Book Title: Samaysara Drushtantmarm
Author(s): Manohar Maharaj
Publisher: Sahajanand Shastramala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009948/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sahajAnanda zAstramAlA (7ha) samayasAra - dRSTAntamarma lekhaka --- zradhyAtmayogI nyAyatIrtha pUjya zrI manohara jI varNI " zrImatsahajAnanda " mahArAja saMpAdaka:--- vIraprasAda jaina vaikkara, sadara meraTha prakAzaka maMtrI sahajAnanda zAstramAlA 185 e. raNajItapurI sadara meraTha (u. pra.) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiddhAntika vividha jJAnake liye ina pustakoMse lAbha lIjiye vijJAna seTa dharmavodha pUrvAddha // siddhAnta gabdArNavasUcI ) dharmabodha uttarArda 1) STi 1) jIvasaMdarzana ) jIvasthAna carcA m) suvodha patrAvali guNasthAna darpaNa stotrapAThapuJja mamasthAna mUtra 1 kadha 2) tatyArtha prathamasUtra pravacana ) 2 skandha 1 // ) tattvArtha dvitIyaprathamasUtra pra0 0} 3 skandha 1) tattvArtha tRtIyaprathamamUtra : -) tattvArya RturthaprathamanUtra pra0 ) 5 skandha ) tattvArya paJcamaprathamasUtra pra0 ) tatyArtha papThaprathamasUtra pra0 ) 7 skandha 1) tatvAyaM saptamaprathamasUtra pra0 3) samasthAna sUtra viSaya darpaNa 1) tattvArya aSTamaprathamamUtra pra0 ) sUtra gItA pATha tattvArtha navamaprathamamUtra pra0 ) manohara padyAvali tattvAyaM dazamaprathamasUtra pra0 'dravya iSTa prakAza dravyasaMgraha praznotarI TIkA 4) ra pUrA vijJAna seTa lene para ) prati rupayA kamIzana pAvana seTa zrI samayasAra saM0 TIkA sa0 ) varNI pravacana phAila prathama varSa 5) zrI pravacanasAra maM0 TIkA ma0 11) varNI pravacana phAila dvitIya 5). trailokyatilaka vidhAna pUrvArddha 4) mUkti saMgraha (nIti, sUktiyAM) / ) trailokyatilaka vidhAna uttarAddha 5) zrAvaka pratikamaNa kRtikarma (bhakti niyA, prati0 sto)3) mokSasandhi sarala jaina rAmAyaNa prathama bhAga 3) jIvana jhAMkI pUrA pAvana seTa lene para) pratipayA kamIzana 900 adhyAtma, vijJAna va pAvana tInoM seTa lene pr|) prati ru. kamIzana -zrI sahajAnanda zAstramAlA, 185 e, raNajItapurI sadara meraTha (u. prA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( sarvAdhikAra surakSita) Wan zrI sahajAnanda zAmAlA ( 7e Da Acc.vo samayasAra-dRSTAntamama: lekhaka. adhyAtmayogI nyAyatIrtha pUjya zrI manohara jI varNI "zrImatsahajAnada" mahArAja saMpAdakaHmahAvIraprasAda jaina baiMkarsa sadara meraTha / prakAzaka: maMtrI, zrI sahajAnanda zAstramAlA 185, e raNajItapurI, sadara meraTha / u0 pra0 sada nyochAvara Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2). zrI sahajAnanda zAtramAlA ke saMrakSaka (1) zrI mAn lAlA mahAvIraprasAda jI jaina baiMkarsa, sadara meraTha (2) zrImatI phUlamAlA jI dharmapatnI zrI lAlA mahAvIraprasAda jI jaina baiMkarsa, sadara, meraTha zrI sahajAnanda zAstramAlA ke pravartaka mahAnubhAvo kI nAmAvaliH (1) zrI bhaMvarIlAla jI jaina pANDyA jhUmarItilaiyA (2) ,, lA0 kRSNacanda jI jaina raIsa deharAdUna (3) ,seTha jagannAtha jI jaina pANDyA bhUmarItilaiyA (4) zrImatI sovatI devI jI jaina giriDIha (5) zrI lA0 mitrasaina nAharasiMha jI jaina mujaphpharanagara (6) , lA.premacanda promaprakAga jI jaina: premapurI meraTha (7) ,lA0 salekhacanda lAlacanda jI jaina mujaphpharanagara (8) , lA0 dIpacanda jI jaina raIsa deharAdUna (8) ,lA. vArUmala premaca da jI jaina masUrI (10) , lA0 bAbUrAma murArIlAla jI jaina jvAlApura (11), lA. kevalarAma ugrasaina jI jaina jagAdharI (12) , seTha geMdAmala dagaDU zAha jI jaina sanAvada (13) , lA0 mukundalAla gulazanarAya jI naI maMDI mujaphpharanagara (14 zrImatI dharmapalI vA0 kailAzacanda jI jaina deharAdUna (15) zrImAna lA0 jayakumAra vIramaina jI jaina sadara meraTha (16) ,, maMtrI jaina samAja khaNDavA (17) , lA0 bAbUrAma alalakaprasAda jI jaina tissA (18) , bA0 vizAlacanda jI jaina A0.maji0 sahAranapura (16), vA0 harIcanda jI jyotiprasAda jI jaina ovarasiyara iTAvA (20) zrImatI prema devI zAha nuputrI vA phattelAla jI jaina saMghI jayapura Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 (20) zrImatI dharmapatnI seTha kanhaiyAlAla jI jaina jiyAgaMja (21) matrANI jaina mahilA samAja gayA ?? (22) zrImAna seTha sAgaramala jI pANDyA giriDIha (23) " vA0 giranArI lAla ciraMjIlAla jI giriDIha (-8) ,, vA0 rAghelAta kAlUrAma jI giriDIha (25), sA phUlacanda baijanAtha jI jaina naI manDI mujaphpharanagara. (26) seTha chadAmIlAla jI jaina phirojAbAda (27) .. lA0 sukhavIra siMha hemacanda jI sarrApha baDauta ( 28 ),, seTha gajAnanda gulAva canda jI jaina gayA. (30) " vA0 jItamala zAnti kumAra jI chAvaDA bhUmarItilaiyA (31) seTha zItala pramAda jI jaina sadara meraTha 27 * (32) seTha mohana lAla tArAcandra jI jaina vaDajAtyA pura 32 * (33) ,, bA0 dayArAma jI jaina R. S. D. O sadara meraTha * (34) ," lA0 munnAlAla yAdavarAya jI jaina sadara meraTha * (35) la0 nejinezvara prasAda abhinandana kumAra jI jaina sahAranapura " * (36), lA0camicanda jI jaina rur3akI, pra esa rur3akI x (37) " lA0 jinezvara lAla zrIpAla jI jaina zimalA *x (38 ) .,, lA0 banavArIlAla niraMjanalAla jI jaina zimalA noTa - jina nAmoM ke pahale aisA cinha lagA hai una mahAnubhAvo kI svIkRta jinake nAma ke sadasyatA ke kucha rupaye A gaye hai bAkI Ane hai tathA pahale x aisA cinha lagA hai unake rupaye abhI nahI zrImatI vallovAI jI dha0 pa0 si0 ratanacanda jI Aye, Ane hai / jaina javalapura ne .. saMrakSaka 'sadasyatA svIkAra kI hai / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH siddha bhyaH, OM namaH siddha bhyaH, OM namaH siddha nyaH Namo arahaMtANaM Namo siddhANaM Namo AyariyANaM / Namo uvajmAyANaM, NamA lIe savvasAhUNaM // hU~ svatantra nizcala niSkAma / jJAtA draSTA zrAtamarAma ||ttekaa| maiM vaha hUM jo haiM bhagavAna, jo maiM hUM vaha hai bhagavAna / antara yahI UparI jAna, ve virAga yaha rAga vitAna / / (2) mama svarUpa hai siddha samAna, amita zakti sukha jJAna nidhAna / kintu Azavaza khoyA jJAna, banA bhikhArI nipaTa ajAna / / sukha dukha dAtA koi na Ana, moha rAga rUpa dukha kI khAna / nijako nija parako para jAna, phira dukhakA nahiM leza nidAna jina ziva Izvara brahmA rAma, viSNu buddha hari jisake nAma / rAga tyAgi pahu~cU nijadhAma, AkulatAkA phira kyA kAma / / hotA svayaM jagata pariNAma, maiM jagakA karatA kyA kAma | dUra haTo parakRta pariNAma, "sahajAnanda" rahU~ "abhirAma"|| ||ahiNsaa dharma kI jaya / / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra-dRSTokta marma 1-samaya yA samayasAra AtmAkA nAma hai| yaha. autmA pratikSaNa apanI pariNati karatA rahatA hai| jagata ke jIva pariNatiyoMko nija sarvarava samajhate haiM kintu unheM apane ekapanekI khabara nahIM hai jo sava pariNatiyoM meM rahatA hai / sava dravyokA apanA apanA ekatva (svabhAva) TavotkIrNa prativimvavat nizcala hai| AtmAkA bhI caitanyasvabhAva haldvotkIrNavata nizcala hai / jaise TAkIse ukerI gaI pratimA mur3a nahIM sakanI, parivartita ho nahIM sakatI, isI prakAra AtmAkA svabhAva badala nahIM sakatA; AtmA eka caitanya svabhAva hai, vaha sanAtana hai| 2-isa samayasArasvarUpa nija sahaja kAraNaparamAtmAkI anubhUtike vinA jagatake jIva aise paribhramaNa karate haiM jaise kolhakA baila / kolhake velakI AMkhoMpara paTTI baMdhI hai jisase use sUjhanA nahIM hai so vaha caila telIkI preraNAke nimittase kolhU ke ghera phera gola gola cakkara kATatA hai, kintu vaha yaha nahIM samajhatA ki maiM vahIM ke vahIM bAra vAra cala rahA hUM balki vaha mAnatA hai ki maiM sIdhA hI nayA nayA gamana kara rahA huuN| vaise jagatake prANiyoMkI jJAnacakSupara moha-ajJAnako paTTI baMdhI hai jisase use zAnti satyapatha sUjhatA nahIM hai so vaha mohI karmavipAkake nimittase paJcendriyake viSayoke ghera phera vAra vAra cakkara kATanA hai kintu vaha yaha nahIM samajhatA ki maiM ucchiSTako hI vAra vAra bhoga rahA hU~, balki vaha mAnatA hai ki maiM sIdhA hI nayA nayA vilakSaNa kArya kara rahA huuN| yaha mohakI lIlA hai| 3-paramazuddhanizcayanayase paricayameM AyA huA AtmA zuddha AtmA hai| sarva para, parabhASa, vikalpa, bhedose bhinna kevala svarUpa vAlA zuddha AtmA hai| ise dAhya (jalate hue iMdhana) meM rahanevAle agnikI taraha azuddha na mAnanA arthAt jaise kevala agni kahA~ raha sakatI hai ? agni to jise jalA rahI hai usa dATake AdhArameM AkAramaM rahatI hai, isa taraha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) sahajAnandazAstramAlAyAM agnidAhyameM rahane ke kAraNa azuddha hai, bhinna va svatantra nahIM hai / vaise "kevala jJAna nirAdhAra kaise hogA ? jJAna to jise jAna rahA hai usa jJa ke AdhAra meM, AkAra meM rahatA hai; isa taraha jJAna jJa yameM rahaneke kAraNa azuddha hai, bhinna va ravatantra nahIM hai" aisI zrazuddhatA AtmAmeM nahIM samajhanA / kyoMki, jAyakarUpase jAnA gayA yaha AtmA khuda hI khudako jAnatA hai, vaha jJAna meM nahIM rahatA, isaliye jJAna yA jJAnamaya AtmA sarva parase bhinna hone se zuddha hai / 4 - jJAyaka AtmAjJayase bhinna hai / jaise- dIpaka khuda khudako prakAzita karatA hai; yadyapi svayaM prakAzamAna dIpakake dvArA ghaTa paTAdi padArtha prakAzya ho jAte haiM tathApi dIpaka ghaTa paTAdi padArthoMmeM nahIM rahanA hai ghaTa paTAdi padArthose dIpaka bhinna hai / vaise- zrAtmA khuda khudako pratibhAsatA hai / yadyapi svayaM pratibhAsamAna jJAna yA jJAyaka AtmA ke dvArA vAhya padArtha jJaya ho jAte haiM tathApi jJAna yA jJAyaka zrAtmA bAhya jJeya padArthoM meM nahIM rahatA hai / jJaya vAhya padArthoMse AtmA bhinna hai, vaha para jJeya padArthoMko kucha nahIM karatA / vAstavikatA yaha hai ki pratyeka padArthoMmeM svayaM svayaM meM hI kartA karmapanA hotA hai / 5-- dravyadRSTi se vijJAna zuddha zrAtmA paramArtha hai, yahI dhyeya hai aura yahI vaktavya hai tathApi jinheM paramArthakA paricaya nahIM hai unheM samajhAne kA upAya vyavahAra hI hai / jaise -mAtra aMgrejI jAnanevAle rAjAke pAsa jAkara koI saMskRtana paMDita 'svasti' aisA AzIrvAda kahe to vaha rAjA usa zabdakA artha nahIM jAnanese meMDhekI taraha kI TakTako lagAkara paMDitakI ora dekhatA rahatA hai| kyoMki paMDitakI mukhamudrAse vaha yaha to jAna gayA ki kucha acchI bAta jarUra kahI hai kintu kyA kahI yaha nahIM samajhA | jaba aMgrejI va saMskRta donoM bhApAvoMkA jAnakAra vahI paMDita yA anya vidvAna jaba 'svasti' kA bhAva aMgrejI bhASA meM anuvAdita * karake kahatA hai ki 'may be blessed' taba vaha rAjA bar3A pramudina kA huA isa tathya ko samajha jAtA hai / vaise mAtra bheda paryAyarUpa ho 1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAradRSTAntamama apanA paricaya rakhane vAle prANIse koI mahAtmA guru 'AtmA' isa zabda dvArA paramArthako kahe no vaha prANI usa zabdakA bhAva na jAnanese meDhakI taraha aAMkhakI TakaTakI lagAkara gurukI ora dekhatA rahatA hai, kyoMki gurukI mudrA va dezanAvidhise vaha yaha to samajha gayA ki koI mere bhalekI hI yaha vAta vatAI jA rahI hai / isIse vaha premase gurukI ora dekhatA rahatA hai kintu kyA kahA yaha vAta nahIM jaantaa| java vyavahAra aura paramArthake jAnakAra ve guru vyavahAranayase samajhAte haiM ki jo dekhatA hai jAnatA hai vaha AtmA hai Adi, nava yaha jIva var3A AnaMdita hotA huA nija tathyako samajha jAtA hai| isa taraha vyavahAra paramArthakA pratipAdaka honese usakI bhI kabhI AvazyakatA hai| . 6-vyavahAra paramArthakA pratipAdaka hai jaise-paramArthase ghaTajJAnI kauna hai ? jaisA ghaTa hai usa tarahake jAnanese pariNata jo AtmA hai vaha paramArthase ghaTajJAnI hai; yahA~ AtmAne apaneko hI jAnA, yaha marma jinakI samajhameM nahIM hai unheM samajhAneke liye yaha kahanA par3atA hai ki jo ghaTako jAnatA hai vaha ghaTajJAnI hai / tathA paramArthase zrutakevalI kauna hai ? jaisA dvAdazAMgakA sarva viSaya hai usa tarahaka jAnanese pariNata jo AtmA hai vaha paramArthase zrutakevalI hai; yahAM AtmAne apaneko hI jAnA, yaha marma jinakI samajhameM nahIM hai unheM samajhAneke liye yaha kahanA par3atA hai ki jo samasta dvAdazAMgako jAnatA hai vaha zrutakevalI hai yaha vyavahAra huaa| vyavahAra paramArthakA saMketa karatA hai yaha jAnakara vyavahArakA prayojana paramArthakI sAdhanAkA samajha, vyavahAra meM hI na attkeN| 7-vyavahAra abhUtArtha hai nizcaya bhUtArtha hai / jo bhUtArthakA Azraya karate haiM ve samyagdRSTi haiM / jaise koI avivekI purupa kIcar3a mile hue barasAtI pukhariyAke jalako (jisakI ki ravacchatA tirohita ho gaI) pIne vAle kIcar3a aura pAnIkA viveka na karate hue usa malIna jalako pI lete haiM parantu vivekI purupa apane hAthase DAle hueM katakaphalake nimittase kIcar3a aura jalakA viveka ho jAnese apanI mUrtikI parachAI dvArA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnandazastramAlAyAM svacchatAkI parIkSA karake ravaccha jalako pI lete haiN| vaise mohI jIva karmase saMyukta nAyakasvarUpa apaneko (jisakA ki jJAyaphastrabhAva tirohita ho gayA) anubhava karane vAle zrAtmA aura bhAvakarmA viveka na honese vyavahAravibhRDha hokara nijako nAnArUpa anubhava karane lagate haiN| parantu vastusvabhAvake samajhane vAle apanI buddhise prayoga kiye gaye nizcayanayarUpa bhUtArthake Azraya dvArA AtmA aura bhAvakarmakA viveka ho jAnese apane Apake AkArameM prasTa apane svabhAvakA paricaya karake eka jJAyakasvarUpa nijakA anubhavana kara lete haiN| -jinhone paramArthakA paricaya prApta kiyA unheM vyavahArase prayojana nahIM hai| kintu jo aparamArthame Thahare haiM unheM vyavahAra prayojanavAna hai / jaise-jo AkhirI tAvase tace hue zuddha svarNase paricita haiM unheM azuddha svarNameM zrAdara va prayojana nahIM hai kintu jinheM zuddha svarNakA paricaya nahIM hai unheM azuddha svarNa meM Adara va prayojana hai| vaise jo nija paramapAriNAmikabhAvase paricita haiM unheM paryAya, bheda zrAdi vyavahArameM Adara va prayojana nahIM hai / kintu jo vikalparUpa aparamArtha bhAvameM Thahare haiM paramArtha se paricita nahIM hai unheM vyavahArameM Adara va prayojana bhI hai| paramArthameM pahu~canepara vyavahArame Adara va prayojana nahIM rhtaa| -AtmA mAmAnyavizeSAtmaka hai / sAmAnya aMza dhra ca honese paramArtha hai aura vizepa aMza adhrava honese aparamArtha hai / paramArtha dRSTise AtmA abaddha (kisIse na baMdhA huA), aspRSTa (kisIse na chupA huA), ananya (anya nahIM kintu vahI vahI), avizeSa (guNa bheda rahita), niyata asaMyukta (naimittika vibhAvase rahina) hai / kintu aparamArtha dRSTise AtmA vaddha, spRpTa, anya, vizepa aniyata va saMyukta bhI hai / dhruva, ekako dekhanA sAmAnyadRSTi hai| adhruva, anekako dekhanA vizeSajJaSTi hai| jaisekamalinIkA patra tAlAba meM DUbA hai use jala va patrakI saMyogadRSTi se dekheM no patra jalase baddha va spRSTa hai / yadi kevala patrako yA patrake hI svabhAvakI tase dekheM to patra vaddha nahIM hai aura na spRSTa bhI hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasArakhaSTAntamama 10-sAmAnyadRSTise AtmA ananya hai, vizeSatrahise AtmA anya anya hai / jaise-eka miTTIke hI hone vAle piNDa koza kuzUla ghaTa kapAla ko vizeSa, paryAyakI dRSTise dekheM to saba anya anya haiM kintu eka miTTIke svabhAvako mukhya karake dekheM to saba ananya haiM eka miTTI hai| vaise nara nAraka Adi va krodha mAna Adi paryAya: vizeSakI dRSTi se dekheM to sava anya anya haiM, kintu eka AtmasvabhAvakI mukhyatAse dekheM to vahA~ sarvatra eka vizuddha caitanya hai| 11-sAmAnya, paramArtha dRSTise AtmA niyata hai, vizeSa, aparamArtha dRSTise AtmA aniyata hai / jaise-samudrako vRddhi hAni paryAyakI dRSTise dekhA jAye to samudra aniyata hai, kintu kevala samudrapanekI dRSTi se dekhA jAve to samudra sadA niyata hai| vaise AtmAko vRddhi hAni paryAyase dekho to AtmA kabhI kama yA adhika matijJAnI hai kabhI kama yA adhika zru tajJAnI hai kamI kama yA adhika krodho hai kabhI kama Na zadhika zAnta hai ityAdi prakArase AtmA aniyata hai kintu sadA vyavasthita AtmasvabhAva kI dRSTi se dekhA jAve to sadA caitanyasvabhAvarUpa niyata hai| 12-ameSTimeM AtmA avizeSa hai, bhedaddaSTi meM AtmA vizeSarUpa hai / jaise-eka suvarNako bhI cikanA, vajanadAra, pIlA Adi bhedoMse dekhA jAye to suvarNa vizeSa vizeSarUpa hai kintu abhedadRSTise (jahAM ki vizeSakI dRSTi lupta ho gaI hai) dekhA jAye to vaha sarvatra eka suvarNa hI hai| vaise eka AtmAko jJAna, darzana zrAdi bhedIse dekhA jAve taba AtmA jJAnarUpa, darzanarUpa Adi vizeSa vizeSarUpa hai kintuM abhedadRSTi se (jahAM ki samasta vizeSa lupta ho gaye haiM) dekhA jAye to vaha sarvatra eka sAmAnya AtmA hI hai| 13-paramArtha, svabhAvadRSTise AtmA asaMyukta, svabhAvamAtra hai, aparamArtha, saMyogaSTise AtmA saMyukta, parabhAvarUpa hai| jaise agnike saMyogake nimittase hone vAlI uSNaparyAyake sambandhakI dRSTise dekhA jAve to jajameM saMyuktatA hai, kintu kevala jalake zItasvabhAvakI dRSTise Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnandazAstramAlAyAM dekhA jAve to vaha saMyuktatA nahIM hai svabhAvarUpa hai| vaise kamavipAkake nimittase hone vAle mohake sambandhakI dRSTise dekhA jAve AtmAmeM saMyuktatA hai, kucha milA hai, kintu kevala paramArtha AtmasvabhAva caitanyakI dRSTi se dekhA jAye to saMyuktatA nahIM hai, AtmA svabhAvamAtra hai| 14-zrAtmA paramArthase sahaja caitanyasvarUpa hai, sahajajJAnamAtra hai| vaha yadyapi nitya prakaTa hai, to bhI sahajajJAnakI pariNatimeM jo jJaya hotA hai usameM lobhI ho jAnese mugdha jIvoMko nija svabhAvakA svAda nahIM rahatA hai / jaise-nAnA prakArakI zAkoMmeM namaka par3A huA hai, zAkake khAneke samaya namakakA bhI svAda A rahA hai, parantu zAkameM Asakti honese zAka vizeSapara hI dRSTi hai so namakakA tirobhAva honese lobhI zAkavizeSarUpase namakako svAdatA hai kintu namakakA prakTa svAda nahIM le sakatA hai| vahI purupa yadi kevala namakakI DalIkA ravAda le to sarva vyajanoMkI dRSTi na honese prakaTa namakakA svAda letA hai| vaise-nAnA jayoMmeM upayoga Asakti honese yadyapi svAda jJAnakA hI hai tathApi zeyakI ora caSTi honese, vizeSakA hI prakAza honese jJAnakA svAda mohI jIvako nahIM prApta hotA, kintu jJayake svAdako kalpanAme hI vesudha rahanA hai / yahI jIva yadi sarvase bhinna kevala jJAnamAtra AtmAko anubhave to vizepa, vikalpoMkA 'tirobhAva ho jAnese anAsakta udAsIna usa jJAnIko prakaTa AtmAkA anubhava, svAda AtA hai| 15-jJAnIko jisakA anubhava hotA hai vaha darzana jJAna cAritrAtmaka eka nija AtmA hai / prAtmAke darzana (zraddhAna) jJAna, cAritra bhinna nahIM hai| jaise kisI devadattanAmake purupakA jo zraddhAna jJAna AcaraNa hai vaha sava devadattase bhinna kisI anya purupa yA jar3ameM nahIM hai kyoki ve devadattake svabhAva haiM isI taraha AtmAke darzana jJAna cAritra AtmAse bhinna nahIM haiM / darzana jJAna cAritrakI upAsanA karo aisA bhedarUpa upadeza ha. hai, vAstavame yaha akhaNDa nija eka AtmA hI upAspa hai| 16-isa nija akhaNDa AtmAkI upAsanAse honevAle mokSakI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAradRSTAntamarma jinheM cAha hai unakA kartavya hai ki pahile isa nija sata jJAyaka svarUpa AtmAko jAneM aura zraddhAna kareM aura usa hI ke anurUpa AcaraNa kareM jaise ki jo koI puruSa dhanalAbhakI cAha kare to vaha sabase pahile rAjA ko jAnatA hai aura usakA vizvAsa karatA hai tathA phira usa rAjAke anukUla pravRtti karatA hai isa upAyase use dhanalAbha ho jAtA hai| 17-yaha Atmopalabdhi tava taka nahIM ho sakatI jaba taka yaha jIva ajJAnI hai / jaise-ghar3eke rUpa rasa gaMdha sparzameM tathA ghar3eke prakAra yaha ghar3A hai aura ghar3emeM rUpAdi bhAva va AkAra hai isa taraha ghar3emeM aura rUpAdibhAva va AkArameM usa vastu ke abhedarUpa yAne ekameka anubhava hotA hai, isa taraha yadi koI AtmA mohAdika bhAvame aura zarIrameM yaha maiM AtmA hUM aura mujha AtmAme mohAdi va zarIra hai aisA AtmAke abhedarUpa anubhava kare to vaha ajJAnI hai, kyoki svabhAva aura parabhAvako ekatvarUpa abhiprAya ajJAna hai / 18-jaise-darpaNakA svarUpa to aisI svacchatA hI hai jisake kAraNa usameM sva parake AkArakA pratibhAsa hotA hai aura yadi usa darpaName agnikA prativimva ho rahA hai to vahAM agnikA kucha nahIM hai agnikA svarUpa uSNatA va jvAlA hai so uSNatA va jyAlA agnimeM hI hai darpaNameM nahIM hai / vaise jaba ima AtmAke aisA bhedavijJAna prakaTa hotA hai ki "mujha amUrta AtmAkA ravarUpa to sva parako jAnanevAlA jAnanapana hI hai aura karma nokama pudgalokA svarUpa yAne paryAya hai" aura isa bheda vijJAnake anaMtara abheda advaita nija AtmAkA anubhava hotA hai tabhI yaha jJAnI ho jaaygaa| 16-jaise "agni idhana hai, iMdhana agni hai, agnikA iMdhana hai, idhanakI agni hai, agnikA iMdhana thA, idhanakI agni thI, agnikA idhana hogA, idhanakI agni hogii| isa prakAra agni va idhana jude honepara bhI jaba taka IdhanameM agnikI asadubhUnakalpanA hai taba taka vaha ajJAnI hai aura java "agni idhana nahIM hai, iMdhana agni nahIM hai, agni agni Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnandazAstramAlAyAM hai, iMdhana idhana hai" aisA agnimeM hI agnikA jJAna kare taba vaha urA viSayakA jJAnI kahA jAtA hai| (isI taraha bhUta bhaviSyake bhI udAharaNa lagA lenaa)| vaise-"maiM yaha hUM, yaha maiM hai, merA yaha hai, isakA maiM hU~, merA yaha pahile thA, isakA maiM pahile thA, merA yaha Age hogA, isakA maiM Age hoUMgA" isa