Book Title: Nandanvan Kalpataru 2012 03 SrNo 28
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521028/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIrasvAmiSabiMzikA AcAryavijayanemisUrIzvaraziSyaH pravartakamunizrIyazovijayaH atha stoSye vIranAthaM vAvanditagurukramaH / chandobhirvividhaiH kaizcina mugdhalokaprabodhakaiH // 1 // guNAnasaMkhyA~stava vaktumIzo mukhaiH sahasrairapi noragezaH / kimalpabuddhirmanujo bravItu tathA'pi bhaktyA mukharIkRto'ham // 2 // athaikAkSarapAdamuktAyAM zrIvRttam zrIza // syA'gham // 3 // atha vyakSarapAdaM madhyAyAM mRgIvRttam no janAlImUMgI // tvAM vinA yAti zam // 4 // atha tryakSarapAdaM madhyAyAM nArIvRttam lokAste yAntIza! // dhyAtAro mAnArIm // 5 // athA'STAkSarapAdamanuSTubhi samAnikAvRttam vIra ! te sa~mAnikA ca, loSTakAJcanAdikeSu // dRSTirApta ! duHkhahAra ! zAntaye mamA'stu sA'tha // 6 // 1. zrIH syAt / guzcet // uTTavaNikA yathA - 5 2. yatra ra: eva cet / sA matA jarmUgI // uTTavaNikA yathA - s s 3. eko mazcennArI / chandojJaiH sA khyAtA // uTTavaNikA yathA - SSS 4. pUrvameva ro vibhAti jastato gurubhavecca / lAntikA samAnikeha kIrtitA budhAgragaNya! // uTTavaNikA yathA - 5 / 7 | Da | Dha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athA'STAkSarapAdamanuSTubhi vidyunmAlAvRttam vidyunmAlAnAzAM lakSmI, devecchanti tvaddhyAzUnyA // no te mA mokSaM vIra !, mAyAmohe saktA yAnti // 7 // athA'STAkSarapAdamanuSTubhi citrapadAvRttama citrapadA tava vANI zAntisukhAya mamA'stu / AptajanAH kavilokA yAmanizantu nuvanti // 8 // atha navAkSarapAdaM bRhatyAM bhujagazizubhRtAvRttam tava jinavara! bhaktA ye na bhavati kila teSAM tu / zamasukhadada! bhItyai sA bhujagazizubhRtA bhUmiH // 7 // atha dazAkSarapAdaM paGktyAM mattAvRttam mattA lokA tava na bhajanti pAdAmbhojaM viSayamasAram / manvAnA ye zubhaphalahetuM te yAntIzA'sukhamiha bhUyaH // 10 // athaikAdazAkSarapAdaM triSTubhi svAgatAvRttam nAtha! te padasarojamilindA ye janA bhuvi varA vibhayAste // labdhapuNyabharadeva! surebhyaH svAgatAni surapUjya! labhante // 11 // 5. vizrAma: syAtpArAvAraiH sarve yatra khyAtA dIrghAH / aSTau varNAH sA zobhADhyA vijJai yA vidyunmAlA // uTTavaNikA yathA - sss sssss 6. yA bhagaNena pinaddhA bhena punaH pravibaddhA / gadvayato ramaNIyA citrapadA kathitA sA // uTTavaNikA yathA - 5 / / 7 / / 7. nagaNayugalasannaddhA magaNavitatasaundaryA / kavikulakathitA tveSA bhujagazizubhRtA jJeyA // uTTavaNikA yathA - / / / / / / sss 8. yasyAM pUrvaM magaNavilAsa: pazcAttasmAd bhagaNanibandhaH / madhye sena pravigaditA sA vijJairmattA gururacitAntyA // uTTavaNikA yathA - sss s / / / / ss 9. kIrtiteha vibudhai ramaNIyA svAgateti madhurAkSarabaddhA / reNa nena subhagA bhagaNena sA gurudvayamanoharabandhA // uTTavaNikA yathA - 5 / / / / / / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaikAdazAkSarapAdaM triSTubhi indravajrAcchandaH stautIzvaraM vIravibhuM jano'tha devendrapUjyakramapadmarAgam / yo mAnavastasya tu puNyabhAjo no indravajrAdapi bhItirasti // 12 // atha dvAdazAkSarapAdaM jagatyAM vaMzasthavRttam sadA suvaMzasthabhavairjanottamaiH prapUjyapAdAbjayugaM munIzvaram / sadA mahAvIrajinaM jinezvaraM stavImi bhaktiprasaradvacobharaiH // 13 // ___ atha dvAdazAkSarapAdaM jagatyAM priyaMvadAvRttam zivasukhapradavibho priyaMvardIdiviSado madhurarAvakalitAH / atha bhajanti tamaharnizamaraM bhajati yastava padAmbujavaram // 14 // atha dvAdazAkSarapAdaM jagatyAM pramitAkSarAvRttam pramitAkSarAn tava vacolaharI bahubhaktito hRdayatoSakarIm // bahulaprabodhakaravAkyavarAM prabhajAmi tAM bhavabhayApaharAm // 15 // atha dvAdazAkSarapAdaM jagatyAM prabhAvRttam dyutipatizatabhAsamAnadhute! munivara! bhvbhiiprvidhvNsk!| jinavara! taba sA prazastaprabhA" mama zamasukhadA'stu vItaspRha! // 16 // 10. Adau tayugmena virAjamAnA madhye jakAreNa vibhUSitA yA / ante gakAradvayamaNDitA sA syAdindravajrA vibudhprsiddhaa|| uTTavaNikA yathA - sss / / / ss 11. gaNo jasaMjJaH pravibhAsate purastakAranAmA ca parastato bhavet / tato jakAro ragaNazca bhAsate pratIhi vaMzasthamidaM mahAmate! uTTavaNikA yathA - 15 s / / / 12. prathamameva nagaNena saMyutA bhavati bhena vizadA budhairmatA / jagaNaraJjitanibandhazobhitA ragaNabaddhacaramA priyaMvadA // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / 13. prathamaM bhavet sagaNabandhayutA jagaNapriyA sayugalena yutA / bhuvi kasya naiva sukhadA'bhimatA pramitAkSarA budhagaNaprathitA // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / 14. bhavati nagaNasaMyutA nena yA punarapi vibudhapriyA maNDitA / ragaNaviracitA prabhAhlAdikA svarazaraviratIrahRdyAntimA // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvAdazAkSarapAdaM jagatyAM kusumavicitrAvRttam kusumavicitrAM tava jina! pUjAM vidadhati lokA nirupamabhaktyA / amaravarA ye padayugalasya vidadhati sevAM zivakara! teSAma // 17 // atha trayodazAkSarapAdamatijagatyAmatirucirAvRttam tavA'nizaM tu suravaraprapUjitottamakramapravilasadacchakAntikA / sukhAya me'stvaitirucirA nakhAvalI bhavodadhipravaratarirjinezvara! // 18 // atha trayodazAkSarapAdamatijagatyAM mRgendramukhavRttam prakupitamapyatha