Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 62

ઉપોદ્ઘાત નિ - ૩૯૧
પણ શ્રુતજ્ઞાનાત્મકત્વથી સર્વ દ્રવ્ય વિષયક જ છે. સમ્યકત્વ સામાયિક પણ સર્વ દ્રવ્યોના ગુણ અને પર્યાયો સહના શ્રદ્ધાન રૂપત્વથી સર્વ વિષયક જ છે. હવે પ્રસ્તુત વાત - સામાયિક અજીવ આદિના વ્યુદાસથી જીવ જ છે. તેના નયમત ભેદથી દ્રવ્યગુણ પ્રાપ્તિમાં સર્વે નયના આધાર દ્રવ્યાર્થિક-પયિાર્થિક વડે સ્વરૂપ વ્યવસ્થા— • નિયુક્તિ-૭૯૨
દ્રવ્ય નયથી ગુણ યુક્ત જીવ એ સામાયિક છે, અને પર્યાય નયથી જીવનો ગુણ એ સામાયિક છે.
• વિવેચન-૭૯૨ [આ વિવેચન તા પાસેથી સમજવું.]
--
૧૦૫
જીવ એટલે આત્મા. ગુણો વડે પ્રતિપન્ન - આશ્રિત. ગુણ એટલે સમ્યકત્વ આદિ. દ્રવ્યાર્થિક નયથી સામાયિક એ જ વસ્તુતઃ “આત્મા જ સામાયિક” છે. ગુણો - તેનાથી વ્યતિક્તિ અનવગમ્ય માનત્વથી હોતા નથી. તેની પ્રતિપત્તિ એ તેની ભ્રાંતિ છે. તે જ સામાયિકાદિ ગુણો પર્યાયાર્થિક નયના છે. - X - ગુણથી અતિરિક્ત જીવ હોતો નથી. તેથી ગુણ જ સામાયિક છે તેમ માનવું, પણ જીવને સામાયિક ન
માનવો.
હવે પચિાર્થિક જ સ્વપક્ષના સમર્થન માટે કહે છે – • નિયુક્તિ-૭૯૩ :
ગુણો ઉત્પન્ન થાય છે, નાશ પામે છે અને પરિણમે છે, પરંતુ દ્રવ્યો ઉત્પાદિ થતાં નથી. દ્રવ્યથી ઉત્પન્ન થયેલા ગુણો છે, પણ ગુણોથી ઉત્પન્ન
થયેલા દ્રવ્યો નથી.
• વિવેચન-૭૯૩ :
ઉત્પન્ન થાય અને વ્યય પામે. આના વડે ગુણો ઉત્પાદ વ્યયરૂપે પરિણમે છે. ઘ્ર શબ્દ જ કાર અર્થે છે. તેનો પ્રયોગ આ રીતે – દ્રવ્યો નહીં પણ ગુણો જ ઉત્પાદ અને વ્યયરૂપે પરિણમે છે. માટે ગુણો જ છે - પાંદડાના લીલા અને લાલ વર્ણાદિવત્. તે સિવાય કોઈ ગુણી છે જ નહીં. કેમકે ગુણીમાં ઉત્પાદ-વ્યય-પરિણામ રહિતતા છે. દ્રવ્યથી પ્રભવતા ગુણો ન હોય, ગુણથી પ્રભવતા દ્રવ્યો ન હોય. કારણત્વ અને કાર્યત્વ ન હોવાથી દ્રવ્યોનો જ અભાવ થાય. [ઈત્યાદિ બધું તજ્ઞ પાસેથી જાણવું.] એ પ્રમાણે પચિાર્થિક મતે સ્વમત - “ગુણો જ સામાયિક” એમ સ્થાપતા દ્રવ્યાર્થિક નય કહે છે - દ્રવ્ય જ પ્રધાન છે, ગુણો નહીં.
• નિયુક્તિ-૭૯૪
જે જે દ્રવ્ય જે જે ભાવરૂપે પ્રયોગ અને વિસસારૂપે પરિણમે તે દ્રવ્ય છે. જિનેશ્વર તે દ્રવ્યોને તે ભાવે જાણે છે, યયિમાં જ્ઞાન અર્થાત્ જાણપણું નથી. • વિવેચન-૭૯૪ :- [નિયુક્તિ દીપિકા આધારિત જ નોંધ્યુ છે.]
