Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 61

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૩૮૯
૧૦૩
• નિયુક્તિ-૩૮૯ -
વ્યવહાર નયથી તપ પ્રધાન સંયમ અને નિર્થીિ પ્રવચન [d સામાયિક છે] શબ્દ અને ઋજુસૂત્રના મતે સંયમને જ મોક્ષ માનેલ છે.
• વિવેચન-૩૮૯ -
જે તપાવે તે તપ. તપ પ્રધાન સંયમ તે તપસંયમ. મોક્ષના અંગપણે આને અભિષ્ટ-અનુમત છે. નિર્ભ્યોનું આ છે - નૈJચ્ચ એટલે આઉતમ્શું ? પ્રવચનશ્રત. ઘ શબ્દ અનુકન સમ્યકત્વ સામાયિકના સમુચ્ચયને માટે છે. યવણT1 • એ પ્રમાણે વ્યવહારમાં રહેલ છે. વ્યવહારના ગ્રહણથી તેની પૂર્વેના નૈગમ અને સંગ્રહ બંને નયો પણ ગ્રહણ કરવા. તેથી આ પ્રમાણે કહેવાય કે - નૈગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર ત્રણે પણ સામાયિકને મોક્ષમાર્ગપણે સ્વીકારે છે.
તપ અને સંયમના ગ્રહણથી ચાસ્ત્રિ સામાયિક, પ્રવચનના ગ્રહણથી શ્રત સામાયિક, વ શબ્દથી સમ્યકત્વ સામાયિક લેવું.
શંકા - જો એમ છે, તો મિથ્યાર્દષ્ટિઓ શા માટે ? સમાધાન-કેમકે વ્યસ્તને પણ અનુમત છે, સાપેક્ષ જ નથી. વળી શબ્દ અને બાજુમૂળ કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી નિર્વાણમાર્ગ જ નિર્વાણ, તેને સંયમ માને છે. જુસૂઝને ઉલ્લંઘીને શબ્દનું કથન બાકીના આગળના નયના અનુમતના સંગ્રહને માટે છે. અહીં એવું કહે છે – બાજુમૂત્રાદિ બધાં રાત્રિ સામાયિકને જ મોક્ષમાર્ગપણે અનુમત માને છે. બાકીના બે નહીં. કેમકે તેના અભાવમાં મોફાનો જ અભાવ છે.
તેથી કહે છે - સમગ્ર જ્ઞાન-દર્શનના લાભમાં પણ અનંતર જ મોક્ષ નથી. પણ સર્વ સંવરરૂપ રાત્રિની પ્રાપ્તિ પછી જ મોક્ષ છે. તેથી તે ભાવના ભાવિતપણાથી તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. • X - X -
હવે બીજી દ્વારગાથાનો પહેલો અવયવ “વિક્રમ” એ દ્વારની વ્યાખ્યા કરે છે - સામાયિક શું છે ? શું તે જીવ છે ? કે અજીવ છે ? અથવા બંને છે ? અથવા બંને નથી ? જીવ-અજીવત્વમાં પણ શું દ્રવ્ય છે ? કે ગુણ છે ? તે આશંકાને સંભવમાં કહે છે
• નિયુકિત-90 -
આત્મા એ જ સામાયિક છે. પ્રત્યાખ્યાન કરતો આત્મા થાય છે. તેથી નિશે સર્વ દ્રવ્યોના વિષય સંબંધી પ્રત્યાખ્યાન હોય છે.
• વિવેચન-90 -
આત્મા - જીવ. અનુ શબદ નિશ્ચય અર્થમાં છે. આત્મા જ સામાયિક છે, તેથી જીવાદિ પૂર્વોક્ત વિકતાનો વ્યવચ્છેદ કરે છે. - x • પ્રત્યાખ્યાન કરતો, ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠાકાળના અભેદથી વર્તમાનમાં જ અતીતની આપતિથી કૃત પ્રત્યાખ્યાન ગ્રહણ કરાય છે. તે જ પરમાર્થ થકી આત્મા છે. શ્રદ્ધાન-જ્ઞાન-સાવધ નિવૃત્તિમાં અસ્વભાવ અવસ્થિત હોવાથી, બાકીના સંસારી આભા ન જ થાય, કેમકે તેમને પ્રચુર ઘાતિકર્મો વડે સ્વાભાવિક ગુણોનો તિરસ્કાર કરે છે. તેથી બીજી વખત “આત્મા’
૧૪
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨ શબ્દનું ગ્રહણ કરેલ છે.