bhUtale kadApi bhavati mRgendramukhaM na bhItidAnam / tava caraNAmbujabhakti raktacittAsamazamadhAma zarIriNAM yatIndra! // 19 // atha caturdazAkSarapAdaM zaval siMhoddhatAvRttam (vasantatilakA) tRRNAM krudhoddhatazarIvibhAvibhAjAM krodhoddhatadvipavarasya vighAtane sA / siMhorddhatA bhavati yasya zarIrakAnti: siddhArthanandanajinaH sasukhAya me'stu // 20 // __ atha caturdazAkSarapAdaM zakcaryAM lolAvRttam bhavyA yauvanalakSmIvidyudvibhramalolA vizvAzcaryacaritra: zrIvIro'tidarApaH / tadyUyaM zamasAraM saMsArodadhitAraM vizvezaM bhajata drAga zrIvIraM jinanAgam // 21 // 15. nagaNapinaddhA yagaNavinaddhA punarapi yA syAlagaNasukAmyA / yagaNapinaddhAntika padaramyA budhagaditA sA kusumAvicitrA uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / ss 16. bhavetpuro jagaNayutA tataH punarmatA budhairiha bhagaNena maNDitA / tato bhavet sajagururAjitA varA caturgrahairatirucirA prakIrttitA // uTTavaNikA yathA - 1 / / / / / / / 17. nagaNavirAjitapUrvabhAgakaM yat bhavati tato jagaNasya yatra yogaH / punarapi jena sareNa maNDitaM tat saguru mRgendramukhaM budhairvibodhyam // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / ss 18. seyaM tabhau jajagagA munikAzyapena siMhoddhateti kathitA munisaitavena / uddharSiNIti gaditA madhumAdhavIti nAgairvasantatilakA sakalaprasiddhA // uTTavaNikA yathA - sss / / / / / / ss 19. pUrvaM masya nibandhastasmAtso viniyojya:, mastasmAtparatazcet tasmAt bhasya nivezaH / ante gadvayayogo yasyAM vibudhAlAdI, dviH saptacchidi lolA jJeyA viz2amatA sA // uTTavaNikA yathA - ssssssss 1 7 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcadazAkSarapAdamatizakkal mAlinIvRttam jananamaraNavIciprAptaduHkhaughanRNAM pRthudavathubhavormImAlinIha bhramantaH / bhavati ca zaraNaM no vIranAthaM vinA'nyaH iti vidadhatu loko vIrasevAM sukhAlIm // 22 // atha paJcadazAkSarapAdamatizakartyAM kAmakrIDAvRttam kAmakrIDAmuktaM zuddhAtmAnaM devairvanyaM taM saukhyAvAsaM zuddhajJAnaM lokAnandaM nAthaM ca / vIraM dhIraM doSonmuktaM zazvacchAntaM sarvajJama IzaM lokatrAtAraM dInoddhAraM bhaktyA staumi // 23 // atha SoDazAkSarapAdamaSTyAM garuDarutavRttam satatamahaM jinezvaravaraM bhavatrAyakaM sakalabhayAnalodakasamaM sunAmeSTadam / tava pamaM bhajAmi bhuvanaikabandho ! vibho ! garuDairutaM madAdibhujagendrasavAsane // 24 // atha SoDazAkSarapAdamaSTyAM cakitAvRttam bhImabhavavanazreNIbhrAntiklAntisacakitAbhavyavarabharA dAridryaproDunatamahRdaH / icchatha laghu ced gantuM mohAbdheraparataTaM gacchata zaraNaM zrIvIraM bhItAbhayadadanama // 25 // 20. nagaNayugalayuktA mena madhye prayuktA, yagaNayugalanaddhA baddhamodaprabandhA / iha bhavati na keSAM hAriNI cittavRttirmadhurapadavilAsA mAlinI nAgavAhai: // uTTavaNikA yathA - / / / / / / sss sss 21. lIlAnelaM kecitprAjJAH prAhustAM nRtyadvarNAM yAM sAraGgI vRttatvena prAhurvijJAH kecitsA / kAmakrIDAkhyA khyAtA chandovidizchandogranthe mairbANaiH saundaryADhyA kasyA'ntaH modaM datte // uTTavaNikA yathA - SSS SSS SSS SSS SSS 22. bhavati puro nasaMjJakagaNo jasaMjJakastataH bhagaNa itaH paraM jagaNazobhitaH syAttathA / bhavati tatastasaMjJakagaNo gurustataH paraM garuDarutaM tadA manasi bhAvyatAM manoharam // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / / sss 23. bhAbhidhagaNa eva syAt pUrvaM sAbhidhagaNataH yatra bhavati ramyatvaM tasmAt syAdyadi magaNaH / tasya ca racanA tasmAt tasmAdyadi nagaNaH go yadi gaditA seyaM prA starhi tu cakitA // uTTavaNikA yathA - / / / / sssss / / / / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SoDazAkSarapAdamaSTyAM citravRttam citracittavRttayo vibAdhayanti duHkhabheda ! mAM vibho ! na vizvametadeva deva ! sAramasti / tvatpadAbjabhaktirastu cittadhAmni vastutastu nA'nyadatra bhUtale laSAmi sAravastu nAtha ! // 26 // atha saptadazAkSarapAdamatyaSTyAM hariNIvRttam tava padayugaM jJAnodrekapradAyi bhajanti ye bhavati tRNavat saMsAro'yaM jinendra ! mahAtmanAm / cakitahariNI netrA vAmadhruvazca manoharAnahi na ca dhanaM teSAM lobhAya vItarajohRdAm // 27 // atha saptadazAkSarapAdamatyaSTyAM pRthvIvRttam mahAmahimabhAsurAccitasamastapUthvIzvaraiH sudezanavaco'mRtairjanitacandramonyakkRtiH / vilocanavibhAjitAticalakhaJjarITaprabhA mano harati kasya no tava mukhaprabhA sADamalA // 28 // athA'STAdazAkSarapAdaM dhUtyAM zArdUlalalitavRttam bibhranmohamRgAdidarpadalane zArdUlalalitam kuvallokahRdabjabodhamanizaM tvadvAkyanikaraH / udyagAskaravat surAsuranarAbhistavyacaraNa ! jIyAddeva ! mahopakAracaturo drAkSAsamarasaH // 29 // 24. yatra rAbhidho gaNaH purastato jasaMjJako'tha rAbhidhena maNDito gaNena jastata: punastu / kIrtito rasaMjJako gaNazca lAntima budhena citrasaMjJamIritaM budhapramodadAyakaM tat // uTTavaNikA yathA - / / / / / / / / 25. nagaNasubhagaH prAcyo bhAgastatassagaNa: puna: magaNasahito rAkhyassyAccettatassagaNo laghuH / guruviracanA yasyAmantye budhairiha sA matA bhavati viratiryadvedAzvairyadA hariNI tadA // uTTavaNikA yathA - / / / / / ssssss / / / 26. jasaMjJakagaNaH puro bhavati sAbhidho'tho gaNaH jasaMjJakagaNaH punarbhavati sAbhidho'nantaram / yasazaMkagaNAnvitA laghuguruprazastA'ntimA