Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 57

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૩૮૨,૦૮૩, ભાષ્ય-૧૩૫
૯૬
મતની ઉત્પત્તિ થઈ.
• વિવેચન-૧૩૫ :ગાથાર્થ કહ્યો. હવે આ મતની ઉત્પત્તિ દશવેિ છે. • ભાષ્ય-૧૩૬ -
તરંજિકા નગરીમાં ભૂતગૃહ ચૈત્યમાં ભલશ્રી રાજાના કાળમાં શ્રીગતાચાર્યના રોહગુપ્ત શિષ્ય. પશ્તિાક પોzશાલે વાદ માટે ઘોષણા કરી.
• વિવેચન-૧૩૬ -
કથાનકથી અર્થ સમજવો, તે આ પ્રમાણે - અંતરંજિકા નામે નગરી હતી. ત્યાં ભૂતગૃહ નામે ચૈત્ય હતું, ત્યાં શ્રીગુપ્ત નામે આચાર્ય હતા. ત્યાં બલશ્રી નામે રાજા, હતો. તે શ્રીગુપ્ત સ્થવિરની સાથે એક રોહગુપ્ત નામે શિષ્ય હતો. અન્યગામે રહેલ. પછી તે ઉપાધ્યાયને વંદન કરવાને આવે છે. કોઈ પરિવ્રાજક લોઢાના પથી પેટ બાંધીને, હાથમાં જંબુ વૃક્ષની ડાળી લઈને ચાલી રહ્યો હતો. તેને પૂછતાં તે કહે છે - જ્ઞાન વડે પેટ ફાટી જાય છે, માટે લોઢાના પટ્ટ વડે બાંઘેલ છે. જંબૂ શાખા એટલે લીધી છે કે મારો કોઈ પ્રતિપાદિ જંબૂદ્વીપમાં નથી.
ત્યારે પછી તેણે પટાહ વગડાવ્યો - પરપ્રવાદી કોઈ રહ્યા નથી. તેથી લોકોએ તેનું પોશાલ નામ કર્યું. તે પટહ રોહગુપ્ત રોકી લીધો. તેણે કહ્યું - હું વાદ કરીશ. ત્યારે તે પ્રતિષેધિત થયો. આચાર્ય પાસે જઈને કહે છે કે – મેં એક પટહને રોકેલ છે. આચાર્યએ કહ્યું - ખોટું કર્યું. તે વિધાબલિ છે, વાદમાં પરાજિત થવાથી વિધા વડે ઉપસ્થિત થાય છે. તેની પાસે આ સાત વિધાઓ રહેલી છે -
• ભાષ્ય-૧૩૭ :
વિંછી, સી, ઉંદર, હરણી, ભૂંડણ, કાગડી અને સમડી, વિધાઓ વડે તે પરિવ્રાજક કુશળ છે.
• વિવેચન-૧૩૭ :
વિંછી-વિંછીપ્રધાન વિધા લેવી એ રીતે સર્પ, ઉંદર, મૃગી - હરણીરૂપે ઉપઘાતકારિણી, એમ જ ભુંડણ, કાકવિધા, પોતકી વિધા અર્થાતુ સમળી વિધા. આ વિધાઓ વડે તે પશ્ચિાજક નિપુણ છે. રોહગુખે પૂછ્યું - હવે તેના નિગ્રહ માટે શું કરવું ? ત્યારે તે આચાર્યએ કહ્યું – પાઠ કરતાં જ સિદ્ધ થાય એવી આ સાત પ્રતિપક્ષી વિધા ગ્રહણ કર. તે આ છે –
ભાગ-૧૩૮ -
મયુરી, નકુલી, બિડાલી, વ્યાધી, સી, ઘુવડી અને બાજણ. આ સાત વિધા પરિવ્રાજકના મથન માટે નું ગ્રહણ કર.
