Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 87

નમસ્કાર નિ - ૮૮૫
બીજા ગુણો આ છે – • નિયુક્તિ-૮૮૬
-
૧૫૫
અલ્પાક્ષર, અસંદિગ્ધ, સારવત્, વિશ્વતોમુખ, અસ્તોભક, અનવધ સૂત્ર, સર્વજ્ઞભાષિત [એ આઠ ગુણો છે.]
• વિવેચન-૮૮૬ ઃ
(૧) અલ્પાક્ષ-મિત અક્ષર, સામાયિક અભિધાનવત્, (૨) અસંદિગ્ધ-સૈંધવ શબ્દવત્ લવણ, ઘોટક આદિ અનેકાર્ય સંશયકારી થતાં નથી. (૩) સારવત્ - બહુ પર્યાય, (૪) વિશ્વતોમુખ - અનેકમુખ, પ્રતિસૂત્ર ચાર અનુયોગના અભિધાનથી, અથવા પ્રતિમુખ અનેક અર્થના અભિધાયક. (૫) અસ્તોભક - - ૪ - સ્તોભક એટલે નિપાત, (૬) અનવધ - અગ,િ હિંસાભિધાયક નહીં. એવા પ્રકારે સર્વજ્ઞભાષિત સૂત્ર જાણવું. સૂત્રના અનુગમથી, સૂત્રમાં અનુગત તે અનવધ, નિશ્ચિત પદચ્છેદ પછી સૂત્રપદ નિક્ષેપલક્ષણ તે સૂમાલાપક ન્યાસ.
પછી
છે અધ્યયન-૧-સામાયિક હ
— * — x — x — x —
• સૂત્ર-૧ -
[નમો અરિહંતાણં, નમો સિદ્ધાણં, નમો આયરિયાણં, નમો ઉવજ્ઝાયાણં, નમો લોએ સવ્વસાહૂણં, એસો પંચ નમુક્કારો, સવ્વપાવપણાસણો, મંગલાણં ચ સવ્વેસિં, પઢમં હવઇ મંગલ.]
• વિવેચન-૮૮૬ ઃ- (ચાલુ]
[નિયુક્તિ-૮૮૬નું વિવેચન ચાલુ છે, સૂત્ર અમે ગોઠવેલ છે, નમસ્કાર' શબ્દની નિયુક્તિ-૮૮૭ થી શરૂ થાય છે.]
સૂત્ર સ્પર્શ નિયુક્તિ છેલ્લા અનુયોગદ્વારથી વિહિત અને નયો હોય છે. સમક અને અનુસરે છે. - x - ૪ - સૂત્રાનુગમ આદિનો આ વિષય છે - પદચ્છેદ સહિત સૂત્ર અભિધાય અવસિત પ્રયોજન સૂત્રાનુગમ હોય છે, સૂત્રાલાપક વ્યાસ પણ નામાદિ નિક્ષેપ માત્ર જ જણાવે છે. સૂત્ર સ્પર્શ નિર્યુક્તિ પદાર્થ વિગ્રહ વિચાર પ્રત્યયસ્થાનાદિ અભિધાયક છે. તે પ્રાયઃ નૈગમ આદિ નયમત વિષયક છે. વસ્તુતઃ નયો તેના અંતર્ભાવી જ છે. આ અમે માત્ર અમારી બુદ્ધિથી કહેતા નથી, પરંતુ ભાષ્યકારે પણ બે ગાથામાં કહેલ છે.
[શંકા] જો એ પ્રમાણે ઉત્ક્રમથી નિક્ષેપદ્વારમાં છે તો શા માટે સૂત્ર આલાપક ન્યાસ કહેલ છે ? [સમાધાન નિક્ષેપ સામાન્યથી લાઘવાચેં કહેલ છે. પ્રસંગથી આટલું કહ્યું તે પુરતું છે.
એ પ્રમાણે શિષ્યજનોના અનુગ્રહને માટે અનુગમ આદિ પ્રસંગથી વિષય વિભાગ બતાવ્યો. હવે પ્રકૃત વાત પ્રસ્તુત કરીએ છીએ. તેમાં સૂત્ર સૂત્રાનુગમમાં કહેવું જોઈએ. તે પંચનમસ્કારપૂર્વક છે. કેમકે તે સંપૂર્ણ શ્રુતસ્કંધ અંતર્ગતપણે છે. હવે આ જ સૂત્રાદિની વ્યાખ્યા કરવી જોઈએ. કેમકે તે સર્વ સૂત્રના આદિપણે છે. સર્વ સંમત સૂત્રના આદિ પણે છે.
સૂત્રનું આદિત્વ આ સૂત્રના આદિમાં વ્યાખ્યાનમાનત્વથી છે, અને નિર્યુક્તિકૃત્
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨ ઉપન્યાસત્વથી છે. બીજા કહે છે – મંગલત્વથી આ સૂત્ર આદિમાં વ્યાખ્યાત છે. તથા કહે છે – મંગલ ત્રણ ભેદે છે - આદિમાં, મધ્યમાં અને અંતમાં. આદિ મંગલાર્ચે નંદીની વ્યાખ્યા કરી. મધ્ય મંગલાર્થે તો તીર્થંકરાદિનું ગુણ અભિધાયક છે, નમસ્કાર તે અંત્ય મંગલાર્ચે છે.