vasugrahayatirbudhairihamatA tu pRthvI varA // uTTavaNikA yathA - 15 / / / / / sss 27. mAbhikhyaH prathamaM gaNassagaNasambhrAjI yadi tata: jAkhyassyAcca gaNastatassagaNasaMrAjI paramitaH / tAkhyazcettadanantaraM sagaNasambandho bhavati cet tarhi jJaiH prathitaM divAkararasaiH zArdUlalalitam // uTTavaNikA yathA - Sss / / / / / / 5ss / / / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athA'STAdazAkSarapAdaM dhUtyAM citralekhAvRttam aindrazreNInatapadayugalA bhavyapApaughabhaitrI kalyANAlIvratativitativArdAyamANA munInAm / svAntAgAre vasatimupagatA zAntidhArAM kSarantI te mUrti, bhavatu zivakarI citralekhA" manojJA // 30 // athaikonaviMzatyakSarapAdamatidhRtyAM meghavisphUrjitAvRttam zrayanti tvAM devaM gatabhavarujaM bhaktibhAvottaraGgAH sadA mUrchanmohavrajatamasi ye sUryabhAsAyamAnam / dadante teSAM bhIlavamapi ca no svapnakAle'pi nAtha ! mRgArAtIbhAdyAH pratibhayatamA meghavisphUrjitAstu // 31 // ____ athaikonaviMzatyakSarapAdamatidhRtyAM phulladAmavRttam ye nityaM zrImajjinavaravRSabhaM phulladAmaprakANDaiH bhaktyAca'ntIzaM vigatabhayabharaM tIrthanAthaM tu vIram / te'rcyante bhavyAH suravaratatibhiH pUrNakAmA akAmAH stutvA stUyante suranaravRSabhairyAnti mokSaM ca zazvat // 32 // atha viMzatyakSarapAdaM kUtyAM gItikAvRttama bahulAnurAgasurAsurAcitapAdapaGkajamAdarAt pariSevate jina! yastavA'malabhaktito jagatItale / guNazaMsinI kila tasya deva ! narendravaktravinirgatA bhuvanatraye'pi vilAsameti janasya nAtha ! saMgItikA // 33 // 28. mobho nazca triyagaNasahitazcitralekhA tadA syAt / uTTavaNikA yathA - ssss / / / / ss ssss 29. gaNo yAkhyaH pUrvaM magaNaracanA syAtpastAnmanojJA bhavennAkhyo hRdyo gaNa iha tato yasya bandho manojJaH / rarau syAtAM tasmAdgururiha yadA tarhi mAnyA budhendraiH rasaiH SaDbhivahiryatiriha matA meghavisphUrjitA'sau / uTTavaNikA yathA - 155 Sss, / / / / / | ssss 30. syAnmAkhya: pUrvaM tagaNa iha tato nena hRdyaH parastAt tasmAt sAkhyazcet ragaNasuvalito reNa naddhaM punazca / tasmAdgo yasmin vibudhajanagaNaiH sevitaM sadguNADhyaM jJeyaM prAjastaccharahayaturagaiH phulladAmAbhirAmam // uTTavaNikA yathA - kaDaka kaDI ll ki hoDa DoDa 31. sajajAnvitA bharasAzritA lagabhUSitA khalu gItikA // anyatrAupyuktaM- varapANizobhisuvarNakaDUNaratnarajjuvibhUSitA supayodharA padasaGginUpurarupakuNDalamaNDitA / phaNirAjapiGgalavarNitA kavisArthamAnasahArikA varakAminIva manomude nahi kasya sA khalu gItikA // uTTavaNikA yathA - S SS SS 0 SS SS Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaikaviMzatyakSarapAdaM prakRtyAM mragdharAvRttam kailAsoddAmakAntisphuradamalatalanyastacitropalADhye bhavyastotrAvalIsammukharitakakubhi svAntapadmArkarociH / nAnAlaGkArahAriNyaghadalanakarI vIra ! mUrttistvadIyA prodyaddIpraprabhADhyAmalamaNinikaraisragdharA hantu pApam // 34 // atha dvAviMzatyakSarapAdaM kRtyAM madirAvRttam ye madirAsuhitA manujA na bhajanti tavA'GghrisarojayugaM te jina ! nirgatapuNyabharA bhayabhArasuduHkhitamAnasakAH / zazvadazeSazarIrivizAraNakAraNacintananaddhahRdono gaNayanti paropakRtiM na vidanti guNaM na bhajanti sukham // 35 // atha caturviMzatyakSaracaraNaM saMkRtyAM durmilavRttam praNidhAya bhavatpadapaGkajamIza ! jinendra ! bhavAmayabhedakaraM sasurAsuramartyanataM satataM paridummilamokSasukhapradadam / labhate sakalaH khalu saukhyamanantamihA'pi paratra ca kiM bahunA praNataH sakRdapyamaraiH puruSaH satataM mahito bhavati praNayAt // 36 // 32. lokaizchinnA trikRtvo marabhanayayayaiH sundarA sragdhareyam // anyatrA'pyuktaM karNaM tATaGgayuktaM valayamapi suvarNaM ca maJjIrayugmaM puSpaM gandhaM vahantI dvijagaNarucirA nUpuradvandvayuktA / zaGkha hAraM dadhAnA sulalitarasanA rUpavatkuNDalAbhyAM mugdhA keSAM na cittaM taralayati balAt sragdharA kAminIva // uTTavaNikA yathA sss sis - 5 || || ss Iss iss 33. saptabhakArayutA sagururgaditeyamudAratarA madirA // uTTavaNikA yathA - 5 || 5 // 5 // 5 // 5 // 5 // 5 // s 34. sagaNau sagaNI sagaNau sagaNau yadi dummilametadavehi tadA // anyatrA'pyuktam vinidhAya karaM gururatnamanoharabAhuyugaM kuru ratnadharaM sagaNaM ca tataH kuru pANitalaM varapuSpayugaM vinidhAya gurum / iti dummilakA phaNinAyaka saMracitA kila varNavilAsaparA caturAzritaviMzativarNakRtA kavitA sukRtAzrayazilpadharA // uTTavaNikA yathA // 15 // // // // // s is us 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturviMzatyakSaracaraNaM saMkUtyAM kirITavRttam devakirITamaNiprakarapratiraJjitapAdasarojayugaM tava bhAtu sadA mama cetasi devavikIrNasaroruhacAri sukhAkara ! / yatra vibhAti nakhAvalirIzvara ! padmamaNiprakarapratimAGgulimastakarAjisudhAkarabimbasamA zamanijjitadoSaripavraja ! // 37 // atha caNDavRSTiprapAtanAmA saptaviMzatyakSaracaraNo daNDakaH paThyate jaya jaya surayakSavidyAdharAdhIzamAdibhiH saGkule sarvazobhAkare samavasaraNabhUmibhAge ythaavtsmaaveshitaaneklokaakule'tiprbhe| maNikanakavicitracaJcatprabhAhArisiMhAsanAdhyAsino dezanA deva! te tribhuvanatatakAmamohAdighorAnalojjhAsane caNDavRSTiprapAtAyate // 38 // iti zrImajjinacaraNasarojacaJcarIkavAdimAtaGgapaJcAnanamahAvratapaJcakavilAsagehatapazcaryAcaraNacakravartyAcAryavaryazrI