અરિહંત પરમાત્મા જે-જે દ્રવ્ય જે જે ભાવરૂપે પ્રયોગથી કે સ્વાભાવિક રૂપે પરિણમે છે, તે દ્રવ્યોને તે તે ભાવે-પરિણામે જાણે છે, અપર્યાયમાં પરિજ્ઞા નથી. માટે પર્યાય વિશિષ્ટ દ્રવ્ય પ્રમાણભૂત છે. તેથી સમતાયુક્ત આત્મા જ સામાયિક છે. એ
-:
૧૦૬
જ તત્ત્વરૂપ છે.
-
એ પ્રમાણે ઉભયનયને જાણીને શિષ્ય પૂછે છે અહીં તત્વ શું છે? સામાયિક ભાવ પરિણત આત્મા જ સામાયિક છે. તેથી જે સત્ છે, તે દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપ છે. તેથી આગમમાં કહ્યું છે – • નિયુક્તિ-૭૯૫ :
જે જે દ્રવ્ય જે જે ભાવરૂપે પ્રયોગ અને સ્વાભાવિક રૂપે પરિણમે છે, તે
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
દ્રવ્ય છે. જિનેશ્વરો તેને તે રૂપે જાણ છે. અપર્યાયમાં જ્ઞાન નથી. • વિવેચન-૭૯૫ :
જે જે દ્રવ્ય જે-જે આધ્યાત્મિક અને બાહ્ય ભાવોમાં પ્રયોકથી કે વિસસાથી પરિણમે છે આદિ ભાવાર્થ પૂર્વવત્. તે તે પરિણામથી જ જિનવર જાણે છે. આદિ - x - કેવલીએ તેમ જાણેલ છે. હવે કતિવિધ હાર –
• નિયુક્તિ-૭૯૬ ઃસામાયિક ત્રણ ભેદે છે
સમ્યકત્વ, શ્રુત અને ચારિત્ર યાસ્મિ બે ભેદે
છે – અગારિક અને અણગારિક.
• વિવેચન-૭૯૬ -- [મૂર્તિ અને દીપિકાનું વિવેચન કંઈક વિશેષથી છે. સામાયિક શબ્દનો અર્થ પૂર્વે કહ્યો. ત્રણ ભેદ કહ્યા. 'વ' શબ્દ સ્વગત ભેદે
છે – અગાસ્કિ અને અણગાસ્કિ. તે બે ભેદે છે – નિસર્ગથી અને અધિગમથી. અથવા દશ ભેદે છે – પ્રત્યેકના ઔપશમિક, સાસ્વાદન, ક્ષાયોપશમિક, વૈદક અને ક્ષાયિક ભેદથી. અથવા ત્રણ ભેદે છે – ક્ષાયિક, ક્ષાયોપસર્મિક અને ઔપશમિક અથવા કારક, રોચક અને વ્યંજક ભેદથી છે.
=
શ્રુત એટલે શ્રુતસામાયિક, તે સૂત્ર, અર્થ અને ઉભયરૂપ ત્રણ ભેદે છે. અક્ષર, અનક્ષરાદિ ભેદથી અનેકવિધ છે.
ચાસ્ત્રિ સામાયિક - ક્ષાયિકાદિ ત્રણ ભેદે છે અથવા સામાયિક, છંદોપસ્થાપ્ય, પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસંપરાય અને યયાખ્યાત ભેદથી પાંચ પ્રકારે છે. અથવા ગૃહીત સંપૂર્ણ વિકલ્પ બે ભેદે છે – આગાર સામાયિક અને અણગાર સામાયિક.
- ૪ - ૩:- વૃક્ષો, તેના વડે કરેલ તે અગા-ગૃહ, તે જેને છે તે - આગાકિ. દેશવિરતિના વિવિધરૂપથી આ અનેકભેદે છે. અણગાર - સાધુ, તેનું આ તે અણગારિક, [શંકા] સમ્યકત્વ અને શ્રુત સામાયિક છોડીને ચાસ્ત્રિ સામાયિકનું સાક્ષાત્ અભિધાન શા માટે ? [સમાધાન] ચારિત્ર સામાયિક હોતાં તે બંને સામાયિક નિયમા
હોય, તે જણાવવાને માટે છે અથવા ચરમત્વથી આના ભેદો કહેવાથી, બાકી બંનેના પણ કહેવા. તેમ જણાવવા માટે છે.
હવે ભાષ્યકૃત્ શ્રુત સામાયિકની વ્યાખ્યા
- ભાષ્ય-૧૫૦ :અધ્યયન ત્રણ ભેદે છે સૂત્ર, અર્થ અને તભય. બાકીના પણ અધ્યયનોમાં એ જ નિયુક્તિ છે.