Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 69

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૮૨૯
સામાયિક પામે છે. શયન આદિમાં પણ તેમજ જાણવું. • વિવેચન-૮૨૯ -
ઉન્મુક્ત-પરિત્યજેલ, અનુન્મુક્ત-પરિત્યજેલ અને તજતો કેશ-અલંકારોને, અહીં જેમ ના ગ્રહણથી કટક, કેયુરાદિ લેવા. ચારમાંથી કોઈપણ સામાયિક પામે છે. એ પ્રમાણે શયન આદિમાં પણ ત્રમે પણ અવસ્થામાં એ પ્રમાણે જ યોજના કરવી.
- * - * -
૧૧૯
ઉપોદ્ઘાત નિર્યુક્તિમાં બીજી દ્વાર ગાથામાં હવે પુ દ્વાર કહે છે – • નિર્યુક્તિ-૮૩૦ :
સમ્યકત્વ સર્વગત હોય, શ્રુત અને ચાસ્ત્રિમાં સર્વ પર્યાયો ન હોય,
દેશવિરતિને આશ્રીને બંનેનો નિષેધ કરવો જોઈએ.
• વિવેચન-૮૩૦ :
કયા દ્રવ્ય અને પર્યાયોમાં સામાયિક હોય છે? સર્વદ્રવ્ય-પર્યાય રુચિના લક્ષણત્વથી સમ્યકત્વ સર્વગત હોય છે. શ્રુત સામાયિક અને ચાસ્ત્રિ સામાયિકમાં બધા વિષયોના પર્યાયો નથી. કેમકે શ્રુતનો અભિલાપ્ય વિષય છે. જ્યારે દ્રવ્ય અબિલાપ્ય અને અનભિલાષ્ટ પર્યાય યુક્તપણે છે ચાસ્ત્રિની પણ સર્વ દ્રવ્ય અસર્વપર્યાય વિષયતાનું પ્રતિપાદન થયેલ છે. દેશ વિત્તિને આશ્રીને બંને પણ-સર્વ દ્રવ્ય-પર્યાયનો પ્રતિષેધ કરવો જોઈએ. કેમકે બધાં દ્રવ્ય વિષય પણ નહીં, બધાં પર્યાય વિષય પણ નહીં એવું દેશવિરતિ સામાયિક છે, એમ ભાવના કરવી.
[શંકા] આ સામાયિક વિષય નિ દ્વારમાં પ્રરૂપિત છે જ, તો ફરી શા માટે કહ્યો ? [સમાધાન] વિ તત્ એ પ્રમાણે, ત્યાં સામાયિક જાતિ માત્ર કહી, વિષય અને વિષયીના અભેદથી. અહીં વળી સામાયિકના િદ્વારે જ દ્રવ્યત્વ-ગુણત્વ નિરૂપિતના ોય ભાવથી વિષયનું અભિધાન છે. - ૪ - હવે સામાયિક “કઈ રીતે” પ્રાપ્ત થાય? તેમાં ચતુર્વિધ મનુષ્યાદિ સ્થાનમાં પ્રાપ્તિમાં તેના ક્રમની દુર્લભતા જણાવતા કહે છે -
• નિર્યુક્તિ-૮૩૧
--
મનુષ્યપણું, ક્ષેત્ર, જાતિ, કુળ, આરોગ્ય, આયુ, બુદ્ધિ, શ્રવણ, અવગ્રહ, શ્રદ્ધા અને સંયમ. એ બધું લોકમાં દુર્લભ છે.
• વિવેચન-૮૩૧ :- [વિવેચન-૮૩૨માં સારે છે.
[ગાચાર્ય કહ્યો.] બીજા કહે છે – ઈન્દ્રિય, લબ્ધિ, નિર્વર્તના, પર્યાપ્તિ, નિરૂપહત, ક્ષેમ, ધાત, આરોગ્ય, શ્રદ્ધા, ગ્રાહક, ઉપયોગ અને અર્થ.
• નિયુક્તિ-૮૩૨
--
ચોલ્લક, પાસા, ધાન્ય, જુગાર, રત્ન, સ્વપ્ન, ચક્ર, ય, યુગ અને પરમાણુ એ દશ દષ્ટાંતોથી મનુષ્ય જન્મની દુર્લભતા બતાવી.
• વિવેચન-૮૩૨ -
મનુષ્યત્વ, આર્યક્ષેત્ર, માતૃથી સમુત્થિત જાતિ, પિતાથી સમુન્થ કુલ, અન્યનાંગતા તે રૂપ, રોગનો અભાવ, જીવિત, પરલોક પ્રવણા બુદ્ધિ, ધર્મસંબંધી શ્રવણ, અવગ્રહ
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
- તેની અવધારણા અથવા શ્રવણ અવગ્રહ કે યતિ અવગ્રહ, શ્રદ્ધા-રુચિ, સંયમ - અનવધ અનુષ્ઠાનરૂપ. આ સ્થાનો લોકમાં દુર્લભ છે. આ બધું મળતાં વિશિષ્ટ
સામાયિકનો લાભ થાય છે.