madvijayanemisUrIzvaraziSyapravartakayazovijayaviracitA sahRdayakaNThazobhinI vIrojjvalaguNagumphitA vividhanAmagarbhacchandomayamuktakaSaTtriMzikA // // itizrIcaramajinezvarazrImahAvIrasvAmiSaTviMzikA samAptA // 35. aSTabhakAramanoharabandhanavRttakirITamidaM paribhAvaya // anyatrA'pyuktampAdayugaM kuru nUpurasundaramatra karaM vararatnamanoharavarNayugaM kusumadvayasaMgatakuNDalagandhayugaM samupAhara / paNDitamaNDalikAhRtamAnasakalpitasajjanamaulirasAlayapiGgalapannagarAjaniveditavRttakirITamidaM paribhAvaya // uTTavaNikA yathA - // // // // // // sms 36. yadi nagaNayugaM tataH saptarephAstadA caNDavRSTiprapAto mato daNDakaH // uTTavaNikA yathA - 51551S SS SS SS SS SIS Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavanmahAvIracaritam DaoN. AcAryarAmakizoramizraH bhagavAna zrImahAvIrastrizalAtanayo mahAn / paropakArI dharmAtmA jainadharmasudhArakaH // 1 // tapasvI saMyamI dhImAna kSamAzIlastvahiMsakaH / samyagjJAnI ca zuddhAtmA samyagdraSTA sudarzanaH // 2 // samyakcaritrastvadveSI virAgI mohahArakaH / alobhI madahInazca vikAravijayI tathA // 3 // 'ya AtmA sa paramAtmA' jJAnamitthaM dadAti yaH / kUtvA satkarma nityaM sa saMsAre'sminmahIyate // 4 // prANiSu prabhusandarzI nirahaGkAravIryavAn / sarvAkAGkSAvihInaM taM manasA vai namAmyaham // 5 // ahiMsayA ca tapasA kSamayA saMyamena ca / svAdhyAyena jIvAtmA zuddho bhavati so'bravIt // 6 // AtmA'sti vai narakasthA vaitaraNI nadI sadA / sarvakAmakara: so'sti svargasthaM nandanaM vanam // 7 // 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA'sti kAmadhenuH sA sarvecchApUraNI sadA / sukhado bhogadaH so'sti yazaskaro'pi sarvadA // 8 // nAsti dayAsamo dharmo na dAnaM karuNAsamam / nAsti satyasamA kIrtiH zRGgAro nAsti zIlavat // 9 // yasyA''tmazaktiH saMsAre prabalA bhavatIzvarI / sa loke saMkaTApanno bhayabhIto bhavennahi // 10 // sarvamitraM sa sanmArgI hitaiSI prANinAM tathA / saMyamI ca sadAcArI tapastyAgarataH sadA // 11 // yasmin zUkarakSetre jAtaH kavivaratulasIdAsaH AtmarAmahulasItanayo yastannagare sunivAsaH / hotIlAlakalAvatIsUnU rAmakizoramizra iti, kAvyakathopanyAsaracayitA mahAvIracaritaM likhati // 13 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OR ja zrIviSNucaritam DaoN. AcAryarAmakizoramizraH zaGgacakragadApadmadhArI vissnnushcturbhujH|| IzatrimUrtiSvekaH sa yuSmAna pAtu ramApatiH // 1 // samudramanthanAjjAtA lakSmIlabdhA hi viSNunA / dhanaM dadAtu sA prAjyaM yuSmabhyaM jIvane sadA // 2 // bhujaGgazeSazayyAyAM zete sa kSIrasAgare / mAlAM dadhAti kaNThe yo vakSasi kaustubhaM maNim // 3 // yAti garuDamAruhya itastataH sa sarvataH / / bhaktivazIkUto bhaktAn rakSati garuDadhvajaH // 4 // durvAsasaH padAghAtaH zobhate yasya vakSasi / sahiSNave ca baline tasmai zrIviSNave namaH // 5 // rAmo bhUtvA ca tretAyAM kauzalyAnandavardhanaH / laGkAM gatvA sa kapibhirjaghAna rAvaNaM krudhA // 6 // dvApare cA'tra devakyA garbhAjjAtaH sudarzanaH / vAsudevaH sa zrIkRSNo hi kaMsaM jaghAna mAtulam // 7 // 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA yadA hi dharmasya hAni jAnAti mAdhavaH / tadA tadA'vatAraM sa gRhNAti dharmarakSaNe // 8 // sa satyo'sti paramAtmA yo vasati sadA''tmasu / sa evA'sti sarvavyApI care'care kaNe kaNe // 9 // bahUni yasya nAmAni svabhurnArAyaNastathA / daityAri: puNDarIkAkSo vaikuNTho viSTarazravAH // 10 // dAmodaro hRSIkezaH kezavo mAdhavaH prabhuH / pItAmbaro'cyutaH zArgI viSvaksenastrivikramaH // 11 // padmanAbhazcakrapANirgovindazca madhoH ripuH / devakInandanaH zauri: zrIpatiH kuzalAtmajaH // 12 // vanamAlI balidhvaMsI kaMsArAtiradhokSajaH / rAvaNAri: kaiTabhajidvidhuH zrIvatsalAJchanaH // 13 // indrAnujAya vai tasmai namaH samudrazAyine / upendrAya mukundAya namo'stu cakrapANaye // 14 // bhArata uttarapradeza eTAjanapada-sorovAsI, kAvyakathopanyAsaracayitA zUkarakSetravilAsI / hotIlAlakalAvatIsUnU rAmakizoramizra iti, vidyAvAcaspatipadadhArI viSNucaritaM samAlikhati // 16 // 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A (bAgapata) u.pra. 250101 dUrabhASa: 01212233527 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktaka-kAvya-trayI devarSikalAnAthazAstrI [saMskRtabhASAsAhityajagato mUrdhanyo vidvAn sAhityakAraH kAvyakalAkuzalazca zrIdevarSikalAnAthazAstrimahodayaH sAhityasevayA suvizruto'sti / rASTrapatisammAnitaH prAptakAlidAsasammAnazcA'sau vidvadvaryo'dhunA jagadguru-rAmAnandAcAryarAjasthAnasaMskRtavizvavidyAlaye AdhunikasaMskRtapIThasyA'dhyakSatvaM, bhAratIsaMskRtamAsapatrikAyAH pradhAnasampAdakatvaM ca nirvahati / purA'pi cA'nena viduSA rAjasthAnasaMskRtaakAdamyA adhyakSatvaM rAjasthAnazAsane saMskRtazikSA-bhASAvibhAgayonirdezakatvaM ca nirvoDhamasti / ] (1) Itayo bhItayazca prativarSaM jyautiSikA varSaphalaM ghoSayanti paJcAGgaiH / tasya hi varSasya ca te bhItIrItIstathA vivRNvante // 1 // ativRSTiranAvRSTiH, zalabhA vA Itayo nigadyante / bhUkampA vyutpAdA bhItipadenaibhitra varNyante // 2 // deze'smin vastutayA prasUtA yA Itayazca bhItizca / hanta ! manAgapi tAsAM carcA kriyate na duSTadaivajJaiH // 3 // bhItayaH AmUlAdAzikharaM prazAsane, rAjanItiSu, nyAye / sarvatra prasRto'yaM bhraSTAcAro