Amru Shatakam

Author(s): Durgaprasad Pandit, Kashinath Pandurang
Publisher: Nirnaysagar Press

Page 43

अमरुशतकम् ।
गारगाढेत्यादि । अतिनिर्भराश्लेषेणावामनौ वामनौ कृतौ यो कुचौ तत्र प्रकर्षणो.
पलकोद्रमो यस्याः सा तथाक्ता । कथमुल्लापिनीति । मा, मा, मानद मानखण्डन,
अतिशयेन । मामलमित्यत्र पीडयति क्रियां विना पर्याकुलताद्योतकमोक्तम् । मा मेत्यादि पौनरुक्त्यं च सुन्दरम् । अत्रापि यदि कथ्यते तदा वधू रुष्यति, यदि मौनाय्यते तदा गृहं नश्यति । तथापि करुणबीभत्सस्मारकं मृतेति पदं न मानयामः । तस्मात् किं म्लाना शयिता नु किं मनसि मे लीना विलीना नु किम्' इति पठिष्यामः । संशयोऽलंकारः । यदुक्तम् -'वस्तुनि यत्रकस्मिन्ननेकविषयस्तु भवति संदेहः । प्रतिपत्तु: सादृश्यादनिश्चयः संशयः स इति' ।। अभिनवस्नुषा प्रथमनर्मारम्भे किं करोतीत्याहपटालग्ने पत्यौ नमयति मुखं जातविनया
हठाश्लेषं वाञ्छत्यपहरति गात्राणि निभृतम् । ने शक्नोत्याख्यातुं स्मितमुखसखीदत्तनयना
ह्रिया ताम्यत्यन्तः प्रथमपरिहासे नववधूः ॥ ४१॥ वस्त्राञ्चलाकर्षिणि प्रिये किंचिदङ्गीकाराजातप्रश्रया मुखं नमयति । बलात्कारेण परिरम्भमाकाङ्क्षति सत्यङ्गानि निभृतं यथा भवत्येवमन्यतो नयति । न तु मध्यावत्सभ्रूभङ्गाभ्यसूयाभिनयपूर्वकमपहरति । अत्रैवावसरे स्मितमुखीं वरसंनिधिं प्रापयितुमागतां सहचरी प्रति क्षिप्तलोचना तत्कालोचितप्रियप्रश्नोत्तरमाख्यातुं न क्षमते । यदि कथमपि सखी नाभविष्यत्तदा सा कदाचित्किचिदाख्यातुमप्यक्षमिष्यतेत्यर्थः । इत्थमन्तःकरणे लज्जया ताम्यति । लज्जा तस्याः प्रियतमस्वच्छन्दसंगमप्रतिकूला वैरिणो जातेत्यर्थः । यदुक्तम्-'दूरादुत्कण्ठन्ते दयितानां संनिधौ तु लज्जन्ते । ताम्यन्ति वेपमानाः शयने नवपरिणया वध्वः ।।' मुग्धानां च प्रियोपक्रान्तसंभोगच्छलारम्भ एवाकल्पिकेयमिति कौतुकिन्यः सख्यो न सत्वरमेव संनिधानमज्झन्ति । जातिरलंकारः । यदुक्तम्-'संस्थानावस्थानक्रियादि यद्यस्य यादृशं भवति । लोके चिरप्रसिद्धं तत्कथनमनन्यथा जातिः ॥' 'हरति रुचिरं गाढाश्लेषे यदङ्गकमाकुला स्थगयति तथा यत्पाणिभ्यां मुखं पारचुम्बने । यदपि बहशः प्रष्टा किंचिद्रवीत्यपरिस्फुटं रमयतितरां तेनैवासी मनोऽभिनवा वधूः ॥' रते वामा मुग्धा नायिका । विहृतं नाम नाट्यालंकारः । 'प्राप्तकालं न यद्याद्रीडया विहृतं हि तत् ॥ नापेतोऽनुनयेन यः प्रियसुहृद्वाक्यैर्न यः संहृतो
यो दीर्घ दिवसं विषय विषेमं यत्नात्कथंचिद्धृतः ।
१. 'अशक्ता चाख्यातुं' इति शृङ्गारदीपिकापाठः, २. 'हृदये' इति शृङ्गारदीपिका.