________________
પ્રતિભા દર્શન
જે પર સર્જનતાનો આદર્શ વ્યક્ત થાય છે.
અને સાહિત્યક્ષેત્રે બહુમૂલ્ય પ્રદાન બદલ તેમને પારિતોષિકોથી | સર્જનક્ષેત્રે તેમનો સર્વોપરી ઉન્મેષ જોવા મળે છે. સન્માનવામાં આવ્યાં. નવલકથાઓમાં. તેમાં યે “દીપનિર્વાણ', 'ઝેર તો પીધાં છે જાણી, - સાહિત્યપ્રદાન માટે “રણજીતરામ સુવર્ણ ચંદ્રક' અને જાણી’ ૧-૩, અને સોક્રેટીસ તો ઉત્તમ કૃતિઓ. ગુજરાતી નિબંધસંગ્રહ ‘શાંતિના પાયા’ માટે ગુજરાત રાજ્ય પ્રથમ સાહિત્યમાં વિચારપ્રધાન નવલકથાઓનું પ્રથમ સીમાચિહ્ન જો પારિતોષિક - ૧૯૬૪. - ‘પરિત્રાણ' નાટક માટે ગુજરાત રાજ્ય ગોવર્ધનરામ - સરસ્વતીચંદ્ર છે તો એ મહામના સર્જકના આદર્શને દ્વિતીય પારિતોષિક - ૧૯૬૮, - “સોક્રેટીસ’ને ભારતીય સાહિત્ય - વિચારપ્રધાન નવલકથાના તંતુને એક ડગલું આગળ લઈ જનાર અકાદમી પુરસ્કાર - ૧૯૭૫ - શૈક્ષણિક પ્રદાન બદલ જી.ડી. ‘દર્શક' ગુજરાતી સાહિત્યમાં જ નહિ, ભારતીય સાહિત્યમાં મેમોરિયલ પુરસ્કાર - ૧૯૭૯, - “અંતિમ અધ્યાય' નાટક માટે સીમાચિહ્નરૂપ બન્યા છે.
ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર - ૧૯૮૩. – વિશિષ્ટ શૈક્ષણિક ‘પરિત્રાણ', અંતિમ અધ્યાય’ અને ‘ગુહારણ્ય' નાટકો છે.
પ્રદાન માટે : ચંદ્રકાન્ત અંજારિયા મેમોરિયલ પુરસ્કાર - ૧૯૮૬ , આપણો વારસો અને વૈભવ'ની ઇતિહાસ દષ્ટિમાં, “વાગીશ્વરીનાં
- ‘ઝેર તો પીધાં છે જાણી જાણી' નવલકથા માટે ભારતીય કર્ણફલો’ અને ‘મંદારમાલા’ જેવા રસલક્ષી વિવેચનોમાં, ‘સદભિઃ જ્ઞાનપીઠનો મૂર્તિદેવી પુરસ્કાર - ૧૯૮૭. - સાહિત્ય પ્રદાન માટે : સંગઃ જેવી વ્યક્તિ ને સંસ્થાની ઘડતર કથામાં દર્શકનું સંવેદન અને
કનૈયાલાલ મુનશી શતાબ્દિ એવોર્ડ - ૧૯૮૯.- સાહિત્યિક ઉત્તમતા ચિંતન ભરપટ્ટે ઝીલાયાં છે.
માટે સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી દ્વારા “ડોક્ટર ઓફ લેટર્સ”ની પદવી - | નવલકથાઓમાં ઉદાત્ત જીવનદર્શનને અનુરૂપ વિષયવસ્તુ
૧૯૯૧. - ભારત સરકાર દ્વારા “પદ્મભૂષણ” એવોર્ડ - ૧૯૯૧. અને આદર્શ સાથે માનવીય સંવેદનોથી ધબકતી વૈવિધ્યસભર
- સાહિત્યિક ગુણવત્તા માટે : ગુજરાત રાજ્યનો “નરસિંહ મહેતા પાત્રસૃષ્ટિ અને ભિન્નભિન્ન છટાઓ ધારણ કરતી વર્ણનકલા તેમની
પુરસ્કાર - ૧૯૯૨. - શૈક્ષણિક યોગદાન માટે હરિ ઓમ આશ્રમ સર્જકતાનો વિશિષ્ટ પરિચય કરાવે છે. તદુપરાંત, સાહિત્યક્ષેત્રે
તરફથી સુવર્ણચંદ્રક – ૧૯૯૨. - શૈક્ષણિક પ્રદાન બદલ વાર્ષિક દર્શક પાસેથી પત્રસાહિત્ય, પ્રવાસવર્ણન, વિવેચનો, ઇતિહાસ,
“રાષ્ટ્રીય કાકાસાહેબ ગાડગીલ સન્માન” – ૧૯૯૫. - જમનાલાલ રાજયચિંતન, શિક્ષણ વિચાર, ધર્મ ઇત્યાદિ વિષયક બહુમૂલ્ય
બજાજ એવોર્ડ - ૧૯૯૬ - “ગુજરાત ગૌરવ” સ્મૃતિચિહ્ન - ૧૯૯૬ . કૃતિઓ મળી છે.
