________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રસ્તાવના
ગઈ સદીના પૂર્વાર્ધ દરમિયાન “દેવોના પ્રિય પ્રિયદર્શી રાજા'ના શૈલલેખે, સ્તંભલેખો અને ગુફાલેખ ઉકેલાયા ને પ્રકાશિત થયા તથા એ રાજા મૌર્યવંશનો સમ્રાટ અશોક હોવાનું માલૂમ પડયું ત્યારથી ભારતના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં અશોક મૌર્ય મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. ભારતના અભિલેખોના સંગ્રહ'ના ગ્રંથ ૧ તરીકે ૧૮૭૭માં અશોકના અભિલેખોને પહેલો સંગ્રહ પ્રકાશિત થયો ત્યારથી એના અભિલેખોને પદ્ધતિસર અભ્યાસ થતો રહ્યો છે. સમય જતાં અશોકના વધુ ને વધુ અભિલેખ મળતા રહ્યા છે, જેમાં કંદહારમાં મળેલો ગ્રીક તથા અરામાઈક શૈલલેખ ખાસ નોંધપાત્ર છે. અશોકના અભિલેખના નવા નવા સંગ્રહ પણ અવારનવાર પ્રકાશિત થતા રહ્યા છે. એમાં સંવત ૨૦૨૨ (ઈ.સ. ૧૯૬૫-૬૬)માં પ્રસિદ્ધ થયેલ મોજ જે સમિક્ષ નામે સંગ્રહ અદ્યતન છે. અશોક વિશે ભારતના - પ્રાચીન ઇતિહાસમાં ખાસ પ્રકરણ લખાયાં છે, એટલું જ નહિ, એને વિશે નાનામોટા અનેક સ્વત્ર ગ્રંથ પણ લખાતા રહ્યા છે.
આ લઘુગ્રંથમાં અશેક અને એના સર્વ જ્ઞાત અભિલેખોનો પરિચય આપવામાં આવ્યો છે. એમાં બૌદ્ધ અનુશ્રુતિઓ અનુકાલીન અને સાંપ્રદાયિક હોઈ, અશોકના પિતાના અભિલેખોની સમકાલીન સામગ્રીને સ્વાભાવિક રીતે વધુ પ્રમાણિત ગણવામાં આવી છે. બૌદ્ધ અનુકૃતિમાં તો અશોક ચંડાશોકમાંથી ધર્માશક બની બૌદ્ધ ધર્મના અભ્યદય તથા પ્રસારમાં કે ફાળો આપે છે એ બતાવ્યું છે, જ્યારે એના અભિલેખ પરથી એ મહાન રાજવીના ઉદાન ધર્મ-અધિશીલનનો તથા ધર્મ-અનુશાસનને તાદૃશ તથા પ્રમાણિત ખ્યાલ આવે છે. આનુષંગિક રીતે અશોકે ભારતનાં તત્કાલીન ભાષા, લિપિ, અભિલેખ, કલા, સ્થાપત્ય ઇત્યાદિમાં ગણનાપાત્ર પ્રદાન કરેલું છે, પરંતુ એનું સહુથી કીમતી–અમૂલ્ય પ્રદાન રહેલું છે એની ઉદાત્ત ધર્મભાવનામાં તેમ જ તેના પ્રસારને લગતા એના અથાગ ઉત્સાહમાં. એના અભિલેખમાં અભિવ્યકત થયેલો ધર્મ અજે પણ સાંસ્કૃતિક અભ્યદય તથા સર્વજનકલ્યાણની ભાવનાને સંદેશ આપે છે.
For Private And Personal Use Only
