Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 31

४४
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
ઉપોદ્દાત નિ - ૬૮ર થી ૬૮૫ તેનું પ્રતિપાદન કરે છે :- જે પાપ-કોઈ અનુષ્ઠાન દુકૃ છે તેમ જાણીને મિથ્યાદુકૃત આપે, જે તે પાપને ફરી સેવે, તે પ્રત્યક્ષ મૃષાવાદી છે. કેમકે આ દુકૃત છે તેમ જાણવા છતાં ફરી સેવે છે. વળી તેને માયા કપટનો પ્રસંગ ઓ. તે દુષ્ટ અંતરાત્મા નિશ્ચયથી પિત્ત વડે અનિવૃત છે, માત્ર ગુરુ આદિના રંજનાર્થે મિથ્યાદુકૃત્ આપે છે. - X • મિથ્યાદુકૃતનો અર્થ -
• નિર્યુક્તિ-૬૮૬,૬૮૭ :
fજ એ મૃદુ માર્દવતા, • દોષોનું છાદન, fજ - મર્યાદામાં રહીને, ટુઆત્માની જુગુપ્સા કરું છું. • મેં પાપ કર્યું છે, ૪• અતિકમ કરું છું. તે પાપને ઉપશમાવતું આ “મિચ્છા મિ દુક્કડ” પદનો સંક્ષેપથી અક્ષરાઈ છે.
વિવેચન-૬૮૬,૬૮૭ :
મૃદુત્વ - કાયાની નમતા, માર્શવત્વ - ભાવ નમતા, દોષ - અસંયમ યોગ રૂપનું છાદન Dગન કરવું, મર્યાદા - ચારિરૂપમાં હું સ્થિત છું એવો અર્થ કરે છે, દુકૃત કર્મકારી આત્માને હું વિંદુ . - X - X - વાક્યના એક દેશવથી પદનો અર્થ છે, પદના એક દેશથી વર્ણનો અર્થ જાણવો. - X - X - ૪ -
હવે ‘તથાકાર' જેને દેવાય તે પ્રતિપાદિત કરવા કહે છે – • નિયુક્તિ-૬૮૮,૬૮૯ :
કપાકતામાં પરિનિષ્ઠિત, પાંચ સ્થાનમાં સ્થિત, સંયમ અને તપમાં સંvi, નિશ્ચયથી તથાકાર કરવો... વાસના, પતિશ્રવા, સુત્રાર્થ કથન, એ બધામાં પતિશ્રવણમાં વિતથ છે તથાકાર છે.
• વિવેચન-૬૮૮,૬૮૯ -
તજ - વિધિ, આચાર, કલ્પથી વિપરીત તે અકલ્પ અથવા જિન કહ્યું અને સ્થવિર કલા. વળી ચરક આદિની દીક્ષા એકલા છે. તે કલ્પાકક્ષમાં ચોતરફથી રહેલો અથતિ જ્ઞાનનિષ્ઠાને પ્રાપ્ત. જેમાં રહેવાથી પ્રાણી શાશ્વત સ્થાનમાં, સ્થાન - મહાવતો, તે પાંચ સ્થાનોમાં સ્થિત અર્થાત્ પાંચ મહાવ્રત યુક્તને. તથા સંયમ અને તપથી સંપન્ન, આના વડે ઉત્તગુણયુક્તતા જણાવી. તેને નિશ્ચયથી તથાકાર કરવો. હવે તથાકાર વિષયને બતાવે છે –
વાયના - પ્રદાનરૂપ, તેની પ્રતિશ્રવણામાં તથાકાર કરવો થતુ ગુર વારના આપે ત્યારે સમ ગ્રહણકતનિ તથાકાર કરવો. ચક્રવાલ સામાચારીમાં ગુર કે અન્યને તથાકાર કરવો. સૂકાર્ય કથનમાં - વ્યાખ્યાનમાં તથાકાર કરવો. તથાકાર એટલે “જે તમે કહો છો તે બરાબર છે” તેમ કહેવું પ્રતિકૃચ્છા કરતાં આચાર્ય જે ઉત્તર આપે તેમાં તથાકાર પ્રવૃત્તિ.