mahattamA bhItiH // 4 // janasaJcArasaraNibhirvArtApatraizca sUcanAdhAraiH / pratidinemete bhraSTAcArA janasammukhaM nipAtyante // 5 // 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu kimapi na kSIyata etasyotpAtavaMzavRkSasya / ete'pi krIyante tena hi nibhRtaM suvarNamudrAbhiH // 6 // bhrAtR-pitRvyAdInamanucitapakSagraho'parA bhItiH / jAtijanAnAmanucita upakAro'syaiva rUpamastyanyat // 7 // sattAdhArinayajJairanudinamidameva bhArate kriyate / kintu na kenA'pyadyAvadhi vihitA'sya grahasya khalu zAntiH // 8 // ItayaH dharmasya sampradAyasya ca nAmnA zAntibhaJjanaM kartum / AtaGkinAM prayojanamastrANAM preSaNaM prakaTamItiH // 9 // itiriyaM deze'sminneva pratitiSThatIti na hi satyam / amarIkAyAM sphoTaistayA darzitacarazcamatkAraH // 10 // ItiriyaM kena, kathaM, kasyA''dezAt prasAryate vizve / jAnantIdaM sarve kintu mukhaM syUtameva rakSante // 11 // syUtaM kimiti mukhaM tairityapi vijJAyate sphuTaM sarvaiH / voTAkhyalAbhalobho bibharti tatra pradhAnahetutvam // 12 // ItInAM bhItInAmIdRkSANAM tathaiva cA'nyAsAm / kriyate naivollekho daivajJairnA'pi hanta paJcAGgaiH // 13 // kintu vayaM jAnImaH pramukho hvayameva dezazatrugaNaH / zatrorasya vinAzaM kartuM sarve vayaM cikIrSAmaH // 14 // kintu na yAti vinAzaM zatrugaNaH kAraNaM zRNuta tasya / asya gaNasya supoSaNaniratA kila vartate'nnapUrNaikA // 15 // tAmapi jAnIma vayaM vartemahi sapadi jAgarUkAzcet / dezo'bhyudayamupeyAt tasyA nAmA'sti "rAjanIti" riti // 16 // 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) vizvakave ravIndranAthaThAkurasya 150tamajayantImupalakSya janagaNamanaso neturvANI prAcIjaladhitaTAdaruNAbhaH ko'yaM ravirudiyAya ? diguvanitA vijahurmadatandrAM kasyA''lokalayAya ? // 1 punarathA'pi mukharayati mAdhavanI dizameSa ravaH / vidyApatikRtijhaMkRtimanuguJjantyete taravaH // 2 mRdvIkAmadhurasamadharaM kalayantI mRduraNitA / keneyaM punarapi jayadevakavervINA kvaNitA ? // 3 ApyAyayasi dharitrImakhilAM vADmakarandajhareNa / komala-lalita-kAnta-padagumphitakavikRtipIyUSeNa // 4 rasamanAdimAnandamudAttaM varSantI ramaNA / rasanAmArdrayate khalu te racanA bhAvapravaNA // 5 ratidhRtizotsAhasmRticApalyaharSajaDatAH / mAnavIyabhAvAstasyAH kAvye bhavatA kalitAH // 6 nizchalahRdayA bAlA'sau taruNI snehAkulitA / vAtsalyAmanA matA'patyasnehI ca pitA // 7 kimapyapUrvaM bhAvajagat sukave ! bhavatA sRSTam / jIvati vadati calati pazyati yat sahRdayahRdi juSTam // 8 bhavatA jaladharasaudAminyoH premAlApakathAH / mUrchitamAnavatAyAH krandanadigdhA manovyathAH // 9 yauvanamadhuvanavallarISu hRtkokilakalavirutam / nayanasarittIre virahiNyAH krauJcyAH karuNarutam // 10 sarvamanAdi mAnavIyaM gAthAgItaM paThitam / krAntadarzibhinayanaravalokitamadharairgaditam // 11 varSazataM tava nirjarakavikIrtereko divasaH / bhAskaralakSaM janayedaNureko'pyetanmahasaH // 12 yAvad himadhavale kailAse nRtyati suraapgaa| yAvatkAlidAsavANI sudhiyAM hRdaye subhagA // 13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvanmanujo jIvati jagatImAlokayati raviH / yAvanmAnavahRdayAntaH spraSTuM zaknoti kaviH // 14 tAvad didigantageyA guJjiSyati kalyANI / janagaNamanaso neturbhavato'mUtambharA vANI // 15 avataraNaM kAlidAsasya (nUnakAvyakalpanA) ASADhasya prathamadivase nIrave'sminnizIthe, pazyannAsaM kavikulagurormedhadUtasya paGktIH / kiM pazyAmi stimitanayanaH kAvyaniSThe samAdhAvAvirbhUtaH sapadi nikaTe kAlidAsaH smitAsyaH // 1 // hRSyadromAH pramuditamanA AsanaM ditsurAsaM sasnehaM mAM kavikulaguruH sasmitaM pratyaSedhIt / tvatpraznAnuttarayitumahaM satvaraM tvAmupetaH, cejjijJAsuH kimapi, vizadaM pRccha mAmityuvAca // 2 // tasyA''hvAnAdupagataruciH praSTumityArabhe'haM, haMho sUre ! jagati vidito'bhUstvamutkRSTakAvyaiH / yad varSANAM sahasradvayamatigamitaM svargate tvayyavanyAH, tasmin kutrA'pyadhibhuvi kave! nA''gatastvaM kdaapi?||3|| tUrNaM so'yaM samudamavadad vatsa ! vArAn bahUn vai jAtaH pRthvyAmakaravamahaM kAvyakRtyaM tadA'pi / kintvanye mAM samabhidadhire nAmabhedairyato'haM, deze deze vyalikhamaparAsveva bhASAsu kAvyam // 4 // jAto'bhUvaM sakRdatiguNe pArasIke pradeze, vijJAnajJo'pyalikhamanavadyAsu padyAsu kAvyam / bhASAsvanyAsvapi parigatAH kAvyavAco madIyAH, omarakhayyAmiti suviditaH kAvyakartA'hamAsam // 5 // yoropIyAM giramapi sakUllekhanI me spRzecceda, gairvANI gIriyamanubhavedAdRtaM svaM kuTumbam / tasmAnmadhyesagaramiTalInAmni deze'vatIrNo dAntenAmnA vyaracayamahaM divya-kAmyaprabandhAna // 6 // AGglAnAM ca prakhararacanAkovidAnAM dharaNyAM, jAto nATyaiH sarasakRtibhistAM dharAmabhyasiJcam / rAjye vidvadguNavidi tadA TelijAbetharAjyAH khyAto'bhUvaM budhasamudaye zekspiyarnAmavAhI // 7 // indraprasthe yavanavasudhAdhIzvarANAM kavitvapremA tadvAktilakaracanAdyA'tra mAmAcakarSa / navyAM bhaGgIbhaNitiraNanAsIdhusaurabhyadhArAmArAt prAsArayamucitavAgAlibaddhaiH svapadyaiH // 8 // vAr3I bhUmi tadanu januSA saMzrayan nATyakAvyopanyAsotthairmasRNazizirairvAgjalairabhyasiJcam / deze tvasmin janagaNamano mahyamasnihyadeva, dezairanyairapi suruciraM zlAghitA vAG madIyA // 4 // subrahmaNyAM draviDavasudhAnanyadA''zritya cA'haM, dezasyA'sya draDhimani