prakAra parapadArtha aura AtmA judA honepara bhI jaba taka parapadArthameM AtmAkI asadbhUna kalpanA hai nava taka vaha ajJAnI hai aura jaba taka "maiM yaha nahIM hUM, yaha maiM nahIM hai, maiM maiM hU~, yaha yahI hai, merA yaha nahIM thA, isakA maiM nahIM thA, merA maiM hI thA, isakA yaha hI thA, merA yaha nahIM hogA, isakA maiM nahIM hoUgA, merA maiM hI hoUMgA, isakA yaha hI hogA aisA nija AtmAme hI AtmAkA yathArtha jJAna kare taba vaha jJAnI ho jAvegA / he Atman ! para para hI hai usakA moha chodd'o| 20-jaise eka sphaTika pApANa svaccha hai tathApi usake samakSa yadi nAnA prakArake raMga vAle upAdhibhUna padArtha samakSa hoM to sphaTikameM nAnA prativimba ho jAte haiN| ye vicitra prativimba vAstavameM sphaTikake. svabhAva to haiM nahIM, to bhI jo avivekI inheM sphaTikake svabhAvabhAva hI mAna baiThe to vaha ajJAnI hai / tathaiva yaha AtmA svabhAvase to svasvarUpa ravaccha hai tathApi jaba taka nAnAkarmodayakI upAdhikA nimitta hai taba taka isa AtmAme nAnA vikAra hote haiM, ve vikAra AtmAke svabhAva bhAva nahIM hai, to bhI jo inheM svabhAvabhAva svIkAra karatA hai, pudgala dravya merA hai aisA anubhava karatA hai taba taka vaha ajJAnI hai| 21-he Atman tU jJAnamaya hai jJAnakA hI svAda letA hai, jJayako nAnakara aisA bhramase kyoM mAnana karatA hai ki viSayakA svAda letA hUM jaise ki koI hAthI avivekase ghAsa aura haluvAko milAkara hI khAtA hai vaha haluvAkA svAda pRthakase lenA samajhatA hI nhiiN| 22-he Atman ! jaise namakakA jala aura jalakA namaka vana jAtA hai kyoMki kSArapanA donoM dazAvoMmeM rahatA hai / vaise-yaha nahIM samajha / ki pudgaladravya jIvadravya bana jAve aura jIvadravya pudgaladravya vana Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAradRSTAntamarma (6 ) jAya kyoMki jIva aura pudgala donoMkA lakSaNa bhinna bhinna hai jIvakA lakSaNa upayoga hai aura pudgala sadA upayogarahita hI rahatA hai| 23-jaise prakAza aMdhakArakA sadA virodha hai jahAM prakAza hai vahAM adhakAra nahIM hai aura jahAM aMdhakAra hai vahAM prakAza nhiiN| vaise upayoga aura anupayogakA sadA virodha hai jahAM upayoga hai vahAM anupayoga nahIM aura jahAM anupayoga hai vahAM upayoga nhiiN| upayoga jIvame hI hai pudgalameM anupayoga hI hai / isaliye he Atman viveka karo apaneko hI merA yaha hai aisA anubhava kr| 24 tAttvika vAtapara Azcarya karake ajJAnI prazna karatA hai ki maiM to yaha samajhatA hU~ ki jo AtmA hai vahI zarIra pudgala dravya hai pRthaka kucha nahIM, yadi aisA na ho to ye stutiyAM sava mithyA ho jAveMgI ki he bhagavana tumane apanI krAMtise dazo dizAvoMko snAna karA diyA, tejake dvArA bar3e bar3e tejAsviyoMke tejako roka diyA, rUpake dvArA manuSyo ke manako hara liyA, divyadhvanise kAnomeM amRta varasAyA / isake uttarameM jJAnI kahate haiM ki jisa prakAra sonA aura cAMdI milakara eka piNDa ho jAveM to bhI sonA sonemeM hai cAMdI cAMdIme hai ekameka nahIM ho gaye, kyoMki sonekA svabhAva pIlA hai cA~dIkA svabhAva sapheda hai lakSaNa jude jude haiN| mAtra ekakA vyavahAra hai usI prakAra AtmA aura zarIrakA paraspara ekakSetrAvagAha hai to bhI zarIra zarIrameM hai AtmA AtmAmeM hai dono eka nahIM ho jAte, kyoki donokA svabhAva judA hai AtmAkA svabhAva upayoga hai aura pudgala zarIrakA svabhAva anupayoga hai / ava raha gaI stutikI bAta so mAtra yaha vvavahArakI vAta hai jo zarIrakI stutise AtmAkI stutikA yatna kiyaa| 25-jisa prakAra cAMdIkA guNa to sapheda hai aura sonekA guNa pIlApana hai sone meM saphedIkA svabhAva nahIM hai phira bhI cA~dI sonekA eka skandha honepara aisA vyavahAra kiyA jAtA hai ki yaha sonA sapheda hai / usI prakAra tIrthakarake zarIrakA guNa sapheda khUna Adi hai, AtmAkA guNa upayoga hai Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnandazAstrama lAyAM sapheda khUna honA AtmAkA svabhAva nahIM hai phira bhI isa asamAnajAtIyaparyAyarUpa eka piNDa honepara yaha vyavahAra kiyA jAtA hai ki tIrthakarakevalIpuruSa sapheda khUna vAle haiM / yaha mAtra vyavahArakI stuti hai| nizcayanayase zarIrakI stutise AtmAkI stuti nahIM hotI / (yahA~ guNa zabdakA artha pariNAma krnaa)| 26-jaise cAMdIkA guNa jo saphedIpana hai vaha sonemeM nahIM hai isaliye nizcayase cA~dI ke guNa saphedIke dvArA sonekA vyapadeza (jJAna) nahIM hotA, soneke guNase hI sonekA vyapadeza hogA / vaise zarIrakA gurA jo sapheda khUna, sundara rUpa Adi hai vaha tIrthakarakevalI purupameM nahIM honA isaliye nizcayase tIrthakara bhagavAnake guNose hI tIrthakarakevalokI stuti hogI zarIrake guNoMse tIrthakarakI stuti nahIM hogii| 27-yahA~ ajJAnI prazna karatA hai ki jaba zarIrakA adhiSThAtA AtmA hai taba zarIrakI stutise AtmAkI stuti kyoM na mAnI jAve / uttarameM jJAnI kahate haiM ki jaise nagarakA adhiSThAtA rAjA hai to bhI nagara. kA aisA varNana kara diyA jAve ki isa nagarake bagIca itane phaile hue haiM ki mAno isa nagarane bagIcoMse sArI bhUmi nigala lI, makAna itane UMce haiM ki mAno makAnose sAre AkAzako khA DhAlA, khAI itanI gaharI haiM ki mAno khAIke dvArA pAtAlako pI liyaa| to kyA isa nagarake varNanase rAjAkA varNana ho gayA ? nahIM huaa| vaise zarIrakA adhiSThAtA vartamAnameM AtmA hai to bhI zarIrakA kaisA hI uttama varNana kara diyA jAye ki jinendrakA rUpa mahAsundara hai akSobha hai Adi / to kyA zarIrake isa varNanase zrAtmAkA varNana ho gayA? nahIM huaa| kyoMki tIrthakarakevalI yadyapi isa samaya zarIrake adhiSThAtA hai to bhI tIrthakarakevalI bhagavAnake zarIrakA koI bhI guNa nahIM hai isaliye zarIrakI stutise AtmAkI stuti nahIM huii| AtmAkI stutise hI zrAtmAkI stuti hotI hai| jaise-he bhagavan Apane jJAnasvabhAvakI bhAvanAse indriyoMko jItakara jitendriyatA ,Apa mohako jItakara jitamoha hue aura kSINamoha hue Adi / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAradRSTAntamarma (11) 28-java yaha jIva AtmA aura parake svarUpako yathArtha jAna jAtA hai savako apanese bhinna mAna letA hai to aisA jJAna hI parapadArthoM kA va parabhAvoMkA tyAga hai / jaise do purupa eka dhovoke apane apane cAdara dhone hAla Aye the| eka puruSa pahile usake yahAMse cAdara uThA lAyA, kintu vaha dUsare puruSakI thI use yaha patA nahIM thA so usako apanI hI cAdara samajhakara use or3akara nirbhaya so gayA / ava dUsarA purupa cAdara uThAne ko dhovIke gayA to use apanI cAdara na milI-1 dhovI jo de rahA thA vaha usakI na thii| tava dhovIne vatAyA ki ApakI cAdara amukake yahAM pahuMca gii| dUsarA puruSa pahile puruSake ghara gayA vahAM vaha so rahA thA so cAdara kA eka chor3a pakar3akara jhaTakakara dUsarA puruSa kahane lagA ki bhAI jAgo jAgo, yaha cAdara ApakI nahIM hai merI hai badale meM A gaI hai| bAra bAra aisA kahA taba vaha jAgA aura apanI cAdarake jo cihna the, unheM dekhane lagA / java use apanI cAdarake cihna nahIM mile to vaha usa cAdarako usI samaya parakIya samajhakara alaga kara detA hai / zarIrase haTAkara dene meM cAhe vilaMba ho jAve bhItarase to chUTa hI cukii| yahAM dekhalo-vAstavame jJAna hI tyAga hai| vaise hI yaha AtmA bhramase kaSAyAdika aupAdhika bhAvoMko grahaNa karake apane mAnakara apanI AtmAmeM nizcaya karake mohanIdame sotA huA svayaM ajJAnI vanA / use java zrI guru parabhAvakA viveka karAke use svayaMke eka rUpakA mAna karAte haiM, jagAte haiM, he Atman ! jaldI jAgo prativodha karo yaha AtmA eka caitanyamAtra hai ye parabhAva re svabhAva nahIM haiM / vAra vAra hitamaya guruvAkya sunakara usane samasta cinhoMse bhalIbhAMti parIkSA kI aura nizcita kara liyA ki maiM caitanya mAtra hU~ aupAdhikabhAva meM nahIM hU~ aisA jJAna va zraddhAna huA ki una saba parabhAvoMkA tyAga ho gayA / ava cAhe AtmabhUmise unake haTane meM cAhe kucha vilaMva bhI lage to bhI bhItarase to chUTa hI gyaa| isaliye jJAna hI pratyAkhyAna yAne tyAga hai| 26-maiM caitanyamAtra hU~, moha parabhAva hai| caitanyakA aura mohakA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) sahajAnandazAstramAlAyAM svAda bhinna bhinna hai / jaise dahI aura zakkara donoMko milAkara eka zrIkhaMDa vanA ho usame bhI svAdabhedake pahicAnane vAle.dahI aura zakkarake svAda bhedako pahicAna jAte haiN| zakkara dahI nahIM hai kyoMki svAdabheda hai| caitanyamAtra maiM moha nahIM hU~. kyoMki mohameM aura caitanyameM ravAdabheda hai| isI prakAra pudgalAdi para dravyarUpa aura unake vikalparUpa bhI maiM nahIM huuN| 30-jisa prakAra apane hAthameM koI sonekI cIja liye ho aura bhUla jAve to use vyagratA hotI hai, kintu use hI kisI prakAra jaba khyAla A jAtA hai taba use usakA spaSTa jJAna ho jAtA hai pyora vyagratA bhI naSTa ho jAtI hai / usI prakAra AtmA anAdikAlase mohameM unmatta huA apane Apako bhUla rahA thA usako java kisI jJAnI gurune vAra vAra samajhAyA to java pratibodhako prApta huA tava hI vaha apane Apako paramezvarasvarUpa jAnakara vizvAsa karake aura usake anukUla upayoga rUpa AcaraNa karake apane Apako cinmAtra jyotirUpa pratyakSa pratibhAsane. lagatA hai| ___31-jisa prakAra samudra ke kisI hissepara patalI cAdara Ar3e par3I ho to usame snAna karanA kaThina hai| usI prakAra jJAnasamudrapara bhrama kI cAdara par3I hai to usa jhonasamudra meM magna honA kaThina hai| jaise cAdara ko haTAkara samudra meM khUba snAna kiyA jA sakatA hai / vaise bhramako haTAkara jAnasamudra meM snAna kiyA jA sakatA hai / he prAtman bhramakI cAdara haTAvo aura niHzaMka nirbhara jJAnsamudra meM snAna karo, jJAnameM magna hoo| ini pUrvaraMga samApta atha jIvAjIvAdhikAra 32-jisa prakAra nATakameM koI mRtyukA pAra kara rahA ho to vivekI dekhane vAle dukhI ho jAte haiM ki hAya dekho yaha uttama pAtra . gayA / parantu jise yaha nATakarUpa dIkhatA hai "ki koI zrAdamI pAtra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jIvAjIvAdhikAra (13) banA hai, vaha to marA nahIM kevala yaha veza aura pradarzana kiyA jA rahA hai" vaha dukhI nahIM hotA / isI prakAra jise nija acala caitanya jyotikA parijJAna ho gayA hai, vaha ina saMsArake klezoMko dekhakara adhIra va kula nahIM ho jAtA hai, kyoMki vaha jAnatA hai ki AtmA caitanyamAtra hai, yaha , pariNamana isakA adhruva veza hai| 33-prazna-jaise aMgAra-koyalAse kAlimA alaga nahIM hai, isI prakAra prAkRtika rAga dveSase malina adhyavasAna pariNAmase minna AtmA nahIM hai yA kamase jIva alaga nahIM hai yA adhyavasAnakI saMtavise jIva alaga nahIM hai yA puNya pApa yA sAtA asAtAse yA zarIrase jIva alaga nahIM hai / uttara-rAga, dveSa, karma, karmodaya Adi jina jina bAtoMko jIva / mAna liyA hai ve sava pudgaladravyake pariNAma haiM va aupAdhika haiM, ve saba caitanyazUnya haiM / jJAnI jIvAne pudgaladravyake va unake una sava pariNamanoM se bhinna caitanyamAtra jIvadravyako pAyA hai; anubhavA hai| ukta bAtoMme Agama yukti svAnubhava tInoMse vAdhA AtI hai| pudgalake pariNamanoMse AtmA aise bhinna hai jaise ki kiTTa kAlimAse suvarNa bhinna hai|| - 34-ajJAnI punaH prazna karatA hai ki jaise zikhariNI dahI zakkarakI milakara eka hai, isI taraha AtmA.aura karma milakara hI jIva hai, hameM to yahI samajhameM AnA hai| uttara-jaise suvarNa viTTa kAlimAse alaga hai| vaise jIva pudgala karmase atyanta alaga hai, trikAlameM bhI AtmA aura karma ekarUpa nahIM ho skte| 35-ajJAnI punaH prazna karatA hai ki jaise pAyA 4 sIrA 2 pATI 2 isa prakAra 8 kAThase atirikta anya koI khATa nahIM hai, vaise hI 8 karmose atirikta anya koI jIva nahIM hai, ATha karmoMkA saMyoga hI jIva hai / uttara-jaise khATapara sone vAlA puruSa khATase bhinna hai, vaise ATha karmoMke saMyogase bhinna caitanyasvabhAva jIva dravya alaga hai, aisA bheda jJAniyoMne svayaM prApta kiyA hai| 36-siddhAnta anthoMmeM jo trasa sthAvara Adiko jIva kahA hai, Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) sahajAnandazAratramAlAyAM vaha vyavahAranayase kahA hai| jaise mleccha purupoMko kisI saMskRta zabdameM AzIrvAda diyA, to java taka mleccha bhASAme ulthA karake use samajhAyA na jAve vaha samajha nahIM sakatA, vaise jo nIvake sahajasvabhAvase anabhijJa haiM, aise vyavahArI janoMko "caitanya" itane zabdase na samajha sakaneke kAraNa jIvakI vikArI paryAyoM, asamAnajAtIya paryAyoMkA Azraya lekara samajhAnA par3atA hai, so yadyapi yaha abhUnArtha hai, tathApi abhUtArtha vyavahAranayake Azrayase dikhAnA ucita hI hai| 37-jisa prakAra senAsahita rAjA kahIM jA rahA ho aura koI pUche yaha kauna jA rahA hai ? no yaha uttara milatA hai ki yaha rAnA nA rahA hai / vAstavameM dekho to rAjA pAMca yojanameM phailakara to nahIM jA rahA hai, vaha to eka puruSamAtra hai phira bhI senAsamudAyameM rAjAkA vyavahAra kiyA jAtA hai| usI prakAra eka sahaja zuddha AtmA samasta rAgAdi paryAyoMmeM vyApta nahIM hotA, tathApi una samasta paryAyoM meM sambandha yA pariNamanake kAraNa yaha jIva hai, aisA vyavahAra kiyA jaataa| vAstavameM to AtmA ekarUpa hai, usake na varNa haiM na gaMdha haiM aura na guNasthAna jIva sthAna Adi hai, vaha to sadA ekarUpa hai| 38-jIva rUparasagaMdhasparzazabdase rahita anubhavagamya cetana guNAtmaka hai, jIvameM varNa zrAdika rAga Adika guNasthAna Adika nahIM hai, kyoMki ye pudgalake upAdAna yA pudgalake nimittase hote haiM aura svAnubhavase bhinna tatva haiM / tathApi aneka granthoM meM inheM jIvake kahe gaye haiM, vaha saba nimittanaimittika sambandhamAtrake kAraNa vyavahArase jIvake samajhanA / nizcayanayase ye koI bhAva jIvake nahIM hai| jaise-phusubha (kausumI) raMgameM raMge hue sUtI vastrako dekhakara loga yaha kahate haiM ki yaha kapar3ekA raMga hai| nizcayase vaha raMgakA raMga hai, kapar3A to kevala vahI hai, jaisA ki pahale thA, kintu raMgake sambandhase hue kapar3ekI vyakta zakalako - kara loga yahI kahate hue pAye jAte haiM ki raMga vastrakA hai, yaha vyavahAra / isI prakAra nizcayase to AtmA AtmadravyasvarUpa hai, parantu aupAdhika Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha nIvAnIvAdhikAra (15) bhAvoMkI dRpTise dekhA jAya to rAgAdika saba nIvake kahe jAte haiM, yaha saba vyavahAranayase hai| 36-jaise pAnI mile hue dUdhakA pAnIke sAtha yadyapi paraspara avagAha rUpa sambandha hai. tathApi lakSaNoMse dagbI-kSIratva guNa dUdhameM hI rahatA hai lo ki pAnI meM nahIM hai, taba dUdhakA pAnIke sAtha nAdAtmya sambandha no nahIM kahA jA sakatA, jaise ki agnikA tAdAtmya uSNatAke sAtha hai; yahI kAraNa hai ki nizcayame dUdhakA pAnI kucha nahIM hai| hamI prakAra varNAdika va rAgAdika pudgaladavyaka pariNAmoMse mile hue zrAtmA kA yadyapi pudgaladravya ke sAtha paraspara avagAha rUpa sambandha hai, tathApi lakSaNoMse dekho upayoga (nAna darzana) guNa zrAtmAmeM hI rahatA hai, anya kisI dravyameM nahIM rahatA, taba AtmAkA anya saba dravya va pudgalapariNAmoM ke sAtha nAdAtmya sambandha to nahIM kahA jA sakatA, jaise ki agnikA uTaNa guNake sAtha tAdAmya hai, yahI kAraNa hai ki nizcayase AtmAke vargAdika va rAgAdika koI bhI pudgala pariNAma nahIM hai| 40-jaise jisa rAste meM sthina dhanIko caura lUTa lete haiM, usa rAstemeM sthita honeke kAraNa loga aisA kahane lagate haiM ki yaha rAstA luTanA hai, yaha upacArase kahA gayA hai, kintu nizcayase dekho to rAstA to usa jagaha zrAkAzake pradeza haiM so rAstA kase luTa samatA, nahIM lutttaa| isI prakAra jisa jIvameM bandhaparyAyase avasthita karma nokarma rAgAdika dekhe jAte haiN| uma jIvamaM rahane ke kAraNa yAna sambandha hone ke kAraNa loga aisA kaha dete haiM ki ye varNAdi rAgAdi jIvake haiM, yaha upacArase kahA jAtA hai, kintu nizcayase dekho to nIva to jJAnadarzana myamAva vAlA hai| amUrna hai so jIvake rAgAdika varNAdika kaise ho sakate haiM, nahIM hote| kyAki jIvakA nanake sAtha tAdAtmya sambandha nahIM hai / kyoMki lo jisa svarUpase sadA rahe, jisa svarUpa vinA kabhI rahatA hI nahIM, usakA usase nAdAtmya sambandha honA hai / so yadyapi saMsArAvasthAmeM rAgAdi varNAdikA kathaMcit sambandha hai to bhI mokSAvasthAmeM to nahIM hai| isase siddha hai ki Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnandazAstramAlAyAM varNAdika va rAgAdika bhAva jIva nahIM hai| 41-jaise suvarNaka dvArA racA gayA bAbhUSaNa sonA hI hai, vaise hI pudgala nAmakarma dvArA race gaye vAdara sUkSma usa sthAvara zrAdi jIvasthAna pudgalaM hI haiM, jIva nahIM haiN| 42-siddhAnta zAstroMmeM ye saba jIvake bhedarUpase kahe gaye haiM, ve kucha prayojanavaza kahe gaye haiN| jaise koI purupa janmase hI eka ghIke ghar3eko samajhatA hai / usake sivAya dusare ghar3eko jAnatA nahIM, no use yathArtha yAta samamAneke liye yahI to kahanA par3atA hai ki "jo yaha ghokA ghar3A hai so miTTomaya hai ghRtamaya nahIM hai / isa taraha samajhAne vAle usa ghar3emeM ghoke ghar3ekA vyavahAra karate haiM, kyoki samajhAyA to unheM jA rahA hai jise 'ghokA ghar3A" hI jJAna hai / vaise hI ajJAnI jIyoMko anAdise hI azuddha jIvakA paricaya hai / ve zuddha jIvasvarUpako jAnate hI nahIM haiM, so unheM samajhAne ke liye isa vyavahArakA Azraya karanA par3atA hai, ki dekho jo yaha varNAdimAna jIva hai so jJAnamaya hai. varNAdimaya nhiiN| cUMki ajJAnI jIvako varNAdimAna nIva hI jJAta hai / ataH isake pratibodhake prayojanake liye vAdara sUkSma paryApta aparyApta Adi saMkSAvoMko jIvasaMjJArUpase siddhAnta zAstroMmeM kahA gayA hai| nizcayase vaNodika jIva nahIM hai| 43-~-tathA yaha bhI sahI hai ki rAgAdika bhAva bhI jIva nahIM hai| jaise yavapUrvaka hone vAle yava (jau) yava hI kahalAte haiM, isI prakAra paudgalika mAhanIyakamake vipAkapUrvakapanA honepara hone vAle ye acetana rAgAdika pudgala hI samajhanA, ye jIva nahIM hai| bhedajJAniyone caitanya svabhAvase bhinnarUpa hI unakA nirNaya kiyA hai, so rAgAdika guNasthAnAdika saba acetana haiM, acetana pudgala karmake udayake nimittase hote haiM, ataH rAgAdika jIva nahIM hai / jIvakA lakSaNa anAdi anaMta acala caitanya hI hai| rAgAdika nIvame avyApta hai, amUrtatva jIvake atirikta AkAzAdika *Ama ativyApta hai, so ye donoM lIvaka lakSaNa nhiiN| jIvakA nidoSa 4 caitanya hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' atha kartakarmAdhikAraH (17) 44-jaise aneka avayavoM pAle kAThako vibhAgayogya jAnakara kuzala kArIgara usa saMdhipara nahAMse vibhAga honA hai, karauMtako vAra vAra calAtA hai, usake phalasvarUpa una bhAgoMkA vighaTana ho jAtA hai, phira karauMta calAnekI AvazyakatA nahIM aura vahAM kauMta jagamagAtI svatantra apanI zobhA rakhane lagatI hai| vaise hI jIva ajIva ina aneka dravyoMke isa piNDako vibhAgayogya jAnakara jJAnI bheda vijJAnakA vAra vAra abhyAsa karatA hai aura prayoga karatA hai, usa saMdhi para jahA~se jIva ajIvakA vibhAMga honA hai / isake phalasvarUpa jIva ajIvakA spaSTa vighaTana ho jAtA hai, phira bhedavijJAnake abhyAsakI AvazyakatA nahIM, vahAM no ava abhedasvabhAva AtmAke nirvikalpa anubhavase yaha Atmadravya bar3e vegase utkRSTarUpase prakAzamAna cakAsamAna ho jAtA hai| isa taraha jIva aura ajIva jo raMgabhUmimeM veza dhara kara nAMca rahe the ve pRthak hokara nikala jAte haiM, svatantra anubhava meM A jAte haiN| iti jIvAjIvAdhikAra samApta atha kartRkarmAdhikAraH . 