Book Title: Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
ઉપોદ્ઘાત નિ - ૮૬૪
નથી તે અનવધ સામાયિક.
(૭) પરિ - ચોતફથી જે જ્ઞાન, પાપના પરિત્યાગથી થાય તે પરિજ્ઞા સામાયિક. (૮) પ્રત્યાખ્યાન - પરિહરણીય વસ્તુ પ્રતિ આખ્યાન તે પ્રત્યાખ્યાન. આ આઠ સામાયિકના પર્યાયો છે.
૧૪૩
આ આઠે પણ અર્થોના અનુષ્ઠાતાના અનુક્રમે જે આઠ દૃષ્ટાંત રૂપ મહાત્મા છે, તેને પ્રતિપાદન કરતાં કહે છે –
નિર્યુક્તિ-૮૬૫ :
દમદંત, મેતાર્ય, કાલક પૃચ્છા, ચિલાત, આત્રેય, ધર્મરુચિ, ઈલાપુત્ર અને તેતલિપુત્ર. આ આઠ સામાયિકના ઉદાહરણો છે.
• વિવેચન-૮૬૫ :
[ગાથાર્થ કહ્યો.] અવયવાર્થ કયાનોથી જાણવો. “ઉદ્દેશ પ્રમાણે નિર્દેશ” ન્યાયે સામાયિકમાં દમદંતઅણગારનું દૃષ્ટાંત છે. તેના ચાસ્ત્રિનું વર્ણન ઉપદેશાર્થે આ કાળના મનુષ્યોના સંવેગોત્પત્તિ માટે કહે છે.
(૧) સામાયિક - હસ્તિશીર્ષ નગરમાં દમદંત નામે રાજા હતો. આ તરફ ગજપુર નગરમાં પાંચ પાંડવો હતા. તેઓને દમદંત સાથે વૈર હતું. જ્યારે તે દમદંત રાજા જરાસંધ પાસે રાજગૃહે ગયેલો ત્યારે તેનો દેશ પાંડવ આદિએ લુંટી લઈને બાળી નાંખેલો. કોઈ દિવસે દમદંત રાજા પાછો આવ્યો. તેણે ગજપુર [હસ્તિનાપુર]ને રૂંધ્યુ. ત્યાંના નિવાસી ભયથી નીકળ્યા નહીં. ત્યારે દમદંત રાજાએ તેમને કહ્યું – શીયાળની જેમ શૂન્ય દેશમાં જેમ ઈચ્છા પડે તેમ ફરો. હું જ્યારે જરાસંધ પાસે ગયો, ત્યારે મારો દેશ લુંટેલો હતો. હવે બહાર નીકળો. પણ તેઓ [પાંડવો ન નીકળ્યા. ત્યારે પાછો ગયો.
અન્ય કોઈ દિવો દમદંત રાજાએ કામભોગથી નિર્વિર્ણ થઈ દીક્ષા લીધી. પછી એકાકી વિહાર સ્વીકારી વિચરતા હસ્તિનાગપુર ગયા. ત્યાં બહાર પ્રતિમા ધ્યાને રહ્યા. યુધિષ્ઠિરે યાત્રાએ નીકળતાં તેમને વંદન કર્યા. પછી બીજા ચારે પાંડવોએ વાંધા. ત્યારે દુર્યોધન આવ્યો. તેણે તેના માણસોને કહ્યું – આ દમદંત છે, તેને કોળાથી મારો. બાકીના સૈન્યએ જતાં-જતાં પત્થરો માર્યા. એ રીતે પત્થરનો ઢગલો
કરી દીધો.
યુધિષ્ઠિરે પાછા ફરતાં પૂછ્યું – આ સાધુને કોણે ત્રાસ આપ્યો? તે ક્યાં છે? લોકોએ કહ્યું કે – આ પત્થરનો ઢગલો દુર્યોધને કરેલ છે. ત્યારે તેને ઠપકો આપ્યો. પત્થરો દૂર કર્યા. તેલ વડે મુનિને માલીશ કર્યો. પછી યુધિષ્ઠિરે તેમની ક્ષમા માંગી. દમદંત મુનિને દુર્યોધને અને પાંડવો બધામાં સમભાવ રહ્યો. એ પ્રમાણે સામાયિક કરવું જોઈએ. આ અર્થના પ્રતિપાદન માટે ભાષ્યકાર કહે છે –
. ભાષ્યત-૧૫૧ :
કામભોગને છોડીને દમદત રાજા હસ્તિશીષથી નીકળ્યો [દીક્ષા લીધી.] તે અનુક્તમાં રાગ કરતાં નથી, દ્વેષીમાં દ્વેષ કરતા નથી.