૧૨૦
આ દુર્લભ છે - ઈન્દ્રિયલબ્ધિ અર્થાત્ પંચેન્દ્રિય લબ્ધિ. ઈન્દ્રિયોની નિર્વર્તના. પર્યાપ્તિ - સ્વવિષય ગ્રહણ સામર્થ્ય લક્ષણા, નિરૂપહત ઈન્દ્રિયપણું, ક્ષેમ - વિષયની સ્વસ્થતા, ધાત - સુભિક્ષ, આરોગ્ય-નિરોગતા, શ્રદ્ધા - ભક્તિ કે ભાવના, ગ્રાહકગુરુ, ઉપયોગ-શ્રોતાની તેમાં અભિમુખતા, અર્થ-અર્ચિત્વ અને ધર્મ. આ ગાથા કદાચ
બીજા કર્તાની છે.
જીવ મનુષ્યત્વ પામીને ફરી તે જ દુઃખે કરીને પામે છે. કેમકે ઘણાં અંતરાયોથી અંતતિપણે હોય છે. બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીના મિત્ર બ્રાહ્મણને ચોલ્લક ભોજનવત્ અહીં કથાનક છે –
(૧) બ્રહ્મદત્તને એક કાર્પેટિક મળેલ. ઘણી આપત્તિવાળી અવસ્થામાં સર્વત્ર સહાય કરી. બ્રહ્મદત્તને રાજ્ય પ્રાપ્ત થયું. બાર વર્ષનો રાજ્યાભિષેક થયો. કાટિકને ત્યાં પ્રવેશ પણ ન મળ્યો. ત્યારે તેણે ઉપાય વિચાર્યો - જોડાંને ધ્વજ રૂપે બાંધીને ધ્વજવાહક સમાન સામે ચાલ્યો. રાજાએ તેને જોયો. ઉતરીને જોયો. બીજા કહે છે –
કાર્પેટિકને દ્વારપાલને ખુશ કરતા બાર વર્ષો ગયા. ત્યારે રાજા મળ્યા. ત્યારે રાજા તેને જોઈને સંભ્રમમાં પડ્યો. આ બિચારો મારા સુખ-દુઃખનો સહાયક છે. હું તેની આજીવિકા બાંધી આપુ. ત્યારે રાજાએ પૂછ્યું – તને શું આપું? તે બોલ્યો – કર ભોજન આપો. એટલે કે કર વડે જે ભોજન, જેમાં ઘરે ઘરે યાવત્ સર્વ ભરતમાં ભોજન કરવાનું અને જ્યારે બધે ભોજન થઈ જાય ત્યારે ફરીથી તારા ઘેસ્થી શરૂ કરીને જમીશ રાજાએ પૂછ્યું – આટલાથી શું થાય? હું તને દેશ આપી દઉં, તેથી સુખે છત્રછાયામાં શ્રેષ્ઠ હાથીના સ્કંધે બેસીને જઈશ. કાટિક બોલ્યો, મારે આવા આડંબરનું શું કામ છે? ત્યારે તેને કરભોજન દીધું. પહેલાં દિવસે રાજાના ઘેર જમ્યો. તેણે કાર્પેટિક યુગલને દીનાર આપી. એ પ્રમાણે તે ક્રમથી બધાં રાજકુળમાં જમતા ૩૨,૦૦૦ રાજ્ય કુલમાં જે ભોજિકા - ગ્રામાધિપતિઓ, તેના નગરમાં અનેક કુલ કોટિં, તે નગરનો અંત ક્યારે આવે? પછી ગામો, પછી આખું ભરતક્ષેત્ર એમ કરતાં કદાચ દૈવયોગે] તેનો અંત આવે, પણ જો મનુષ્યપણાથી ભ્રષ્ટ થાય તો ફરી મનુષ્ય જન્મ ન પામે.
(૨) પાશક - ચાણક્ય પાસે સોનું ન હતું. ક્યા ઉપાયથી સુવર્ણ ઉપાર્જન કરું ? તે માટે તંત્ર પાસાઓ કર્યા. કોઈ કહે છે – દેવે દીધેલ વરદાન હતું કોઈ એક દક્ષ પુરુષને શિક્ષિત કર્યો. દીનારનો થાળ ભર્યો. તે પુરુષ કહે છે - જો કોઈ મને પાશકમાં જીતે તો તે આ થાળો ગ્રહણ કરે. જો હું જીતું તો એક દીનાર જીતીશ. [લઈશ] તેની ઈચ્છાથી યંત્ર પાસા પાડતું હતું તેથી જીતવો શક્ય ન હતો. કદાચ તેને કોઈ જીતી પણ લે [તેમ બને] પરંતુ જો માનુષ્ય લાભ ગુમાવે તો ફરી મનુષ્ય જન્મ મળવો મુશ્કેલ છે.
(3) Ello - ભરતક્ષેત્રમાં જેટલા ધાન્ય છે, તે બધાં એકઠા કરાય. તેમાં એક પ્રસ્થ પ્રમાણ સરસવ નાંખવામાં આવે, તે બધાં ભેગા કરાય પછી હલાવી