________________
चाणक्याची जीवनकथा
दाणी, निरांजन असे सर्व पूजेचे सामान बरोबर घेतले. पर्णकुटीच्या आत गेला सुद्धा नाही. पर्णकुटीभोवती तीन फेऱ्या मारून निरीक्षण केले. गोवऱ्या आणि सुकलेले गवत पाहून, त्याला आसुरी आनंद झाला. धूपपात्रात पेटते निखारे घालून, त्यावर धूप टाकला. निरांजन पेटविले. आजूबाजूच्या गोवऱ्यांमध्ये आणि गवतावर ते सर्व ठेवले. त्वरेने घरी परतला.
सर्वच पदार्थ ज्वालाग्राही असल्याने, पाहता-पाहता चहूबाजूने पर्णकुटीने पेट घेतला. जागेवरून न उठण्याचा निश्चय केलेल्या चाणक्याने, त्या भयंकर दाहाच्या वेदना, मूकपणे सहन केल्या. राजकार्यासाठी कराव्या लागलेल्या, सर्व निष्ठुर उपायांबाबत, पश्चात्तापभाव व्यक्त केला. सर्व जीवमात्रांविषयी अंतिम क्षणी, करुणाभाव जागृत केला. ईश्वराचे स्मरण करीत असलेल्या चाणक्याचा देह अखेर भस्मीभूत झाला.
(२४)
सुबंधूचा अंत चाणक्य भस्मसात् झाल्याची खात्री झाल्यावर, सुबंधु बिंदुसाराकडे आला. म्हणाला, “राजन् ! मी अमात्यांची खूप मनधरणी केली. ते परत येण्यास तयार नाहीत. उलट मलाच म्हणाले की, 'जे झाले ते झाले. आता तू माझ्या घरी जा. माझी जी काही संपत्ती आहे ती राज्याच्या कोशात जमा कर.' महाराज ! मला अमात्यांच्या घरी जाण्याची आज्ञा द्यावी. मी त्यांच्या मनासारखे करतो."
बिंदुसाराने सुबंधूला तशी अनुमती दिली. सुबंधु चाणक्याच्या दालनात पोहोचला. त्याला दालनाच्या एका कोपऱ्यात, चारी बाजूने कुलपे लावलेली आणि लाखेने मुद्रित
१२२
