________________
अखेरचे दोन शब्द ..... या प्रकल्पाच्या निमित्ताने, जैन साहित्यातील चाणक्य सूक्ष्मतेने अभ्यासला. सर्वांच्या मनात असलेले चाणक्याचे व्यक्तिमत्व, त्यामुळे अधिकच परिष्कृत होऊन पुढे आले. परंतु हे तथ्य केवळ चाणक्यापुरतेच मर्यादित ठेवून चालणार नाही. भारताच्या प्राचीन इतिहासातील अनेक व्यक्तिमत्वे आणि घटनांचाही, जैन साहित्यात धांडोळा घेतला तर, कितीतरी नव्या गोष्टी अधिकाधिक समृद्धतेने पुढे येतील. एकाच भारतीय मातीत रुजलेल्या ब्राह्मण आणि श्रमण परंपरांचा अभ्यास, तुटकपणे न करता, हातात हात घालून केला तर भारतीय संस्कृतीचे अधिकाधिक यथार्थ चित्र समोर येण्यास नक्कीच मदत होईल.
२९५