nijAM bhAratImanvayaccham / vellaballItatisurabhitA kairalI bhU: kadAcinmAmAkRSya svavacanarucA'bhUSayanme kavitvam // 10 // itthaM jAtaH pratiyugamahaM kAvyakartA dharaNyAM varte'thA'pItyabhihitavate spaSTataH kAlidAse / kutrA'dya syAdayamiti vitarkAture mayyakasmAdantardhAnaM sukaviragamatmatsamAdhau hi magne // 11 // 17 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhirAjagalajjalikA: prA. abhirAjarAjendramizraH 1. no mayA nivedyante na jAtu maukulayaH kokileSu gaNyante rUpasAmye'pi ca te duHsvareNa bhidyante // 1 // cArutAM yAni vitanvanti yoSidAsyAnAM vyaJjane jAtu na bimbAni tAni kalpyante // 2 // dantayorhanta mahimnA yayorbabhau dantI tarutvaco na ca tAbhyAM kadApi carvyante // 3 // gRhe'sti tasya halaM kAJcanaM, mayA'vagatam parantu mAlabhuvastena naiva kRSyante // 4 // santi duHkhAni mamA'pyaGga ! marmabhindi, paraM yasya kasyA'pi puro no mayA nivedyante // 5 // jIvane yaddhi mayA''lokitaM zrutaM, soDham jJAyate tena hi kiM bandhavassamIhante // 6 // kAmamamA'stu vicArAspadaM nu madvRttam pure tu mAghavane tAnyo'bhinIyante // 7 // nRpo na ko'pi, yazo yasya doSadhUsaritam yazAMsi kintu kavInAM na jAtu jIryante // 8 // 18 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. yo hi tudAdirjAtaH naiva sahayAtrisukhaM nA'pi cA'tha netrasukham yAnamapahAya samAjo'dya padAtirjAtaH // 1 // prItimAbadhya dRDhAM hemamRge loko'yam nityamukhito'pi nijasyA'lamAtirjAtaH // 2 // yauvanaM hanta ! ratikSINa eSa vArddhakye yAcamAno'dya sutaM ko na yayAtirjAtaH ? // 3 // utpathe zrautapathAd brAhmaNe'dya saJjAte svairamapavItabalaiH ko na dvijAtirjAtaH ? // 4 // ghRtAnnu bhUribalIyo jalaM, na saMzItiH yato hi yajJazikhI tena suzAntirjAtaH // 5 // tasya vai dhAtugaNasyA'stu kiM svapamaho ! pANineH satkRpayA yo hi tudAdirjAtaH // 6 // prasthitazaktimadairjAtu bhAskaraM spraSTum tatphalaM pazya, nipatyA'dya supAtirjAtaH // 7 // sukhaM svapantu janAH sUryatApasantaptAH itIva naktamasAvindurakAntirjAtaH // 8 // yadavaze hanta bhaveyussakhe ! tadAkAGkSAH sAdhu jAnIhi ghaTAdhAmni sa nirArtirjAtaH // 7 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. ramA satI sAvitrI nArI dharaNIvakSasi zuSka vistare bhUtvA''pagA pravahitA nArI // 1 // chalacchadmaSaDyantranisarge karuNaikA pratIyate nArI // 2 // zavabhUte brahmANDapadArthe zaktIbhUya samuditA nArI // 3 // zAkhAmaye tarau prativRntam kinna puSpitA phalitA nArI ?? // 4 // paramezvaramapi garbhe dadhatI tajjananItvasumahitA nArI // 5 // pASANe nirjIvavirUpe mUrtIbhUya jIvitA nArI // 6 // kaNThadhvanau kvacicchatasaMkhye layalaharI samajAyata nArI // 7 // puruSaniyatisUtraikadhAriNI ramA satI sAvitrI nArI // 8 // mAmapyabhirAjaM yA kurute jayati kA'pi rAjazrIrnArI // 20 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ambopacityai vyathAvallakItavikAsu prahAraM sakhe ! mA kRthA duHkharAgopapattyai // 3 // zrutaM yad bhavet karNinI mRttikA'pi tato vacmi kiJcit svagehasya bhittyai // 2 // jagatpratyavAyaiH pItaM pratItam mayA jIvanaM dattamambopacityai // 3 // tava dhyAnamArambhaNe kendritaM bhoH / sacinto'bhavaM kintvahaM karmaklUptyai // 4 // aho svArthahetoH sameSAM prayAsaH kathaM yatyate no jnailoktRptyai ?? // 5 // dhanI bANabhaTTaH kathA''khyAyikAyAH jijIvAnizaM ko'pi govindagItyai // 6 // dhiyaM vAmanI vAmanasya praNaumi kavitvAtmatA yena dattA'sti rItyai // 7 // ayaM vakti gaGgAtaTasthAM nu dillIm / namo dezikAyA'sya tasyA'pyadhItyai // 8 // kRtaM rugNazayyAzatAyuSyahemnA / spRhA me dRDhA nIruje'ddhAstyazItyai // 9 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citi-prAptiH DaoN. vAsudevaH pAThakaH 'vAgarthaH' na me nAmamAlA, na varNeSu baddhaH nivAsazca nAsti, na kutrA'pi ruddhaH; na gauratvameva na me zyAmavarNaH arUpassmRto'haM sadA'haM vivarNaH // na me dInatA nAsti me gauravatvam na me svargalokaH na me rauravatvam; na gantavyamasti nivAsazca naiva niSedhe samagreDapyahaM saiva saiva // na kRSNo na rAmo na koDapyasti devaH ahaM cA'smi sarvatra devAdhidevaH; gatA me gatA me gatA mohanidrA aho ! jAgRto'haM citirme samagrA // vivAde vivAde viSAdasya janma vivAde samApte vikAsasya janma / atassujalokaiH vicAva kAryA viSAde vikAse vivekena buddhiH // 354, sarasvatInagara, amadAvAda-15 dUrabhASaH 079-26745754 22 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIraviyoga: (bhagavato mahAvIrasya nirvANAjjAtasya zokamayasya jagato varNanam ) A. zrIvijayakalpayazasUriH" * [1] na jJAtamadya kiM bhAvi ? harSadolAyAM dolAyamAnA, Anandasarasi ramamANA, meghadhvanerapyadhikatarAM gambhIrAM prabhormukhatantre vahantIM madhuraM vacanAvalIM bhavyAtmAnaH zRNvantaH Asan / tatra hyavirataM SaSThimuhUrttaparyantaM yAvad vANIsudhAM siJcan trijagaddIpakaH pRthvImaNDalAdhipati:karuNAsindhuH-kRpAvatAraH paramAtmA zrImahAvIrasvAmI svapArthivadehaM tyaktvA'tidUramagocarasthAnaM gataH / caturdazalokAgrasthAne cirakAlAyA'gacchadAtmoddhAraka iti jJAtvA sarveSAM hRdayAni vajraghAtena hatA jAtAni / sarve ni:zabdAH zokamagnAzca babhUvuH / amAvasyArajanyatIva zyAmalA jAtA, hAsyaM vikiranti tArakANi svavaktraM pracchannIkartuM meghAnapyullaGghya dUraM gatAni, yasyA''nanadIptiM