ધે સ્વ સ્વ સ્થાને ઈચ્છાકારાદિ પ્રયોક્તાને ફળ શું ? તે કહે છે - • નિયુક્તિ-૬૯૦ + વિવેચન :
જેને ઈચ્છાકાર અને મિથ્યાકાર બંને પણ પરિચિત છે, તેને ત્રીજો તથાકાર પણ છે, તેને સુગતિ દુર્લભ નથી. • x• હવે આવશ્યકી અને નૈપેધિકી એ બે દ્વાનો
અવયવાર્થ જણાવવા કહે છે –
• નિયુક્તિ-૬૧ થી ૬૯૪ :
આવશ્યક કાર્ય માટે નીકળતો અને પ્રવેશ કરતો નિસીહિ કરે છે કે ગણિવર / હું તમારી પાસે તેનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ જાણવાને ઈચ્છું છું. તે શબ્દરૂપે બે પ્રકારે છે, પરંતુ બંનેનો અર્થ એક જ છે. એકાગ્ર અને પ્રશાંત ચિત્તવાળાને ત્યાં રહેતા ઈયદિ થતા નથી, સ્વાધ્યાયાદિ ગુણો થાય છે. જવાના અવય કારણો હોવાથી આવશયકી હોય છે. આવરિચકી એટલે પ્રતિક્રમણાદિ વડે યુક્ત યોગવાળાને, મન-વચન-કાય ઈન્દ્રિય ગુપ્તને આવશ્યકી હોય છે.
• વિવેચન-૬૧ થી ૬૯૪ -
આવશ્ચિકી - પૂર્વે કહી, તે આવશ્ચિકી અને જતો કે આવતો નૈવેધિકી કરે છે. આવશ્યકી ઔષધિથી બંને પણ સ્વરૂપાદિથી ભેદ ભિન્નને હું જાણવા ઈચ્છું છું. હે ગણિવર ! આપની પાસે સમ જાણવાને ઈચ્છું છું આ પ્રમાણે શિષ્યએ કહેતાં, આચાર્ય કહે છે - નિકળતા આવશ્યકી અને પ્રવેશતા નૈષેધિકી કરે છે. તે શબ્દરૂપે બે ભેદે છે, બંને અર્થથી એક જ છે કેમકે અવશ્ય કર્તવ્યયોગ ક્રિયા તે આવશ્યકી અને આત્માને અતિચારોથી રોકે છે નેપેધિકી, તે પણ અવશ્ય કર્તવ્ય વ્યાપારને ઉલ્લંઘીને પ્રવર્તતી નથી. શંકા તો આવો ભેદ કેમ કહ્યો ? ક્વયિ સ્થિતિ અને ગમનક્રિયાના ભેદથી અને અભિધાન ભેદથી. [શંકા આવશ્યકી અને નિર્ગમન કહ્યું, તેમાં સાધુને શું રહેવું તે શ્રેય છે કે ભ્રમણ કરવું ? રહેવું તે શ્રેય છે કેમ ?
એકાગ્ર અને પ્રશસ્ત આલંબન થાય છે, તેથી કહે છે - ક્રોધરહિતનું રહેવું. તેથી ઈર્યાદિ ન થાય. ઈય એટલે ગમન. આ ઈય કાર્ય કર્મ ય શબ્દ વડે ગ્રહણ થાય છે, જેમાં આમ સંયમ વિરાધનાદિ દોષો છે, તે ઈયદિમાં થતાં નથી. તથા જુન - સ્વાધ્યાય, ધ્યાનાદિ થાય છે. સંયતનું આગમન શ્રેય છે. તેનો અપવાદ કહે છે -- * અવશ્ય કારણ હોય તો જવું જોઈએ. અવશ્ય - નિયોગથી, ૨UT • ગુર, ગ્લાન આદિ સંબંધી. * x • તેમાં કારણે જતાં આવશ્યકી થાય છે.
[શંકા કારણે જતાં બધાંને આવશ્યકી થાય કે નહીં ? ન થાય. તો કોને થાય ? તે કહે છે –
આવશ્યકી તો પ્રતિકમણાદિ વડે બધાંથી યુક્ત યોગીને થાય છે. શેષકાળમાં પણ નિરતિચાર ક્રિયામાં રહેલને એવો ભાવાર્થ છે. તેને ગુરુના નિયોગાદિ પ્રવૃત્તિકાળમાં પણ મન-વચન-કાય ઈન્દ્રિયો વડે ગુપ્તને તે આવશ્યકી થાય. અહીં ઈન્દ્રિય શબ્દ ગાયા ભંગના ભયથી મૂકેલ છે. કાયાથી પૃથફ ઈન્દ્રિય ગ્રહણ પ્રાધાન્ય જણાવવાને છે. • x - હવે નૈષેધિકી કહે છે –
• નિયુક્તિ-૬૫,૬૯૬ :
શા અને સ્થાન જ્યાં અને જ્યારે અનુભવાય ત્યાં અને ત્યારે નૈશ્વિકી થાય છે. કેમકે જે કારણે ત્યાં અને ત્યારે નિસિદ્ધ કે નિષેધ છે, તેથી ત્યાં નૈધિકી અને નિષેધમયી હોય છે.