૧૫૬
આ અયુક્ત છે. શાસ્ત્રના અપરિસમાપ્તિપણાથી અંત્ય મંગલ અયુક્ત છે. આને આદિ મંગલપણે કહેલું પણ ઠીક નથી કેમકે તે કરેલ છે, કરેલાનું કરવું તે અનવસ્થા પ્રસંગ છે. - ૪ - ૪ - અમે તો સર્વથા ગુરુવચનથી અવધાર્યા પ્રમાણે તત્ત્વાર્થ જ પ્રતિપાદિત કરીએ છીએ. સૂત્રની આદિમાં “નમસ્કાર” છે. તેથી પહેલાં તેની જ વ્યાખ્યા કરીએ છીએ. સૂત્રની આ વ્યાખ્યા ઉત્પત્તિ આદિ અનુયોગ દ્વાર અનુસાર કહેવી જોઈએ.
તેમાં નમસ્કાર નિયુક્તિ પ્રસ્તાવિની આ ગાથાને કહે છે –
• નિર્યુક્તિ-૮૮૭
(૧) ઉત્પત્તિ, (૨) નિક્ષેપ, (૩) પદ, (૪) પદાર્થ, (૫) પ્રરૂપણા, (૬) વસ્તુ, (૭) આક્ષેપ, (૮) પ્રસિદ્ધિ, (૯) ક્રમ, (૧૦) પ્રયોજન, (૧૧) ફળ એ દ્વારોથી નમસ્કારની વિચારણા કરવી.
• વિવેચન-૮૮૭ :
(૧) ઉત્પાદન તે ઉત્પત્તિ, પ્રસૂતિ, ઉત્પાદ. તે આ નમસ્કારની નય અનુસારથી વિચારણા. (૨) નિક્ષેપણ તે નિક્ષેપ, ન્યાસ. તે આવુ કાર્ય છે (૩) જેના વડે પધ થાય તે પદ અને તે નાર્મિક આદિ છે, તે આનું વાચ્ય છે. (૪) પદાર્થ - પદનો અર્થ, તે વાચ્ય છે. તેનો નિર્દેશ સત્ આદિ અનુયોગ દ્વાર વિષયત્વથી છે. (૫) પ્રરૂપણા - પ્રકર્ષથી રૂપણા કરવી. (૬) જેમાં ગુણો વસે છે તે વસ્તુ, તે અદ્ વાચ્ય છે. (૭) આક્ષેપણ તે આક્ષેપ, આશંકા. તે કરવી. (૮) પ્રસિદ્ધિ - તે પરિહાર રૂપ કહેવી. (૯) ક્રમ - અર્હત્ આદિ અભિધેય. (૧૦) પ્રયોજન - તેનો વિષય જ. અથવા જેના વડે પ્રયુક્ત પ્રવર્તે છે તે પ્રયોજન-અપવર્ગ નામે છે. (૧૧) ફળ - તે ક્રિયા અંતર્ભાવિ સ્વર્ગાદિ છે. - x -
આટલા દ્વારોથી નમસ્કારની વિચારણા કરવી. - ૪ - હવે ઉત્પત્તિદ્વાર નિરૂપણાને માટે નિયુક્તિકાર કહે છે –
નિર્યુક્તિ-૮૮૮ :
નમસ્કાર ઉત્પન્નાનુત્પન્ન છે, આધ નૈગમનયની અપેક્ષાથી તે અનુત્પન્ન છે, શેષ નયાપેક્ષાઓ ઉત્પન્ન છે. કઈ રીતે? ત્રિવિધ સ્વામીત્વથી. • વિવેચન-૮૮૮ :
સ્યાદ્વાદીઓને નમસ્કાર ઉત્પન્નાનુત્પન્ન છે, બીજા એકાંતવાદીને તેમ નથી. કેમકે પરસ્પર વિરુદ્ધ ધર્મના સ્વીકારથી એકત્રપણે એમ કહ્યું. [શંકા] સ્યાદ્વાદીને પણ એકમ એકદા પરસ્પર વિરુદ્ધ ધર્માધ્યાસ કઈ રીતે ? [સમાધાન] અહીં નયો પ્રવર્તે છે. તે નૈગમાદિ સાત છે. નૈગમનય પણ બે ભેદે છે – સર્વસંગ્રાહી અને દેશ સંગ્રાહી. આદિ વૈગમ સામાન્ય માત્ર અવલંબીત્વથી છે, તેમાં ઉત્પાદ-વ્યયરહિતત્વથી નમસ્કાર પણ તેની અંતર્ગત્ હોવાથી અનુત્પન્ન છે. તેના વિશેષગ્રાહીપણામાં બાકીના નયોથી