gRhItvA kumudAni vikasvarANi bhavanti sa candramA vyomnyagocaro'bhavat / sphurantyA nizAdevyAH sphuradyauvanasya kilakilaM tiro'bhUt, tadaGke lInIbhavanAya na ko'pi sajjIbabhUva / sarveSAM jantUnAM sAhAyyaM kartuM jAteva gaganagaGgA'pi vArirahitA'bhUt / ambarodyAnasya tArakakusumAni mlAnIbhUya trastAnIva tiro'bhavan / vyomarUpalakSmyAH sUryacandrarUpakuNDale iva zobhAvardhakaH pRthvIrUpazriyaH kaNThAbharaNasya dedIpyamAno madhyamaNiradRzyo'bhavat / [2] nizApatirapi jyotsanAsmitavikiraNe'prabhurbabhUva, tadA vihagasamUho'pi svanIDe pracchannIbhUtaH, duHkhArttAH santaste pakSigaNA nabhomaNDale vihartumakSamA jAtA iva bhramanto nA'dRzyanta / duHkhapIDitAH pazavo'pyakSibhirazrUNi pAtayanto'dRzyanta, nizcalabhUtAni parNAni nijadehaM cAlayitumakSamANyabhavan / * AcAryazrIvijayalabdhi - vikrama sthUlabhadrasUripaTTAlaGkAraH 23 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samIraH stabdha AsIt / yato'syA dharAyA bhAskara-zazinau yugapadastaM gatAviva jAtau / he tribhuvananAtha ! re trilokaguro ! he sakalajanavandha ! he devendravandita ! he nara-narendrapUjita ! he sakalajanahitacintaka ! aye prabho ! mama nAtha ! bhavatedaM kiM kRtam ? ko'smAdRzAn prANinaH pavitrIkariSyati ? AtmArAme sphuritaguNapuSpANi luJcitumudyatAn karmazalabhAn ko dUrIkaSyiti? he azaraNazaraNya ! anAdikAlAt bhavavane bhramato'smAdRzAn krodhAdivanyapazubhyaH ko rakSiSyati ? bho nAvika ! bhavAbdhimadhye mama nAvaM kastArayiSyatyadhunA ? he rakSaNakAraka ! viSayaluNTAkailRpyamAnamAtmadhanaM ko rakSiSyati ? bho dIpaka ! muktisadanaM prati gamanodyataM mithyAtvatamasA saMsAragartAyAM patantaM mAM jJAnadIpena ko vArayiSyati? re vidhAtaH ! tvayedaM kiM cintitaM ? bubhukSitAya ghRtamizritaM miSTAnnaM datvA''kRSTaM ? bhavato mayaitAdRzaH ko'parAdhaH kRto yenA'haM dUrIkRtaH ? he sUryadeva ! kiM tava pratApe'lpatA''gatA yadasmAkaM svAminastejopahRtam ? [3] he candra ! kiM tava saumyatA naSTA ? yadasmAkaM saumyanidhiH paramAtmA hRtaH / he candra ! kiM tava zItalatA'gnau dagdhA ? yadasmAkaM zItodadhistvayA dhRtaH ? he padma ! kiM tava sugandho naSTo yadasmAkaM puSpAGgina: zvAsasurabhiH gRhItaH ? he sAgara ! kiM tava gAmbhIryaM kalaGkitaM yad gAmbhIryAdyanekaguNAlaGkRtasyA'smanmahopakAriNo darzanaM durlabhaM kRtam ? he zivavadha ! anantajanaivivAhitayA'pyasmannistArakaM vinA kSaNamapi dhIratA na dhAritA ? bho sArthavAha ! he prabho ! Agaccha Agaccha, hRdayagirau vAsaM kuru kuru / manomandire tiSTha tiSTha / muktenirmalapathaM darzaya darzaya / he dayAnidhe ! kRpAM kuru dayAM kuruM, dayAM kuru / matsadRzasya bAlakasya namrAM vijJaptiM zRNu zRNu / nirbandhaM gRhyatAM gRhyatAM, atha tvAM na muJcAmi na muJcAmi na tyajAmi, na tyajAmi / C/o. sohanarAjajI tAleDA mahendra jvelarsa pIlappAlena, caMpakahAusa 24/2 nagarathapeTa, beMglora 560002 24 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAdaH vijJAnasyA'pi yatrA'jJAnam sArvadikaM --- sArvakAlikam munikalyANakIrtivijayaH aisavIye 1977tame saMvati ronAlDa-DaMkana: vesTana-smithazcetyAkhyau dvAvamerikIyalekhakau 'ajJAnasya vizvakozaH' (The Encyclopaedia of Ignorance) ityabhidhaM granthaM prakAzitavantau / tatra granthe tAbhyAM manujajAteoNnasya viSayatvamabhajantaH padArthAH saGgrahItAH santi, yathA - DAyanosor-jIvAH kathaM vinaSTAH?, pluTograhAnantaraM X -grahasyA'stitvaM samasti na vA?, manuSyasya janInaracanAyAM (Genetic Blue print) kati raGgasUtrANi (genes) santi ?, asmAkaM sUryamAlAvat kati anyAH sUryamAlA brahmANDe vidyante?ityAdayaH / ete sarve'pi praznA lekhakAbhyAM vaijJAnikapUrvabhUmikayA saha prastutAH santi, sahaiva pratyeka prazno'nuttara evA'stItyapi likhitam / etatpustakaprakAzanAnantaramadya prAyaH paJcatriMzad varSANi vyatItAni / etAvatA vijJAnena mahatI pragatiH sAdhitA'sti / vividhaviSayakaM pUrvatanamajJAnaM saMzodhanairnavanavaizcA''viSkArairadya jJAnasImni praviSTamasti / ataH pUrvoktAH praznA adyA'nuttaritA naiva santi / yathA - DAyanosora-jIvA ulkApAtAd dhUmaketupAtAd vA vinAzaM prAptAH, - pluTograhAnantaraM X graho nAsti manuSyeNA'saGkhyaiH saMzodhanaiH prakRteH kintu kecana vAmanagrahAH | (dwarf planets) santi , saGkhyAtItAni rahasyAni anAvRtAni, | manuSyasya janInaracanAyAM 30,600-saGkhyAkAni raGgasUtrANi santi , | jJAnakozazca samRddhIkRtaH / tathA'pi | bAhyAvakAze bahutra bahvayaH sUryavividhakAraNajAtaiH kAnicana mAlA: vidyante - ityAdi jJAnamadya sarvasAmAnyatvaM bhajati / rahasyAnyAvRtAnyeva santi / teSAmudghATanaM phalataH siddhametad bhavati yat pUrvoktAH praznA anye ca sarvathA'zakyam / tAdRzAH praznAH 'ajJAnasya vizvakoze' samAvezaM prAptaM naivA'rhanti / eSA siddhiyavazyaM vismayAvahA'sti, yato'raNye vasata AdimAnavasya mastiSkaM mukhyavRttyA svIyAvasthAnArthaM (survival) vikasitamasti / mastiSkasya dalapramANaM jJAnatantujAlamapi ca mUlata etadarthameva vikAsaM prAptam / evaMsthite paramANorArabhya vizAlabrahmANDaM yAvad saGkhyAtItAnAM viSayANAM vicAraNaM tu tatkRte vismayAvahameva syAnnanu / 25 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha, tathA'pi kecana viSayAstAdRzA api santi ye adyApi ajJAnasImAnamullaGgitumazaktAH santo vijJAnakSetramaprAptA