45-jIva pariNamanazIla hai, vaha pariNamatA rahatA hai parantu upAdhike nimittase to vibhAvarUpa (krodhAdirUpa) pariNama jAtA hai aura upAdhikA nimitta na banane para svabhAvako anurUpa pariNama jAtA hai| * jIva java vibhAva pariNAmoMmeM katRtvabuddhi karatA hai athavA unameM Atmabuddhi karatA hai, taba vaha karmoke mahAn bandhana banA letA hai| vahI jIva antarAtmA hokara jaba nija dhra va svabhAvameM aura vibhAvameM antara jAna letA hai aura kartatvabuddhi dUra kara letA hai, tava karmokA bandhana dUra hotA hai / yaha bhedavijJAna kisa prakAra hotA hai ? jaise-jalameM kAI hai vaha jalakA to svabhAva hai nahIM, jalameM kevala vaha gandagIrUpa hai so gandI kAI hai, jala gandA nahIM haiM / isI prakAra jIva Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) sahajAnandazAstramAlAyAM meM paramAva vibhAva (rAgAdi) haiM, so azuci vibhAva hai, jIvadravya azuci nahIM / isa prakAra AtmadravyameM aura rAgAdimeM antara jJAna hotA hai| jaise kAI svayaM aisI prasapita nahIM hai, jala svayaM prasarpita hai, isI prakAra vibhAva svayaM cetaka nahIM vaha jIva dvArA cetya hai, parantu jIva svayaM cetaka hai / aisA Atma dravyameM aura rAgAdimeM antara jJAna hotA hai| jaise-kAI anyakI gandagIkA bhI kAraNa hai, parantu jala gandagIkA kAraNa nahIM / isI prakAra vibhAva AkulatAkA kAraNa hai, parantu AtmA AkulatAkA kAraNa nahIM hai / aise AtmadravyameM aura rAgAdimeM antara jJAna hotA hai| 46-java AtmadravyameM va vibhAvameM bhedavijJAna hotA hai, usI samaya vibhAvakI nivRtti hone lagatI hai| isakA kAla pravala bhedavijJAna hai| jaise vRkSa lAkha laga jAve to lAkha to ghAtaka hotA hai aura vRkSa vadhya hotA hai / isI prakAra jIvameM vibhAva laga jAtA hai to vibhAva to ghAtaka hai aura jIva vadhya hai / aisA mahAn antara tattvajJAnIko nizcina ho jAtA hai| 47-jaise mRgI rogakA vega kabhI ghaTatA hai, kabhI bar3hatA hai| isI prakArake ye vibhAva haiM, kabhI ghaTate haiM, kabhI bar3hate haiM arthAt adhruva haiN| isa taraha Atmadravya adhra va nahIM hai, vaha caitanyamAtra hai aura isa ravarUpase sadA acala hai / isa prakAra tattvajJAnI jIvako Atmadravya aura vibhAvamai antara nizcina ho jAtA hai| 48-jaise zItajvarakA dAha eka sthiti para nahIM rahatA hai| vaha kramase bar3hatA ghaTatA hai ataeva anitya hai / vaise hI-ye vibhAva eka sthiti para nahIM rahate, ye bhI bar3hate ghaTate rahate haiM ataeva rAgAdi vibhAva bhI anitya haiN| kintu, mAtra caitanyasvabhAvI jIva svabhAvameM-aparivartita hone se nitya hai / isa prakAra tattvajJAnIko svadravya aura vibhAvameM antara nizcita ho jAtA hai| 46-jaise kAmoM puruSake dehavIryake alaga hote hI kAmavikAra Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha ka karmAdhikAraH (16) saMskArako rakhane meM koI samartha nahIM hai, so jaisA yaha kAmasaMskAra azaraNa hai / isI taraha sasArI jIvake baddha karmake udaya hote hI audayika vibhAva hokara naSTa hote haiM, unheM phira koI eka pala bhI rakhane meM yAne bacAne meM samartha nahIM hai / kintu, yaha Atmatattva svayaM trikAla surakSita hai, zaraNabhUta hai| aisA antarabodha tattvajJAnIke ho jAtA hai| yahAM itanI vizeSatA jAnanA ki jaise vIrya nirmokSase kAmasaMskAra sarvathA samApta nahIM hotA hai, kintu kucha kSaNa bAda phira kAmavikAra jAgRta ho jAtA hai / yaha kubhAva to jJAna bhAvase samApta hotA hai| isI taraha karmodaya ho lene para vibhAvasaMskAra sarvathA samApta nahIM hotA hai, kintu dvitIya kSaNameM hI karmodaya nimittaka vibhAva phira jAgRta ho jAtA hai| vibhAva to jJAnabhAvanAse hI samApta hotA hai|| ___ itane para bhI bAta kahIM samApta nahIM hotI, ye vibhAva apane kAla meM AkulatAsvabhAvI honese sAkSAt duHkharUpa haiM aura isa nimittame baMdhe hue.karmoM kA bhaviSyakAlameM java udaya athavA udIraNA hogI usa kAlameM bhI duHkha bhoganA pdd'egaa| ataH inakA duHkha hI phala hai| kintu AtmA anAkulasvabhAvI hai, ataH duHkharUpa nahIM hai aura na Atmatattva bhaviSyakAla meM kisI dvividhAkA kAraNa hai, ataH isakA phala bhI anAkulatA hI hai| aisA antarajJAna tattvajJAnIke ho jAtA hai| 50-aisA antarajJAna hote hI karmodaya zithila ho jAtA hai yAne vibhAva zithila ho jAtA hai aura AtmAkA sahaja caitanya zuddha vikAsa bar3ha jAtA hai / jaise ki jaba meghapaTala vighaTita hote haiM taba dizAyeM svaccha ho jAtI haiM aura prakAza sarvatra bar3ha jAtA hai| __ isa prakAra tattvajJAnI jIvake jaise jaise jJAnasvabhAva vizeSa svaccha vyakta hotA jAtA hai, vaise vaise Asravose nivRtti hotI jAtI hai aura jaise jaise AsravoMse nivRtti hotI jAtI hai, vaise vaise vijJAna ghanasvabhAva vyakta hotA jAtA hai| vijJAna ghanasvabhAva tava taka unnambhamANa hotA rahatA hai jaba taka Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) sahajAnandazAstramAlAyAM ki AsravoMse saMpUrNatayA nivRtti ho jAtI hai aura pAsavoMse taba taka nivRtti hotI rahatI hai jaba taka ki vijJAna dhanasvabhAva pUrNa prakaTa ho jAtA 51isa prakAra saMpUrNa AsravanivRttikA va sarvathA sampUrNa jJAnavikAsakA samaya eka hai aura tattvajJAnake anantara va kevalajJAnase pahile bhI pratyeka kSaNa yathAyogya AtravAnivRtti va jJAnavikAsa hai, usakA bhI kSaNa eka hai / jaise ki meghapaTalakI nivRtti va prakAzakA vikAsa donoM kA eka kSaNa hai| 52-AsravakI nivRttikA sAdhakatama bhedavijJAna hai / bhedavijJAna meM yaha prakAza rahatA hai, ki AtmA karmake pariNamanako va nokarma (zArIrAdi) ke pariNamanako karatA nahIM hai| karma va nokarmake pariNamanako AtmA kyoM nahIM karatA ? isa kAraNa ki pharma va nokarma judA padArtha haiM aura AtmA una donoMse judA padArtha hai / jaise ghaTa aura kumhAra ye do juda cIja hai isa kAraNa ghaTake pariNamanako kumhAra nahIM karatA hai| 53-phira karma, nokarmake pariNamanako kauna karatA hai ? karma pudgalakI paryAya hai va nokarma bhI pudgalakI paryAya hai| karma pariNamanakA pudgalase vyApyavyApakabhAva hai / zArIrAdi nokarma pariNamanakA bhI pudgala se vyApyavyApaka bhAva hai / jina pudgala skandhoM kA karma pariNamana hai, ve pudgala skandha karmako karate haiN| jina pudgala skandhoMkA zArorAdi pariNamana hai, ve pudgala skandha zarIrAdi nokarmako karate haiN| jaise ghaTa pariNamanako kauna karatA hai ? ghaTa miTTIse banA huA hai, jisa miTTI pieDa kA ghaTa pariNamana huA hai, vaha miTTI piNDa ghaTa pariNamanako karatA hai| 54-kamake pariNAma kyA hai ? pariNAma zabdase do dhvani nikalatI haiN| (1) phala, (2) pariNamana / vastutaH karmakA phala bhI karmakA pariNamana hai, phira bhI karmake udayako nimitta pAkara AtmAmeM jo moha, rAga, dvApa, sukha, duHkha Adi vibhAva hote haiM, ve bhI karmake pariNAma kahe te haiM / so inakA karmake sAtha anvaya vyatireka hai, yAne karmodaya hone Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartakarmAdhikAraH (21) para hI hote haiM, karmodaya vinA nahIM hote, ataH ye karmake pariNAma haiN| jaise ki darpaNake sAsane koI raMga viraMgA khilaunA rakha diyA jAve to darpaNameM usa khilauneke anurUpa prativimba bana jAtA hai / vaha pratibimba khilaunekA pariNAma hai, kyoMki usa chAyAza khilauneke sAtha anvaya vyatireka hai, yAne usa khilauneke samakSa honepara hI hotA hai| khilauneke haTa jAne para nivRtta ho jAtA hai / isa hI ko sphaTika va DApha parase ghaTA liyA jaave| 55-karma pariNamanakA kartA karma hai / yaha to atyanta spaSTa hI hai / nokamake pariNAma kyA haiM ? zarIrakA kisI sparza, rasa, gandha, varNarUpa pariNamanA, moTA patalA Adi rUpa pariNamanA zarIrakA (nokarmakA) pariNAma hai arthAt jina pudgala skandhoMkA vaha pariNamana hai, unakA pariNAma hai / inakA kartA ye pudgala skandha hai| jaise ghaTa pariNamanakA arthAt kamvugrIvAdi AkAra va una una sparza, rasa, gandha, varNakA kartA miTTI hai / jinakA vyApyavyApaka sambandha hotA hai, unameM karma va kartAkA vyavahAra hotaa| 56-prazna-yadi pudgala pariNAma va jIvameM kucha bhI sambandha nahIM, to phira inhIM meM kyoM sandeha huA ? uttara-pudgala pariNAmameM va jIvameM jJaya jJAyaka samvandha hai, kartAkarma sambandha nhiiN| jIva pudgala pariNAmakA kartA nahIM, kintu jJAtA hai / jaise ki kumhAra ghaTa pariNamanakA * kartA nahIM, kintu jJAtA hai| 57-prazna-jIva pudgala pariNamanakA jJAtA hI sahI, isa prakAra bhI to jJAtA jIva vyApaka ho gayA va pudgala pariNAma vyApya ho gayA ? uttara-nahIM, pudgala va AtmAke jJa yajJAyaka sambandha honepara bhI jIvameM pudgale pariNAma vyApya nahIM hai, kintu pudgala pariNAmako viSaya karake jo pudgala pariNAma viSayaka jJAna ho rahA hai, usa jJAnake sAtha usa samaya jIvakA vyApyavyApaka bhAva ho rahA hai| jaise-kumhArakA ghaTa pariNa'manake sAtha vyApakavyApya sambandha nahIM hai, kintu ghaTa pariNAmako viSaya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) sahajAnandazAstramAlAyAM karake jo ghaTa viSayaka jJAna ho rahA hai, usa jJAnake sAtha usa nIvakA (kumhArakA) usa samaya vyApyavyApaka sambandha ho rahA hai| 58-vyApyanyApaka bhAvake binA kartAkarmakI siddhi nahIM hotii| vyApyavyApaka bhAva bhinna bhinna dravyomeM nahIM hotA kyoMki sarva dravya svayaM svatantra haiN| isa prakArake jJAna prakAzase jyoM hI ajJAnAndhakAra naSTa hotA hai, tyauM hI yaha Atma tatva jJAniyoMko kartRtvazUnya dRSTigocara hotA hai; jaise sUryake prakhara tejase jyauM hI andhakAra naSTa hotA hai, tyauM hI darzakoM ko yaha sUrya prabhAva vizada dRSTigocara hotA hai| 56-prazna-jJAnI jIva pudgala karmako jAnatA hai, phira jIvakA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva kyoM nahIM hai ? uttara-jaise mandirako jAte hue kisI bhaktako koI puruSa jAna rahA hai, (dekha rahA hai), to kyA darzaka puruSa usa bhaktakA yA bhaktake gamanakA kartA ho jAyagA ? kabhI nahIM, isI prakAra paudla ka skandha khuda apane meM karmatva paryAyako grahaNa kara rahA hai, use koI AtmA jAne taba kyA vaha AtmA pudgalakamakA kartA ho jAyagA? kabhI nhiiN| 60-jaise DAle gaye yogya dahI Adike sambandhase dUdha dUdha avasthAko dahIrUpa pariNama jAtA hai, ise jAnane vAlA vaha jAmana DAlane vAlA puruSa kyA dahI pariNamanakA kartA ho jAtA hai ? kabhI nahIM, isI prakAra yogya jIva pariNAmokA nimitta pAkara kArmANavargaNA akarmatva avasthAko tyAgakara karmarUpa pariNama jAtA hai, ise jAnane vAlA vaha jIva kyA pudgala karmakA kartA ho jAyagA? kabhI nhiiN| 61-jaise apane jJAna, icchA, prayatnako karate hue luhArake pAsa lohA talavArarUpa vana rahA hai, talavArarUpa avasthAmeM lohA pariNama rahA hai, ise jAnane vAlA vaha luhAra kyA lohekA athavA talavArakA kartA ho jAyagA yAne kyA luhAra talavAra paryAyameM pariNama jAyagA? kabhI nahIM; isI prakAra apane jJAna, icchA, prayatnako karate hue jIvake pAsa thAne * karmarUpa bana rahI hai, karmatva avasthAmeM pariNama rahI hai, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartRkarmAdhikAraH (23 ) ise jAnane vAlA vaha jIva kyA pudgalakamakA kartA ho jAvegA yAne kyA jIva pudgala karmaparyAyameM pariNama nAvegA? kabhI nhiiN| 62-pratyeka padArtha mAtra apanI hI vartamAna paryAyako vyApakara grahaNa karatA hai, vyApakara usa hI paryAyarUpa pariNamatA hai, vyApakara usa ho paryAyarUpase utpanna hoga hai / jaise ki miTTI hI vyApakara mRNmaya ghaTa avasthAko grahaNa kara rahI hai, miTTI hI vyApakara ghaTa avasthArUpa pariNama rahI hai, miTTI hI vyApakara usa paryAyarUpame utpanna hai, usako jAnane vAlA kumhAra yA anya puruSa ho to kyA usa purupake sAtha ghaTakA kartAkarmabhAva bana jAyagA ? kabhI nahIM; isI prakAra praudgalika kArmANavargaNAyeM hI vyApakara karmarUpa avasthAko grahaNa karatI haiM, ma paryAyarUpase pariNamatI haiM, karma paryAyarUpame utpanna hotI haiM, usako jAnane vAlA vaha nIva jisake eka kSetrAvagAhameM pudgala karma bhI hai, kyA usa jJAtA jIvake sAtha pudgala karmakA kartAkarmabhAva ho jAyagA ? kabhI nhiiN|| 63-prazna-AtmA jJAnAvaraNake kSayopazamake anukUla apane pariNAmako jAnatA hai, aise isa zrAtmAkA pudgalakarmake sAtha kartAkarma bhAva kyoM nahIM hai ? uttara-AtmAkA pariNAma AtmAmeM hI vyApya hai| AtmapariNAmako AtmA hI antarvyApaka hokara grahaNa karatA hai, usa hI ko pariNamAtA hai, usahI rUpase utpanna hotA hai| ata: AtmA bAhara rahane vAle pudgala dravyake pariNAmakA kaise kA ho jaaygaa| jaise kalazako miTTI hI antayApaka hokara grahaNa karatI hai, kalazako hI pariNamAtI hai, klazarUpase hI utpanna hotI hai, ataH miTTIse bAhara rahane vAle kumhAra Adi kalazake kartA kaise ho jAyeMge | kumhAra to mAtra apane pariNAmako hI antarvyApaka hokara grahaNa karatA hai| / jJAnIke pariNAmako nimitta pAkara jJAnAvaraNakA kSayopazama ho jAtA hai aura usa kSayopazamake anukUla AtmA apane pariNAmako jAnatA bhI hai to bhI pudgala dravyake pariNAmako nahIM karane vAle AtmA kA pudgalake sAtha ka karmabhAva kaise vana jaavegaa| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24) sahajAnandazAstramAlAyAM 64-AtmA pudgalakamake phala, sukha duHkha Adiko bhI jAnatA hai, phira bhI isakA pudgalake sAtha kata karmabhAva nahIM hai / jaise ki kalazanirmANake kAlameM kalaza viSayaka nimitta pAkara hone vAle zramako kumhAra jAnatA hai, to bhI vAstava meM kumhAra kalazakA kartA nahIM aura na kalaza kumhArake zramakA kartA hai, vaise hI pudgalakarmake udayako nimitta pAkara hue sukha, duHkha Adi pariNAmako AtmA jAnatA hai| phira bhI na to AtmA pudgalakarmakA kartA hai aura na pudgalakarma AtmapariNAmakA kartA 65-pudgalakarma to acetana hI hai, vaha na to jIvake pariNAma ko karatA hai aura na apane pariNAmako vaha jAnatA hai| usakI to moTe rUpameM bhI Atma pariNAmake kartApanekI kalpanA karanA aTapaTI vAta hai| pudgala dravyakA karmapariNAma pudgala dravyameM hI vyApya hai; jIvakA pariNAma jIvameM hI vyApya hai / jaise ki miTTIkA kalaza pariNAma miTTImeM hI vyApya hai, kumhArakA pariNAma kumhArameM hI vyApya hai| koI kisIko na jAne imase bhI koI eka dUsarekA kartA nahIM ho jaataa| koI kisIko jAne isase bhI koI eka dUsarekA katI nahIM ho jaataa| 66-AtmAkA pudgala ke sAtha vyApyavyApaka sambandha nahIM hai| ataH inameMse koI kisI anyakA kartA nahIM, phira bhI jo kartAkarma jaisI vAMta buddhimeM jinake hai vaha sava ajJAnase pratibhAta hotA hai / so java hI bhedavijJAnakI kiraNeM par3atI haiM, tava hI unameM prakaTaM bheda najara AtA hai aura kartAkarma sambandhakA bhrama samApta ho jAtA hai / jaise ki aneka bhAga vAle kAThapara jyauM hI karotI par3atI hai ki do bheda ho jAte haiN| .. 67-yadyapi jIva pariNAmameM aura pudgalakarmameM nimittanaimittika bhAva hai arthAt jIva pariNAmako nimittamAtra pAkara pudgala karmarUpase pariNamatA hai aura pudgalakarmako nimittamAtra pAkara jIva usa anurUpa . ta hai, to bhI nova karmake guNako nahIM karatA hai aura na kareM pa guNako karatA hai tathA na to jIva pudgalakamake guNameM kucha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha ka karmAdhikAraH (25) karatA hai aura na karma jIvake guNameM kucha karatA hai| jaise ki kumhArake vyApArako nimitta (Azraya) pAkara mRtkalaza pariNamana hotA hai aura usa mutpiNDako nimitta (Azraya) pAkara kumhArakA vyApAra honA hai, phira bhI mRtpiNDa kumhArake guNako nahIM karatA hai aura na kumhAra mRripieDake guNa ko karatA hai tathA na to mRtpiNDa kumhArake guName kucha karatA hai aura na kumhAra mRtpiNDake guNameM kucha karatA hai / 68-jaise miTTIke dvArA kalazakA karanA hotA hai, vaise hI jIvake dvArA usa jIvakA bhAva hI karaneme AtA hai| isa kAraNa jIva apane bhAvakA kartA kahA jA sakatA hai, anya dravyake bhAvakA ko nhiiN| 66-jaise ki miTTI dvArA vastrakA karanA nahIM ho sakatA, ataH miTTI vastrakA kartA kisI bhI prakAra nahIM hai vaise hI jIvake dvArA pudgala kA karanA kisI bhI prakAra nahIM hotA, ataH jIva pudgalakA kartA kabhI nahIM hotA, kyoki apane bhAvase parakA bhAva kiyA hI nahIM nA sktaa| 70-vastukI prakRtike kAraNa pratyeka vastu mAtra apane hI pariNamanakA kartA hotA aura bhoktA hotA hai / jaise ki kisI bhI vyApAra meM rahane vAlA kumhAra mAtra apane hI pariNamanakA kartA hotA aura bhoktA hotA hai| 71-jaise ki havAke calane ke nimittase samudra taraGgita ho jAtA hai aura havA na calaneke nimittase samudra nistaraGga ho jAtA hai| aisA nimittanaimittika sambandha honepara bhI havA va samudra meM vyApyavyApaka bhAva nahIM hai, yAne samudra meM na hatrA vyApya hai aura na havAmeM samudra vyApya hai athavA samudra havAke svarUpako grahaNa nahIM karatA aura na havA samudrake svarUpako grahaNa karatI hai| phira havA va samudra meM kartAkarma bhAva kaise ho sakatA hai / isa prakAra karmake udayake sadbhAvako nimitta pAkara jIva saMsArI hotA hai aura karmake udayake asadbhAvako arthAt karmake abhAvako nimitta pAkara jIva mukta hotA hai, to bhI jIvakA karmake sAtha vyApya Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) sahajAnandazAstramAlAyAM vyApaka sambandha nahIM hai yAne jIva meM na karma vyApya hai aura karma meM na jIva vyApya hai / phira jIva va karmameM karnAkarmabhAva kaise ho sakatA hai| 72 - jaise samudra kI taraGgavAlI avasthA meM samudra hI antarvyApaka hai, vahAM samudra hI nizcayase apane Apako taraGgavAlA kara rahA hai| usI prakAra jIva kI saMsAra avasthA meM jIva hI antarvyApaka hai, vahAM jIva hI nizcayase apane Apako saMsArI kara rahA hai / 73 - tathaiva jaise samudra aura havA jude jude padArtha honese inameM bhAvyabhAvaka bhAva sambandha nahIM hai, kyoMki koI padArtha kisI anya padArtha kA anubhavana nahIM kara sakatA / ataeva samudrako sataraGga avasthAkA havA bhoktA nahIM hai athavA havAkI avasthAkA samudra bhoktA nahIM hai / isI prakAra jIva aura pudgalakarma jude jude padArtha hone se inameM bhAvyabhAvaka bhAva sambandha nahIM hai, kyoMki koI padArtha kisI anya padArthakA anubhavana nahIM kara sakatA | ataeva jIva kI saMsArAvasthAkA karma bhoktA nahIM hai va karmI udayAdi avasthAkA jIva bhoktA nahIM hai / 74 - jaise samudrakI sataraGga va nistana avasthAkA anubhavana samudra meM hI hai, ataH samudra hI apane Apako vahAM sataraGga zrathavA nistaraGga 'avasthAmaya anubhavatA huA yAne vartanA huA apane ko hI bhogatA hai, anubhavatA hai / aisA bhI bheda dRSTi meM pratIta hotA hai| vaise hI jIvakI sasaMsAra va niHsaMsAra avasthAkA anubhavana jIvame hI hai, ataH jIva hI apane Apako vahAM sasaMsAra athavA niHsaMsAra avasthAmaya anubhavatA huA, vartanA huA apaneko bhoktA hai| aisA bhI bhedadRSTi meM pratIta hotA hai / anyako to koI anubhavatA hI nahIM hai / 75 - prazna - yadi eka dravyakI dUsare dravyake sAtha kucha bhI bAta nahIM hai to samudrakI carcA havAke sAtha kyoM dikhAI athavA jIva kI carcA karmake sAtha kyoM dikhAI ? uttara- jaise miTTI hI kalazameM vyApaka hai, ataH nizcayataH kalaza miTTI ke dvArA hI kiyA gayA hai aura miTTIke hI dvArA gayA hai| to bhI inameM nimittanaimittikabhAva bhI to hai athavA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaka karmAdhikAraH ( 27 ) * hA vyApyavyApakabhAva bhI to hai yAne kalazakI utpatti ke anukUla vyApArakA karane vAlA kumhAra hai aura klazake upayogase saMtoSako anubhavane vAlA kumhAra hai| isa vyAvahArika vAtako dekhakara yaha prasiddha huA hai ki kumhAra kalazako karatA hai va bhogatA hai / isI prakAra jIva hI apane vikalpa Adi pariNAmame vyApaka hai, ataH nizcayataH jIvakA pariNAma jIvake dvArA kiyA gayA hai aura jIvake dvArA hI anubhavA gayA hai / to bhI inameM nimittanaimittika bhAva bhI to hai athavA vAhya vyApyavyApaka bhAva bhI to hai yAne pudgala karmakI utpatti ke anukUla pariNAma kA karane vAlA jIva hai aura pudgala karmake vipAkase hue sukha duHkha pariNAmako bhogane vAlA jIva hai / isa vyAvahArika vAtako dekhakara yaha prasiddha huA ki jIva pudgala karmako karatA hai va bhogatA hai / 76 - athavA, jaise miTTI ke Azraya vinA kumhArakA vyApAra vahAM nahIM hai aura kumhArakI tRpti meM bhI vaha nimitta Azraya athavA viSaya par3A hai, ataH vyavahAra se kahA jAtA hai ki miTTI kalazane kumhArakA vyApAra karAyA va kumhArako tRpta kraayaa| vaise hI karmake vipAka vinA jIvameM vibhAva nahIM huA aura sukha duHkhakA anubhava bhI nahIM huA, ataH vyavahArase kahA jAtA hai ki karmane jIvakA bhAva banAyA aura sukha duHkha ko bhugAyA / kintu, vAstava meM (vastutvame) vAta aisI nahIM hai / -yadi jIva pudgala karmako kare athavA bhoge to yaha Apatti bana jAvegI ki eka dravyane do dravyakI kriyA kara dii| kintu aisA kabhI bhI nahIM hotA aura na aisA bhagavAnane nirdiSTa kiyA hai / jaise kumhAra to apanA hI vyApAra karatA hai aura apanA hI pariNAma bhogatA hai, kyoM ! kumhArakA parigamana kumhArake pariNAmase abhinna hai aura kumhArakA pariNAma kumhArase abhinna hai, ataH kumhAra mAtra apane pariNamanako hI kara sakatA hai va bhoga sakatA hai, kalazake pariNamanako nahIM, kyoMki vaha anya dravya hai / isI prakAra AtmAkI kriyA AtmA ke pariNAmase abhinna hai aura AtmAkA pariNAma AtmAse abhinna hai, ataH AtmA mAtra -65 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) sahajAnandazAstramAlAyAM apanA hI pariNamana kara sakatA hai va bhoga sakatA hai| yadi koI aisA dekhe ki anya dravyane apanI bhI kriyA kI va aura anya dravyakI kriyA kara dI, to vaha mithyAhASTa hai arthAt paraspara sambandha mAnanekI dRSTi vAlA hai / mithakA artha eka dUsarekA sambandha haiN| -pratyeka dravyako kriyA kevala usa ekameM hI samavena hai| koI dravya kisI dUsare dravyakI kriyA kara detA hai / yadi aisA mAnA jAve to umakA rahasya yaha vana jAyagA ki eka dravya apanI kriyAmeM bhI samaveta hai aura dUsare kI kriyAmeM bhI samaveta hai| isa taraha to sva va parakA bheda bhI khatama ho jaaygaa| jaise kumhAra apanI kriyA (pariNamana) kare aura miTTIkI kriyA (pariNamana) kare to do kriyA samaveta honese ava kyA nizcaya hai ki yaha kumhAra hai ki miTTI hai / pariNAma yaha hogA ki donoM kA abhAva ho jAvegA / imI naraha zrAtmAse dekho-AtmA apanI kriyA to karatA hI hai, yadi pudgalakI bhI kriyA kare to AtmA apanI kriyAmeM bhI samaveta huA aura parakI kriyAmeM bhI samaveta huA, ava yaha kyA nizcaya ho ki yaha AtmA hai yA pudgala hai / pariNAma yaha hogA ki donoM kA abhAva ho jaaygaa| 76-aneka pardArthoko sambandha rUpameM dekhanekI dRSTi abhRtArtha hai va ahitakara hai / isaliye eka dravyake dvArA do yA aneka dravyoMkA pariNamana kiyA jAtA hai| aisA kabhI mata pratItimeM Ave / jaise jo ki kalazakI utpattike anukUla apanI kriyA kara rahA hai, vaha kumhAra apanese abhinna kriyA (pariNani) dvArA apanese abhinna pariNAma (vyApAra) ko karatA hai, aisA hI pratIta hotA hai, kintu vaha kumhAra miTTIse abhinna pariNatike dvArA miTTIse abhinna pariNAmako kara rahA hai, yaha pratIta nahIM honA / isI prakAra jaise pariNAmako nimittamAtra pAkara pudgala karma baMdhatA hai, vaise apane pariNAmako karatA huzrA jIva apanese abhinna take dvArA apanese abhinna pariNAmako karatA hai, yahI pratIta hoo mAtmA pudgalase abhinna kriyAke dvArA pudgalase abhinna Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraya tu karmAvikAraH pariNAma karanA hai, yaha pratIta mana ho / - jaise kundArake vyApArarUpa kundAra hI pariNAnanA hai, chaH isa vyApArakA kundAra hI kartA hai aura vahI to pariNAma hai vaha kumhAra kA karma hai aura vRndArakI jo pariNAni hai vaha kumhArakI kriyA hai| isa kAraNa kumhAra viSayaka kartA, karmaH kriyA ye tInoM vAstava meM minna nahIM hai | vaise hI AtmA apane paryAya pariNamanA hai, ataH