Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 36

પ3
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/ર
ઉપોદ્દાત નિ - ક૨૫,૭૨૬ ભોગવ, તેણીએ કહ્યું – તું મારો સ્પર્શ સહેવાને શક્તિમાન નથી. પુત્રને વિશ્વાસ ન બેઠો, તેથી ઘોડાને મંગાવ્યો. તેણીએ હાથ વડે મુખથી કટિ સુધી અશ્વને સ્પર્શ કર્યો, તે ઘોડાનું બધું શક ક્ષય પામતાં મરી ગયો. તો પણ પુત્રને વિશ્વાસ ન બેઠો ત્યારે તેણીએ લોઢાના પુરુષને આલિંગન કર્યું, તે પણ ઓગળી ગયો.
તથા શ્વાસોચ્છવાસના નિરોધથી આયુ તુટે જેમ બકરાને યજ્ઞ પાટકાદિમાં મારે છે. એ રીતે સાત પ્રકારે આયુ ભેદાય છે. જો કે આ પ્રમાણે સોપકમાયુ વાળાને જ સંભવે, નિરૂપકમ આયુવાળાને નહીં તેમાં દેવો અને નાસ્કી અસંખ્ય વયુિવાળા છે. તિર્યચ, મનુષ્યમાં ઉત્તમ પુરુષો અને ચરમ શરીરી નિરૂપકમાયુવાળા છે. બાકીના સંસારી નિરૂપકમ કે સોપક્રમ હોય. * * * * * * * [શંકા જો એ રીતે આયુનો ઉપકમ થાય તો કૃતનાશ અને અકૃત આગમનો દોષ ન લાગે ? ૧૦૦ વર્ષના નિબદ્ધ આયુ મધ્યે મરી જાય તો કૃતનાશ, જે કર્મ વડે તે ઉપકમિત થાય, તે અમૃતનું આગમ છે.
તેનો ઉત્તર આપે છે - x-x• વૃત્તિકારશ્રીએ અહીં ભાયની પાંચ ગાથા દ્વારા ઉક્ત વાદીની શંકાનું નિરસન કરેલ છે તેમાં ખાસ વાત એ કહી છે કે – બધાં જ પ્રદેશપણાથી કર્મને ભોગવે છે અને અનુભાવથી પણ ભોગવે છે, અવશ્ય અનુભાવ થતાં કૃતનો નાશ કઈ રીતે કહેવાય ? જેમ લાંબુ દોરડું બાળો તો ઘણો કાળ જાય પણ ગુંચળું વાળીને બાળો તો જલ્દી બળે છે.
એ રીતે ઉપક્રમ કાળ કહ્યો. હવે દેશકાલ દ્વાર કહે છે. તેમાં દેશકાળ પ્રસતાવ જણાવે છે. તે પ્રશસ્ત અને પ્રશસ્ત બંને છે. તેમાં પ્રશસ્તનું સ્વરૂપ પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે -
• નિયુક્તિ-૩૨૩ + વિવેચન :
ધૂમાડા રહિત ગામ, મહિલા સ્તૂપ એટલે કૂવાનો તટ, તેને શૂન્ય જોઈને તથા કાગડાઓ નીચે-નીચે ઘર ઉપર પરિભ્રમણ કરે છે તે જોઈને ભિક્ષા માટે ખૂબ જ યોગ્ય અવસર છે તેમ જાણવું. તે પ્રશસ્ત કાળ છે.
હવે આપશસ્ત દેશકાળનું સ્વરૂપ જણાવવાનું કહે છે – • નિયુક્તિ-૨૮ + વિવેચન :
માખી વગરનું મધ, પ્રગટ નિધિ, ખાધ પદાર્થની ખાલી દુકાન, જેનો પતિ પરદેશ ગયેલો છે તેવી અને મદોન્મત્ત સ્ત્રી આંગણામાં સુતેલી હોય. અહીં મધ આદિના ગ્રહણનો પ્રસ્તાવ છે, એ રીતે સુતેલી સ્ત્રીએ પણ ગ્રહણનો પ્રસ્તાવ જ છે. તે કામ વડે આકુળ કરીને તેને ભોગવવી તે.
હવે કાલકાલનું પ્રતિપાદન કરે છે. ક્ષતિ - સાવના, વાત • મરણ કાળ, તે કાલકાલ. આ જ અર્થને પ્રતિપાદન કરતા કહે છે -
• નિયુકિત-૩૨૯ :
કાળા કુતરા વડે કરાયેલ કાલ-મરણ મારા સ્વાધ્યાયના દેશકાળના અવસરે તે કાલ હણાયો. અકાલ મરણથી સ્વાધ્યાયકાળ હણાયો.