- “કુરુક્ષેત્રને ગોવર્ધનચંદ્રક - ૧૯૯૮. - બીરલા ફાઉન્ડેશન દ્વારા
સરસ્વતી સન્માન - ૧૯૯૮, - વિશ્વ ગુર્જરી એવોર્ડ – ૧૯૯૯. - શિક્ષક પિતાના પુત્ર ‘દર્શક’નો મૂળે જીવ શિક્ષકનો.
દિવાળી બહેન મહેતા એવોર્ડ - ૨000. ઇતિહાસ અને સાહિત્ય વિષયો તો ઓતપ્રોત થઈને વર્ગોમાં ભણાવ્યા, પરંતુ તેથીએ વિશેષ કામ કર્યું વિદ્યાર્થીઓની સર્વાગી
રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય બાબતોમાં તેમના વિચારો કેળવણીનું. જેઓ પછી મનુભાઈમાંથી પ્રેમાળ “મનુદાદા' બની
તત્ત્વનિષ્ઠ અને સ્પષ્ટ હતા. સિદ્ધાંતોની બાબતમાં ક્યારેય બાંધછોડ ગયા. રાજનીતિનું તત્ત્વજ્ઞાન ભણાવે ત્યારે બુદ્ધિનિષ્ઠ તાર્કિક
કરતા નહિ. ઈ. સ. ૧૯૭૫માં કટોકટી જાહેર કરવામાં આવી તે વિચારક બની રહે, તો ઇતિહાસમાં ભૂતકાલીન સંસ્કૃતિને ભરપૂર
વખતે કહેલું કે “હું વૈચારિક ક્ષેત્રનો માણસ છું. નાનો હતો ત્યારથી માહિતી સાથે પ્રત્યક્ષ કરાવે, તો કવિતા ભણાવતી વખતે
અન્યાય સામે લડવા ઘરબાર છોડીને નીકળ્યો છું ને લડતાં લડતાં જે ભાવવિભોર બની જાય. ટાગોર અને મેઘાણીની કેટલીયે કવિતાઓ
કાંઈ કષ્ટો ને આપત્તિઓ આવે તે સહન કરવા આજે પણ ખુશી છું.” તેમને કંઠસ્થ. મનુભાઈ પાસે કવિતા ભણવી એ લ્હાવો ગણાતો.
કથળેલા સમાજમાં લોકશાહીના પ્રણેતા “સોક્રેટીસ’ને નવલકથા તેઓ પ્રભાવશાળી વક્તા અને વાર્તાકાર હતા. શ્રોતાઓ -
દ્વારા હરતો ફરતો કર્યો. કટોકટીના વિરોધમાં ગુજરાત સરકારે વિદ્યાર્થીઓ તેમની વાણીથી મંત્રમુગ્ધ બનતા. દાદા ધર્માધિકારીએ
આપેલું ‘તામ્રપત્ર' પરત કરેલું. થોડો સમય જેલમાં પણ રહેલા. મનુભાઈના વ્યક્તિત્વની વિશેષતા દર્શાવતા કહ્યું હતું કે કુટુંબીજનો, મિત્રો અને વિદ્યાર્થીઓની સ્નેહભરી સંભાળ
મનુભાઈનું હૃદય સાહિત્યકારનું છે, હાથપગ રચનાત્મક રાખનારા ઋજુ હૃદયના વત્સલ વ્યક્તિ હતા. જયાં ક્યાંય જૂઠ કે કાર્યકરના છે અને માથું ચિંતકવિચારકનું તથા રાજકારણીનું છે.” અનિષ્ટ જણાય ત્યાં તેઓ વ્યથિત બની પ્રજવળી ઊઠતા.
તેમની જીવનભરની પ્રવૃત્તિમાં આ ત્રણેય પાસાં ઉત્તમરીતે વિજયાબહેનની ચિરવિદાય પછી તેમનું સ્વાથ્ય લથડ્યું વિકસ્યાં છે. શ્રીમતિ જયાબહેન શાહે તેમની સાહિત્યોપાસનાની હતું. કાને ઓછું સંભળાતું પરંતુ તેમનું ચિત્તતંત્ર તો એવું જ સજાગ વાત કરતાં તેમને “શીલભદ્ર સાહિત્યકાર' કહ્યા છે. તો તેમનું અને સતર્ક હતું. બીજાનો ટેકો લઈને સભામાં સ્ટેજ ઉપર માંડ ચડી ‘દર્શક’ ઉપનામ ઘણું જ અર્થસૂચક છે. સત્ય અને સૌન્દર્યની ખોજ શકનારા મનુભાઈ વ્યાખ્યાન આપતા ત્યારે તેમના વિચારોની દ્વારા ઊર્ધ્વગામી ઉપાસના કરનારા હતા ‘દર્શક'. જીવન, કેળવણી સ્પષ્ટતા અને અવાજનો રણકાર એવો જ નવાઈ ભરેલો રહેતો.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
