Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 65

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૮૧૦
પહેલો, ત્રણ કોડાકોડી સાગરોપમે સુષમા નામે બીજો, સુષમદુધમા નામે બે કોડાકોડી સાગરોપમનો ત્રીજો, દુધમસુષમા નામે ૪૨,૦૦૦ વર્ષ ન્યૂન એક કોડાકોડી સાગરોપમનો ચોથો દુષમા નામે ૨૧,૦૦૦ વર્ષનો પાંચમો, દુઃષમ દુઃ૫મા નામે ૨૧,૦૦૦ વર્ષનો છઠ્ઠો આરો છે. આ જ કાળ પણ ઉલટા ક્રમથી ઉત્સર્પિણીમાં હોય. અવસ્થિકાળ ચાર ભેદે છે – સુષમસુષમા પ્રતિભાગ, સુષમા પ્રતિભાગ, સુષમદુષમા પ્રતિભાગ, દુઃષમસુષમા પ્રતિભાગ. તેમાં પહેલો દેવકુટુ-ઉત્તરકુરુમાં, બીજો હરિવર્ષ-રમ્યક્ વર્ષમાં, ત્રીજો ઔરણ્યવત્-હૈમવતમાં, ચોથો મહાવિદેહમાં જાણવો. તેમાં આવા અનેક ભેદે કાળ હોવા છતાં જે સામાયિકની જે કાળમાં પ્રતિપત્તિ હોય તે જણાવે છે –
૧૧૧
• નિયુક્તિ-૮૧૧
છ એ પ્રકારના કાળમાં સમ્યકત્વ અને શ્રુતની પ્રતિપત્તિ અને બેમાં અથવા ત્રણમાં સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ લેનારા હોય.
-:
- વિવેચન-૮૧૧ :
સમ્યકત્વ અને શ્રુત એ બંને સામાયિકની પ્રતિપત્તિ સુષમાસુષમાદિ રૂપ છ એ કાળમાં સંભવે છે. પરંતુ તેનો સ્વીકાર સુષમસુષમ આદિમાં દેશ ન્યૂન પૂર્વ કોટિ આયુષ્કમાં જ થાય છે. પૂર્વ પ્રતિપન્ન તો હોય જ છે. વિતિ - સમગ્ર ચારિત્રરૂપ, વિરતાવિતિ - દેશ ચાસ્ત્રિરૂપનો સ્વીકાર કોઈને બંને કાળમાં અને કોઈને ત્રણે પણ કાળમાં સંભવે છે આનો અર્થ આગળ કહીશું. તેમાં આ પ્રકૃત ભાવના છે –
ઉત્સર્પિણીમાં દુઃષમસુષમા અને સુષમદુષમા એ બંનેમાં અને અવસર્પિણીકાળમાં સુધમધમા, દુખમસુષમા અને દુષમા કાળમાં, પૂર્વ પ્રતિપન્ન તો વિધમાન હોય જ. અપિ શબ્દથી સંહરણને આશ્રીને પૂર્વ પ્રતિપાક સર્વકાલમાં સંભવે છે. પ્રતિભાગ કાળમાં તો ત્રણેમાં સમ્યકત્વ અને શ્રુત સામાયિકવાળા પ્રતિપધમાનક સંભવે છે. પૂર્વ પ્રતિપન્નક તો હોય જ. ચોથા પ્રતિભાગમાં ચારે પ્રકારના પ્રતિસ્પધમાનક સંભવે છે. પૂર્વ પ્રતિપન્નક તો વિધમાન હોય જ. બાહ્ય દ્વીપ સમુદ્રમાં કાળ અને લિંગ રહિતમાં ત્રણે પ્રકારે પ્રતિપધમાનક સંભવે છે, પૂર્વપ્રતિપન્ન તો હોય જ.
હવે ગતિદ્વાર કહે છે
• નિયુક્તિ-૮૧૨
-
ચારે ગતિઓમાં નિયમા સમ્યકત્વ અને શ્રુત સામાયિકની પ્રાપ્તિ હોય છે, મનુષ્યોમાં સર્વવિરતિ અને તિર્યંચોમાં દેશવિરતિ હોય.
• વિવેચન-૮૧૨ :
ચારે ગતિઓમાં નિયમથી અર્થાત્ સમ્યકત્વ અને શ્રુતની પ્રાપ્તિ હોય જ અર્થાત્ વિવક્ષિત કાળે સંભવે છે. ચારેમાં મોક્ષગતિ ન જ હોય તેમ જાણવું. પિ શબ્દ પૃથ્વી આદિ ગતિ અંતર્ગત્ ન હોય. પૂર્વપત્તિપન્ન તો આમાં પણ વિધમાન હોય. મનુષ્યોમાં વિતીનો સ્વીકાર - સર્વ વિરતિરૂપ સંભવે છે. પૂર્વ પ્રતિપન્નને આશ્રીને સદા હોય જ. દેશવિરતિ તિરંચોમાં હોય છે. ભાવના મનુષ્યતુલ્ય જાણવી.
