________________
चाणक्याची जीवनकथा
त्याच्या जिवात जीव आला. घोडा दूर बांधून चाणक्य, चंद्रगुप्तासह गावात आला. त्याला एक शेतघर दिसले. घर कसले झापाची झोपडीच होती ती! चाणक्याने फटीतून आतील दृश्य पाहिले. एक म्हातारी चार नातवंडांना भोवती घेऊन, पळीने काहीतरी वाढत होती. 'आत जाण्यात काहीच धोका नाही' असा अंदाज घेऊन चाणक्य, चंद्रगुप्तासह आत आला. म्हातारीने अतिथींचे हसतमुखाने स्वागत केले. चंद्रगुप्ताला आपल्या नातवंडांबरोबर जेवायला, मातीची पसरट थाळी दिली. चाणक्य एका कोपऱ्यात बसून सर्व दृश्य पहात होता.
घरात खूपच गरिबी दिसत होती. तरुण माणूस कोणीच नव्हता. म्हातारीने चुलीवर तांदळाची पेज कशीबशी रांधली होती. भुकेलेली नातवंडे आजी कधी वाढते, याचीच वाट पहात होते. आजीने पाचही मुलांना एक-एक ओगराळे भरून, गरम-गरम पेज वाढली. सर्वात छोट्या नातवंडाने पेजेच्या मधोमध हात घातला. बोटे भाजली म्हणून कळवळून रडू लागला. म्हातारीला प्रथम खूपच राग आला. त्याच्या पाठीवर चापट मारून, सहजच उद्गारली, ‘त्या मेल्या चाणक्यासारखाच दिसतोस. पेज कडेकडेने खायची असते, हे तुला माहीत नाही का ?' चाणक्याने स्वत:ची ओळख न देता सहजपणे विचारले, 'म्हातारे ! चाणक्याला ग कशाला मधे आणतेस ? त्याने काय केले
आहे ?' म्हातारी म्हणाली, 'दुसरे काय म्हणू ? आजूबाजूची गावे प्रथम जिंकतजिंकत, नंतर मोठे सैन्य घेऊनच, पाटलिपुत्रावर हल्ला करायला हवा होता. एकदमच मधे हात घातला तर पोळल्याशिवाय राहील का ? यातली चूक मला कळते तर त्या बुद्धिमान म्हणवणाऱ्या चाणक्याला कळू नव्हे काय ?'
रात्री तेथेच आसरा घेऊन, दुसऱ्या दिवशी सकाळी, म्हातारीचे मन:पूर्वक आभार मानून, चंद्रगुप्ताला घेऊन चाणक्य निघाला. म्हातारीचे शहाणपण लक्षात घेऊन, त्याने
८९
