Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 80

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૮૫૮
ભવમાં શત પૃચકવ આકર્મો કહ્યા. આઠ ભવો કહ્યા. તેથી શતપૃથકવને આઠ વડે ગુણતાં સહસ્ર પૃચકવ થાય છે. ચોમ અવયવા કહ્યો.
હવે સ્પર્શદ્વાર કહે છે. તેની આ ગાથા છે - • નિયુક્તિ -૮૫૯ -
સમ્યકત્વ અને ચાસ્ત્રિયુકત આત્મા સમસ્ત લોકને સ્પર્શે છે. સમકિત અને શ્રુત સહિત ૧૪ ભાગમાંથી ૩ ભાગોને અને દેશવિરતિયુકત ૧૪-ભાગમાંથી પાંચ ભાગોને સ્પર્શે છે.
• વિવેચન-૮૫૯ :
સમ્યકત્વ અને ચારિયુક્ત પાણી ઉત્કૃષ્ટથી સર્વ લોકને સ્પર્શે છે, શું બહિવ્યતિથી ? ના, અસંખ્યાત પ્રદેશને પણ સ્પર્શે છે. આટલા કેવલિ સમદ્ઘાત અવસ્થામાં સ્પર્શે. જઘન્યથી અસંખ્યાત ભાગને સ્પર્શે છે શ્રુત સામાયિક સહિત ૧૪ ભાગોને સ્પર્શે છે. અનુત્તર દેવોમાં ઈલિકા ગતિથી ઉત્પન્ન થતાં, વ શબ્દથી પાંચ સમપ્રભામાં દેશવિરતિ સહિત ૫૧૪ ભાગોને સ્પર્શે છે, અય્યતમાં ઉત્પન્ન થતાં. ઈત્યાદિ - * *
એ પ્રમાણે ક્ષેત્ર સ્પર્શના કહી. હવે ભાવ સ્પર્શના કહે છે - શ્રુતાદિ સામાયિક શું છે ? કેટલાં જીવો વડે ઋષ્ટ છે, તે કહે છે –
• નિયુક્તિ-૮૬૦ :
પ્રાયઃ સર્વે જીવોએ શ્રુતને સ્પર્શેલ છે. સર્વે સિદ્ધોએ સમ્યકત્વ અને ચાસ્ત્રિનો સ્પર્શ કરેલ છે, તેના અસંખ્યાતભાગ પ્રમાણ જીવોએ દેશવિરતિનો સ્પર્શ કરેલ છે.
• વિવેચન-૮૬૦ :
સાંવ્યવહારિક શશિમાં રહેલાં બધાં જીવોએ સામાન્ય શ્રુતને સ્પલ છે અને સિદ્ધોએ સમ્યકત્વ અને ચારિત્રને સ્પર્શેલ ચે. તેને અનુભવ્યા સિવાય સિદ્ધવની ઉપપતિ નથી. અસંગેય સિદ્ધ ભાગો વડે દેશવિરતિ પણ સ્પષ્ટ છે. અહીં આટલું ધ્યાન રાખવું - સર્વ સિદ્ધોના બુદ્ધિ વડે અસંખ્યાત ભાગ કરીને, અસંખ્ય ભાગો વડે ભાગ ન્યૂનથી દેશવિસતિ ગૃષ્ટ છે. અસંખ્યયભાગ વડે પૃષ્ટ નથી. જેમ મરદેવાસ્વામિની.
હવે નિરુક્તિ દ્વાર, સામાયિકનું નિર્વચન ચાર પ્રકારે છે છતાં ક્રિયા-કાસ્કભેદ પર્યાયો વડે શબ્દાર્થ કથન તે નિરુક્તિ.
તેમાં સામાયિકની નિક્તિ જણાવવા માટે કહે છે – • નિયુક્તિ -૮૬૧ -
સમ્યફૉષ્ટિ, અમોઘ, શોધિ, સભાવ, દર્શન બોધિ, અવિપરીત, સુદષ્ટિ આદિ [પયાયિોથી] નિરતિ છે.
• વિવેચન-૮૬૧ -
(૧) સમ્યક્ - પ્રશંસા અર્થે છે. દર્શન - દૃષ્ટિ, સમ્યક - અવિપરીત. સમ્યર્દષ્ટિ એટલે અર્થોનું અવિપરીત દર્શન. (૨) મોહાવું કે વિતથ ગ્રહણ કર્યું છે મોહ, એવો મોહ ન હોવો તે અમોહ. (3) શોધવું તે શુદ્ધિ - મિથ્યાત્વ મળના દૂર થવાથી
૧૪૨
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/ર સમ્યકત્વની શુદ્ધિ થવી તે. (૪) જિનેશ્વરે બતાવેલ પ્રવચનનો ભાવ તે સદ્ભાવ, (૫) તેનો ઉપલંભ તે સદ્ભાવ દર્શન.