ભવ્ય સંજ્ઞીદ્વારનો અવયવાર્થ કહે છે –
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
નિર્યુક્તિ-૮૧૩
ભવસિદ્ધિક જીવ ચારમાંથી કોઈપણ સામાયિક અંગીકાર કરે છે. અસંતીમિશ્રને નિષેધ છે, સંજ્ઞી ચારે સામાયિક સ્વીકારે.
• વિવેચન-૮૧૩ :
૧૧૨
ભવસિદ્ધિક એટલે ભવ્ય. તેઓ સમ્યકત્વ સામાયિકાદિમાંથી કોઈ એક, બે કે બધી સ્વીકારે છે. આ વ્યવહારનયથી પ્રતિપાદિત કરેલ છે, નિશ્ચયથી કેવળ સમ્યક્ત્વ સામાયિક સંભવે છે. તેને શ્રુત સામાયિક અનુગતપણે હોય છે. એ પ્રમાણે સંજ્ઞીને પણ જાણવું. ભવ્ય સંજ્ઞીમાં પૂર્વ પ્રતિપન્નક વિધમાન જ હોય છે, અસંજ્ઞી-મિશ્ર
અને ભવ્યમાં પ્રતિષેધ છે.
અહીં આ રીતે જાણવું - કોઈપણ સામાયિકનો પ્રતિપધમાનક કે પૂર્વ પ્રતિપન્નને આશ્રીને પ્રતિષેધ હોય. મિશ્રજ - સિદ્ધ. કેમકે તે સંજ્ઞી નથી, અસંજ્ઞી નથી, ભવ્ય નથી કે અભવ્ય નથી, તેથી મિશ્ર છે. - x - પૂર્વ પ્રતિપન્ન અસંજ્ઞીને સાસ્વાદન જન્મમાં સંભવે છે. એ રીતે ગાયાર્થ કહ્યો.
હવે ઉશ્ર્વાસ અને દૃષ્ટિદ્વાર બંને જણાવતા કહે છે –
• નિયુક્તિ-૮૧૪ :
ઉચ્છવાસક, નિ:શ્વાસક, મિશ્રક પ્રતિષેધ દ્વિવિધ પ્રતિપન્ન, દૃષ્ટિ, બે નય
વ્યવહાર અને નિશ્ચય. [એવા પદો છે.]
• વિવેચન-૮૧૪ :
ઉચ્છ્વાસ - નિઃશ્વાસ એટલે આનાપાન પર્યાપ્તિથી નિષ્પન્ન. તે ચારે સામાયિકના પ્રતિપધમાનક સંભવે છે. પૂર્વ પ્રતિપન્ન તો હોય જ છે મિશ્ર - આનાપાન પર્યાપ્તિ વડે અપર્યાપ્ત કહેવાય. તેમાં પ્રતિપત્તિને આશ્રીને પ્રતિષેધ છે. તે ચારેના પ્રતિસ્પર્ધીમાનક
સંભવતા નથી. પણ તે જ સમ્યકત્વ અને શ્રુત સામાયિકના પૂર્વ પ્રતિપન્ન હોય છે. જેમ દેવાદિનો જન્મ કાળ અથવા મિશ્ર - સિદ્ધ. તેમાં ચારેનો અને બંનેનો નિષેધ છે. શૈલેશી અવસ્થામાં દર્શન અને ચાસ્ત્રિ સામાયિકનો પૂર્વ પ્રતિપન્ન હોય છે. - -
દૃષ્ટિને વિચારતા બે નય વિચારવા - વ્યવહાર, નિશ્ચય. તેમાં આધ સામાયિક રહિત સામાયિક પામે છે. બીજા તો તેનાથી યુક્ત જ હોય, કેમકે ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠાકાળનો અભેદ છે.
હવે આહાસ્ક અને પર્યાપ્તક બે દ્વાર કહે છે –
• નિયુક્તિ-૮૧૫ :
આહાસ્ય જીવ ચારેમાંથી કોઈપણ સામાયિક અંગીકાર કરે એ પ્રમાણે પર્યાપ્તો પણ જાણવો. સમ્યકત્વ અને શ્રુત ઈતરને હોય. • વિવેચન-૮૧૫ :
આહારકજીવ તે ચારમાંથી કોઈપણને પામે. પૂર્વપ્રતિપન્ન તો નિયમથી હોય જ. એ પ્રમાણે આહારાદિ છ એ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ચારમાંની કોઈપણ પામે પૂર્વપ્રતિપન્ન