usa paryAyakA kAhI kartA hai aura vahI jo pariyAna vaha AtmAkA karma hai aura zrAtmAkI jo parizani hai vaha AtmAkI kriyA hai / Atma viSayaka yaha va kriyA ye tInoM vAstavameM minna nahIM haiM / va ID1 ( 2 ) =1-pratyeka padArtha kevala lA hI to usa rUpa pariNamanA hai, vaha pariNAma usa ekakA hI honA hai. vaha pariNati usa ekakI hI hotI hai, so ye tInoM pratIti medameM to jur3e hoM to bhI eka hI haiM / jaise kumhAra ke vyApAra rUpa kundAra hI vo akelA pariNamanA hai, vaha usa kele kundAra kAhI to hai va vaha kriyA bhI isa akele indArakI hI to hai / kahaneko kartRtvAdi aneka haiM, kintu vAstavameM eka hI haiN| vaise hI AtmA ke paryAya rUpa kevala vaha AtmA hI to pariNamanA hai, vaha pariNAma bhI usa AtmA kAlekA hoTo hai, vaha pariNati bhI isa akele AtmAkI ho to hai / pranIni bheise yadyapi kartRtva, karma va kriyA ce aneka haiM to mI vAstava meM eka hI to haiM | 1 2- kisI eka paryAyarUpa ho yA aneka dravya nahIM pariNamate, eka pariNAma do yA aneka dravyoMkA nahIM hotA, eka pariNati do yA aneka dravyoMtrI nahIM hotI / dravya tatra aneka haiM to ve saba bhI aneka dI haiN| jaise ghaTa paryAyarUpa kundAra va miTTI donoM nahIM pariNamavI, ghaTa paryAyarUpa karma una donoMkA nahIM hai, vaha pariNati rUpa kriyA ina donoM kyoMkI nahIM hai| vaise hI yahAM bhI dekho, jJAnAvaraNAdi karma paryAyarUpa AtmA va pudgala donoM nahIM pariNamate, vaha paryAyarUpa karma donoMkA nahIM hai, karmapariNati donoMkI nahIM hai / zrathavA isa ora dekho, jIvake vibhAva paryAya ,, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) sahajAnandazAstramAlAyAM rUpa jIva va karma ye do padArtha nahIM pariNamate haiM, vaha pariNAma do kA nahIM hai, vaha pariNati do kI nahIM hai| 3-eka paryAyake do dravya kartA nahIM hote, eka dravyake do karma nahIM hote, eka dUnyakI do kriyAyeM nahIM hotI, kyoMki eka aneka nahIM ho sktaa| jaise ghaTa paryAyake kumhAra va miTTI do kartA nahIM haiM, kumhArake yA miTTIke do karma nahIM haiM, kumhAra yA miTTIkI do kriyAyeM nahIM haiN| vaise hI jIva pariNAma ke jIva va pudgala karma do kartA nahIM haiM, jIva yA pudgala karmake do karma nahIM haiM, jIva yA pudgala karmako do kriyAyeM nahIM haiN| phira eka dravyakA dUsare dravya ke sAtha kartAkarmabhAva kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / to phira prAtmA va pudgalakarma ina donoM meM bhI kartAkarmabhAva kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA hai| 84-"paradravyako maiM kartA hU~" yaha ahaGkAra jIvapara anAdise chAyA hai yahI mahAn andhakAra hai yaha miTe no isa jJAnadhana mAtmAkA pandhana na ho| jaise ki andhakAra miTe to coroMke dvArA upadravakA bhaya nahIM hotaa| vAstavika vAna to yaha hai ki AtmA to AtmAke bhAvako karatA hai, anya paradravya usa hI parake bhAvoMko karatA hai / zrAtmAke bhAva AtmA hI haiM, parake bhAva para hI hai, isa pratItiko dRr3ha kro| 85-prazna-nimittanaimittika sambandha honese jIva va pharmameM paraspara kucha no apanAyata hotI hI hogI? uttara-nahIM, kyoMki vastusvabhAva hI aisA hai ki koI dravya kisI dravyakA guNa, paryAya, prabhAva Adi prahaNa nahIM karatA / hA nimittanaimittika samvandha avazya hai / so yaha upAdAnakI yogyatApara nirbhara hai, ki vaha kaise zakti paryAya vAle padArthako nimittamAtra pAkara anurUpa kisa pariNamanase pariNama jAya / jaise eka darpaNa hai, usameM prativimba rUpase pariNamanekI yogyatA hai, vaha java sAmane mayUrakI sannidhi pAtA hai, to usake anurUpa nIlA, harA, kAlA, pIlA Adi rUpase rezama jAtA hai / jo yaha pariNamana hai, use mayUraprativimba volate haiN| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartRkarmAdhikAraH (31) mayUraprativimba darpaNakI svacchatAkA vikAra mAtra hai / vaha to darpaNa hai, darpaNakI hI adhruva, aupAdhika pariNati hai aura mayUra mayUra hI hai, usakA pariNamana mAtra mayUra meM hI hai| mayUrakA na to darpaNa yA darpaNa pariNamana hai aura darpaNakA na mayUra yA mayUra pariNamana hai| isI prakAra jIva hai, usameM rAgadveSAdi vibhAvarUpase pariNamanekI zakti hai, so isa yogya paryAya zakti vAlA jIva rAgaprakRtika dveSaprakRtika karmaka udayako nimittamAtra pAtA hai, taba rAga dvepAdi vibhAvarUpase pariNama jAtA hai| jo yaha vibhAva pariNamana hai, vaha caitanyakA vikAramAtra hai, vaha to jIva hai, jIvakI hI adhruva, aupAdhika pariNati hai aura karma ajIva (pudgala) hI hai, usakA pariNamana mAtra usa kArmANavargaNAmeM hI hai / jIvakA na to kArmANavargaNA yA karma pariNamana hai aura karmakA na nIva yA jIva pariNamana hai| I-jaise darpaNa prativimbake prasaGgameM mayUrako to mayUra kahate hI haiM, mayUra prativimvako bhI mayUra kahate haiM, so vaha to mayUra mayUra hai, yaha darpaNamayUra hai, isI taraha mithyAtva krodha, mAna, mAyA, lobha Adi rUpa moha rAgadveSAdi pariNamanake prasaGgame jIva pariNamanake nAma bhI moha, krodha, mAna, mAyA, lobha Adi haiM aura jina karma prakRtiyoMko nimitta pAkara vaha rAga dvepa Adi huA, una karmaprakRtiyoM ke nAma bhI krodha, mAna, mAyA, lobha Adi haiM / so karma krodha hai, vaha to ajIva krodha Adi hai aura jo jIva pariNamanameM krodha Adi hai vaha jIva krodha Adi hai| ye donoM pRthak pRthak haiM, inameM vartakarmabhAva nahIM hai| 87-jaise jo darpaNamayUra hai vaha calane phirane khAne vAle tiryazca mayUrase judA hI hai aura yaha tirthaJca mayUra darpaNamayUrase judA hI hai, isI prakAra mithyAtva, rAga, dveSa, Adi jo vibhAva hai vaha mUrta pudgala karma pariNAmase judA hI hai aura jo moha, krodha Adi nAmaka pudgala karma hai, vaha amUrta caitanya pariNAmase judA hI hai| inameMse koI kisI anyake svarUpameM praviSTa nahIM hai / phira kartakarmabhAva inameM paraspara kaise ho sakatA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) sahajAnandazAstramAlAyAM hai| vAstavameM kakarmabhAva eka hI padArthameM pratItivaza siddha hotA hai| -jaise darpaNa nimitta sannidhi miTane para apane svacchatA rUpa hai aura nimitta milane para phira darpaNa prativimba rUpase pariNama nAtA hai, aisA jIvameM mUlase nahIM hai| yAne jIva eka vAra vilakula svaccha pariNamanase pariNama kara punaH vibhAvarUpa nahIM prinnmtaa| hA~ naba taka vibhAna paryAya yogyatA hai, taba taka yaha hotA hai ki krodha prakRti nimitta na honepara krodharUpa na pariNamA kisI anyarUpa parigAmA aura krodha prakRti nimitta milane para phira krodha prativimvarUpa pariNama gyaa| E-prazna-caitanya pariNAmameM mithyAdarzanAdi vikAra kaise ho gayA ? uttara-pratyeka vastumeM yaha svabhAva par3A hai ki usameM jitanI zaktiyA~ haiM, una saba zaktiyoMrUpa pariNama sake / jIvame bhI yahI bAta hai| jIvakI ananta zaktiyome eka zakti vaibhAvikI bhI hai aura anAdikAlase jIvake sAtha anya padArtha karma bhI sAtha hai, ataH mithyAtva, krodha Adi nAmaka karmaprakRtiyoM ke udaya kAla meM yaha malina jIva bhI mithyAtva, krodha Adi vikAra rUpa pariNama jAtA hai| jaise sphaTikameM anya yogya padArthako nimitta pAkara usa anurUpa rUpase pariNamanekI zakti hai, so pIlA, harA Adi rUpa suvarNa, pattA Adike Azraya sahita honepara sphaTikameM bhI harA, pIlA zrAdi vikAra ho jAtA hai| 60-aisA honepara bhI kahIM anya padArtha anya padArthake pariNAma kA kartA nahIM ho jAtA / jaise pattAkI DAka honepara bhI sphaTikameM no harI chAyAmeM rUpa hai usakA kartA hAka nahIM, kyoMki vaha pariNamana sphaTikakI arthaniyAse hai, pattAkI arthakriyAse nhiiN| isI prakAra pharmodaya honepara jIvameM jo mithyAtva, krodha Adi vibhAva hai, usakA kartA karma nahIM hai, kyoMki vaha pariNamana jIvakI arthakriyA hai, karmakI arthakriyAse nhiiN| ____61-jijJAsA-mAlUma to aisA hotA hai ki jIvameM krodha Adi vikAra nahIM hai, karmake haiM athavA kisIke nahIM haiM, kevala bhramavaza aisA mAlUma par3atA hai ki jIvake haiM, jaise ki svaccha sapheda sphaTika harA nahIM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kata karmAdhikAraH (33) ho jAtA hai, kintu DAkake sanvandhase aisA lagatA hai ki sphaTika harA ho gayA hai| samAdhAna-sphaTika DAkake anurUpa chAyA rUpameM pariNama jAtA hai / usa samaya, jaise ki darpaNa chAyA rUpamaM pariNama jAtA hai| isI prakAra jIva bhI krodha Adi rUpameM pariNama jAtA hai / usa samaya, bhrama to ,isaliye jacatA ki vaha aupAdhika hai, AtmAkA sahaja svabhAva nhiiN| 12-prazna-sphaTikame to svacchatA hI hai, usameM se dekhate tava raMgavAlA DAka dIkhatA hai; sphaTikame usa raMgarUpa pariNamana to nahIM hai? uttara-sphaTikameM darpaNakI taraha masAlA liyA huA nahIM hai| isaliye vinA masAlA liye hue kAMca meM jaisA vimba rUpa pariNamana hotA hai, prAyaH usI bhAMti sphaTikameM vimvarUpa pariNamana hotA hai / jaise kAMca pAradarzI hai, vaise sphaTika bhI pAradarzI hai, ata: jo vizeSa gaharA raMgavAlA, kucha dIkhatA hai, vaha DAka hai / isI prakAra krodha prakRtike udayako nimittamAtra pAkara jIva krodharUpa pariNamana karatA hai / bhedavivakSAse dekho to cAritra - guNake vikArarUpa pariNamana honA hai| jaise ki sphaTikame bheda vivakSAse dekho to rUpa guNake pariNamanase yaha pariNamana hai chAyA vimbarUpa / cainanya bhAva ubhayataH pAradarzI hai, yAne nimittabhUta jisa prakRtike sAtha krodhAdi vikArakA anvayanyAMtareka hai, usa aura dekhe apane meM se pAra hokara to jacatA hai ki karmakA vikAra hai aura vibhAvameM rahakara bhI vibhAvake pAra caitanya svabhAvako dekhe to jacatA hai yahA~ vikAra hI nhiiN| phira vikArakI carcA kare to vahAM vaha bhrama pratIta hotA hai athavA karmakA vikAra pratIta hotA hai| ___13-nizcayataH jIva jima jisa vikArase pariNama kara jisa jisa bhAvako karatA hai, vaha usa usa pariNAmakA kartA hai| yadyapi yaha jIva svabhAvataH zuddha aura nirlepa hai ataeva eka hI prakArakA hai, phira bhI pastvantara bhUta karmase yukta honeke kAraNa azuddha, salepa hai ataeva ca nAnA prakAra pariNama kara nAnArUpa ho jAtA hai| jaise sphaTika jisa jisa raMgase pariNama kara jisa jisa svarUpako karatA hai, vaha sphaTika nizcayataH Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) sahajAnandazAstramAlAyAM usa usa pariNamanakA kartA hai| yadyapi sphaTika svabhAvataH svaccha hai, zuddha hai, nilepa hai ataeva eka hI prakArakA hai, phira bhI vastvantarabhUta DAkase yukta honeke kAraNa asvaccha, azuddha, salepa hai ataeva ca nAnAprakAra pariNama kara nAnArUpa ho jAnA hai| 14-isa prakAra yaha AtmA nAnA vibhAvarUpa apane pariNAma vikArako karatA hai, tabhI kArmANavargaNArUpa pudgala dravya svayaM mohanIya Adi karmarUpase svataH hI pariNama jAtA hai| jaise ki koI mantraprayogI puruSa sarpaviSa dUra karatA hai, usa jagaha hotA kyA hai ki vipApahAra mantraprayogI puruSa to usa prakArake dhyAna bhAvase pariNamatA hai, so vAstavameM vaha to dhyAnakA hI kartA hai / usa samaya dhyAna bhAvako nimittamAtra pAkara mantravAdIkI pariNati grahaNa kiye binA hI sarpavipa svayaM dUra ho jAtA hai| 65-tathA jaise viDambaka mantraprayogI puruSa to usa prakArake dhyAna bhAvase pariNamatA hai, so vaha to vAstatrame dhyAna bhAvakA hI pharnA hai| usa samaya dhyAna bhAvako nimittamAtra pAkara mantravAdIkI pariNati grahaNa kiye binA hI svayaM striyA~ viDambanAko prApta ho jAtI haiN| isI prakAra kapAyita jIva to kapAya bhAvase pariNamatA hai, mo vaha to pAstavameM kaSAya pariNAmakA hI kartA hai| usa samaya kapAyabhAvako nimittamAtra pAkara jIvakI pariNati grahaNa kiye binA hI kArmANavargaNAmaya pudgala dravya mohanIyAdi karmarUpase svayaM pariNama jAte haiN| ___ -tathA jaise sAdhaka to usa prakArakA dhyAnabhAva hI karatA hai, usake dhyAna bhAvako nimitta pAkara bandhana sAdhakako pariNati liye vinA hI svayaM hI dhvasta ho jAte haiM, isI prakAra jIva to ajJAnase. mithyAdarzanAdi bhAvarUpase pariNamatA huA, mithyAdarzanAdibhAvakA hI kartA hai, usake mithyAdarzanAdibhAvako nimittamAtra pAkara pudgala dravya karmarUpase ravayaM hI pariNama jAtA hai athavA sAdhaka to mAtra apane zuddha ravabhAva / karatA hai usako nimittamAtra pAkara mohanIyAdi karma bandhana Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartRkarmAdhikAraH (35 ) svayaM hI dhvasta ho jAte haiM / vastutaH koI bhI dravya kisI bhI anya dravyake . sudha ra athavA vinAzakA kartA nahIM hai| 17-karmavandhana honekA mUla nimitta kAraNa ajJAna hI hai| jaise koI prANI ThaMDe pAnIke sparzase ajJAnase apaneko ThaMDA anubhava karatA hai / yadyapi vaha ThaMDApana pudgalame hI hai, jIvase vaha atyanta bhinna hai, jIva zItarUpa kabhI ho ho nahIM sakatA. to bhI ajJAnase parameM va nijameM bhedavijJAna na karanese maiM ThaMDA ho gayA hU~, aisA anubhava karane lagatA hai| isI prakAra ajJAnI jIva rAga dvApa Adi prakRtirUpa pudgalake pariNamanako anAnase AtmarUpa anubhava karatA hai / yadyapi vaha prakRtipanA pudgalameM hI hai, jIvase vaha atyanta bhinna hai, jIva prakRtirUpa kabhI ho hI nahIM sakatA, to bhI ajJAnase parameM va nijameM bheda vijJAna na karanese meM isa rAgadve pAdi prakRtirUpa ho gayA hU~, aisA anubhava karane lagatA hai athavA rAga pAdi vibhAva jo ki pudgalake pariNAmasvarUpa (phalasvarUpa) avasthA hai, usako ajJAnase yaha ajJAnI jIva AtmarUpa anubhava karatA hai| yadyapi ye rAgadveSAdi vibhAva aupAdhika hai, pudgala karmAropita vikAra haiM, jIvake zuddha (nirapekSa) svarUpase atyanta bhinna haiM, jIvakA nirapekSa svabhAva parArApita vikArarUpa kamI nahIM ho sakatA hai, to bhI ajJAnase parabhAva va nija svabhAvame bhedavijJAna na honese ajJAnI jIva apane svabhAvako rAgadvapAdi vikArarUpa hI anubhava karatA hai / taba aise ajJAna bhAvakA nimitta pAkara karmavandhana ho jAtA hai / isa prakAra karmavandhanakA mUla nimitta kAraNa ajJAna hI hai / ajJAnase jIva karmakA kartA pratibhAta hotA hai| -jJAnase nIva karmakA akartA hotA hai, jJAna honepara karmakA bandha ruka jAtA hai / jaise ki koI prANI ThaMDe pAnIke saMyogameM bhI apanA vivekavala sahI rakhe aura jAne ki yahAM zIta sparza to pAnI meM hI hai, vaha to pudgala pariNAmako avasthA hai, so vaha usa pudgala skandha (pAnI) se abhinna hai, AtmAse to atyanta bhinna hai| hAM usa skandha saMyogako Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) sahajAnandazAstramAlAyAM nimittamAtra karake AtmA ThaMDepanakA anubhava kare so yahA~ yaha jJAna to usa kAlameM AtmAse abhinna hai, so yaha anubhava pudgalase atyanta bhinna hai / aisA vivekavala honese vaha prANI apaneko zItarUpa anubhava nahIM karatA hai / isI prakAra jJAnI AtmA deha va pudgala karmake saMyoga kAlameM bhI apanA vivekavala sahI rakhatA aura jAnatA hai ki yaha to pudgalakI avasthA hai, so pudgalameM hI hai, AtmAse to atyanna bhinna hai| hAM usa skandhakI viziSTa avasthAko nimittamAtra pAkara AtmAmeM jo vibhAvakA anubhava huA hai, vaha usa kAlase AtmAse abhinna hai aura pudgalase to atyanta bhinna hI hai| aisA vivekavala honese AtmA kiJcit bhI ajJAna rUpase nahIM pariNamatA hai, jJAnamaya nija AtmAke jJAnapaneko hI prakTa karatA hai / isa prakAra vaha jJAnI jIva samasta para padArthokA akartA to hai hI; sAtha hI rAgAdi vibhAvako bhI parabhAva jAnatA hai, apaneko jJAnarUpa. anubhava karatA hai, ataH rAgAdi karmakA bhI akartA ho jAtA hai| ___EE-ajJAnase karma kisa prakAra Ate haiM ? isakA spaSTIkaraNa yaha hai ki jaise lAla masAlekA jisameM saMyoga hai, aisA malina kAca (darpaNa) sammukha hue DAkake anurUpa apanA pariNamana kara letA hai, usa pariNamanako vizeSa vyakta karatA hai, usako apanA letA. hai yAne aisA apanA letA hai ki anya padArtha jo isa DhAkake pIche ho, unake chAyArUpa bhI apaneko nahIM banA pAtA hai aura na apanA svaccha bhAva bhI usa samaya prakaTa kara pAtA hai / isI prakAra yaha loba jo ki ajJAnarUpa hai, parapadArtha va nija AtmAko eka rUpase zraddhAmeM letA hai, yAne inheM jude judaM sattAvAnake rUpameM vizvAsa nahIM kara pAtA hai, para padArtha va nija AtmAko avizeSa rUpase jAnatA hai va inameM avizeSa rUpase vRtti karatA hai| isI kAraNa apaneko "maiM rAga hU~, maiM krodha hU~" ityAdi rUpase anubhava karatA hai / taba isa pariNAmase pariNamanA huA jIva isa vikArakA kartA huaa| isa vibhAvako nimittamAna pAkara pudgala karma svayaM bandha avasthAko prApta Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaka karmAdhikAraH ( 37 ) isI prakAra jo jJeyavikalpa hote haiM, unameM va nija dhruva svarUpameM antara na samajhane se una jJayavikalpoM ko bhI kartA ho jAtA hai / OM 100- -jaise ki mujhameM bhUta prAvaSTa ho gayA hai, isa dhyAnase jo bir3A huA hai, vaha puruSa ajJAnase bhUna aura zrAtmAko (apaneko) ekameka # mAnyatA meM kara detA hai / ataH jo manuSyako anucita hai, aise amAnuSavyavahArakA kartA ho jAtA hai / isI prakAra maiM krodha hU~, isa prakAra parabhAva ko jo apanA lenA hai va maiM para jJayarUpa hU~. isa prakAra para padArthako apanA lenA hai, vaha ajJAna se vikAra rUpa pariNAmase pariNamakara vikArabhAvakA : karnA hotA hai / i 101 - jaise kisI ajJAnI guruke Adeza se kisI ziSyane aisA * dhyAna jamA liyA ki maiM mahipA (bhaiMsA) hUM aura aisA bhaiMsA hU~, jisake sIMga eka eka ganake haiN| basa isa vAsanAse bhaiMmA va AtmAko (apaneko) ekameka mAnyatA meM karatA huA vaha "aba isa daravAjese kaise nikalU" ityAdi saMkliSTa bhAvoMkA kartA ho jAtA hai| isI prakAra jJeya padArtha va nija Atma tattvako ekameka karatA huA ajJAnI jIva bhI indriyajaviSayasambandhivikalpoMse tiraskRta hokara jJayavikalpa hI maiM hU~, aise bhAvakA kartA ho jAtA hai / yaha saba kartRtvabuddhi ajJAnI kI mahimA hai / 102 - yadi isa hI prakArakA tathya jJAta ho jAya to vaha jIva akartA ho jAtA hai / kartA to jIva ajJAna bhAvameM hI hotA hai / jaise ki hAthI tRNa aura miThAI donoM bhojana rakkhe hoM, to bhI milita svAduke svAdana kI prakRti se unameM bheda vijJAna na kara donoM ko eka sAtha khA letA hai / isI prakAra ajJAnI nIva bhI svabhAva va parabhAva meM bhedavijJAna na karake donoMko ekameka karatA huA milita svAdakA svAdana karatA hai, aca bhedavijJAnakI zakti mudra jAneke kAraNa vibhAvamAtra apaneko anubhava karatA hai / 103 -- yaha jIva ajJAnavaza jJAna va jJeyameM bheda nahIM kara pAtA ataH jJayajJAyaka samvandhavaza hone vAle pravAha meM vaha kara n2ayakI aura Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) sahajAnandazAstramAlAyAM 1 AkarSita hotA hai / jaise ki koI zikharina (dahI mIThA milA huA peya) ko pIkara usa svAdakI gRddhatA se svAdabheda na karake gAyoMko duhane lagatA athavA dUdha pIne lagatA hai / 104 - jaise ki koI pyAsA hariNa retIlI nadImeM dUrakI revako pAnI samajhakara daur3a lagAtA hai, usake samIpa pahuMcane para pyAsa cukanekA to kAma koI hai nahIM, so Age phira dekhatA hai, so dUrakI renakA pAnI samamakara phira daur3a lagAtA hai, isa paddhatime vaha duHkhI ho rahatA hai / yaha kleza tabhI taka rahatA hai, jaba taka ki vaha renako reta nahIM samajha pAtA hai / isI prakAra ajJAnI prANI indriyaviSayabhUta jJeya padArthoMko athavA vikalpoM ko hitakArI samajhakara unakI ora zrArpita hotA hai / usake samI, pahu~cane para AkulatA dUra honekA to kAma koI hai hI nahIM, so bhAvI viSayoMkI AzA karake phira unakI ora AkarSita hotA / isa paddhati meM yaha ajJAnI jIva duHkhI hI rahatA hai| yaha kleza taba taka rahanA hai jaba tava yathArtha vastujJAna nahIM kara pAtA / 1 105 - jaise koI manuSya ajJAnase rassImeM sAMpakA bhrama kara leve to vaha isa bhramake kAraNa usa sAdhAraNa andherImeM hI daur3a bhAga va bhaya karatA hai / isI prakAra ajJAnI jana bhI jJamapadArthoMko AtmA mAna athavA vikalpoMko AtmA mAnakara nAnA sakalpavikalpa bar3hAtA rahatA hai / 106-- yadyapi yaha dhAtmA zuddha jJAnamaya hai, to bhI jaise vAyuse prerita hokara samudra uchalatI huI taraMgo vAlA ho jAtA hai, isI prakAra karmavipAkavaza hue ajJAna se prerita hokara yaha ajJAnI jIva nAnA vikalpoM vAlA hotA hai, prAkulina hotA hai| isa prakAra yaha ajJAnI jIva una karmo kA kartA hotA hai / 107-- yaha kartRtva taba taka hI rahatA hai jaba taka nina va parameM bhedajJAna nahIM kara pAtA hai / aura, jaba jaise ki haMsa pAnI va dUdhake viveka kara detA hai, isI bhAMti yaha AtmA nija va para padArthake vizeSako Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartRkarmAdhikAraH ( 36 ) jAna letA hai; usI samaya vaha parakI unmukhatAse haTakara svarasataH nija caitanyamAtra vastukA avalamvana kara letA hai aura vaha tana mAtra jAnatA hI hai, karatA kucha nahIM hai / athavA vaha jJAnakriyAkA hI kartA honA hai / 108 - jaise ki Aga garma hai, pAnI ThaMDhA hai, aisI vyavasthA karane vAlA kauna hai ? jJAna | isI prakAra deha va karma acetana haiM, AtmA cetana hai, aisI vyavasthA karane vAlA kauna ? jJAna / athavA jaise agni sambandha ko nimitta pAkara garma hue jala meM yaha samajhakara lenA ki yaha garmI to hai aupAdhika, saMyAgaja aura yaha zItasvabhAva pAnIkA svarasa hai, aisI vyavasthA karane vAlA kauna ? jJAna / isI prakAra aupAdhika bhAva krodhAdika svabhAvAnurUpa vikAsa jJAna ina donoMmeM bheda hai, isa prakArakI vyavasthA karane vAlA kauna hai ? jJAna / isa jJAnabhAvakA karane vAlA krodhAdikA kartA nahIM hotA / yaha isa jJAnIke bar3e hI camatkArakI bAta hai ki vaha hote hue krodhAdiko bhI jAnatA aura nija jJAna vikAsako jAnatA hai aura donoMko bhinna