• વિવેચન-૧૫૧ :
ગાથાર્થ કહ્યો. જામ - ઈચ્છા, મોળ - શબ્દાદિ અનુભવ અથવા કામ પ્રતિબદ્ધ
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨ ભોગો તે કામભોગ - ૪ - મુનિઓએ નિશ્ચે આવા પ્રકારના જ થવું જોઈએ. તેથી કહે છે કે –
• નિર્યુક્તિ-૮૬૬ :
વંદન કરાતા ગર્વ ન પામે, નિંદા કરાતા ક્રોધથી બળે નહીં. રાગદ્વેષનો
ન
૧૪૪
ઘાત કરનારા ધીર મુનિઓ દાંત ચિત્તથી વિચરે છે. • વિવેચન-૮૬૬ :
ગાથાર્થ કહ્યો. પાંત - ઉપશાંત. - ૪ - ૪ - તથા
• નિર્યુક્તિ-૮૬૭,૮૬૮ :
જો સમન [શ્રમણ કે સમ-મનવાળો] સુમન [સારા મનવાળો] થાય, ભાવથી પણ જો પાપમનવાળો ન થાય, સ્વજન કે પરજનમાં તેમજ માન કે અપમાનમાં સમ રહે. બધાં જીવોમાં તેને કોઈ દ્વેષ્ય નથી કે પ્રિય નથી. તેનાથી તે સમણ [શ્રમણ] થાય છે. આ બીજો પણ સમણનો પર્યાય છે.
• વિવેચન-૮૬૭,૮૬૮ -
સમન - જો સુમન થાય. શોભન ધર્મધ્યાનાદિ પ્રવૃત્ત મન જેનું છે તે સુમન, સમળ કહેવાય છે. કેવી રીતે ? તે કહે છે – આત્મપરિણામ લક્ષણ વડે જો ન થાય, [શું ?] પાપમના-અનવસ્થિત મનવાળો પણ. અથવા ભાવથી જો તે પાપમનવાળો ન થાય, ભાવના એ છે કે – નિદાનમાં પ્રવૃત્ત પાપ મનથી રહિત રહે, સ્વજનમાં અને માત્રાદિક જનમાં કે બીજામાં સમ - તુલ્ય રહે, માન-અપમાનમાં સમ રહે. - તથા - બધાં જીવોમાં દ્વેષ કે પ્રિતિ રહિત વર્તે, તો સમળ થાય, સપ્ તિ કૃતિ સમા,
(૨) હવે “સમયિક'નું કથાનક કહે છે -
સાકેત નગરમાં ચંદ્રાવતંસક રાજા હતો, તેને બે પત્ની હતી. સુદર્શના અને પ્રિયદર્શના. સુદર્શનાને બે પુત્રો હતા - સાગચંદ્ર અને મુનિચંદ્ર. પ્રિયદર્શનાને પણ બે પુત્રો હતા - ગુણચંદ્ર અને બાલચંદ્ર. સાગરચંદ્ર યુવરાજ થયો. મુનિચંદ્રને ઉજ્જૈની કુમાર ભુક્તિમાં આપી. આ તરફ ચંદ્રાવતંસક રાજા માઘ માસમાં પ્રતિમા ધ્યાને રહેલા, વાસગૃહમાં દીવો બળે ત્યાં સુધી પ્રતિમા ધ્યાનમાં રહેવું. ત્યારે શય્યાપાલિકા વિચારે છે - સ્વામી અંધકારમાં દુઃખે રહેશે. તેણીએ બીજા પ્રહરમાં દીવામાં તૈલ નાંખી દીપ્ત રાખ્યો. તે દીવો અર્ધરાત્ર સુધી બળતો રહ્યો. ફરી પણ તેલ નાંખ્યુ. પાછલા પ્રહર સુધી દીવો બળતો રહ્યો. ત્યારે સુકુમાલ રાજા છેલ્લી રાત્રિમાં વેદનાથી અભિભૂત થઈ મૃત્યુ પામ્યો. પછી સાગરચંદ્ર રાજા થયો.
કોઈ દિવસે તેણે માતાની સપત્ની [શોક્ય]ને કહ્યું – આ રાજ્ય ગ્રહણ કરો, એ તમારા પુત્રોનું થાઓ. હું દીક્ષા લઈશ. તે રાણીની ઈચ્છા ન હતી કે આ રીતે રાજ્ય પ્રાપ્ત થાય. - ૪ - ૪ - ૪ - તે રાણી સાગરરચંદ્રને મારવા માટે છિંડા શોધે છે તે ભુખ્યો થયો, તેણે રસોઈયાને સંદેશો મોકલ્યો, જે કંઈ સવારનું કે પહેલાનું હોય તે ખાવા મોકલ. રસોઈયાએ સિંહ કેશરિકા લાડુ દાસીને હાથે મોકલ્યા. જોતાં જ ગમી જાય તેવા હતા. રાણીએ તેને વિષમિશ્રિત કરીને મોકલ્યા. દાસીએ તે રાજાને આપ્યા. બંને કુમારો રાજા પાસે ઉભેલા. સાગરચંદ્રને થયું - આ બંને ભુખ્યા છે અને