• વિવેચન-૭૨૯ :
ગાથાર્થ કહ્યો. વિશેષ આ – તિ:વાત એટલે સ્વાધ્યાયકાળ ભગ્ન થયો. કવન - પ્રસ્તાવ. વનિ - મરણ. હવે પ્રમાણ કાળ કહે છે. તેમાં અદ્ધા કાળ વિશેષ જ મનુષ્યલોકાંતવર્તી વિશિષ્ટ વ્યવહાર હેતુ અહોરારૂપ પ્રમાણકાળ છે, તેથી, કહે છે
• નિયુક્તિ-૩૦ :
પ્રમાણકાળ બે ભેટે છે - દિવસપમાણ અને રાશિપ્રમાણ. ચાર પર દિવસનો પ્રમાણકાળ અને ચાર પ્રહર રાત્રિનો પમાણકાળ છે.
• વિવેચન-૭૩૦ -
* * * * * પ્રમાણ એ જ કાળ તે પ્રમાણકાળ પૌરૂષી પ્રમાણ બીજે ઉત્કૃષ્ટ હીનાદિ ભેદથી પ્રતિપાદિત જ છે. હવે વર્ણકાળનું સ્વરૂપ –
• નિયુક્તિ -૬૩૧ -
પાંચ વર્ણોનો જે નિરો વર્ષ-છાયા વડે કાળો વણ, તે વર્ણકાળ અથવા જેમાં જે કાળને આશ્રીને વવાય તે વણકાળ.
• વિવેચન-૭૩૧ -
શુક્લ આદિ પાંચ વર્ણોનો જે નિશે વર્ણ-છાયા વડે કાળો વર્ણ, એનું શબ્દથી કાળો વર્ણ જ, આના વડે ગૌર આદિનો વ્યવચ્છેદ કર્યો. તે વર્ણકાળ થાય છે. પણ એવો જે કાળ તે વર્ણકાળ. વર્ણન-પ્રરૂપણા તે વર્ણ. તેથી વર્ણવાય - પ્રરૂપાય જે કોઈ પદાર્થ જે કાળે, તે વર્ણકાળ, વર્ણપ્રધાન કાળ. હવે ભાવકાળ કહે છે - ભાવો દયિકાદિની સ્થિતિ તે ભાવકાળ -
• નિયુક્તિ -૭૩૨ :
અહીં સાદિ સાંત આદિ ચતુર્ભાગ વિભાગ ભાવના ઔદયિકાદિ ભાવની કરવી તેને જ ભાવકાળ જાણતો.
• વિવેચન-૭૩ર :
દયિકાદિ ભાવોની સાદિ સાંત આદિ ચતુર્ભાગની વિભાગ ભાવના કરવી. પછી જે જેની વિભાગ ભાવનાનો વિષય, તેને ભાવકાળ જાણવો. - x• ઔદયિકભાવ - (૧) સાદિ સાંત (૨) સાદિ અનંત, (3) અનાદિ સાંત, (૪) અનાદિ અનંત. એ પ્રમાણે ઔપશમિતાદિમાં પણ ચતુર્ભગિકા કહેવી. અહીં બીજો ભંગ શૂન્ય છે, બાકીના ભંગોનો આ વિષય છે -
નાકાદિને નારકાદિભવ, દયિક ભાવ તે સાદિ સાંત છે. મિથ્યાd આદિ ભવ્યોનો ઔદયિક ભાવ અનાદિ સાંત છે. તે જ અભવ્યોને ચોથા ભંગ છે. દયિક ભાવ કહ્યો. ઔપથમિક ચતુર્ભગિકામાં માત્ર પ્રથમ ભંગ જ છે. પથમિક સમ્યકત્વાદિ,
પથમિક ભાવ સાદિ સાંત છે. ક્ષાયિક ચતુર્ભાગકામાં બીજા અને ચોથો શુન્ય, ક્ષાયિક ચાત્રિ અને દાનાદિ લબ્ધિ પંચક તે ક્ષાયિક ભાવ તે સાદિ સાંત, સિદ્ધનો યાત્રિ-અસાત્રિ આદિ વિકલા રહિત છે. ક્ષાયિક જ્ઞાનમાં સાદિ અનંત છે, બીજા