Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 103

અધ્ય-૧, નમસ્કાર નિ - ૯૧૮
૧૮૩
કરી - સપ્ત વૃત્તિ પરિક્ષિપ્ત સિવાય કોઈને ઘરમાં પ્રવેશ મળશે નહીં. સાધુ અજાણતા વિકાલે વસતિ નિમિત્તે આવ્યા. તેણે પ્રવેશ કર્યો. ત્યાં પહેલા પ્રહરે
પ્રથમા આવીને કહે છે – પ્રતિચ્છ. સાધુને કચ્છ બાંધી, કૂર્મબંધ કરીને અધોમુખ કર્યા, લાંબો સમય વીંટાળીને રહ્યા. એમ કલેશ પહોંચાડીને ગઈ. એ પ્રમાણે ચરે પણ પ્રહરે પ્રહરે કલેશ પહોંચાડીને ગઈ. પછી ચારે મળીને એકઠી થઈ. ઉપશાંત થઈને શ્રાવિકા બની.
તિર્યંચો દ્વારા ચાર પ્રકારે ઉપસર્ગ થાય – ભયથી, પ્રદ્વેષથી, આહારને માટે, અપત્ય આલયના સંરક્ષણને માટે.
ભયથી કુતરા વગેરે કરડે, પ્રદ્વેષમાં ચંડકૌશિક કે મર્કટ આદિ. આહારના હેતુથી સિંહ આદિ, અપત્યનો નિવાસ બચાવવાને માટે કાગડી.
પોતા વડે કરાય તે આત્મસંવેદનીયા ઉપસર્ગ. જેમ ઉદ્દેશમાં ચૈત્યમાં, પ્રાકૃતકામાં કહ્યા. તે ચાર ભેદે છે – ઘનતા, પ્રપતનતા, સ્તંભનતા અને શ્લેષણતા. ઘનતા જેમકે આંખમાં રજ પ્રવેશે અને આંખ ચોળતા દુઃખવાને લાગે અથવા સ્વયં જ આંખ ગળે, કંઈક સાળી વગેરે ઉડીને લાગે,
પતનતા - પ્રયત્ન વડે ન ચંક્રમણ કરે, તેમાં દુઃખાવો થાય. સ્તંભન-ત્યાં સુધી ઉપવિષ્ટ રહે જ્યાં સુધી સુતો હોય, સ્તબ્ધ થઈ જાય. - ૪ - શ્લેષણતા - પગને આકૃષ્ટ કરીને રહે તેમાં વાયુથી જોડાઈ જાય. અથવા નૃત્ય શીખતા અતિ નમવાથી કોઈક અંગ ત્યાં જ લાગી જાય.
અથવા આત્મ સંવેદનીય ઉપસર્ગો ચાર ભેદે – વાતિકા, પૈતિકા, ગ્લેમિકા, સાન્નિપાતિકા. આ દ્રવ્ય ઉપસર્ગો કહ્યા. ભાવથી આ જ ઉપસર્ગ ઉપયુક્તને થાય તે. દિવ્ય, માનુષ્યક, ધૈરાની વ્યાખ્યા કરી.
[ત્યારપછી વૃત્તિકારશ્રી ઉપરોક્ત અર્થને જ જણાવતી એવી ચાર ગાથાની નોંધ વૃત્તિમાં કરે છે, અમે તેની પુનરુક્તિ અત્રે કરેલ નથી.
પ્રસંગથી આટલું કહ્યું તે પર્યાપ્ત છે. આ પ્રમાણે નમો 5 એ પણ ગાથાર્થની વ્યાખ્યા કરેલ છે.
હવે પ્રાકૃત શૈલીથી અનેક પ્રકારે ‘અર્હત્’ શબ્દની નિરુક્તિનો સંભવ છે, તેનો નિર્દેશ કરતાં કહે છે –
• નિયુક્તિ-૯૧૯
ઈન્દ્રિય, વિષય, કષાય, પરીષહ, વેદના અને ઉપરાર્ગ, આ-આ શત્રુઓને
-:
હણવાથી તેઓ “અરિહંત” કહેવાય છે.
• વિવેચન-૯૧૯ :
ઈન્દ્રિય આદિની વ્યાખ્યા પૂર્વવત્ જાણવી. તેના - ત્રણ પ્રકારે છે – શારીરિક, માનસિક અને ઉભયરૂપા. આ બધાં શત્રુને હણનારા - ૪ - ૪ - હોવાથી ‘અરિહંતા તેઓ કહેવાય છે. શત્રુને હણનારા છે, માટે અશ્ચિંતા એમ નિરુક્તિ થાય.
