________________
પ્રતિભા દર્શન
જે ૫૦૯ પુત્રી, સાબરમતી આશ્રમમાં ઉછરેલાં, કાર્યકુશળ અને સેવાભાવી લોકસાહિત્ય પરિવાર' વગેરે સંસ્થાઓ દ્વારા શૈક્ષણિક અને કુસુમબહેન ગાંધી સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાયા. ઇ. સ. ૧૯૫૨ની સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ કરી. ઇ. સ. ૧૯૬૯માં જૂનાગઢને આંગણે ચૂંટણીમાં કેશોદમાંથી જંગી બહુમતીથી વિધાનસભાના સભ્ય તરીકે ગુજરાતી સાહિત્યનું અધિવેશન ભરાયું ત્યારે સ્વાગત સમિતિના ચૂંટાયા. મંત્રી તરીકે અગિયાર ખાતાઓની જવાબદારી કુશળતા- અધ્યક્ષ તરીકે અધિવેશનની સમગ્ર વ્યવસ્થા સુપેરે પાર પાડી. પૂર્વક નિભાવી. પંડિત નહેરુ પ્રેરિત ‘સામૂહિક વિકાસ યોજનાની અક્ષયગઢની હોસ્પિટલ ઉપરાંત ઈ. સ. ૧૯૮૧માં ચાવંડ પાસે કામગીરી સફળતાપૂર્વક કરી. ઇ. સ. ૧૯૫૬માં દ્વિભાષી મુંબઈ શ્યામ ગોકુલ ટી.બી. હોસ્પિટલ કલ્યાણધામ, અને ઇ. સ. રાજયની રચના થતાં તેના મંત્રીમંડળમાં પણ પસંદગી પામેલા. ઈ. ૧૯૮૩માં અમદાવાદમાં ડૉ. જીવરાજ મહેતા સ્મારક હેલ્થ સ. ૧૯૫૭માં ઊના મત વિસ્તારમાંથી ચૂંટાઈને મંત્રીમંડળમાં ફાઉન્ડેશન'ની સ્થાપના કરી. આ સમયગાળામાં શ્રીમતી સ્થાન પામ્યા. ઇ. સ. ૧૯૬૦માં ગુજરાત રાજયની સ્થાપના પછી કુસુમબહેન “રૂપાયતન', “સોરઠ મહિલા કેળવણી મંડળ', ડૉ. જીવરાજ મહેતાના મંત્રીમંડળમાં અગત્યનું સ્થાન મેળવ્યું. અક્ષયગઢ સંકુલની સંસ્થાઓની વ્યવસ્થા માટે સાથે જોડાયેલાં રહ્યાં.
કાર્યદક્ષ વહીવટકર્તા તરીકે રતુભાઈનો અભિગમ તદ્દન રતુભાઈ પાસે કુશળ સ્થપતિની કલાદૃષ્ટિ અને અનોખી નિરાળો હતો.આયોજન, ખેતી વિકાસ અને પંચાયતી રાજ્યક્ષેત્રે આયોજન શક્તિ હતી. અક્ષયગઢ સંકુલનાં મકાનો, માર્ગોનું તેમનું પ્રદાન ઉલ્લેખનીય રહ્યું હતું. મહેનતુ અને ધાર્યું કામ પાર આયોજન, સ્થાપત્યકલાના ઉત્તમ નમૂનારૂપ અક્ષયનાથ મહાદેવનું પાડનારા કર્મઠ મંત્રી તરીકે તેમને લોકોની ચાહના અને આદર મંદિર અને અન્ય સંસ્થાઓ તેમની ચીવટ અને સૌન્દર્યદષ્ટિનો પ્રાપ્ત થયાં હતાં. કામનો ત્વરિત ઉકેલ અને સમયની ચોક્સાઈનો પરિચય કરાવે છે. હોસ્પિટલોને માત્ર રુગ્ણાલય નહિ પણ તેમનો આગ્રહ રહેતો. ઈ. સ. ૧૯૬૨ પછી ગુજરાતમાં સત્તાનું રળિયામણાં આરોગ્યધામ તેમણે બનાવ્યાં. રતુભાઈએ રાજકારણ શરૂ થતાં ડૉ. જીવરાજભાઈનું મંત્રીમંડળ વિખરાયું. ગ્રામજીવનના પોતાના અનુભવો લખવા માટે કલમ ઉઠાવી. પ્રથમ રતુભાઈ જૂનાગઢ આવીને કોંગ્રેસ અને રચનાત્મક કાર્યમાં લાગી વાર્તાસંગ્રહ “દીઠું મેં ગામડું જયાં” ૧૯૪૩માં પ્રગટ થયો. ગયા. ઇ. સ. ૧૯૬૬માં ક્ષય નિવારણ સમિતિની સ્થાપના કરી. સત્યાગ્રહના સમરાંગણમાં” ભાગ-૧, ૨, “સોરઠની લોકક્રાંતિનાં કેશોદથી ચાર કિલોમીટર દૂર જમીન લઈને ઇ. સ. ૧૯૭૧માં વહેણ અને વમળ ૧-૨', “આઝાદીના આખરી સંગ્રામમાં', અક્ષયગઢમાં ભગવાનજી સુંદરજી ટી.