• વિવેચન-૧૩૮ :
ગાથાર્થ કહ્યો. તેને અભિમંત્રિત કરેલ જોહરણ પણ આપ્યું. જો અન્ય પણ કોઈ પ્રયોગ કરે તો ત્યારે જોહરણ ઘુમાવજે તેનાથી અજચ્ચ બનીશ. ઈન્દ્ર વડે પણ જીતવાને માટે શક્ય નથી. ત્યારે તે વિધાઓ ગ્રહણ કરીને સભામાં ગયો. તેણે
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨ પોશાલ માટે કહ્યું - આ શું જાણે છે ? ભલે તે જ વાદ શરૂ કરે. પવ્રિાજક વિચારે છે - આ લોકો નિપુણ હોય છે. તેથી તેમના જ સિદ્ધાંતોને ગ્રહણ કર્યું. જેમકે રાશિ બે છે – જીવ અને અજીવ,
ત્યારે રોહગુ વિચાર્યું કે આણે અમારો જ સિદ્ધાંત ગ્રહણ કર્યો. તેથી તેને બુદ્ધિથી પરાજિત કરું. તેણે ત્રણ શશિ સ્થાપી - જીવ, અજીવ અને નોજીવ. તેમાં જીવો - સંસારમાં રહેલા, અજીવ-ઘટ આદિ. નોજીવ-ગરોળીની પૂછડી વગેરે. જેમકે દંડને આદિ, મધ્યમ, અંત છે. ભાવો ત્રણ ભેદે છે. એ પ્રમાણે તેણે પોશાલને નિરુતર કરી દીધો.
- ત્યારે તે પરિવ્રાજકે રોપાયમાન થઈ વૃશ્ચિકા વિધા મૂકી. ત્યારે રોહગુપ્ત મયુરવિધા મૂકી. તેનાથી વૃશ્ચિકો હણાયા. પછી તેણે સર્પ વિધામૂકી, રોહગુપ્ત નકલી વિધા મૂકી. એ રીતે ઉંદર સામે બીલાડી, હરણ સામે વાઘ, મુંડ સામે સિંહ, કાક સામે ઘુવડ, સમડી સામે બાજણ વિધા મૂકી. એ પ્રમાણે હરાવી ન શકતા પોશાલે ગઈભી વિધા મૂકી. તે વિદ્યાને જોહરણ વડે હણી. પછી પરિવ્રાજકની હીલનાં કરીને કાઢી મૂક્યો.
પછી રોહગુપ્ત પરિવ્રાજકને હરાવીને આચાર્ય પાસે ગયો. કહ્યું કે – કઈ રીતે જીત્યો. આચાર્ય બોલ્યા કે - તો પછી ઉઠતાં કેમ ન બોલ્યો કે રાશિઓ ત્રણ હોતી નથી, આનો બુદ્ધિથી પરાજય કરવા મેં આમ કહેલ હતું. હજી પણ જઈને કહી દે. પણ તેને એ વાત ન સ્વીકારી, ક્યાંક મારું અપમાન થાય તો? વારંવાર આચાર્યએ કહ્યું. રોગગુપ્ત બોલ્યો - એમાં દોષ છે? જો સશિ ગણ કહીએ તો? સશિ ત્રણ જ છે.
આચાર્યએ કહ્યું - હે આર્ય! અસદ્ભાવ અને તીર્થકરાશાતના છે, તો પણ રોહગુપ્ત ન માન્યો. પછી તે આચાર્ય સાથે વાદ કરવા લાગ્યો. ત્યારે આચાર્યો રાજકલે જઈને કહ્યું – તે મારા શિષ્યએ ખોટો સિદ્ધાંત કહેલ છે. અમારા મતે રાશિ બે જ હોય છે. ત્યારે રોહગુપ્ત તેથી વિમુખ થયો. રાજાને કહ્યું કે- હવે તમે અમારો વાદ સાંભળો. રાજાએ તે વાત સ્વીકારી. પછી તે બંનેએ રાજસભામાં નગરજનો સામે વાદ આરંભ્યો.
એ પ્રમાણે એક-એક દિવસ કરતાં છ માસ થયા. ત્યારે રાજા બોલ્યો, મારું રાજ્ય સીદાય છે. ત્યારે આચાર્યએ કહ્યું - મારી ઈચ્છાથી મેં આટલો કાળ લીધો.
ધે જ કાલના દિવસે આવીને તેનો નિગ્રહ કરીશ. ત્યારે પ્રભાતમાં કહે છે - કુત્રિકાપણમાં પરીક્ષા કરો [વસ્તુ લાવો.] ત્યાં બધાં દ્રવ્યો હોય છે. ત્યાંથી જીવ,
જીવ અને નો જીવ લાવો. ત્યારે દેવતાએ જીવ અને અજીવ આયા પણ નોજીવ હતા નહીં. એ પ્રમાણે ૧૪૪ પ્રશ્નો વડે તેમણે રોહગુપ્તનો નિગ્રહ કર્યો. આ જ અર્થ ના ઉપસંહાર માટે કહે છે -
• ભાગ-૧૩૯ -
શ્રીગુપ્તાચાર્યે રોહગુપ્ત [ષલુકો ની સાથે ૧૪૪ પ્રશ્નો વડે અને કુમિકાપણમાં ટાંતો બતાવી છ માસ સુધી વાદ કરી તેને જીત્યો.