________________ कथाबाह्य संदर्भ वर्धमानसूरि चाणक्याचे श्रावकत्व अधोरेखित करतात. विशेषत: अखेरीस चाणक्याने इंगिनीमरण स्वीकारण्याच्या प्रसंगी संस्तारक प्रकीर्णकांमध्ये आलेली दुष्कृतगर्दा, सुकृतानुमोदना, क्षमापना इत्यादि जैन विधी चाणक्याच्या तोंडी घालतात. पंडितमरण स्वीकारल्यामुळे चाणक्याचा उच्चतर स्वर्गातील जन्मही त्यांनी नमूद केला आहे. आवश्यकचूर्णीतील परपाषण्डप्रशंसा आणि निशीथचूर्णीतील दुर्भिक्षवृत्तांत हे दोन प्रसंग मात्र या चरितात अनवधानाने गाळलेले दिसतात. आवश्यकचूर्णीतील 'कोशेन भृत्यैश्च ---' आणि सुखबोधाटीकेतील 'तुल्यार्थं तुल्यसामर्थ्य ---' हे दोन जैन परंपरेतील श्लोक वर्धमानांनी आवर्जून नमूद केलेले दिसतात. चाणक्याच्या मृत्यूचा प्रसंग विशेष विस्ताराने चित्रित केला आहे. या प्रसंगी चाणक्याचे स्वगत जैन पद्धतीने रंगविलेले आहे. क्षमाभाव व्यक्त करताना सुबंधूविषयीची द्वेषयुक्त भावना कायम ठेवून, त्याच्यावर घेतलेला सूड हा एक ‘अगार' ठेवलेला आहे. त्यातूनच सूचित होते की, मृत्यूनंतरही चाणक्य सुबंधूचा (अर्थात् राक्षसाचा) सूड घेणार आहे. चाणक्याच्या मरणास एकदा ‘अनशन' आणि दुसऱ्या ठिकाणी 'इंगिनीमरण' संबोधून त्या मरणाच्या धार्मिकतेवर शिक्कामोर्तब केले आहे. चाणक्याविषयी कोठेही अनुदार काढलेला नाही. त्याच्या कुटिलपणाची आणि मायावीपणाची निंदा केलेली नाही. कथेच्या शेवटी, ‘त्या बुद्धिमान चाणक्याची कीर्ती या मनुष्यलोकात दीर्घकाळपर्यंत राहो !' अशी शुभेच्छा व्यक्त केली आहे. 166