બી. હોસ્પિટલનો પ્રારંભ ‘વિરલ વિભૂતિ રવિશંકર મહારાજ જેવા દસ્તાવેજી ગ્રંથો, તથા કર્યો. રતુભાઈએ તેમના નિવાસ જૂનાગઢથી અક્ષયગઢમાં ફેરવ્યો. “કાઠિયાવાડના જાહેરજીવનના તવારીખની આરસી' અને હોસ્પિટલ ઉપરાંત આદર્શ વસાહત તરીકે અક્ષયગઢ સંકુલનો “ગ્રામજીવનના તાણાવાણા” એ લેખમાળાઓ વિશિષ્ટ રચનાશૈલીને વિકાસ કર્યો. દર્દીઓની ભાવનાને આધારરૂપ કલા અને પૂજા કારણે માત્ર ઇતિહાસકથન કે પ્રસંગકથનમાં સીમિત ન રહેતાં બંનેના સમન્વિત નમૂનારૂપ અક્ષયનાથ મંદિરમાં, ઇ. સ. રસવાહી સર્જનાત્મક લખાણો બન્યાં છે. ૧૯૮૦માં ધામધૂમથી પૂ. પ્રમુખસ્વામીના વરદ્ હસ્તે પૂજનીય
ઔપચારિક શિક્ષણ હાઈસ્કૂલ સુધીનું. પછી જ્યાં તક મળી સંતો મહંતોની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા થઈ.
ત્યાં અભ્યાસ કર્યો. ગુજરાતી, મરાઠી અને હિન્દીભાષા ઉપરાંત શ્રીમતી ઇન્દિરાબહેન દ્વારા દેશને નવું નેતૃત્વ મળતું જોઈને સંસ્કૃત શીખ્યા. અંગ્રેજીભાષા પર પ્રભુત્વ મેળવી લીધું. સુંદર તેમના પક્ષમાં જોડાયા. ઇ. સ. ૧૯૭૧માં ઊના મતવિસ્તારમાંથી મરોડદાર અક્ષરોને કારણે સત્યાગ્રહોમાં તેમને ભાગે કાર્યાલયમાં ચૂંટાઈને વિધાનસભામાં અને ઘનશ્યામભાઈ ઓઝાના કામ કરવાનું આવતું. સ્વજનો-મિત્રોને જાતે જ પત્રો લખતા. મંત્રીમંડળમાં સ્થાન પામ્યા. મંત્રીમંડળના સહકારથી, અને અજોડ પ્રવૃત્તિની સાથે આનંદ મેળવી લેવાનો સ્વભાવ. પુસ્તકો મળ્યાં કાર્યક્ષમતાથી દુષ્કાળમાં રાહતકાર્યોની જવાબદારી નિભાવી. ત્યારે ખૂબ વાંચન કર્યું. જયમલ્લભાઈ જેવા મિત્રોને સહવાસે પક્ષાપક્ષીનું રાજકારણ શરૂ થતાં મંત્રીમંડળ વીખરાયું અને રતુભાઈ લોકસાહિત્યનો પરિચય થયો. ગામડાંના વસવાટ દરમ્યાન રચનાત્મક કાર્યોમાં જોડાઈ ગયા. રાજકીય કાર્યકર અને ભજનો, લોકગીતો, ડાંડિયારાસની રમઝટ બોલાવતા રતુભાઈ પદાધિકારી તરીકે તેમણે રાજકારણના વિવિધ રંગ જોયા, કલામર્મજ્ઞ હતા. અનુભવ્યા. જેમ સક્રિય રાજકારણમાં જોડાયેલા એવી જ સહજ
‘વજાદપિ કઠોરાણિ મૃદુનિ કુસુમાદપિ'. નિર્ધારિત કાર રીતે તેનાથી અલિપ્ત થઈ અક્ષયગઢમાં કાયમી વસવાટ કર્યો.
કરવા-કરાવવામાં રતુભાઈ ક્યારેક આગ્રહી અને કઠોર બન્યા હશે. જે ઉંમરે સામાન્ય રીતે માણસ નિરાશ થઈને કાર્યક્ષેત્ર પરંતુ સ્વજનો કે અન્ય કોઈની પણ માંદગી વખતે અત્યંત ઋજુ સીમિત કરી દે, તેના બદલે ઇ. સ. ૧૯૭૧ પછી રતુભાઈએ ‘સોરઠ સંવેદનશીલ બનીને સંભાળ લેતા. રતુભાઈ બહુ મોટા યજમાન. શિક્ષણ સંઘ', “સોરઠ મહિલા કેળવણી મંડળ’, ‘રૂપાયતન', આગતા-સ્વાગતામાં તેમના દિલની દિલાવરી જોવા મળતી.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