[શંકા] આની અનંતર ગાથામાં આમ જ કહેલ છે. તો પછી અહીં ફરીથી આનું ગ્રહણ અયુક્ત છે ?
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
[સમાધાન અનંતર ગાથામાં નમસ્કારની યોગ્યતાના હેતુપણાથી તેમ કહેલ હતું. અહીં વળી અભિધાન નિરુક્તિના પ્રતિપાદનાર્થે કહેલ છે. આ પ્રમાણે ગાથાર્થ કહ્યો. હવે બીજા પ્રકારે હૈં - શત્રુઓને જણાવે છે. તે આઠ પ્રકારે જ્ઞાનાવરણાદિ સંજ્ઞા બધાં સત્ત્વોની જ છે, તે કહે છે –
૧૮૮
•
નિર્યુક્તિ-૯૨૦
આઠ પ્રકારના કર્મો અત્તિ - શત્રુરૂપ બધાં જીવોને હોય છે. તે કર્મરૂપ િ ને હણનારા હોવાથી તેમને અતિ કહેવાય છે. • વિવેચન-૯૨૦ :
આઠ પ્રકારના પણ, અપિ શબ્દથી ઉત્તર પ્રકૃતિની અપેક્ષા થકી અનેક પ્રકાર પણ જાણવા. ત્ર શબ્દ ભિન્ન ક્રમ માટે છે. તે અવધારણા અર્થે છે. જ્ઞાનવરણ આદિ, તે આઠ પ્રકારના કર્મો જ મૂિત - શત્રુરૂપ થાય છે. બધાં જ જીવોને અનવબોધ બોધનો અભાવ આદિ દુઃખહેતુપણે છે, પશ્ચાર્ધ પૂર્વવત્ જાણવો.
- અથવા - [બીજી વ્યાખ્યા
• નિયુક્તિ-૯૨૧ :
વંદન અને નમનને યોગ્ય છે, પૂજા સત્કારને યોગ્ય છે, સિદ્ધિ ગમનમાં
યોગ્ય છે, તે કારણથી તેઓ અરહંત કહેવાય છે.
• વિવેચન-૯૨૧ :
ૐ ક્રિયાપદ પૂજા અર્થમાં છે. [યોગ્ય અર્થમાં છે] શેને યોગ્ય છે ? વંદન અને નમસ્કરણમાં, તેમાં વંદન-મસ્તક વડે થાય અને નમસ્કાર વાણી વડે થાય છે. તથા યોગ્ય છે – પૂજા અને સત્કારને. તેમાં પૂજા-વસ્ત્ર અને માળા આદિ જન્ય છે. સત્કાર-અભ્યુત્થાદિ સંભ્રમ છે.
તથા સિદ્ધિગમનને યોગ્ય. સિદ્ધિ થાય છે એટલે નિષ્ઠિતાર્થા થાય છે. કોને ?, આ પ્રાણીઓને, તે સિદ્ધિ - લોકાંત ક્ષેત્ર રૂપ. કહેવાય પણ છે કે – “અહીં શરીરનો ત્યાગ કરીને ત્યાં જઈને સિદ્ધ થાય છે.” ત્યાં જવાને માટે યોગ્ય. તેથી અરહંત કહેવાય છે. તે પ્રાકૃત શૈલી છે. મ ં; તેથી કહેવાય છે અથવા “ને યોગ્ય છે' માટે અર્જુન.
• નિયુક્તિ-૯૨૨ :
દેવ, દાનવ, મનુષ્યથી પૂજાને યોગ્ય છે, કેમકે તેઓ દેવા કરતાં પણ ઉત્તમ છે. તેઓ મને - શત્રુને હણનારા છે, રજકરજને હણનારા છે તે કારણે અરિહંત કહેવાય છે.
• વિવેચન-૯૨૨ :
દેવો, અસુરો, મનુષ્યો વડે પૂજાને યોગ્ય છે – તેવી યોગ્યતા હોવાથી પૂજાને પ્રાપ્ત કરે છે, “દેવોમાં ઉત્તમપણે હોવાથી” એ યુક્તિ છે. અહીં અનેક પ્રકારે અન્વર્થ કહેવાને માટે ફરી સામાન્ય અને વિશેષ વડે ઉપસંહાર કરતાં કહે છે – ‘શત્રુને હણનાર' ઈત્યાદિ પૂર્વવત્ જ છે. મરીનાં દન્તાર: જેથી અહિંતાર, તેથી કહેવાય છે.