bhinna rUpase / I 106 - tathA jaise namaka mile hue pakor3I Adi vyaJjanoM meM sAdhAtathA aisA svAda AtA hai ki mAnoM vyaJjana hI khArA hai, kintu usameM |ha samajha vana jAya ki kevala vyaJjana to jaisA hai taisA hI hai aura yaha vArA namaka hai, aisI vyavasthA karane vAlA kauna ? jJAna / isI prakAra isa prAtmAmeM kabhI krodhAdika va jJAnavikAsa donoM kA udaya hotA to vahAM nIjana to bhinna bhinna svAda jAnate haiM ki yaha to krodhAdika hai aura yaha bhAva hai| isakI vyavasthA karane vAlA kauna ? jJAna / zrajJAnase hI yaha jIva parako va parabhAvako apanAtA thaa| vahAM bhI parakA to kartA thA hI hIM, usa vikalpakA hI kartA thA / jJAnake udita honepara aba usa vikalpa kA bhI kartA nahIM rahatA / vAstava meM AtmA svayaM jJAnamaya hai, vaha jJAnake atirikta kyA kara sakatA / para dravyakA yA parabhAvakA kartA AtmA hai, yaha socanA yA kahanA to vyavahArIjanoMkA vyAmohamAtra hai / 110 - jaise ki koI puruSa apane vicAra va vyApAra se ghaTAdi para Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) sahajAnandazAstramAlAyAM dravyako kara detA hai, yaha pratibhAsa vyAmoha hai| isI prakAra koI AtmA apanI pariNatise karmako vadehako kara detI hai, aisA pratimAsa : apane svabhAvase hI krodhAdiko kara detA hai, aisA pratibhAsa kevala vyAmo 111-kintu ukta vArtA satya nahIM hai, kyoMki yadi AtmA ... pariNatise krama nokarmako kara detA to vaha karma va nokarma caitanyamaya mAtA / jaise ki puruSa apane vicAra va vyApArase miTTIko ghaTarUpa detA to vaha ghaTa puruSa vyApAramaya ho jaataa| 112-karma va nokarmakA kartA to zrAtmA nimittarUpase bhI nhiiN| hai / jaise ki puruSa ghaTakA nimitta rUpase bhI kartA nahIM hai| pururake upayoga va vyApArako to ghaTa niSpatnimeM nimittaM kaha sakate haiM, kintu puruSako nimitta nahIM kaha sakate / isI prakAra karma, nokarmakA pArA nimittarUpase bhI kartA nahIM hai / zrAtmAke yoga, upayogako karmavandhAdimeM nimitta kaha sakate haiM, kintu Atmadravyako nimitta nahIM kaha skte| ye yoga aura upayoga anitya haiN| 113-jJAnI apaneko jJAnamAtra anubhava karatA hai| ataH jJAnI jJAnakA hI kartA hotA hai / jaise ki koI DerI phArmakA mAlika jahAM dUdha nikala rahA ho, dahI jama rahA ho Adi kucha vyApAra ho vahAM vaha adhyakSa unameM kucha karatA nahIM hai, kyoMki dUdha dahI Adi paryAya to usa gorasameM hI vyApta haiM / adhyakSa to mAtra apane ApameM apanA pariNamana karatA huA dekha rahA hai / isI prakAra jJAnAvaraNa karma hote haiM to ve una paugalika kArmANavargaNA skandhomeM hI vyApa kara hote haiM, jJAnI to apane ApameM apanA pariNamana karatA huA mAtra jAnatA hI hai| 113-tathA vaha DerI phArmakA adhyakSa kisI viruddha ho rahe kAma ko bhI jAna letA hai, vaha karatA nahIM hai / isI taraha jJAnI bhI rAga, dveSa Adi viruddha kAryoko bhI jAnatA hI hai, karatA nahIM hai, kyoMki use va vikArakA prakhara bhedavijJAna ho gayA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kartRkarmAdhikAraH (41) 115-jaise ki kumhAra miTTImaya ghaTa meM apanA koI dravya yA guNa nahIM rakha pAnA ! usa ghaTameM to miTTIkA dravya va miTTIkA guNa hI svayaM varnatA hai| ataH vaha kunhAra ghaTakA kartA vAstavameM hai hI nhiiN| isI prakAra AtmA pudgalamaya karmameM apanA koI guNa yA dravya rakha hI nahIM pAThA / karmameM to pudgalakA hI dravya va pudgalakA guNa hI svayaM vartatA hai / ataH AtmA jJAnAvaraNAdika karmakA kA vAstavameM hai hI nhiiN| isakA kAraNa yaha hai ki no padArtha anAdise jisa jisa dravya va guNameM bana rahA hai, vaha usImeM hI banatA hai, anya dravya yA anya guNa rUpameM se krAnta (parivartita) kabhI nahIM ho sakatA / vastutaH na to ajJAnI parabhAvakA kA hai aura na jJAnI parabhAvakA kA hai / ajJAnI kartApaneke vikalpako karatA hai, jJAnI kApaneke vikalpako nahIM krtaa| 116-phira bhI AtmavibhAva va pudgala karmameM nimittanaimittika bhAva hai| isa AdhArapara yadi yaha kaha diyA nAve ki AtmA pudgala karmakA kartA hai, to yaha mAna upacAra hai / jaise ki yuddha meM yuddha to yoddhA (sipAhI) loga karate haiM, ve hI yuddha pariNamanase pariNama rahe haiM, kintu rAjAke prasaGgase yaha kaha diyA jAtA hai ki rAjA yuddha kara rahA hai, rAjA to yuddha pariNamanase pariNama hI nahIM rahA / to yaha kahanA jaise upacAra hai| isI prakAra karmarUpase to podgalika kArmANavargaNAyeM pariNama rahI haiM, kintu zrAtmavibhAvake prasaGgAse yaha kaha diyA jAtA hai ki zrAtmA karma kara rahA hai, AtmA to karmapariNamanase pariNama hI nahIM rahA / to AtmA ne karma kiyA, AtmA karma karatA hai Adi kahanA saba upacAra hai| 117-jaise ki rAjA usa lar3AIke mukAvileko na grahaNa karatA hai, na yuddhavyApAra-rUpase pariNamatA hai, na yuddhako utpanna karatA hai, na nayA hI AdamI hathiyAra vagairaha kula vanA detA hai aura na yoddhAvoMko hathiyAroM ko bAMdha detA hai phira bhI "rAnA mukAbilA grahaNa karatA hai, yuddhavyApAra pariNamAtA hai, yuddha utpanna karatA hai, yoddhAvaoNko karatA hai, yoddhAvIko hathiyAroMko vAMdhatA hai" zrAdi kahanA upacAra hai / isI prakAra AtmA na Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) sahajAnandazAstramAlAyAM karmo ko grahaNa karatA hai, na karmIko pariNamAtA hai, na karmoMko utpanna karatA hai, na karmoM ko karatA hai aura na kamako vAMdhatA hai, phira bhI < 'AtmA karmoMko grahaNa karatA hai, karmako pariNamAtA hai, kamoMko utpanna karatA hai, kamoMko karatA hai, karmoko bAMdhatA hai" Adi kahanA upacAra hai / 118-- aura bhI dekho prajAjana yadi dopoMmeM lage to kaha diyA jAtA hai ki ina doSoM kA utpAdaka rAjA hai aura prajAjana guNoM meM lage to kaha diyA jAtA hai ki ina guNoM kA utpAdaka rAjA hai / yadyapi prajA ke doSa guNa prajAmeM hI vyApa kara rahate haiM, rAjAmeM vyApa kara nahIM rahate haiM, to bhI mAtra rAjya ke prasaGgakA AdhAra pAkara loka aisA kaha dete haiN| vaha saba upacAra se kahanA hai / isI prakAra pudgala dravyameM guNa doSa Ave to pudgala ke vyApyavyApaka bhAvase hI Ate haiM, kintu nIva bhAva vahAM nimittamAtra hai, isa prasaGgakA AdhAra pAkara loka aisA kaha dete haiM ki pudgala dravya guNa doSoMkA athavA pudgala dravyakA va usake guNakA utpAdaka AtmA hai / yaha saba upacAra mAtra kathana hai / * 116 - yahAM prazna hotA hai ki pudgala karmakA utpAdaka AtmA nahIM hai to kauna hai ? uttara - pudgala bhI dravya hai, ataH usameM bhI pariNamana zakti hai, so jIvabhAvakA nimitta pAkara yogya pudgala dravya svayaM pudgala karmarUpa pariNama jAtA hai| jaise ki kalazarUpase pariNata hone vAlI miTTI svayaM kalazarUpa pariNama jAtI hai / isa taraha pudgala karmakA kartA nizcayase vahI pudgala dravya huA / 120-- isI prasaGga meM yaha bhI prazna uTha sakatA hai ki jIvavibhAva ( rAgAdi) kA kartA kauna hai ? uttara- jIva bhI dravya hai, vaha bhI pariNamana svabhAvI hai | ataH karmodayako nimittamAtra pAkara jIva svayaM rAgAdi vibhAvarUpa pariNama jAtA hai| so yaha jIva jaba krodhameM upayukta hotA hai, taba yaha krodharUpa hotA hai. jaba mAnAdimeM upayukta hotA hai, taba mAnAdirUpa 1 jAtA hai / jaise ki garuDake dhyAna meM pariNata huA manuSya racayaM garuDa 1 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha karmAdhikAraH (43) kI taraha ceSTAvAlA ho jAtA hai / isa taraha nizcayase jIvavibhAvakA kartA jIva huaa| 121-yadi jIva jJAnI hai to vaha jJAnamayabhAvakA kartA hotA hai, di ajJAnI jIva hai to ajJAnamaya bhAvakA kartA honA hai, kyoMki jJAnI AtmAse jJAnamaya hI bhAva hote, ajJAnI AtmAse ajJAnamaya hI bhAva hote haiM / jaise ki suvarNase banane vAle AbhUSaNa suvarNamaya hI hote haiM maura lohese banane vAle kar3e Adi lohemaya hI hote haiN| 122-jIvakA pariNamana pudgala dravyase pRthak hai aura pudgala dravyakA pariNamana jIvase pRthaka hai| yadi nimittabhUta udaya-prApta pudgala karmake sAtha hI jIvakA rAgAdi pariNAma ho jAve to jIva va pudgala karma ina donoM meM hI rAgAdi ajJAnakA pariNamana honA cAhiye / jaise ki milAye gaye cUnA aura haldI ina donoMme lalAIkA pariNamana ho jAtA hai / kintu, yahAM to akele jIvame hI rAgAdi ajJAnakA pariNamana hotA hai, isase yaha vAta siddha hI hai ki jIvakA rAgAdi pariNamana nimittabhUta , pudgalakarmase pRthaka hI hai| 123-isI taraha yadi nimittabhUta rAgAdi ajJAna pariNata jIva ke sAtha hI pudgala dravyakA karma pariNamana ho jAya to pudgala dravya aura jIva ina donoMkA karmapariNamana honA par3egA / jaise ki milAye gaye haldI va cUnA ina donoMkA eka sAtha lalAIkA pariNamana ho jAtA hai| kintu karmatra pariNamana akele pudgala dravyakA hI hotA hai, ataH pudgala dravyakA karmapariNamana nimittabhUta jIvavibhAvase pRthaka hI hai| 124-athavA abhinna ka karmatAkA vikalpa bhI vyavahAranaya hai aura akartAkA abhiprAya nizcayanaya hai / tisa para bhI kartAkA vikalpa karanA yA akartAkA vikalpa karanA ye donoM nayapakSa haiM, donoM vikalpa indrajAlavat asAra haiM / jaise indrajAlakA rUpa raMga Adi saba dikhanemAtra ko hai, adhra va hai, isI prakAra ye bhI samasta vikalpa kalpanAmAtra haiM, adhruva haiN| jo ina donoM (samasta) prakArake vikalpose thAnesamasta nayapakSoMse pare ho Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) sahajAnandazAstramAlAyAM jAtA hai, vahI samayasArakA anubhava karatA hai / 125 - jisake niSpakSa tattvajJAnakA vikAsa hI samasta indrajAla ( vikalpajAla) ko naSTa kara detA hai, vaha caitanyamAtra teja maiM hU~ / isa paramapAriNAmika bhAvakA paricaya pA lene vAle jJAnIke parapadArtha ke parigrahaNa karane meM utsukatA nahIM rahatI hai, ataH vaha vasturatrarUpa va vikalpoMkA svarUpa hI jAnatA hai, kintu nitya udita cinmaya strabhAva meM upayukta hone se usa samaya vaha svayaM vijJAnaghanabhUta hai, ataH vaha kisI bhI nayapakSako grahaNa nahIM karanA / jaise ki bhagavAn kevala jJAnI deva vizva jJAtA hone se vastusvarUpa va vikalpAdi paryAyoMkA svarUpa hI jAnate haiM, kintu svayaM vijJAnaghanabhUta honeke kAraNa kisI bhI nayapakSa ke parigrahakA atyanta abhAva hai, ataH kisI bhI nayapakSako grahaNa nahIM karate / 126 - isa jIvake anAdise aba taka matijJAna zrutajJAnake pariNAma va pravAha rUpase cale Aye / so ye uThe to svabhAvameM se parantu mithyAtva ke udayavaza apane srotakA vilAsa chor3akara indriya va mana dvArase parake vilAsakI buddhimeM upayukta rahe, vikalpa jAla meM bhramaNa karate rahe / jaba prajJAvalase AtmAko jJAnAnandasvabhAvI nizcita kara letA hai, taba parase lauTa kara AtmA abhimukha hokara ye jJAna AtmavilAsa karate haiM va nirvikalpa hokara samayasAra (sva) kA saMvedana karate haiM / jaise ki samudra kA jala samudra meM zobhA detA hai, vahI jala ravike prakhara kiraNoMke saMyogavaza apane sthAnase cyuta hokara va saghana hokara yatra tatra vAdaloMke rUpameM ghUmatA rahatA hai | jaba vahI jala tarala svabhAva meM AtA hai, tava varasakara va samudra ke anukUla nimna patha se vaha kara samudra meM mila jAtA hai / iti kartRkarmAdhikAra samApta - 'puNyapApAdhikAra 127 -- isa taraha nimittanaimittika bhAva honepara bhI kevala eka Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyapApAdhikAra (45) kisI bhI vastupara dRSTi rahanese AtmA vastu-svarUpapara pahu~catA hai| jIva kevala apane pariNAmakA kartA hotA hai / jIvake vibhAva pariNAmako nimitta pAkara pudgala kArmANavargaNAyeM svayaM karmarUpa pariNama jAte haiN| pudgala dravya jo karmarUpa pariema jAte haiM, ve karma sabhI AtmasvabhAvake viruddha haiM, to bhI unameM jo prakRti par3I hai, usakI saMkSipta apekSAse ve do prakArake haiM, 1-zubha karma, 2-azubha krm| zubha karmakA apara nAma hai puNya karma, azubha karmakA apara nAma hai pApa karma / dekho haiM ye donoM karma hI, kintu jaise eka zUdrIke udarase utpanna hue do vAlaka haiM, ve kisI kAraNa janmate hI, gharase bichur3a jAya, unameM se eka to brAhmaNIke hAtha lage aura usake yahA~ pale aura dUsarA zUdrIke hAtha lage aura usake yahAM pale, to kula saMskAravaza donoM kI pravRtti bhinna bhinna ho jAtI hai / eka to "maiM brAhmaNa hU~ mujhe madirAse dUra hI rahanA cAhiye" isa taraha brAhmaNatvake abhimAnase madirAko dUrase hI chor3a detA hai aura dUsarA "mai zudra hU~" isa prakAra zUdratvake adhyavasAnase madirAse nitya snAna karatA hai, madirA ko pItA rahatA hai| haiM vAstavameM donoM zUdrase jAye va zUdra / puNya karmakI prakRti sAtAvikalpameM nimitta hone kI par3a jAtI hai va pApa karmakI prakRti asAtAvikalpameM nimitta par3a jAtI hai / vastutaH donoM kuzIla hI haiN| 128-jaise cAhe sonekI veDI ho aura cAhe lohekI ber3I ho, kaidIke liye donoM ekase hI vandhana haiN| isI prakAra cAhe puNyakarma ho aura cAhe pApa karma ho saMsArI jIvake liye donoM vandhana haiN| koI pharma kuzIla hai va koI karma suzola hai, aisA vipAkakI apekSA kahA jAtA hai, kintu jaba donoM karmoMkA kArya saMsArabhAva hai, taba koI kuzIla va koI suzIla aisA bheda kyoM ? sabhI karma kuzIla hI haiN| sabhI karmokA hetu ajJAnabhAva hai, sabhI karmoM kA svabhAva jar3apanA hai, sabhI karmAkA anubhava paudgalika hai, sabhI karma vandhamArga haiN| 126-zubha va azubha (puNya, pApa) donoM hI karma kuzIla haiM, inakA va inake kAraNarUpa vibhAvoMkA rAga va saMsarga chor3a denA cAhiye / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) sahajAnandazAstramAlAyAM jaise ki kareNu kuTTinI cAhe sundara vanI ho, cAhe asundara banI ho, kuzIla hai yAne dhokhA dekara girAne vAlI hai, ataH buddhimAna banaharatIko usakA rAga va saMsarga chor3a denA cAhiye / vanahastIko hathayAneke tiye zikArI loga banameM eka gar3hA khodakara usa para vAMsoMkI paMce vichAkara jamIna jaise ragavAle kAgajase maDhate haiM aura usapara eka vAMsa va kAgajoMkI sundara racanAmeM jhUThI hastinI taiyAra kara dete haiN| yaha jhUThI hastinI sundara bhI bane to bhI kuzIla hai yAne gar3ha meM girAnekI kAraNa hai| buddhimAna vanahastIko cAhiye isa kuzIla kareNukuTTinIkA na to mana se rAga kare aura na vacanase va kAyase saMsarga kare / isI prakAra puNya karma bhI dhokhA dekara gar3e me girAne vAlI hai va pApakarma to duHkha denekI prakRti vAlA hai hI, so donoM karma kuzIla haiN| inakA rAga va saMsarga nahIM karanA caahiye| 130-jaise ki vaha kareNu kuhinI sundara bhI ho va caTulamukhI bhI ho to bhI hastIko baMdhake liye khIMcane vAlI hai| isI prakAra koI karma (puNya kama) iSTabhoga samAgama dene vAlA ho va sukhakArI bhI ho to bhI jIvako vandhake liye khIMcane vAlA hai| ataH usakA bhI rAga saMsarga chor3a denA cAhiye / pApa karma bhI jIvako bandhake liye khIMcane vAlA hai, usakA bhI rAga na sasarga chor3a denA cAhiye / 131-sabhI prakArakA rAga hI nIvakA bandhana hai / jo rAgarahita hotA hai, vahI koMse mukta hotA hai / rAgarahita avasthA jJAnamaya avasthA hai / ataH jJAna hI mokSakA hetu hai / isa paramArthabhUta jJAnake vinA vrata va tapa bAlavata va cAlatapa kahalAte haiM / paramArthabhUta jJAnakI dRSTise rahita puruSa hI puNyakI cAha karate haiM va pApameM pravRtta hote haiN| ye sabhI karma mokSake kAraNakA AvaraNa karate haiN| jJAnakA samyaktva mokSakA kAraNa hai| yaha svabhAva parabhAvabhUta mithyAtva kamake udayase prakaTa nahIM ho paataa| jaise ki yadyapi zveta vastrakA svabhAva zvetapanA hai, to bhI parabhAvabhUta malake Anese prakaTa nahIM ho paataa| 132-jJAnakA jJAna mokSakA kAraNa hai / yaha svabhAva bhI parabhAva Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdhikAra (80) bhUta jJAnAvaraNa karmake udayase prakaTa nahIM ho pAtA / jaise ki zva eta vastra kA svacchatva svabhAva hai to bhI parabhAvabhUta malake Ane se vaha prakaTa nahI ho pAtA / 133 - jJAnakA cAritra bhI mokSakA hetu hai / yaha svabhAva bhI cAritra moha karmake udayase prakaTa nahIM ho pAtA / jaise ki zva eta vastrakA svabhAva svacchatA hai, kintu parabhAvabhUta malake se prakaTa nahIM ho pAte / ye tInoM tattva yAne samyagdarzana, (jJAnakA samyaktva), samyagjJAna ( jJAnakA jJAna), samyakcAritra ( jJAnakA cAritra) bhinna bhinna rUpameM mokSake kAraNa nahIM hai, kintu eka rUpa meM mokSake kAraNa haiM / ataH abhedavivakSA meM jJAna hI mokSakA kAraNa hai / isa jJAnake vikAsa ke bAdhaka nimitta sabhI karma haiM / taH sabhI karmoMkA tyAga kara denA cAhiye / karmoMkA tyAga yahI hai ki karma ke hetubhUna jIvakarma (vibhAva) meM va karma ke phalabhUta pariNAma meM va iSTa samAgamame rAga va saMsarga na kare / iti puNyapApAdhikAra samApta 3. zrAkhavAdhikAra 134 -- puNya pApake Asrava (Ane) kA kAraNa rAga, dveSa, moha, bhAva hai / ina dono prakArake yAne karmAsrava va jIvAsrava (rAgAdibhAva ) kA nirodha jJAnabhAva se hotA hai | jJAnabhAva ke abhAva meM ajJAnamaya bhAva hotA hai, jo rAga, dveSa, moha, bhAvake samparka meM bhAva hotA hai, vaha saba ajJAnama bhAva hai / yaha ajJAnamaya bhAva zrAtmAko karma karaneke liye prerita karatA hai / jaise ki cumbaka pattharake samparka meM jAyamAna prabhAva lohekI sUcIko kapita hone ko prerita karatA hai / 1 134 - aura, jaise cumbaka patthara haTa jAya to usa viyogase hone vAlI sthiti lohekI sUcIko sthita rahane detI hai / isI prakAra rAgAdi va se bhinna svabhAvI caitanyamAtra AtmA ke vivekase hone vAlA jJAnamaya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) sahajAnandazAstramAlAyAM bhAva AtmAko svabhAvase hI karma karanekI utsukatAke abhAvakI sthitiko sthApita karatA hai / so rAgAdisaMkIrNa bhAva AtmAko kartutvameM preraka honese vandhaka hai va rAgAdise asaMkIrNabhAva yAne jJAnamaya bhAva ravabhAvakA udbhAsaka honese kevala jJAyaka hai, bandhaka nahIM honaa| 136-jaise pakA phala per3ake heThalase gira jAya to phira ]Thalake sambandhako prApta nahIM hotaa| isI prakAra no karmabhAva athavA karmodayaja bhAva sthAnase viyukta huA, vaha phira jIvameM sambandhako prApta nahIM hotaa| isa taraha jJAnamaya bhAva rAgAdise asaMkIrNa ho jAtA hai| 137-ajJAna avasthAmeM jo karma baddha ho gaye the, ve jJAnI jIvake AtmAke sAtha vAdameM bhI kucha samaya taka rahate haiM, kintu ve aba aise haiM jaise ki par3A huA miTTIkA piNDa / par3A huA miTTIkA piNDa kucha vibhAvakA kAraNa nahIM honA / isI taraha ve karma karmANazarIrase hI vadhe haiM yAne kArmANapiNDa hai, vaha upayogase yA jJAnI AtmAse nahIM baMdhA hai| tAtparya yaha hai ki jahAM vAstrava dUra huA ki dravyAsrava to svata: ho bhinna thA, aba AtmA nirAsava hA gayA, zuddha jJAyaka ho gyaa| 138-yadyapi kisI avasthA (guNasthAna) taka jJAnI jIvake bhI karma-vandha hotA hai, parantu vaha jJAnIkI dazAke kAraNa nahIM, kintu usa jIvake jo rAga vibhAva zeSa hai, usake kAraNa | vaha rAga buddhipUrvaka nahIM hai, isaliye AsavakA nipedha hai, kintu vaha jJAna-dazA jaghanya hai, isase anumAna hotA hai ki abuddhipUrvaka vibhAva kalaGka avazya hai, yahI Asrava kA vahAM hetu hai / ataH taba taka apaneko jJAnabhAvanA honA cAhiye java tava ki pUrNa jJAnaghana ho jAya / yahAM para AzaMkA hotI hai ki java usake avRddhipUrvaka vipAka hai, vaddha karmokA sattva hai, usakA bhI to udaya hogA, taba usa jJAnIko nirAsrava kyoM kahA gayA ? samAdhAna yaha hai ki jaise kisI puruSakA vAlA strIse vivAha huA to isa avasthAmeM to vaha upabhoga ke yogya hotI hI nahIM / java yaha vAlA taruNa avasthA pAvegI tava puruSake rAgAnusAra upabhogane yogya hogii| isa avasthAmeM yadi purupake vairAgyabhAva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsravAdhikAra (46) ve taba vaha nirupabhoga hI raha gaI / isI prakAra jina karmoM kA bandha majJAna avasthAmeM huA una koMkA sattva to isa samaya hai, kintu ve karma pAnAnubhavake yogya to tava hoge java unakA udayakAla aavegaa| jaba nakA udayakAla AvegA usa samaya AtmAke rAgabhAvake anusAra vipAanubhavake yogya hoge| yadi usa samaya AtmA tatva-jJAnake balase verAgabhAvake unmukha rahA, taba ve karma nirupabhoga hokara hI khira jaaNyge| prathavA jo udayameM AveMge ve jIvibhAva rAga, dvaSa, mohakA nimitta hI pAveMge, to ve navIna Asravake kaise kAraNa hoge? athavA jo nIva cauthe va cauthese Upara 10 ve guNasthAna taka jisa guNasthAnameM hai usake jJAna vairAgyake anusAra anantAnuvandhI Adi kokA bandha hotA hI nhiiN| 136-rAgAdibhAvAsabake vinA navIna karmokA bandha nahIM hotaa| ho tattvajJa AtmA hI kadAcit tattvajJatAse cyuta ho jAya to rAgAdibhAva kA nimitta pAkara pUrvabaddha karmodaya Anara vandhakA kAraNa ho jaaygaa| athavA jo jIva zuddha tattvaka paricayase dUra haiM, una bahimukha nAvoMke pUrvabaddha karmodaya navIna karmavandhoMko karate haiN| so jaise kisI puruSane bhojana kiyA taba vaha peTa meM gayA bhojana udarAgnikA nimitta pAkara mA~sa, vasA, rudhira Adi aneka rUpa pariNama jAtA hai| isI prakAra ajJAnI jIvake athavA tattvajJAnase, cyuta hue jIvake kamavipAkameM no karma baMdhate haiM ve rAgAdi bhAvake anusAra jJAnAvaraNAdi aneka prakArameM pariNama jAve haiN| jisa tattvajJAnake abhAvame karmavandha hotA hai vaha tattvajJAna zuddhanayake Azayase prakaTa hotA hai, ataH mumukSavoMko nija zuddha AtmAko abhedarUpa meM grahaNa karane vAle zuddhanayase cyuta nahIM honA cAhiye / nirvikalpa samAdhimeM zuddhanayakA Azaya svayaM chUTa jAtA hai, vaha to zuddhanayakA phala iti pAnavAdhikAra samApta Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) samayasAradRSTAntamama saMvarAdhikAra 140-pAsabake nirodhako saMvara kahate