(૬) બોધ કરવો તે બોધિ, પરમાર્થ સંબોધ. (૩) તેના અધ્યવસાય વિપરીત ન થવા તે અવિપરીત, અર્થાત તત્વના અધ્યવસાય. (૮) સુદૃષ્ટિ એટલે શોભન દૃષ્ટિ. આ બધાં સમ્યગ્રદર્શનના નિરુક્યો છે.
હવે શ્રુત સામાયિકની નિરુક્તિ દર્શાવવા કહે છે – • નિયુક્તિ-૮૬૨ -
અક્ષર, સંજ્ઞી, સરાફ, આદિ, સાવસિત, ગમિક, અંગવિદ. એ સાત અને પ્રતિપક્ષ ગણતા બીજ સાત એમ ૧૪-ભેદો છે.
• વિવેચન-૮૬૨ - આની વ્યાખ્યા પીઠિકામાં કરેલ છે. હવે દેશવિરતિ સામાયિક નિરુક્તિ - • નિયુક્તિ-૮૬૩ :
વિરહાવિરતિ, સંવૃત્તાસંવૃત, બાલમંડિત, દેશૈક્ક દેશવિરતિ, અણુધર્મ અને અગારધર્મ [એ દેશવિરતિના પર્યાય છે.)
• વિવેચન-૮૬૩ :
(૧) વિરમવું તે વિરતિ, વિરતિનો અભાવ અવિરતિ. -x • (૨) જે યોગમાં સાવધયોગો છે. તે સંવૃતાસંવૃત્ત. અર્થાત સ્થગિતા સ્થગિત કે પરિત્યકતા પરિત્યક્ત. (3) બાલપંડિત- ઉભય વ્યવહારનું અનુગતd. (૪) દર્શકદેશવિરતિ - પ્રાણાતિપાતવિરતિ છતાં પૃથ્વીકાયાદિની અવિરતિ ગ્રહણ કરી હોય. (૫) અણુધર્મ • બૃહતું સાધુધર્મ અપેક્ષાથી દેશવિરતિ (૬) અગારધર્મ - ગૃહ, તેના યોગથી અગાર એટલે ગૃહસ્થ, તેનો ધર્મ
સર્વવિરતિ સામાયિકની નિયુક્તિને દર્શાવવા માટે કહે છે - • નિયુક્તિ -૮૬૪ -
સામાયિક, સમયિક, સમ્યગ્રવાદ, સમાસ, સંક્ષેપ, અનવધ, પરિજ્ઞા અને પ્રત્યાખ્યાન એ આઠ [સર્વ વિરતિ સામાયિકના પયયો છે.)
• વિવેચન-૮૬૪ -
(૧) સામાયિક - રાગદ્વેષના અંતરાલમાં વર્તનાર તે સમ અર્થાત્ મધ્યસ્થ. અય - ગમન, જવું છે. સમનો અય તે સમાય. તે વ્યાકરણના નિયમથી બન્યું સામાયિક તુ એકાંત ઉપશાંતિ ગમન. (૨) સમયિક - સમ એ સમ્યક્ શGદાર્થ ઉપસર્ગ છે. સમ્યક અપ, સમ્યક્ દયાપૂર્વક જીવોમાં ગમન, સમય જેમાં છે તે સમયિક. (3) સમ્યગ્વાદ - સગાદિથી વિરહિત, તે સમ્યફ, તેના વડે કે તે પ્રધાન કહેવું તે અર્થાત યથાવત્ કહેવું.
(૪) સમાસ - તેમાં મસ એટલે ક્ષેપ, સમ શબ્દ પ્રશંસાર્થે છે. શોભનાસના તે સમાસ અર્થાત્ આત્માનું કે જીવવી કે કર્મચી અપવર્ગે જવું અથવા ત્રણ પદના સ્વીકાર વૃત્તિથી ક્ષેપ તે સમાસ. (૫) સંક્ષેપ - સંક્ષેપવું છે. થોડા અક્ષર સામાયિકનો દ્વાદશાંગ પિંડાઈવથી મહા અર્થ. (૬) અનવધ - અવધ એટલે પાપ, જેમાં અવધ