांग २.१.२, पृ.२२, ब्यावर) संखडीत भोजन करणाऱ्या साधु-साध्वीला निशीथसूत्रात मासिक उपवासाचे
२६६