haiM / saMgharakA mUla viparItaAzaya rahita na hai / bhedavijJAnake prasaGgAmeM jo vAteM AtI hai ve 44AtmA, bhAvakarma, dravyakarma va nokarma (shaariiraadi)| yahAM yaha jisa dRSTimeM dikhe ki AtmAmeM (upayogameM) hI AtmA hai, isameM krodhAdi bhAvakarma, zAnAvaraNAdi dravyakarma va zarIrAdi nokarma nahIM haiM aura na inameM zuddha AtmA hai| khuda hI AhAra hai va khuda hI Adheya hai| jaise ki AkAza dravya AkAzameM hI pratiSThita hai, usameM parakI na adhAratA hai aura na AdheyatA hai / isI prakAra jJAnameM kaho yA abhedanayase AtmAmeM kaho, khudameM khudakI uThAdhAratA hai va khudakI AdheyatA hai / yahAM mukhyarUpase yaha bhedavijJAna dRSTi meM lenA hai ki krodha AdimeM upayoga nahIM, upayogameM krodhAdi nahIM, krodhAdi RdhyatAdisvarUpameM hai, jJAna jAnatAsvarUpameM hai| isa bhedavijJAna valase krodhAdiko heya va jJAnako upAdeya dekhA jAnA hai| isake prasAdase upAdeyatAkA bhI vikalpa chUTakara zuddha AtmAkI upalabdhi hotI hai, zuddhAtmAkI upalabdhise rAga, dveSa, mohakA prabhAva hotA hai, yahI avasthA saMvara tattva hai| __141-jisa AtmAke ukta prakArase bhedavijJAna ho jAtA hai, usake aisA dRr3hanama avavodha rahatA hai ki jaise tIvra saMtapta agnimeM tapAyA gayA bhI sonA apane suvarNapaneko nahIM tyAgatA isI prakAra tIvra kamavipAkase yukta honepara bhI jJAna apane jJAnasvabhAvako nahIM tyAgatA / yadi tyAga de to vastu to svabhAvamAtra hai svabhAvake tyAgate hI vastukA nAza ho jaaygaa| aisA nAnatA humA karmase AkrAnta honepara bhI jJAnI rAga, dveSa, mohako prApta nahIM hotA apitu zuddha mAtmAko hI prApta hotA hai| 142-yahAM AzaMkA ho sakatI hai ki AtmA to isa samaya parokSa hai, usakA dhyAna kaise kiyA jA sakatA hai ? samAdhAna yaha hai ki parokSa bhI koI rUpI padArtha parake upadezase likhe gaye rUpako dekhakara jaise Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijarAdhikArA 1 Chang koI puruSa jAna letA hai, vaise hI upadezAdise "maiMne jIva dekhA lAjA ityAdi rUpase avadhArita kara liyA jAtA hai| tathA svasaMvedana rUpa bhAvajJAna yadyapi kevalajJAnakI apekSA parokSe hai to bhI indriyajabhya savikalpa jJAnakI apekSA tA pratyakSa hai hI / athavA pahile samaya meM bhI to isI prakriyA se AtmAko grahaNa karate the / divya dhvanike dvArA athavA anya upadezAdise to kevala kucha kahA ho to jAtA thA, grahaNa karanA to svasaMvedana jJAnase hI hotA thA / isa zuddhAtmatattvakI upalabdhise midhyAtvAdi bhAvoMkA abhAva hai / usakA abhAva hone para rAgAdikA abhAva hotA hai| usake abhAva hone para karmakA abhAva ho jAtA hai / usaka abhAva hone para zarIrakA abhAva ho jAtA hai | zarIrakA abhAva hone para saMsArakA abhAva hotA hai / saMsAra hI duHkha hai saMsAra ke abhAva me sarva duHkhoM kA abhAva hai / yahA~ zuddhAtmatatvakI upalabdhikA mUla kAraNa bhedavijJAna hai / ataH sarvayatna se bhedavijJAnakI bhAvanA karanA cAhiye / iti saMvarAdhikAra samApta nirjarAdhikAra 1 143 - vikAra ke jhar3aneko nirjarA kahate haiM / nirjarA do prakAra kI hai (1) bhAva nirjarA, (2) dravya nirjarA / jJAnI nIvake nirjarA to saMvara pUrvaka hotI hai aura ajJAnI jIvake nirjarA bandhapUrvaka hotI hai arthAt jJAnI jIvake karmanirjarA va bhAvanirjarA (vibhAvakA hokara vyaya honA) anya bandhako nahIM bar3hAtI kintu midhyAdRSTi ke karmanirjarA (udaya yA udIraNA) va bhAvanirjarA (vibhAvakA unmagna hokara nimagna honA) anya karma bandhakA kAraNa bana jAtI hai / jaise ki hAthIkA snAna aura dhUla cipaTanekA kAraNa hI bana jAtA hai aura hAthI sUr3hoMse dhUla grahaNa kara kara sAre zarIrako dhUsarita kara detA hai / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAradRSTAntamarma 144-tathA, jaise koI taskara (cora) kotavAlake dvArA giraphtAra ho jAya antameM maraNAdikA kleza sunA diyA nAya to yadyapi yaha taskara maraNAdika nahIM cAhatA hai to bhI maraNAdikA anubhava karatA hI hai / isI prakAra samyagdRSTi nIva yadyapi AtmIya sukhako upAdeya va viSaya sukhako heya.jAnatA hai to bhI karmavipAkarUpI kotavAla dvArA giraphtAra huzrA yaha vinA ratike viSaya sukhAdikA anubhava karatA hai| isI kAraNa jJAnIkI yaha nirjarA athavA upabhoga bandhake liye nahIM hotA, pratyuta nirjarAke nimitta hI hotA hai| 145-jaise ki viSakA pAna janaralI maraNakA kAraNa hotA hai, lekina viSavaidya viSakA pAna karatA huA bhI maMtra auSadhi AdikI sAmarthyase maraNako prApta nahIM hotA / isI prakAra pudgala karmakA udaya ajJAnI jIvake rAgakA sadbhAva honese vandhakA kAraNa hotA hai, lekina jJAnI jIvake rAgAdi ajJAnamaya bhAva na honese jJAnake sAmarthyasa pudgala karmakA udaya bhogatA huA bhI vandhako prApta nahIM hotaa| 146-tathA jaise koI puruSa rogake pratIkArake nimitta madyameM madyakI virodhI kucha auSadhi DAlakara pItA hai to vaha madyapAnake rAgake abhAvake kAraNa matavAlA nahIM hotaa| isI prakAra karmavipAkana vedanAke pratIkArake nimitta tattvapratItisahita vartakara paJcandriyake viSayabhUta bhojanAdi pudgala dravyake upabhoga honepara bhI tattvajJAnI upabhogamai pratItimeM to sarvathA rAgakA abhAva honese va caryA meM yathAyogya rAgakA abhAva honese matavAlA nahIM hotaa| 147-tathA, jaise kisIke ghara vivAhAdi prakaraNa (function) meM dUsare gharase Aye hue purupake bhI vivAhAdi prakaraNameM karane yogya ceSTA hotI hai to bhI usa prakaraNakA rAga na honese vaha aprAkaraNika hai| isI prakAra nirvikAra nija zuddhAtma tattvakA pratyaya karane vAlA jJAnI apane gaNasthAnake yogya pancendriyake viSayoMko sevatA huA bhI usa vRttikA na honese asevaka hai / aura, vivAhake ghara vAlA puruSa kAryavyAsadgAse Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjarAdhikAra . (53) gItAdi vivAha ceSTA ko nahIM kara rahA hai to bhI vivAha prakaraNakA rAga honese vaha prAkaraNika hai / isI prakAra ajJAnI jIva upabhoga na milane se yA anya kAryavyAsaGgase viSayako na bhI sevatA ho to bhI vaha sevaka hai / 148 - samyagdRSTi jIvake pUrvavaddha karmavipAkase rAga vibhAva AtA hai to bhI vaha yahI jAnanA hai ki yaha karmodayanimittaka bhAva hai, merA svabhAva nahIM, maiM to zuddha jJAyaka bhAvamAtra hU~ / jaise ki sphaTika pApAraNa meM para DAkakI upAdhise utpanna jo lAlimAdi hai vaha zrIpAdhikabhAva hai, sphaTikakA svabhAva bhAva nahIM hai, vaha to nijasvacchatAmaya hai / 146- AtmAkA vizuddha svabhAva hI AtmAkA utkRSTa pada hai / samasta sthira (vinAzika) bhAvoMko yAne dravyakarma va bhAvakarma (vibhAva) ko chor3a karake eka isa hI eka jJAnabhAvakA avalambana karanA cAhiye / yadyapi isa jJAnabhAvake matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna va kevalajJAna ye saba pariNamana haiM, kintu vaha saba nizcayase eka hI pada hai / jaise meghapaTalakA kama adhika zrAvaraNa honeke kAraNa sUryako bhI prakAzabheda hote haiM, prakAzabhedoMke kAraNa sUrya meM bheda nahIM ho jAtA, sUrya to eka hI hai, balki ve prakAzameda bhI sUryakI ekatA kA hI saketa karAte haiN| isI prakAra karmapaTalakA kama adhika AvaraNa honeke kAraNa jJAnake bhI jAnanabheda hote haiM kintu una jJAnAtizaya bhedoMke kAraNa jJAnasvabhAvameM bheda nahIM ho jAtA, jJAnasvabhAva to vahI eka hai| balki ve jJAnAtizayabheda bhI jJAnasvabhAvakI ekatAkA saMketa karate haiM / 150 - jaise eka ratnAkara samudrameM choTI bar3I aneka lahareM uThatI haiM ve saba eka jalarUpa hI haiN| isI taraha yaha caitanya ratnAkara eka hI hai, isameM karmake nimittase jJAnake aneka bheda apane Apa vyaktirUpa hokara prakaTa hote haiM, ve vyaktiyAM eka jJAnarUpa hI haiM / 151-- jisa zrAtmAne isa nija jJAyaka svabhAvakA paricaya kiyA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) samayasAradRSTAntamarma usake icchAbhAvarUpa ajJAnamayabhAva nahIM rahatA aura isI kAraNa vadda anya padArthoMkA va parabhAvoMkA jJAtA to rahatA hai kintu jJaya padArthameM sanmaya nahIM hotA ataH vaha niSparigraha hotA hai| jaise ki darpaNameM jo prativimba hai usakA dekhane vAlA jJAtA to rahatA kintu usa prativimbase tanmaya nahIM ho jAtA / isa taraha yaha jJAnI puNya (zubhopayogarUpa dharma) kA, pApa (viSaya kapAya rUpa adharma) kA, azanapAnakA, upabhogakA jJAyaka rahatA hai, parigrahI nahIM hotA hai| 152-jJAnI jIva na baMdhake nimittabhUta rAgAdibhAvomeM rAga karatA hai aura na upabhogake nimittabhUna sukha duHkhAdika bhAvoM meM rAga karatA hai| yahAM yaha vizeSa dhyAna denekI bAta hai ki bandhake nimittabhUna bhAva to jJAnIke hotA hI nahIM, upabhogakA nimittabhUta bhAva kadAcit hotA hai| mAtparya yaha hai ki bhoganimitta thor3A pApa to jJAnIke kadAcita ho jAtA hai so vahAM bhI jJAna va vairAgyake sAmathyese avandha rahatA hai, vandhanimittabhUna mithyAtvAdi bhAva to hote hI nahIM haiM / niSprayojana apadhyAna vandha nimittabhUna bhAva hai / jJAnI yaha pApa nahIM bAMdhatA, jaise ki isa apadhyAnase zAlimatsya bahuta pApa bAMdhatA hai| 153-jJAnI jIvake upabhoga karmame rAga rasa nahIM AtA ataH jJAnI parigraha bhAvako prApta nahIM hotaa| jaise ki jo vastra lodha phiTakarIse nahIM bhigoyA hai usapara raMgakA mela vAhara hI loTatA hai, vastrameM dRr3ha jamatA nahIM hai| 154-jJAnI jIva samasta rAga rasase dUra rahaneke svabhAva vAlA hai ataH upabhoga athavA karmake madhya par3A huA bhI upabhoga athavA karmase , lipta nahIM hotA hai| jaise ki suvarNa kIcar3a athavA saMgase chuTe rahane ke svabhAva vAlA hai ataH vaha kIcar3a athavA saMgase lipta nahIM hotA hai| 155-ajJAnI nIva rAgarasase lipta honekI prakRti vAlA hai ataH upabhoga athavA kamake madhya par3A huA kamase lipta ho jAtA hai| ki lohA kIcar3a athavA jaMgase lipta ho leneke svabhAva vAlA hai Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' nirjarAdhikAra (55) ataH vaha kIcar3a athavA naMgase lipta ho jAtA hai| 156-jaise dhauMkanI dvArA Agase dhauMka gaye sidUra va zIsA sahita lohA puNyodaya honepara kiTTa kAlikA mailase rahita hokara suvarNa ho jAtA hai| isI prakAra tapasyA rUpI dhauMkanI dvArA dhyAnarUpI agnise ghauMkA gayA yAne tapAyA gayA ratnatrayakI auSadhi sahita yaha lohAsthAnIya yaha jIva kidRsthAnIya karma va kAlikAsthAnIya rAgAdibhAvase rahita hokara mukta ho jAtA hai| 157-paradravyakA upabhoga jJAnIke ajJAnamaya bhAvako utpanna nahIM kara sakatA, kyoMki parapadArtha anya parake bhAva banAnemeM kAraNa nahIM hai / jJAnI ho yadi jJAnabhAvase cyuna hokara ajJAnI rUpase pariNamane lage vo cAhe paradravya bhoge yA na bhoge svayaM ajJAnarUpa ho gyaa| isa kAraNa yaha bAta susiddha hai ki jJAnI jIvake parake aparAdhase yAne upabhogake kAraNa bandha nahIM hotA kintu jaba vandha hogA taba svake aparAdhase hogaa| jaise ki zakha jIvakA zarIra zvata hai vaha kaise hI para dravya (kAlo, pAlI miTTI Adi) ko bhoge usase vaha kAlA nahIM ho sktaa| hAM vahI zaMkha zarIra yadi vanapaneko chor3a kara kAle rUpa meM pariNama jAve to vaha para dravya ko bhoge yA na bhoge svayaM kAlA ho jaaygaa| 158- ajJAnI jIva AgAmI puNya sukha cAhaneke liye vrata, tapa Adi karatA hai to usase upArjita pApAnuvandhI puNya bhaviSyameM bhogoMko detA hai / jaise ki koI purupa AjIvikAke liye rAjAkI sevA karatA hai to rAjA use AjIvikA detA hai| 156-prathayA koI jJAnI jIva nirvikalpa samAdhike abhAvameM viSaya kapAyakI ApadAse bacane ke liye vrata, zIla, upavAsa, tapa Adi karatA hai| vaha puNyasukhakI cAhase nahIM karatA hai| so usake yadyapi puNyavandha hotA hai kintu AgAmI bhavameM usake udayakAlameM bhI vaha jJAnI hotA huA rAgAdi phalako nahIM pAtA aura mile hue puNya samAgamase virakta ho mokSamArgakA sevana karatA hai| jaise ki bharata cakravartI, Adi Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) samayasAradRSTAntamarma mahApuruSoMne kiyA hai| 160-jJAnI jIva karmakA phala hI nahIM cAhate, isaliye kadAcit jJAnIko pUrvArjita karmavipAkako bhoganA bhI par3e to usa samaya hone vAlI ceSTAkA koI phala nahIM cAhatA aura 'aisI ceSTA ho yaha bhI nahIM cAhatA, yahI kAraNa hai ki vaha karma yA kriyAphalako nahIM denI hai| athavA, no karmakA phala nahIM cAhatA use pharma phala nahIM dete / jaise koI puruSa naukarIke liye rAjAkI sevA karatA hai to rAjA use naukarI (vetana) detA hai aura jo naukarIkI cAise rAjAkI sevA nahIM karatA hai use rAjA naukarI nahIM detA hai| 161-jJAnI nIva sarva bhayoMse rahita hote haiM, kyoMki unake pAtmA va para dravyoMke svarUpasattvakI dRr3ha pratIti hotI hai| yahI kAraNa hai ki ve sadA niHzaGka rahate haiM aura kadAcit ghora upasarga va parISaha bhI pA jAya vo bhI jJAnI jJAnopAsanAse cigate nhiiN| jaise ki pANDava bhAdi mahApuruSa kaThina upasarga Ane para bhI nahIM cige| 162-jJAnI nIva karmaphaloMkI (sukhoMkI) vAJchA nahIM karate haiM, kyoMki unheM svarUpasattvakI dRr3ha pratIti hai, Anandamaya AtmA hai usake avalambanase hI zuddha AnandavikAsake honekA unake vizada anubhava hai| upasarga yA pArAma suvidhA hone para bhI jJAnopAsanAse nahIM cigate haiN| jaise ki anantamatI kitane hI phusalAye nAne athavA nAr3e nAne para bhI viSaya sukhakI ora nahIM gii| 163-pramatta jJAnI jIvakI ruci ratnatraya bhAvakI ora rahatI hai, jisase ve ratnatrayase viruddha bhAvo (vedanAoM) me kheda mAnakara adhIra nahIM hote aura na ralatrayadhArI antarAtmAvoMkI sevAmeM glAni karate / jaise ki uhAyana rAjAne sAdhukI rucise, glAnirahita hokara sevA kii| 164-jJAnI jIvakI nija zuddha pAtmatattvameM pratIti, jJApti va caryAkI bhAvanA hotI hai jisake valase vaha zubhAzubha bhAvoM meM va kudeva, , kuguruvoM meM saMmohita nahIM hotA, jaise ki brahmA Adike va Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nijerAdhikAra (57) paccIsaveM tIrthaGkarake dRzya dikhAnepara bhI revatI rAnI saMmohita nahIM huii| ____165-jJAnI jIva zuddhAtmabhaktike kAraNa rAgAdi bhAvoMko dUra karatA hai va vyavahAra meM kisI ajJAnI puruSa dvArA hone vAle dharmApavAdako pracalita nahIM hone detaa| yaha dharmApavAda kaI tarIkoMse dUra kiyA jAtA hai, jaise ki jinendrabhakta seThane vratIbheSameM rahane vAle Thagake dvArA hone vAle dharmApavAdako usako niSkalaGka sAvita karake dUra kiyA, jaise kaI prAcAryona bhraSTa sAdhuvoMko saMgha-bAhya karake dharmApavAdako dUra kiyA ityaadi| 166-samyagdRSTi puruSa karmavipAkavaza kadAcit svayaM unmArgameM jAve to bhedavijJAnake valase zuddhAtmatattvakI bhAvanAmeM citta sthira karake svayaMko sanmArgameM lagAtA hai aura anya koI unmArgameM (viSayakaSAyAdivRttimeM) patita hotA ho to use tattvopadeza Adi dvArA sanmArgameM lagAte haiM / jaise vAriSeNa munine tyakta parigrahake dikhAnekI ghaTanA batAkara puSpahAla muniko sanmArgameM sthita kiyaa| 167-jJAnI jIvake zuddha svarUpake prati apUrva vAtsalya hotA hai aura isI kAraNa vyavahArameM AtmasAdhanAke pravartaka dharmAtmAjanoMmeM bhI vAtsalya rahatA hai, jisa bhAvake kAraNa tattvabhAvanA dvArA apane vibhAva rUpa upasargoM ko dUra karatA hai aura prayatnapUrvaka anya dhamijanoMke upasarga va klezako dUra karatA hai| jaise zrI viSNukumAra munivarane apanAcArya Adi 701 muniyoMke upasargako dUra karAyA thaa| 168-jJAnI antaHkriyA va vahiHkriyA dvArA AtmAkA va nija zAsanakA prabhAvaka hI hotA hai| vaha zuddhAtma-bhAvanAke balase rAga dveSAdi pariNatiyoMko dUra karake apanA prabhAvaka to hotA hI hai sAtha hI usakI mudrA va zubha ceSTAoMse lokameM bhI dharmaprabhAvanAkA nimitta hotA hai| jaise munivara vanakumArane apane yogameM sthiratA kI jisake prasAdase rAnakRta khaGgakA AkramaNa bhI phUla bana gayA, tathA jaise munivara mAnatuMga Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) samayasAradRSTAntamarma Adike aneka atizayoMne jinazAsanakI prabhAvanA kI |rltrykii prApti atIva durlabha hai / isake hI prasAdase karmokI nirjarA hotI hai| saMvara pUrvaka nirjarA mokSatattvakA kAraNa hai| ratnatrayake viparIta bhAvameM yAne midhyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritrakI vartanAmeM karmavandha hai, yaha saMsArakA kAraNa hai| ataH saMsArake kAraNoMse haTakara mokSamArgake laganeke pariNAmameM yatla karanA cAhiye yAne zuddhAtmAkA Azraya karanA caahiye| iti nirjarAdhikAra samApta vandhAdhikAra 166-karmabandhakA kAraNa kyA hai aura vaha kaise miTe ? yaha rahasya nAnanA bahuna Avazyaka cIja hai| yahAM karmavandhake kAraNako eka dRSTAnta dvArA prakaTa kiyA jAtA hai| jaise eka malla apane zarIrameM tela lagAkara hAthameM talavAra lekara zastrAbhyAsake liye dhUlavAle akhAr3e meM kUdatA hai aura vahAM kadalI Adi per3oMkA talavArame ghAta karatA hai| kucha samaya isa vyAyAma kara lenepara usake dehameM dhUla bahutasI cipaTa jAtI hai| yahAM vicAra kareM ki usa mallake dehameM dhUla asanameM kisa kAraName cipaTa gaI / isI prakAra vicAra karane ke liye zAntikA dRSTikoNa leve| yaha maMsArI jIva rAgAdimeM upayoga lagAkara mana, vacana. kAyakA yoga karake bAhya mAdhanoMka Azrayase kArmANavargaNAoMkari vyApa saMsArameM sacitta acitta parigrahakA saMgraha, saMhAra karatA hai aura pariNAma svarUpa karmame baMdha jAnA hai| aba yahAM vicAra kareM ki kyA (1) sacittAdi padArthokA saMhArAdi kiyA isase karma baMdhA ? (0) kyA bAhya sAdhanoMke kAraNa karma baMdhA ? (3) kyA mana vacana kAyake yogase karma baMdhA (4) kyA kArmANavargaNAoMse bhare saMsArameM rahane ke kAraNa karma baMdhA ? jaise ki dRSTAnta meM pacA ho sakatA hai ki (1) kyA kadalI Adi vRkSoMkA pAta honese dehameM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhAdhikAra (56) dhUla cipakI ? (2) kyA talavAra hAthameM honeke kAraNa dhUla cipakI ? (3) kyA vyAyAma vyApAra karanese dhUla cipakI ? (4) kyA dhUla bhare akhAr3e meM rahanese dhUla cipakI ? 170-ukta praznoMpara vicAra karanese yaha samAdhAna hotA hai ki sacitta padArtha (prANI) ke ghAtase karma nahIM baMdhatA, kyoMki yadi prANighAtase karma baMdhatA ho to IryA samiti (prANirakSA karate hue) se calate hue sAdhuke pada-talameM koI sUkSma jantu A jAya va usakA ghAta ho jAya no vahAM bhI usa kAraNase vandha honA cAhiye kintu sAdhuke to tatkRta bandha hotA nahIM / jaise ki yadi kadalI Adi vRkSake ghAtase yadi dhUla cipaTatI ho to dUsarA malla bhI so jo ki jarA bhI taila dehameM nahIM lagAye hue hai, usI prakAra vyAyAmame kadalI Adi vRkSakA ghAta kara rahA hai / usaka dehameM kyoM nahIM dhUla cipaTatI ? isase siddha hai ki jaise kadalI 'ghAtake kAraNa dhUla nahIM cipaTatI isI prakAra citta-ghAtase karmabandha nahIM hotaa| 171-bAhya sAdhana (makAna Adi) ke kAraNa bhI karmavandha nahIM hotA, kyoki yahi vAhya upakaraNa, sAdhana Adike kAraNa karmavandha hotA to sayogI jina athavA tIrthakara bhagavAnake samavasaraNameM to gandhakuTI Adi kisane vaibhava rahate haiM, phira unake karmabandha kyoM nahIM hotA? jaise ki talavAra Adi zastra hAthame honese yadi dhUla cipaTI hotI to dUsarA malla bhI to jo dehameM tela nahIM lagAye hue hai usI prakAra talavAra hAthame lekara vyAyAma karatA hai usake dhUla kyo nahIM cipaTatI ? isase siddha hai ki jaise talavAra Adi upakaraNoke kAraNa dhUla nahIM cipaTatI isI prakAra . bAhya sAdhanoke kAraNa jIvake kamavandha nahIM hotaa| 172-mana vacana kAyake halana calanase bhI kamavandha nahIM hotA, kyoMki yadi yogase karmavandha ho jAtA hotA to sayogijina bhagavAnake bhI vo vihAra, divyadhvani Adike nimitta yoga hotA hai, unake karmabandha kyoM na hotA? jaise ki yadi vyAyAmake vyApArase yadi dhUla cipaTatI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) samayasAradRSTAntamarma hotI to dUsarA malla bhI to jo dehameM taila nahIM lagAye hue hai, usI prakAra vyAyAmakI ceSTA karatA hai usake dhUla kyoM nahIM cipaTatI? isase siddha hai ki jaise vyAyAma ceSTAke kAraNa dhUla nahIM cipaTatI isI prakAra mana, vacana, kAyake yoga (halana calana) ke kAraNa karma-bandha nahIM hotaa| 173-kArmANavargaNAoMse vyApta lokameM rahaneke kAraNa bhI karmabandha nahIM hotA, kyoMki yadi kArmANavargagaNAvyApta lokameM rahaneke kAraNa karmavandha huA karatA to siddha bhagavAna bhI to lokameM haiM unake karmavandha kyoM nahIM ho jAtA / jaise ki dhUla bhare akhAr3emeM jAnese dhUla cipaTatI hotI to dUsarA malla bhI no jisake ki dehameM taila nahIM lagA hai, usI dhUla bhare akhAr3emeM vyAyAma karatA hai, usake dhUla kyoM nahIM cipaTatI ? isase siddha hai ki jaise dhUla bhare akhAr3emeM jAnese dhUla nahIM cipaTatI isI prakAra kArmANavargaNAvyApta lokameM rahanese karma nahIM bNdhtaa| 174-aba kevala jijJAsA eka yahI raha jAtI hai ki Akhira karmavandha kisa kAraNase hotA? jaise ki dRSTAntameM avaziSTa jijJAsA yahI raha jAtI ki Akhira usa mallake dhUla kisa kAraNase cipaTI ? samAdhAna yaha hai ki jaise dehameM sneha (tela) laganeke kAraNa usa mallake vahAM dhUla cipaTa gaI, isI prakAra sneha (rAgAdivibhAva) honeke kAraNa jIvake karmavandha ho jAtA hai / yaho itanA vizeSa nAnanA ki mAtra rAgase karmavandha sAdhAraNa hotA hai, kintu rAgameM rAga honese athavA rAgAdiko upayoga bhUmimeM le jAnese karmabandha vizeSa hotA hai| karmavandhakI vizeSatA saMsArakA mUla hai / ukta sAdhAraNa karmavandha saMsAravRddhikA kAraNa nahIM, kintu alpakAlameM usakI bhI nirjarA hokara nirjarA ho hI jaaygii| 175-rAgAdi pariNAmako upayoga bhUmimeM le AnA hI ajJAna pariNAma hai ! ajJAna pariNAma karmavandhakA kAraNa hai| jaise ki koI * yaha mAnatA hai ki maiM para jIvoMko mAratA hU~ yA para nIvA~se maiM