તે અતુ માં થતુ શબ્દ સામાયિકની જીવ પરિણતિવના જ્ઞાપન અર્થે છે. તે પ્રત્યાખ્યાન જીવપરિણતિ રૂ૫ત્વથી વિષયને આશ્રીને બધાં દ્રવ્યોના આભિમુખ્યતાથી સમવાયમાં નિપન્ન થાય છે. તેના શ્રદ્ધેય, ય, ક્રિયા ઉપયોગીત્વથી સર્વદ્રવ્યોના - એમ કહ્યું.
| [શંકા સામાયિક શું છે ? એ સ્વરૂપ પ્રગ્ન પ્રસ્તુત છતાં વિષય નિરૂપણ આનો અન્યાચ્ય છે કેમકે બાહ્ય શાસ્ત્રવતુ અપ્રસ્તુત છે. [સમાધાન આપનુવાદિ અસિદ્ધ છે, તેથી કહે છે - સામાયિકનું વિષય નિરૂપણ પ્રસ્તુત જ છે. કેમકે તે સામાયિકના અંગભૂતપણે છે. સામાયિકમાં આત્માવતું. વધુ વિસ્તાર કરતા નથી.
તેમાં જે કહ્યું – “આભા જ સામાયિક છે, તેમાં જેવા સ્વરૂપની આ સામાયિક છે તેવા સ્વરૂપે જણાવતા ભાગકાર કહે છે –
• ભાગ-૧૪૯ -
સાવધ યોગથી વિરત ત્રિગુપ્ત, છકાયમાં સંયત, ઉપયુકત, યતની કરતો આત્મા સામાયિક હોય છે.
વિવેચન-૧૪૯ - ચૂિર્ણિમાં નય અતિ સુંદર વિવેચન છે.)
સાવધ યોગ વિરત - અવધ તે મિથ્યાત્વ-કપાય-નોકપાયરૂપ. અવધ સહિત તે સાવધ. તેના યોગથી નિવૃત, મન-વચન-કાયાથી ગુપ્ત, છ જવનિકાયમાં યતનાવાનું, અવશ્ય કર્તવ્ય યોગમાં સદા ઉપયુક્ત તેના સેવનથી તેમાં પ્રયત્નવાનું. આવો આત્મા સામાયિક થાય.
હવે જે કહેલું કે ''તે ઇસુ પર્વવા'' તેમાં સાક્ષાત્ મહાવતરૂ૫ ચાસ્ત્રિ સામાયિકને આશ્રીને સર્વદ્રવ્ય વિષયતા દેખાડે છે.
• નિયુક્તિ -૩૯૧ -
પહેલા મહાલતમાં સર્વે જીવો, બીજા અને છેલ્લામાં સર્વે દ્રવ્યો, બાકીના મહાવ્રતમાં તે દ્રવ્યના એક દેશ સંબંધી દ્રવ્યો છે.
• વિવેચન-૭૯૧ -
પહેલા પ્રાણાતિપાત નિવૃત્તિરૂપ વ્રતમાં વિષયદ્વારથી વિચારતા કસ, સ્થાવર, સક્ષમ, બાદર રૂપ બઘાં જીવો વિષયપણે જાણવા. તેના અનુપાલનરૂપવથી તેમ કહ્યું. બીજા મૃષાવાદ નિવૃત્તિરૂપ અને પરિગ્રહ નિવૃત્તિરૂપમાં સર્વ દ્રવ્યો વિષયપણે જાણવા કેમ ? પંચાસ્તિકાયાત્મક લોક નથી, એ મૃષાવાદનું સર્વદ્રવ્યવિષયવ અને બીજા વ્રતના નિવૃતરૂપવથી એમ કહ્યું. મૂછ દ્વારથી પરિગ્રહનું પણ સર્વદ્રવ્ય વિષયવ અને પાંચમાં વ્રતની નિવૃત્તિરૂપત્નથી સંપૂર્ણ દ્રવ્યવિષયતા છે.
બાકીના મહાવતો દ્રવ્યના એકદેશથી જ છે. • x • કઈ રીતે ? બીજા ગ્રહણ ધારણીય દ્રવ્ય અદત્તાદાનની વિરતિરૂપત્વથી છે. ચોથામાં રૂપ અને રૂપ સહગતદ્રવ્ય સંબંધી અબ્રહ્મની વિરતિ રૂપવી છે અને છામાં રાત્રિભોજનવિરતિ રૂપવથી છે.
એ પ્રમાણે ચાાિ સામાયિક નિવૃત્તિ દ્વાથી સર્વ દ્રવ્યવિષયક છે શ્રત સામાયિક