mArA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhAdhikAra ( 61 ) jAtA hU~, aisA vikalpa karanA ajJAna hai / yaha ajJAna jinake hai ve midhyAdRSTi haiM, jinake yaha ajJAna nahIM ve samyagdRSTi haiM / 176 - yaha vikalpa ajJAna kyoM hai ? samAdhAna - cUMki anya dravya kisI anya dravyakI pariNati nahIM kara sakatA, so koI jIva kisI jIvako na mAra sakatA na koI kisIse mArA jAtA, isa kAraNa ukta vikalpa jJAna hai / jaise koI jIva maratA hai to vaha apane bhAvakI AyukSayase hI to maratA hai, yadi usake AyukA kSaya na ho to marA saMbhava hI nahIM hai | kisIkI Ayuko na to tuma hara sakate ho aura na tumhArI Ayuko anya koI hara sakatA hai / phira jo vAta kI nahIM jA sakatI usa bAtakA adhyavasAya karanA ajJAna nahIM to aura kyA hai ? ajJAna hI hai| 177 - isI prakAra jIvake kartRtvakA zradhyavasAya bhI ajJAna haiN| jaise ki kisIne yaha pratIti kI ki "maiM dUsaroMko jilAtA haeNU yA maiM dUsaroM ke dvArA jilAyA jAtA hU~" yaha bhI ajJAna bhAva hai / ajJAna hI vandhakA kAraNa hai / 1 178 -- yaha vikalpa zrajJAna kyoM hai ? uttara - anya dravya kisI anya dravyakI pariNati nahIM karatA so koI jIva kisI jIvako na jIvana' de sakatA aura na kisI jIvase jIvana le sakatA / jaise koI jIMva jItA' hai to vaha apanI hI Ayuke udayase jItA hai, yadi usake AyukA udaya na ho to koI jilA nahIM sakatA | Ayukarma kisIkA na tuma de sakate aura na tumhArI Ayukarma anya koI tumheM de sktaa| phira, jo vAta kI nahIM jA sakatI usakA adhyavasAya karanA ajJAna nahIM to aura kyA hai ? ajJAna hI hai / 176- isI prakAra "maiM amukako duHkhI karatA hU~, amukako sukhI karatA hU~" ye adhyavasAya bhI ajJAna' hai, kyoMki duHkhI sukhI honA jIva ke apane apane karmodayase hI saMbhava hai / jaise koI jIva sukhI hotA hai| to vaha apane pUrvArjita sAtAvedanIyake udayase sukhI hotA hai / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) samayasAra dRSTAntamama sAtAvedanIya koI use de nahIM sakatA, yahI duHkhakI bAta hai / asAtAvedanIya bhI koI anyako de nahIM sakatA / 180 - cAhe koI jIva parake prati pApa pariNAma kare yA koI puNya pariNAma kare usase parakA pariNamana ho nahIM jAnA, kevala ve pariNAma pApa yA puNyabandhake kAraNa hote haiM / bandhakA kAraNa adhyavasAya bhAva (moha, rAga, dveSAdi) hai, bAhya vastu bandhakA kAraNa nahIM hai| hAM bandhake kAraNabhUta rAgAdi pariNAmakA AzrayabhUta bAhya vastu hotA hai / caraNAnuyogameM jo vAhya vastukA tyAga batAyA gayA hai vaha rAgake zrAzrayabhUta padArtha se dUra rahaneko batAyA jisase rAgake AvirbhAva kI sugamatA na rahe, kyoMki bAhya vastuke prAzraya vinA adhyavasAya bhAva utpanna nahIM hotA / jaise ki yuddha meM yaha to bhAva ho sakatA hai ki maiM vIrajananIke putrakA ghAta karUM, kintu yaha bhAva nahIM ho sakatA ki 'maiM bandhyA ke putrakA ghAta karU / tAtparya yaha hai ki rAgAdika vAhya vastuke Azraya binA nahIM hote, ataH vAhya vastukA pratipedha karAyA jAtA hai / 181 -- kabhI aisA bhI hotA hai bandhake kAraNakA AzrayabhUta jaisI bAhya vAta hotI hai vaha vAhya bAta bhI ho jAya to bhI vandha nahIM hotA isase aura bhI susiddha bAta huI ki vAhya vastu vandhakA kAraNa nahIM hai| jaise koI munirAja IryA samitise bihAra kara rahe haiM, usa samaya pada tala acAnaka koI sUkSma jIva ur3akara yA kisI taraha mara jAve to una munirAjako usa hiMsAkA bandha nahIM hotA hai| isa kAraNa jIvake pariNAma adhyavasAnarUpa na ho to vAhya vastu bandhake hetukA hetu bhI nahIM hotA / 182 -- "maiM anya jIvako duHkhI karatA hU~, sukhI karatA hU~" yaha va adhyavasAna mithyA hai kyoMki kisI jIvane pariNAma to kiyA ki maiM mukako duHkhI karatA hUM aura usa amuka sAtAkA udaya nahIM hai to vaha duHkhI to nahIM hotA / tathA, kisI jIvane pariNAma kiyA ki amukako suHkhI karatA hU~ aura usa amukake sAkhAkA udaya nahIM hai to Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhAdhikAra ( 63 ) sukhI to nahIM hotA / tAtparya yaha hai ki parake vicAranese anya meM svArthakriyA to nahIM huii| jahAM svArthakriyA nahIM hai| vaha jhUTha hai / jaise koI aisA adhyavasAna kare ki maiM kAzake phUla tor3anA hU~ to vaha jhUThA hI bhAva to hai / 183 - isI prakAra koI jIva soca ki maiM, para jIvako vAMdhatA hU~ yA chuTAtA hUM to yaha bhAva bhI mithyA hai| jaise kisIne (sItAke jIva pratIndra ) yaha bhAva kiyA ki maiM amukako (rAmacandra jIko) bAMdhatA hU~ to mukA (rAmacandra jIkA ) sarAga pariNAma nahIM hai to vaha baMdha to nahIM sakA | isI taraha chur3Ane kI bhI bAta samajhanA / koI jIva soce ki maiM zramukako mukta vanAdU aura amukake vItarAga pariNAma na ho to zramuka mukta to nahIM ho jAyagA / zrataH sabhI zradhyavasAna mithyA haiM / 184 - ajJAnI jIva niSphala rAgAdibhAvase mohita hokara kisI bhI parabhAva ko apane rUpa karatA rahatA hai| jaise nArakAdibhAva hote haiM, narakagatyAdikarmake udayase aura ajJAnI jIva maiM nArakI hUM Adi pratIti se apaneko narakAdirUpa karatA hai / athavA jaise hiMsArUpa bhAvake dvArA apaneko hiMsaka karatA hai ityAdi / 1 185 - itanA hI nahIM, kintu ajJAnI jIva jJeya padArthoM ko bhI aparUpa kiyA karatA hai| jaise ki dharmAstikAyako jAnatA huA mAnatA hai ki maiM dharmAstikAya hU~ / pudgalako jAnatA huA mAnatA "maiM pudgala hUM", anya prANIko jAnanA huA mAnatA hai ki maiM yaha prANI huuN| yahAM yaha prazna honA prAkRtika hai ki aisA to koI vikalpa nahIM karatA / samAdhAna yaha hai ki jaise ghaTAkAraparigata jJAna upacArase ghaTa kahA jAtA hai isI prakAra se dharmAstikAya AdikI paricchittirUpa jo vikalpa hai vaha bhI upacAra se dharmAstikAyAdi rUpa kahA jAtA hai| jaba jIva "yaha dharmAstikAya hai" aisA vikalpa karatA hai taba dharmAstikAya bhI upacAra se kiyA huA hotA hai / tAtparya yaha hai ki mohI jIva jJayAkAra vikalpa se vilakSaNa svarUpa vAle nija tattvakI pratIti nahIM kara sakatA / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) samayasArakhaSTAntamama 186-jo jIva sarva parabhAvoMse bhinna zuddha caitanyamAtra samayasAra kI pratIti nahIM kara sakatA vaha vAhya durdhara tapa, vratake anuSThAna karake bhI nirvANa prApta nahIM kara sakatA, kyoMki AtmavikAsa vAhyakriyApara nirbhara nahIM hai / ajJAna bhAvake honepara adhyavasAna hote hI haiN| vaha saba adhyavasAna bandhakA hI kAraNa hai / aba yahAM prazna yaha ho sakatA hai ki ina rAgAdi adhyavasAnoMke honemeM nimitta kyA hai, kyA AtmA nimitta hai athavA parapadArtha ? uttara-jaise sphaTika maNi apane Apa svaccha hai vaha lalAI Adi raMga rUpa yoM hI Apa nahIM pariNama jAtA hai, kintu lAla Adi para dravyoMke sambandhake nimittase lAla Adi raMga rUpa pariNamatA hai| isI prakAra jJAyaka AtmA apane Apa zuddha hai vaha rAgAdirUpa yoM hI Apa nahIM pariNama jAtA hai, kintu rAgAdi prakRti vAle karmarUpa paradranyake udayake nimittase rAgAdirUpa pariNamatA hai| 187-tathA jaise lokameM aneka bAteM nimittanaimittikatAko siddha karatI haiM vaise yahAM zagAdibhAvameM nimittanaimittikatA jAnanI / yadi paradravya nimitta nahIM hotA to dravya-pratyAkhyAna va bhAva-pratyAkhyAna ye do bheda hI kaise banate / dravyakA (vAhya vastukA) jo tyAga nahIM karatA vaha tadviSayaka bhAvakA bhI tyAga nahIM kara sakatA / isase nimittanaimittikatA to parake sAtha bana gaI / jaisA khAve anna taisA hove mana isameM bhI to paradravyakA nimittapanA AyA / jaise pApaniSpanna athavA uddiSTa AhArako jaba koI nahIM chor3atA to vaha bandha sAdhaka bhAvako bhI nahIM chodd'taa| isI prakAra AtmAke rAgAdi bhAva honemeM karma paradravya nimitta hai| karma paradravya saMyoga chUTe rAgAdi bhI chUTa jAte haiN| 18-karma para dravya kaise chUTate haiM yaha AkhirI eka samasyA hai ? usakA hala yaha hai ki karmavandha hotA hai parake kartA yA karAne vAle yA anumodanA karane vAle bananeke Azayase, so sarva para dravyoMkA mAtra jJAtA rahe, na AzayameM kartA bane na kArayitA bane na anumodayitA bane to karmavandha haTa jAtA hai / jese AhArakA na kartA bane na kArayitA bane Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa adhikAra (65) aura na anumodayitA vane yAne mana vacanakAya kRta kArita anumodanArUpa nava vikalpose jo sAdhu AhArake viSayame zuddha hai to parakRta AhArake viSayame vandha nahIM hai / yadi parake pariNAmase bandha hone lage to kabhI bhI nirvANa nahI ho sakatA / isa taraha rAgAdikI utpattime nimittabhUta para dravya hai to bhI svatantra sattAtmaka yathArtha svarUpake jJAnase nimitta, saMyoga bhI svayaM haTa jAtA aura AtmA rAgAdirahita ho jAtA hai| iti bandhAdhikAra samApta mokSa adhikAra 186 - ava mokSa tattvake sambandhame prathama yaha vicAra kiyA jAtA hai ki karmase mukta hone kA upAya kyA hai ? koI purupa aisA mAnate haiM ki karmavandhake svarUpaka parijJAnamAnase jIva karmase mukta ho jAtA hai so yaha bAta nahIM hai / jaise koI kaidI yaha jAnA kare ki ye ver3iyAM isa taraha par3I hai, amuka dina par3I haiM, aisI kaThora hai, to kyA itane jJAnase kedIkI ver3iyAM khula jAyeMgI ? nhiiN| ver3iyAM to ver3iyoMke vandhake chedanase hI dUra hogI / isI prakAra koI jIva yaha jAnA kare ki amuka karma isa prakRtikA hai, itanI sthiti hai, aisA anubhAga hai, isa pariNAmake nimittase bandhA hai, to kyA mAtra itane jAnaneke kAraNase vaha bandhase mukta ho jAyagA' nahIM / vandhase mukti to vandhake chedanase hI hogI yAne moha, rAga, dveparUpa pariNamana va anaMtajJAnAdi guNamaya AtmasvarUpameM prajJA dvArA bheda karake nijaparamAtmasvarUpameM sthita honese hI bandhanase mukti hogii| 198-koI jIva aisA bhI socate haiM ki bandhase chUTaneke cintana, dhyAnase mukti ho jAyagI so yaha bhI vAta nahIM hai / jaise ki koI kaidI yaha cintA athavA dhyAna kiyA kare ki 'maiM veDIse chUTa jAUM, merI ber3I TUTa jAya to kyA isa cintAse ber3I kaTa jAyeMgI? nhiiN| ber3I to veDIke Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) samayasAradRSTAntamama kaTanese hI ttuuttegii| isa prakAra koI cintana kiyA kare ki karma chUTa jAve, bandhana naSTa ho jAve to kyA itane cintana mAtrameM bandhanase mukti ho jAvegI ? nahIM / bandhana to bandhake chedase hI miTegA / bhale hI eka prakAra ke isa dharma-dhyAnase puNyavanya ho jAya parantu isase mokSa prApta nahIM ho sktaa| 161-jaise koI vandhanameM baMdhA huA puruSa apane jJAna va puruSArtha ke valase rassIkA bandhana hai to use tor3akara, sAMkalakA bandhana hai to use phor3akara, kAThakA vandhana hai to use chuTAkara mukta (svatantra) ho jAtA hai| isI prakAra jIva to vibhAva, karma va zarIrake bandhanameM baddha hai so vaha . bhedavinAna va puruSArthaka balase vibhAvoMko bedakara, koko bhedakara, zarIra ko chuTAkara mukta (svatantra) ho jAtA hai| 162-bandha chedakA uttara upAya nirvikalpa svasaMvedana jJAna hai| isa pariNamanameM kucha bhI vikalpa (grahaNa) nahIM hai, aisA nahIM jAnanA kintu zuddhAtmAkA saMvedana (jJAnarUpa vikalpa) hai arthAt svasaMvedanAkArarUpa eka vikalpase pariNata hai so isa rUpase savikalpa hai| yadyapi yaha pariNamana svasaMvedana rUpame savikalpa hai to bhI vAhyaviSayaka vikalpa na honese vaha nirvikalpa hI hai| vaise loko vipayAnandarUpa sarAga svasaMvedana jJAna isa viSayaka vikalpa honese savikalpa. hai, to bhI inara anyaviSayaka vikalpa na honese laukika pTikA nivikalpa kahA jAtA hai / athavA donoM jagaha anya viSayaka sUkSma vizlpa binA cAhe haiM unakI mukhyatA na honese nirvikalpa haiN| 193-vandhachedakA mRla upAya bhedavijJAnarUpI chanI hai| jaise hathaur3e ke prayogakI preraNAse ThaMnI dvArA anekake saMyogase hue piNDake do Tuka kara diye jAte haiM, isI prakAra jJAnabhAvanAkI preraNAse bhedavijJAnake dvArA svabhAva vibhAvake sambandhako pRthak kara diyA jAtA hai| 164-yahAM bhedavijJAna yaha hotA hai ki AtmA to caitanyasvarUpa : ki trikAla hai va vandha mithyAtvarAgAdika vibhAvaspa hai no trikAla Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa adhikAra (67) nahIM hai ataH ye bhinna haiN| rAgAdikA jo caitanyake sAtha uThanA hai yAne cenanameM jhalakanA hai vaha cetyacetaka bhAvake kAraNa haiM, eka svarUpa honeke kAraNa nahIM hai so rAgAdikA jhalakanA to aura yahI siddha karatA hai ki AtmA cenana hai, usakA svarUpa cetanA hai| jaise ki dIpakake honepara ghaTAdika padArtha prakAzita hote haiM so yaha prakAzyaprakAzakatAke kAraNa haiM, eka padArthake kAraNa nhiiN| yahAM bhI ghaTAdikA prakAzita honA yahI siddha karanA hai ki pradIpa prakAzakatA svabhAva vAlA hai| 195- isa AtmAkA grahaNa prajJA dvArA karanA cAhiye / pahile jJAse bheda kiyA thA ki mai caitanyasvabhAva hU va rAgAdi bandhasvabhAva haiN| aba cainanya svabhAvako grahaNa karanA ki maiM cetane vAlA hU, cetatA huA cetatA hU , cetane vAleko cetatA hU~, cenayamAnake dvArA cetatA hU~, cetayamAna' ke liye cetatA hU~, cenayamAnase cetatA hU, cetayamAname cetatA hUM, phira nirvikalpa svarUpa anubhava karake ina vikalpokA bhI niSedha karake aisA anubhava kare ki maiM sarva vizuddha caitanyamAtra huuN| isa prakAra jo nija tattva kA grahaNa karatA hai vaha vandhanako prApta nahIM hotA aura jo nija tattvakI dRSTise cyuta hokara para dravyakA grahaNa yAne "mamedaM, ahamidaM vA" vikalpa karatA hai vaha vandhanako prApta hotA hai kyoMki paradravyakA grahaNa karanese vaha adhyAtma caura hai / jaise jo corI karatA hai yAne parakI cInako apanI banAtA hai vaha zakita rahatA hai va baMdhatA hai, isI prakAra jo para padArthako apanA mAnatA hai yAne grahaNa karatA hai, vaha bhI zaGkita hotA hai va baMdhatA hai| 166-tathA jaise jo paradravyakA grahaNa karatA hai vaha caura daNDa pAkara zuddha hotA hai pAzcAt niHzaGka ho jAtA hai / isI prakAra paradravyakA rAga Adi rUpa grahaNa karatA hai vaha pratikramaNAdirUpa daNDa pAkara zuddha hotA hai pazcAt niHzaGka zuddhAtmArAdhanAmeM laga jAtA hai| 167-aura, jo para dravyakA grahaNa vAJchA bhI nahIM karate haiM ve prathamataH eva daNDakI sambhAvanA binA niHzaGka rahate haiM aura apanI pravRtti Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) samayasAradRSTAntamarma meM, kRtime rata rahate haiM, isI prakAra jo rAgAdi aparAdha nahIM karate ve pratikramaNAdi daNDa pAye binA hI niHzaGkarahate haiM aura nirdoSa nijaparamAtmatattvakI ArAdhanAmeM rata rahate haiN| 168-sAdhujana ajJAniyo jaise hone vAle apratikramaNase bacane ke liye pratikramaNa karate haiM aura pratikramaNa kI pravRttise bhI pare hone ke liye sarva vizuddha apranikramaNa yAne mAtra jJAtA drapTA rahane rUpa nivikalpa pariNati karate haiM, isako tRtIya bhUmikA kahate hai / loka jaise vipakumbha use kahA jAtA hai jisameM aisA vipa rahatA hai ki jisake pAna karanese jIvakI mRtyu ho / isI prakAra adhyAtmameM ajJAnijana-saMbhava atikramaNa to vipakumbha hai hI, kintu pratikramaNako bhI eka vikalpa aMza honese vigakumbha kahA hai / yaha pUrva apratikramaNakI apekSA amRtakumbha kahA jA sakatA hai so yadi tRtIya bhUmikAke apratikramaNakA sparza ho to| 166-lokame jaise amRtakumbha use kahA jAtA hai jisa amRnake pAnase sarva prakAra hita hI hita ho, aise amRtapUrNa kumbhko| isI prakAra sarvathA adhyAtmameM sarvathA amRnakumbha to vaha hI hai jisake Azrayase athavA jisa AzrayameM sarva prakAra hita hI hita hai, vikalpa aMzakA nAma hI nahIM hai / aisA sarvathA amRnakumbha to tRtIya bhUmikAkA apratikramaNa hai| yaha tRtIyabhUmi zuddhAtmasiddhi rUpa hai, nivi kalpa nizcayAtnatraya svarUpa hai / yaha pada vandharahita hai va svayaM mokSa svarUpa hai| iti mokSa adhikAra samApta -- -- sarvavizuddhajJAnAdhikAra 200--jisa svarUpase AtmAke dekhe jAnepara va jisakA Azraya karanese nirmala paryAya prakaTa hotI hai arthAt mokSa mArga va mokSa prApta hai vaha AtmA anya sabase nyArA jJAnamAtra sarvavizuddha hai| usakI ma TavotkIrNavat prakTa hotI hai / jaise koI pratimA pApANase prakaTa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva vizuddhajJAnAdhikAra (66) hotI hai vaha kisI padArtha se banAI nahIM jAtI, jo prakaTa huI hai vaha cIja usa pApAName thii| agala vagalake patthara khaNDa dUra hue ki vaha prakaTa ho gaI / isI prakAra samayasAra jo prakaTa hotA hai athavA zuddha AtmA jo prakaTa hotA hai vaha kinhIM padArthase nahIM AtA vaha to sadA antaH prakAzamAna hai, rAga, dveSa Adi ajJAna bhAva aMza dUra hue ki vaha prakaTa ho gyaa| 201-tathA jaise AtmA kinhIM anya padArthoMse nahIM banatA hai, prakaTa nahIM hotA vaise hI anya koI padArtha AtmAse nahIM banate, prakaTa nahIM hote / isakA kAraNa yaha hai ki sarva dravyoMkI pariNatiyoMkA khudake dravyame hI tAdAtmya hotA hai, jaise ki suvarNako kaTa ka, kuNDala Adi jo jo bhI pariNatiyA hotI haiM una tAdAtmya suvarNameM hI to hotA hai, sunAra yA pahinane vAlemai to nahIM hotA / jaba pariNatiyAM svayaM svayaMkI ravayaM svayame hotI tava eka padArthakA dUsare padArthake sAtha kartAkarmabhAva kaisA / ataH AtmA ajIvakA akartA hai, koI bhI ajIva jIvakA karma nahIM hai / aura jaise AtmA parakA kartA nahIM hai, vaise hI parakA mocaka (chor3ane vAlA yA chur3Ane vAlA) bhI nahIM hai / isa taraha parama zuddha (sarva vizuddha) nizcayanayase jova na vandhakA kartA hai aura na mokSakA kartA hai athavA jIva vandha mokSakI racanAse rahita hai| 202-phira jIvakA karma prakRtiyose bandha kyo huA ? isakA samAdhAna yaha hai ki yaha saba ajJAnakI mahimA hai| jo kucha yaha sava vibhAvarUpa vAta utpanna ho rahI hai vaha nimittanaimittakatAkA pariNAma hai| java sva parakA yathArtha svalakSaNakA jJAna nahIM hotA tava jIvako para va svameM ekatvakA adhyAsa hotA hai so kartA vanakara yaha jIva karmodayakA nimitta pAkara nAnA rUpoM meM utpanna hotA hai, naSTa hotA hai aura jIva isa ajJAna bhAvako nimitta pAkara karma bhI nAnA rUpoMmeM AtA hai| isa prakAra kartAkarmabhAva to nahIM hai kintu paraspara nimittanaimittika bhAva hai| isI kAraNa katAkarma vyavahAra hai va bhoktA bhogya vyavahAra bhI hai| ajJAna dUra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (so) samayasAradRSTAntamamaM huA arthAt sva parakA yathArtha yathArtha svalakSaNa jJAta huA ki yaha bandha dUra huA, bhoga bhI dUra huA zrajJAnI jIva hI karmaphalabhoktA honA hai | - jaise sarya ko gur3a va dUdha bhI pilAyA jAve to bhI ve nirviSa nahIM hote / isI taraha jaba taka zrajJAna bhAva hai yaha ajJAnI jIva zAstroMkA bhI adhyayana karale, kintu prakRtisvabhAva (rAgAdibhAva) ko nahIM chor3atA hai / prakRtisvabhAvameM sthita hokara ajJAnI jIva karmaphalako bhogatA hai / 203 - jJAnI jIva na to karmako karatA hai aura na karmako bhogatA hai vaha to jJAna bala ke kAraNa strameM tRpta rahanA hai va karmavandha, karmodaya, karmaphala, karmanirjarA va mokSako jAnatA hai / para dravyako ahaM rupaye anubhava karane meM azakta honese jJAnI karmakA kartA bhoktA nahIM hotA hai / jaise dRSTi (netra) agni ko dekhatA hai kintu agnikA kartA yA bhoktA nahIM hai / yadi dRSTi agniko karane lage to agni ke dekhanese zragni bala uThanA cAhiye yA dRSTi agniko bhogane lage to agni ke dekhanese netra saMtapta ho jAnA cAhiye / so to hotA nahIM hai / zrataH dRSTi na to agnikA kartA aura na agnikA bhoktA hai, kevala draSTA hai / isI prakAra jJAna bhI kevala dekhanadAra (jAnanadAra) svabhAva vAlA hone ke kAraNa karmodaya Adiko mAtra jAnatA hai, karatA tra bhogatA nahIM hai / 204 - yadyapi rAgAdika AtmA ke pariNamana hai to bhI AtmA svabhAvase rAgAdikakA karnA nahIM hai, kyoMki AtmA yadi isakA kartA ho ho jAve to AtmA to nitya hai so vaha rAgAdikA nityakartA ho jAyagA phira AtmAkA mokSa kaise ho sakegA ? nahIM ho skegaa| jaise ki jo loga yaha mAnate ki eka koI viSNu manuSya deva Adi banAtA hai va rAgAdi kArya karAtA hai to unakI mAnyatAmeM mokSa kaise ho sakatA ? nahIM ho sakatA, kyoMki jIvakA pariNamana IzvarAdhIna hai IzvarakI marjI ho to siddhi ho so usako marjI hotI ThIka to pahile se hI duHkhI kyoM banAyA | ataH yaha nizcaya karanA ki AtmA svabhAvase rAgAdikA kartA 'bhI nahIM hai| rAgAdi pariNamana to pudgala karmodayako nimitta pAkara I Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva vizuddhajJAnAdhikAra (71) zrAtmAke vikAra rUpa haiN| tathA nizcayase to yahI bAta hai ki para dravyakA AtmAke sAtha koI sambandha hI nahIM hai nava ka karmakA bhI sambandha nahIM aura isI kAraNa zrAtmA rAgAdi va karmAdikA kartA bhI nahIM hai| 205-kevala vyavahAranayase "para dravya merA he" aisA kahA jAtA hai / nizcayase to paramANumAtra bhI kucha merA nahIM hai| jaise koI manuSya kahe ki grAma merA hai, nagara mega hai to yaha mohameM hI kahA jA sakatA hai yA vyavahAranayase kahA jA sakatA hai| nizcayase to grAma yA nagara usakA nahIM hai| yadi koI vyavahAra haThI hokara merA grAma hai aisA dekhegA to vaha matta hI hai / isI taraha yadi koI jJAnI vyavahAra-vimUr3ha hokara para dravyako apanA banAye to vaha mithyAvRSTi ho jAtA hai| 206-yahAM yaha jijJAsA utpanna honA prAkRtika hai ki mithyAtva pariNAma kisakA kArya hai ? mithyAtva pariNAma acetana prakRtikA tI kArya hai nahIM, kyoMki mithyAtva prakRti to acetana hai acetanameM caitanya jaise bhAva nahIM ho sakate / mithyAtva bhAva jIva va prakRti donoMkA milakara bhI kArya nahIM hai kyoMki yadi jIva va acetana prakRti donoMkA kArya mithyAtva honA hai, mithyAtva pariNAmakA bhoga acetana prakRtiko karanA par3anA, jaise ki jIyako karanA par3atA / vinA kiyA huA to mithyAtva hai nahIM, kyoMki mithyAtva bhI to eka pariNamana hai, kArya hai| samAdhAna isakA yahI pAnA hai ki mithyAtva prakRtikA udaya to vahA~ nimitta hai aura kArya hai jIvakA / yadi kahA jAya ki mithyAtva prakRtikA hI kArya hai mithyAtva pariNAma tathA jAganA, sonA, baiThanA, kapAya, jJAna, ajJAna mabhI karma prakRtikA kArya haiM to phira yaha batAo ki kyA jIva apariNAmI hai ? yadi jIva apariNAmI hai to phira "nIya bhI kucha karatA hai" yaha arpavacana mithyA ho jAyagA / yadi kaho ki kama to ajJAnAdi bhAvako karanA hai aura jIva apaneko dravyarUpa karatA hai, to nIva to dravyarUpase nitya hai so no nitya hai vaha kArya kaise ho sakatA kyoMki nityapane va kAryapanekA paraspara virodha hai ? nIva to dravyarUpase avasthita Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) sanyasArakhaSTAntamama asaMkhyAtapradezI hai so isa dRSTi meM bhI kArya kase ho sktaa| hAM jaise pudgala skandhoM meM kucha pradezIkA nikala jAnA kucha anya pradezoMkA mila jAnA huA karatA hai aisA jIvame ho jAtA to kArya kaha diyA jAnA, kintu jIva no akhaNDa hai vahAM kucha pradezoMkA bichur3anA kuchakA milanA saMbhava hI nhiiN| skandha no dravya nahIM vaha to paryAya hai| paryAya-dRSTi se pudgalame isakA vyavahAra hai| 287-yadi kaho ki jIvameM pradezokA nikalanA va AnA to nahIM hotA kintu saMkoca vistAra to hotA hai isase jIvakA kArya kucha na kucha dravya rUpameM bhI siddha ho jAyagA / so yaha bhI ThIka nahIM hai kyoki kArya yAne navIna vAna to nava kahalAye java ki niyata nijaviratAra (lokapariNAma asaMkhyAta pradeza) se hIna yA adhika saMkoca vistAra kiyA jA sake / jaise ki eka camar3ekA Tukar3A hai vaha cAhe sUkhane para saMkucita ho jAye aura gIlA hone para vistRta ho jAye kintu usakA jitanA parimANa hai usase kama yA adhika to nahIM hotaa| isa prakAra lIva to hai yaha vAta dravyarUpameM nahIM banatI, yaha kAryakI bAta to mithyAtvAdi pariNamana jIvakA ho jAtA hai yaha mAnakara hI bnegaa| 208-ava yaha vAta susiddha hai ki jIva dravyarUpase to nitya hai aura paryAyarUpase anitya hai tabhI ye donoM bAteM haiM ki jo karatA hai vahI bhogatA hai athavA karatA aura hai va bhogatA aura hai| inameM kisI eka pakSakA ekAnta nahIM bana sakatA / yadi yaha mAnA jAya sarvathA ki vahI kartA vahI bhogatA to paryAyameM anya hue vinA bhoganA kaise bana sakatA hai / yadi yaha sarvatha mAnA jAya ki karane vAlA anya hai va bhogane vAlA anya hai to isameM mAtra paryAyako dRSTi rhii| paryAyamAtra hI AtmA mAnA / so jaise dhAgA rahita mAtra muktA dekhane vAle jaise hArako chor3a dete haiM isI prakAra caitanyaanvayaguNase rahita mAtra paryAya dekhane vAloMne AtmA hI chor3a diyA aura tava isa ekAntameM na to AtmA rahA aura ..mAke abhAvameM paryAya bhI na rahA / yaha aniSTApatti AtI hai| ata: Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-vizuddhajJAnAdhikAra (73) yaha siddhAnta hI yukta hai ki kathaMcit vahI AtmA karatA hai va vahI bhogatA hai athavA kathaMcit karane vAlA aura hai va bhogane vAlA aura hai| jaise manuSyane tapa kiyA, deva Ayu vAMdhI aura manuSya-maraNake bAda devane usa Ayu va puNyako bhogaa| to karane vAlA manuSya hai va bhogane vAlA deva hai, parantu jIva to donoM bhavoM meM vahI hai ataH usa hI ne kiyA va usa hI ne bhogaa| ye donoM hI bAteM siddha ho jAtI haiN| 206-athavA kartA bhoktA hoo va na hoo, isakI carcA chor3akara mAtra zuddha vastukA cintana karo to vahAM taka zuddha cetanA mAtra hI cakAsamAna hai / jaise-sUtameM poI huI maNimAlikAko kevala hArarUpameM dekho to vahAM kevala vahI eka hAra cakAsamAna rahatA hai| 210-nizcayase kartA va karma eka hI vastu hotI hai, kevala vyavahArase hI aisA dekhA jAtA hai ki kartA anya hai, karma anya hai| jaise vyavahAraSTise kahA jAtA hai ki sunArane sonekA kuNDala banAyA, hathaur3e Adi karaNoMke dvArA banAyA, hathaur3e Adi karaNoMko grahaNa kiyA, inAmameM mile hue grAma Adika kuNDalakarmaphalako bhogaa| yahA~ nizcaya dRSTise, svarUpadRSTise dekho ki kyA sunAra va hathaur3A yA sunAra va sonA yA sunAra va gAMva kyA sava ekarUpa ho gaye? nahIM hue| isa kAraNa nimittanaimittika bhAva mAtrake hetu anya anya padArthoM meM kartA karma va bhoktA bhogyakA vyavahAra huA / isI prakAra vyavahAradRSTise kahA jAtA hai ki AtmAne puNya pApa karma kiyA, kAya vacana manake dvArA kiyA, kAya vacana manako grahaNa kiyA, sukha duHkha Adi karmaphalako bhogaa| yahAM nizcayadRSTi, svarUpaSTise dekho ki kyA jIva va puNya pApakarma yA jIva va kAya vacana mana yA jIva va sukha duHkha Adi karmaprakRti kyA ye eka rUpa ho gaye 1 nahIM hue| isa kAraNa mAtra nimittanaimittikabhAvase hI anyakA anyameM kartA karma bhoktA bhogyakA vyavahAra huA aisA smjhnaa| 211-nizcayanayase to jaise vahAM sunArane apanI hI ceSTArUpa karma kiyA hai aura apanI hI ceSTAkA pariNAma klezarUpa bhogaa| isI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) samayasAradRSTAntamarma prakAra nizcayanayase to jIvane apanI ceSTArUpa AtmapariNAma kiyA va duHkhavedanarUpa nija ceSTArUpa karmake phalako bhogA / ataH eka dravyameM hI pariNAma pariNAmIbhAva honese AtmA kartA, AtmA karma, AtmA bhoktA va AtmA bhogya huaa| . 212-java nizcayase kartA karma bhoktA bhogya vahI dravya hotA hai anya anya nahIM, taba koI eka vastu anya kisI vastukA kucha bhI nahIM hai| kevala vyavahAraSTise anyakA anya kartA bhoktA hai ataH vyavahAraSTi se anyakA anya kahA jAtA hai| jaise khar3iyA eka sapheda varNavAlA skandha hai usakI vyavahArase sapheda kI gaI bhITa kahI jAtI hai| yahAM vicAra kareM ki kyA khar3iyA bhIMTakI hai yA nhiiN| yadi khar3iyA bhITakI hai to jo jisakA hotA vaha usameM tanmaya hotA hai jaise ki AtmAkA jJAna, isa nyAyase khar3iyA bhITakI hotI huI bhITa hI ho gii| kintu koI dravya miTa jAya aisA to ho hI nahIM sakatA, kyoMki koI dravya kisI anya dravyarUpa pariNama hI nahIM sktaa| isa taraha khar3iyA bhITakI to huI nhiiN| taba khar3iyA kisakI hai ? khar3iyAkI khar3iyA hai| vaha dUsarI khar3iyA kyA hai jisakI yaha khar3iyA huI ? khar3iyAkI anya dUsarI khar3iyA kucha hai hI nahIM yAne dUsarI kisI khaDiyAkA astitva nahIM, kintu eka hI khar3iyAme praznavazAt sva-svAmI aMzakI kalpanA kI hai vahI vyavahArase anya anya hai / isa svasvAmI aMzake vyavahArase kyA mila jAyagA ? kucha nahIM / taba niSkarSa yaha nikalA ki khar3iyA kisIkI bhI nahIM hai, khar3iyA khar3iyA hI hai aisA jAno / isI prakAra jIva jJAnaguNanirbharasvamAvamaya eka dravya hai usakA vyavahArase jAnA gayA pudgalAdika kahA jAtA hai| yahAM vicAra kareM ki jJAyaka prAtmA kyA jJaya pudgalAdikakA ho jAtA hai yA nahIM ? yadi pudgalAdika (jJaya) kA AtmA (jJAyaka) hai to jo jisakA hotA hai vaha usameM tanmaya hotA hai / jaise ki AtmAkA jJAna, isa nyAyase jIva pudgalAdikakA hotA huA pudganAdikamaya hI ho' / / kintu koI dravya (jaise yahAM jIva) miTa jAya aisA to hai hI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-vizuddhajJAnAdhikAra (75) nahIM kyoMki koI dravya kisI anya dravyarUpa to pariNama hI nahIM sktaa| isa taraha AtmA (jJAyaka) pudgalAdikakA (jJayakA) huA nhiiN| tava jJAyaka AtmA kisakA hai ? jJAyaka (AtmA) jJAyakakA hI hai / vaha anya * jJAyaka kauna hai jisa jJAyaka (AtmA) kA yaha jJAyaka (AtmA) bane ? koI nahIM, kintu kalpanA kiye gaye sva-svAmI aMza hI anya anya hai / isa sva svAmI aMzaka vyavahArase kyA mila jAyagA ? kucha nahIM / tava niSkarSa yaha nikalA ki jJAyaka kisIkA jJAyaka nahIM hai kintu jJAyaka jJAyaka hI hai aisA jaano| . 213-ukta prakArase jaise khar3iyA bhITakI nahIM, kintu khar3iyA khar3iyAkI hai| anya koI dUsaro vaha khar3iyA nahIM jisakI khar3iyA yaha ho, so yaha hI siddha hai ki khar3iyA khar3iyA hI hai| isI prakAra darzaka AtmA kisI anya padArthakA nahIM hai kintu darzaka (AtmA) darzakakA hI hai, vaha anya koI darzaka nahIM jisa darzakakA yaha darzaka ho, so yaha hI siddha hai ki darzaka darzaka hI hai| 214-isa ho prakAra jaise khar3iyA yAne zvetayitrI bhITakI nahIM hai| vaise hI apohaka yaha AtmA kisI anya padArthakA nahIM hai| apohaka (AtmA) apohakakA hI hai| isa taraha yaha siddha huA ki jAnanA, dekhanA va anya savase pare rahanA AtmAkA hI pariNamana hai, isase kahIM AtmA parakA nahIM ho jAtA hai| 215-jaise yadyapi khar3iyA bhITakI nahIM hai kyoMki khar3iyA bhIMTa ke svabhAvase pariNamatI nahIM va khar3iyA apane svabhAvase bhITako pariNamAtI nahIM, to bhI bhITakA nimitta pAkara khar3iyA apane isa prakArake vistRta zvetapaneke svabhAvase pariNama gaI aura khar3iyAke nimittase bhITa apane svabhAvake pariNAmase dikhane meM zvetarUpase vana rahI hai| isanimittanaimittika sambandhake kAraNa saMyoga dRSTise aisA kahA jAtA hai ki khar3iyAne bhITako sapheda kii| yaha vyavahArakA varNana hai| isI prakAra yadyapi jJAyaka para padArthakA nahIM hai, kyoMki jJAyaka AtmApara padArthake svabhAva Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) samayasAradRSTAntamarma se pariNamatA nahIM hai aura para padArthako jJAyaka apane svabhAvase pariNAmAtA nahIM hai, to bhI pudgalAdika para dravyake nimittase yAne jAnanakA viSaya pudgalAdika honese AtmA (jJAyaka) apane hI jJAnaguNanirbharasvabhAvake pariNAmase pariNama jAtA hai aura pudgalAdika para dravya jJAyaka AtmAke jAnana pariNAma ke nimittase apane hI svabhAvase jJayarUpa hote haiM / ataH isa nimittanaimittika sambandha ke kAraNa saMyoga dRSTimeM yaha pratIta hotA hai ki jJAyaka AtmA apane svabhAvase pudgalAdiko jAnatA hai / yaha mAtra vyavahArakA varNana hai / 216 -- jaise ki yadyapi zvatayitrI khar3iyA zvatya bhaTakI kucha nahIM hai to bhI inameM paraspara nimittanaimittika bhAva honese zvetAyatrI khar3iyA bhIMTa kI hai aisA vyavahAra kiyA jAtA hai / isI prakAra yadyapi darzaka yaha AtmA pudgalAdika dRzya padArthoMkA kucha nahIM hai to bhI dRzya padArthoM kA viSaya karatA darzaka AtmA, dekhane rUpa kriyAse pariNamanA hai aura darzaka AtmA ke viSaya honese padArtha dRzya kahalAte haiM / ataH yaha vyavahAra kiyA jAtA hai ki darzaka (AtmA) dRzya (padArthoM) kA hai / yaha mAtra vyavahArakA vyAkhyAna hai / 217 - isI prakAra jaise yadyapi, khar3iyA zva etayitrI zvetya bhIMTakI nahIM hai to bhI inameM paraspara nimittanaimittika sambandha honese khar3iyA zvetayitrI zvetya bhaTakI hai aisA vyavahAra kiyA jAtA hai| isI taraha yadyapi pohaka (tyAga karane vAlA) AtmA apohA ( tyAjya) padArthoMkA nahIM hai to jina padArthoM tripayaka vikalpase yaha AtmA alaga huA hai athavA svabhAvataH anya padArthoMse pare rahatA hai, una saba padArthoMkA va AtmAkA pohya apohaka vyavahArarUpa sambandha ke kAraNa aisA vyavahAra meM kahA jAtA hai ki pohaka (AtmA) apohA (padArthoM) kA hai| isa prakAra ukta prakAroMse AtmA ke darzana, jJAna, cAritra zaktikI 8. tiyoMko nizcaya va vyavahAra do rUpoMmeM dekhanekA prakAra hai| isI anya paryAyoM meM bhI lagA lenA cAhiye / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-vizuddhajJAnAdhikAra (77) 218 - jaise ki loka meM dekhA jAtA hai ki cAMdanI chiTakatI hai, kintu cAMdanIkI bhUmi nahIM hotii| isI prakAra jJAna jJayako jAnatA hai yaha jJAnake svabhAvakA udaya hai isase kahIM jJAnakA jJa eya yA jJayakA jJAna vana jAya so nahIM ho sakatA / isase yaha zikSA lenA cAhiye ki anya dravyoM kI ora AkRSTa hokara nija tattvake upayogaMse kyoM cyuta huA nAya tathA yahI bhAvanA karanA cAhiye ki jJAna to jJAna hI rahe va jJa eya jJa eya hI rahe, kyoMki jaba taka jJAna jJa eyakI svatantratAke bhAnarUpa jJAnabhAnukA udaya nahIM hotA taba taka rAga dveSakI vRtti calatI hai / 216 - AtmAkA darzana, jJAna, cAritra zrAtmAmeM hI hai na to viSayoM meM hai, na zarI meM hai aura na karmoMmeM hai, ataH isa acetana padArthoMke saMgraha vigrahase zrAtmAkA sudhAra vigAr3a nahIM hotA, phira kyoM anya padArthoM kI ora AkarSaNa ho / yadi AtmAkA guNa ina acetanoM meM hotA to ina acetanoMke ghAtase AtmAkA athavA darzana jJAna cAritrakA ghAta ho jAtA va darzana jJAna cAritra ghAta honepara pudgala dravyakA ghAta ho jAtA / kintu, aisA hai to nhiiN| isase yaha siddha hai ki darzana, jJAna, cAritra acetanoMmeM nahIM hai / jaise ki dIpaka dIpaghaTa meM nahIM hai / yadi dIpaka dIpaghaTa meM hotA to dIpake bujha jAnepara dIpaghaTa phUTa jAtA va dIpaghaTake darakane para dIpaka daraka jAtA / kintu, aisA haiM to nhiiN| isase yaha siddha hai ki dIpa dIpaghaTa meM nahIM hai / isI prakAra rAga dvepa bhI jo ki cAritra guNake vikAra haiM, acetana padArthoM meM nahIM pAye jAte haiN| sAtha hI yaha bhI vAta hai ki rAga dveSa samyagdRSTi (yA samyaktva pariNamanake) hote nahIM haiM, to isa prakAra yahI pratIta huA ki samyagdRSTike rAga dveSa nahIM hote / 1 220 -- rAga dvepAdikoM ko karma athavA AzrayabhUta anya padArtha utpanna kara hI nahIM sakate / kyoMki, yadyapi rAga dveSAdi AtmAke svabhAva nahIM so svayaM nahIM hote tathApi karmadazAkA nimitta pAkara AtmA hI kA to vikAra banatA hai so jIvake huA karate / karmodayaM to nimitta mAtra hai | sabhI dravya apanI apanI zaktiyoke pariNamanase utpanna hote haiM / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) samayasAradRSTAntamarma anya dravya kisI anya dravyake guNoM kA utpAda nahIM kara sktaa| jaise ki miTTI jo kumbhabhAvase yAne ghar3eke pariNamanase utpanna hotI hai arthAna pariNamatI hai / vaha miTTIke svabhAvase hI yAne miTTIkI zaktike pariNamana se hI utpanna hotI hai, kumbhakArake svabhAvase utpanna nahIM hotI hai, kyoMki yadi vaha miTTI kumbhakArake svabhAvase utpanna hotI to kumhAra purupake zarIrake AkAra ghar3A vanatA so aisA to hai nahIM aura miTTIke guNa dharma ghar3emeM pAye jAte haiM, ataH kumhArake svabhAvako na chUtI huI miTTo ho kumbhabhAvase utpanna hotI hai yahI siddha hai| isI prakAra sabhI dravya apane apane pariNamanase paryAyarUpase utpanna hote haiM, nimittabhUta anya dravyake svabhAvase utpanna nahIM hote / AtmA bhI apane guNa-pariNamanase paryAyarUpa se utpanna hotA hai arthAta rAgAdi paryAyarUpameM pariNamatA hai vaha nimittabhUta anya dravyake svabhAvase utpanna nahIM hotaa| ataH nava rAgAdika bhAvoM ke utpAdaka para dravya hai hI nahIM tava kisa prakAra dravyakI ora AkarSita honA yA krodha karanA, kisIkI ora nhiiN| 221-nindA yA stutike vacana bhI kyA haiM ? viziSTa pudgalavargaNA (bhASAvargaNA) ke pariNamana haiM / ye zabda jIvako navardastI nahIM karate haiM ki tuma hamako suno aura na jIva apane sthAnase cyuta hokara unako jAnaneke liye jAtA hai / isakA kAraNa yaha hai ki kisI bhI vastukA bhAva kisI anya dravyake dvArA utpanna nahIM kiyA jA sktaa| jaise ki prakAzamAna dIpakako nimitta pAkara prakAzita hue ghaTa paTAdika padArthone na to dIpakako jabardastI kI ki tuma hamako prakAzita karo aura na dIpaka apane sthAnase cyuta hokara ghaTa paTAdika padArthoko prakAzita karaneke liye jAtA hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki para padArtha anya para padArthako utpanna karane meM asamartha hai|' 222-isI prakAra jaise ki dIpakako ghaTAdi padArtha javardastI nahIM karate ki hameM prakAzita karo aura na dIpaka apane sthAnase cyuta hokara padArthoko prakAzita karaneke liye jAnA hai / usI prakAra rUpa, rasa, gaMdha, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-vizuddhajJAnAdhikAra ( 76 ) sparza AtmA para jabardastI nahIM karate ki tuma hameM dekho, svAdo, sUgho, chuvo aura na zrAtmA apane sthAnase cyuta hokara rUpAdikA viSaya karane ke liye jAtA hai / isI taraha guNa, dravya Adi bhI AtmApara jabardastI karate haiM ki tuma hameM jAno aura na AtmA apane sthAnase cyuta hokara guNa, dravyAdiko jAnaneke liye jAtA hai / |, 223 -- jaba aisA svarUpa hai taba jaise ghaTa paTAdi padArthoM ke prakAzita ho jAne se dIpaka meM vikAra paidA nahIM hotA ki kahIM kAle ghaTake prakAzita ho jAne se dIpaka kAlA ho jAya yA tikhUMTI tipAI ke prakAzita ho jAne se dIpaka tikhUMTA ho jAya Adi / isI prakAra manojJa yA amanojJa viSayoMke jJeya ho jAne se AtmAko (jJAnako) vikRta nahIM ho jAnA cAhiye ki kucha viSayo jJa eya honese AtmA me harpa utpanna ho aura kucha viSayoMka jJaya hone se AtmA viSAda utpanna ho Adi / to bhI rAga dveSa hote haiM, isakA kAraNa ajJAna hI kahA jA sakatA hai / 224--cetanAke vikAsa tIna prakArase hote haiM - (1) jJAnacetanA, (2) karmacetanA, (3) karmaphalacetanA / jJAnake atirikta anya taraGgoM ko karane va bhogane rUpa na cete kintu svabhAvako hI cete vaha to jJAnacetanA hai aura jJAna se atirikta anya karmoMko maiM karatA hU~, aisA cete vaha karmacetanA tathA karmoM ke phaloko maiM bhogatA hUM, aisA dete vaha karmaphala cetanA hai / jJAnI jIva karmacetanAkA vahiSkAra karatA hai / yadi koI kriyA ho to usakA jJAtA rahatA hai| jJAnI jIva karmaphala ke bhoganekA vahiSkAra karatA hai, yadi koI karmaphala Ave to usakA jJAtA rahatA hai| jJAnI jIvake tava vicAra uThe to aisA uThatA hai ki ye karmaphala mere bhoge vinA hI gala jAvo / jaise vipavRkSake phaloMke khAnekA pariNAma ghAtaka haiM, vaise hI ina karmoM ke phaloMke bhogakA pariNAma ghAtaka hai / 225 - jisa jJAnakA saMcetana jJAnacetanA hai vaha jJAna AtmasvarUpa AtmA hI hai anya kucha cAhe vaha zabda, rUpa, zAstra, AkAza, rAgAdibhAva Adi kucha ho, jJAna nahIM hai / ataH vAstava meM jJAnakI abheda Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) samayasArapTAntamarma upAsanA hI muktikA kAraNa hai| yadyapi jJAnopAsanAmeM udyata jIvoMke dehakA liGga (cihna) nirArambha niSparigrahakA ho jAtA hai to bhI dehakA liGga mokSakA kAraNa nahIM hai / jo loga dehake liGgase hI mukti mAnaneke kAraNa isa hI vyavahArameM mugdha ho jAte haiM ve paramArthakA upayoga nahIM kara sakate / jaise kisI kuzala vyApArIkA dhAnya kharIdanekA vyApAra dekhakara koI UparI raMga DhagakI cIjameM sArakA vizvAsa rakha dhAnya jaise rUpa raMgakA dhAnyakA chilakA usa bhAvameM kharIda letA hai to cAMvalako to nahIM prApta kara sktaa| isa prakAra zuddha Atmatattva arthAt samayasArakA yathArtha svarUpa jAnakara usake upayogameM rahanA nirvikAra honekA, zAnna pa AnandamaI honekA upAya hai / isa hI ke pariNAmameM yaha sarvajJAtA va sarvadarzI ho jAtA hai / isa padameM savakA pUrNa eka svarUpa rahatA hai| OM namaH zuddhAya, OM namaH sahaja siddhAya, OM zuddha cismi / OM tat st| OM zAntiH, OM zAntiH, OM zAntiH / - iti sarvavizuddhajJAnAdhikAra samApta rozanalAla zarmA ke pravandha se mohana prinTiGga presa, meraTha meM chpii| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika jJAna va vijJAnake sarala sAdhanoMse lAbha lIjiye (dharmapremI vandhuoM ! yadi Apa saralatAse AdhyAtmika jJAna va vijJAna cAhate haiM to adhyAtmayogI pUjyazrI manohara jI varNI sahajAnanda mahArAjake ina pravacana aura nivandhoko avazya paDhiye / prAzA hI nahIM, apitu pUrNa vizvAsa hai ki inake paDhanese Apa jJAna aura zAntikI vRddhikA anubhava kreNge|) adhyAtma seTa prAtmasaMvodhana sajilda 2)- adhmAtmasUtra pravacana pUrvAddha 3) prAtmaka pari0 1 bhAga ___, , uttara pUrvabhAga 31) prAtmaka pari0 2 bhAga tattvasUtra sabhAvArtha "sahajAnanda gItA sajilda 1) dhAvaka-paTakarmapravacana dharma pravacana sajilda samayasAra bhAjya pIThikA saM0 |mugv kahA~ ekIbhAvastrotra adhyAtmadhva0 vAstaviktA igliza sa0 ) kalyANa mandira stotra , / ) prAnakIrtana sArtha // vipApahAra stotra // apanI bAtacIta hai svAnubhava) dharma sAmAyika pATha merA dharma prAtmakIrtana sacitra brahmavidyA sahajAnanda gItA (vaDI) 2 / ) prAtma upAsanA tattva rahasya prathama bhAga 1) sahajAnanda DAyarI man 56 2) padhyAtmamUtra mArtha ) sahajAnanda DAyarI san 57 2) dhyAtma carcA (bar3I) ) sahajAnanda DAyarI san 58 2) adhyAtmacarcA (choTI) // ) sahajAnanda DAyarI pari0 56 // ) pravacanasAra pravacana 1 bhAga 3) bhAgavata dharma pravacanasAra pravacana 2 bhAga 4) samayasAra-maSTAnta-mama pravacanasAra pravacana 3 bhAga 2) samayasAra mahimA 'pravacanasAra pravacana 4 bhAga 3) mamayasAra pravacana 1 ma pustaka 2 // ) devapUjA pravacana 3) samayasAra pravacana 2 ya pustaka 3) sAna samayasAra pravacana 3 ya pustaka 21) pUrA adhyAtma seTa lene para :) prati rupayA kamIzana hogaa| 2 ) patA:-zrI sahajAnanda zAstramAlA, 185 e. raNajItapurI sadara meraTha (u.pra.) ULLseci 51 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sahajAnanda zAstramAlA phI pravandhakAriNI samiti ke sadasya (1) zrI mAna lA0 mahAvIra prasAda jI jaina baisa, sadara meraTha / saMrakSaka, adhyakSa va pradhAna TrasTrI (2) zrImatI phUlamAlA jI dharmapalI zrI lA0 mahAvIra prasAda jI jaina varsa, saMrakSikA (3) zrImAna vA0 dayArAma jI jaina R. S. D.O. sadara meraTha upAdhyakSA (4) zrImAn vA0 Ananda prakAza jaina vakIla sadara meraTha mantrI va sttrii| (5) zrImAn lA0 zItalaprasAda jI jaina dAlamaMDI sadara meraTha upmnnii| (6) zrI mAna lA0 semacanda jI jaina sarrApha sadara meraTha sadasya (7) zrImAn lA0 sumatipramAda jI jaina dAlamaMDI sadara meraTha, TrasTrI (8) zrImAn lA0 manacanda jI jaina mujaphpharanagara, sadasya (9) zrImAn lA0 dIpacanda jo jana deharAdUna, sadasya (10) zrImAn lA* kRSNacanda jI jaina deharAdUna, isTro (11) zrImAn seThaga dana lAla jI zAha sanAvada, isTrI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- _