eva / ke te viSayAH - iti jijJAsAyAH zamanAt pUrvamajJAnasya dvau bhedau vicArayAmastAvat prathamam / yasya kasyacid viSayasya rahasyaM kalpitumavagantuM vA'smAbhiryadi prayatna eva na kRtaH syAt kadA'pi, tadA tadviSayakamajJAnamevA'smAkaM bhavet / yathA, cimpAnjhI vAnaraH kadA'pi tajjJAtuM naiva prayatate yanmahAsphoTena (Big Bang) brahmANDasyA''viSkAraH kathaM jAtaH - iti / yataH sa brahmANDaM nAma kimityeva na jAnAti / eSo'styajJAnasya prathamo bhedaH / atra prakaraNe tAdRzasyA'jJAnasya vicAraNaM nAsti kintu yeSAM viSaye bahubhirbahuzo vicAraNaM kRtaM syAdathA'pi teSAM rahasyaM na kadA'pyavagataM nA'pi kadAcidavagamiSyate ca tAdRzasyA'jJAnasya vicAraNamasti / kAnicanaivodAharaNAni vicArayAmaH - 1. asmAkamAkAzagaGgAyAM (Galaxy) yaH kendrasthita kRSNagoM (Black hole) vidyate tasya sAkSAtkAraM kartuM vayaM sarvathA'samarthAH yataH ---- sa garto ghanAvaraNAntarito vartate / vistareNa vicArayAmastAvat - virATasyA'sya kRSNagartasya dalamAnaM khagolavidAmabhiprAyeNa paJcaviMzatilakSasUryANAM dalamAnatulyamasti, AkAramAnaM ca prAyaH 58lakSakilomITaramitamasti (sUrya-budhayorantarAlasya dazamAMzatulyam) / etasmin kSetre tasya gurutvAkarSaNaM tathA prabalaM yathA tataH prakAzasyaikaH kiraNo'pi bahiniSkrAntuM na zaknoti / nikaSA sthitA yA kA'pi tArA tatprabhAvacchAyAM prAptA na tato nirgantuM zaktA / kRSNagartastasyA vAyuM bhakSayitvA kramazaH samagrAmapi tAM svakukSisAt karoti / atraitAvAn vizeSo yat - kRSNagartasya nivartananiSedhabindurUpaM (Point of no return) yad ghaTanAkSitijaM (event horizon) tadatikramyA'pi tArA sampUrNatayA na tatra nimajjati kintu tasyAH kiyAnapi vAyuH kRSNagartasyottara-dakSiNadhruvayoratibalavatIbhizcumbakIyarekhAbhirnigRhya prakAzamAnavidyutkaNeSu parAvartyate prapAtarUpeNa ca dUraM prakSipyate / kRSNagarto hyasmAkaM dRSTigocaro na kadA'pi bhavati, kintu lakSazaH kilomiTar-mitAvetau dvAvapi prapAtau paramatejasvinau staH / ataH kRSNagartasya pRthivyAH SaDviMzatisahasra(26000)prakAzavarSANi dUratve'pi rAtrau vayaM taM paurNamAsIyacandrAdapyadhikatayA prakAzamAnaM draSTuM zaknuyAma / kintu durbhAgyamasmAkaM yad vayaM tad dRzyaM draSTuM naiva zaktAH, yato dhanUrAzeH (Sagittarrius) dizi vidyamAnaH kRSNagoM vAyukaNAnAM rajaHkaNAnAM ca dvAdazasahasra(12000)prakAzavarSamitena ghanAvaraNenA'ntarito'sti / tatazca dvayorapi prapAtayoH prakAzakiraNAnAM tamAvaraNaM bhittvA nirgantuM zakyataiva nA'sti / nAsAsaMsthAyA 'habala' dUravIkSaNayantreNa(Telescope) dUravartinInAmanyAsAmAkAzagaGgAnAM kRSNagartAzchAyAcitratvena gRhItAH santi, kintvasmAkaM brahmANDasyA''kAzagaGgAyAH kendraM 'vilokayituM' na zaktaM tat / habalayantreNa NGC 4261 - ityabhijJAnena prasiddhAyA AkAzagaGgAyAH kRSNagartasya prAyazaH 400 prakAzavarSamitaM dalamuttara-dakSiNadhruvIyaprapAtau ca chAyAcitratvena sagRhItAH / etad dRSTvaiva khagolavidbhistasya kRSNagartasya dalaM 1200koTimitasUryANAM dalasya tulyaM syAditi nirNItam / 26 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadviparItatayA'smAkamAkAzagaGgAyAH kRSNagartasya sarvamapi jJAnamanumAnAdeva labhyam / tasya sAkSAtkAre AvaraNasyA'ntarAyatvAt / evaM ca sthite vayaM kadA'pi tasya tathyaM svarUpaM jJAtuM naiva zaktA iti nizcapracam / phalatazca vijJAnasyA'pyatra sarvadA sarvakAlaM cA'jJAnameva / 2. asyAM pRthivyAM kathaM samudbhUtaM jIvanamaidamprAthamyena - iti jJAtuM vayaM sarvathA'zaktAH / yataH -- prAthamyena ye jIvA jAtAsteSAmutpattiviSayakANi sarvathA'nivAryANi pramANAni vinaSTAni santi / niSNAtAnAM matAnusAraM hAiDrojana-kArbana-nAiTrojana-hiliyama-oNksijana-nioneti SaDbhistattvairjagataH sarjanaM kRtam / adya hi sarveSu jIvazarIreSu brahmANDe cA'pi sarvatra 98% tAnyeva tattvAni santIti niSNAtAnAM matamaviruddha pratibhAti / evaM satyapi tAni tattvAni sendriyANi (organic) na santi parantu pratyekaM jIvinAM zArIrikakoSAstu sendriyapadArthanirmitAH santi / ataH prazno'yamuttiSThate yat nirjIva(inorganic)-tattvAni jIvatkoSatvena kathaM vA parAvartitAnIti / AmUlamidaM parAvartanaM kartuM kAcicchaktistvAvazyakyeva niyamAt / etanniyamaM manasikRtya jIvotpatteH prathamaM siddhAntaM raziyAdezIyo jIvarasAyanazAstrI elekjhANDaraopArinaH prastutavAn / 1922tame aisavIye saMvati sa kathitavAn yat - "pRthivyA AdikAle vAtAvaraNe vilasanto hAiDrojana-kArbanapramukhatattvAnAM reNava AkAzIyavidyutA sUryasya ca nIlalohitakiraNaiH sendriyatvena parAvartitAH / tatazca te reNavo yadA samudrasya soSmajale sammIlitAH santaH parasparaM tathA saGghaTitA: kvacit kathaJcicca, yathA teSAM tad viziSTaM saGkaTanaM sajIvakoSarUpeNa pariNatam / tatra ca saGkaTane mukhyaghaTakAni ojodravya(protein)sthamemino-amlaM (Amino acid), RNA - DNA ityanayozcatvAri mUladravyANi, koSaracanArthaM copayuktaM meda Asan" / siddhAntamenaM pramANayitaM 1950 tame saMvati amerikIyarasAyaNazAstriNA sTenalImilara-ityanena prayogaH kRtaH / tenaikasmin bRhadAkAre kAcabhAjane AdikAlIna-pRthivIsadRzaM vAtAvaraNaM sRSTam / tato vidyuddaNDena tadantavidyutsphuliGgAni varSitAni / saptAhAnantaraM kiJcit sAphalyaM tena prAptam / kArbana-tattvasya paJca pratizataM(5%) prAyo dalamojodravyaghaTaka-eminoesiDadravyatvena pariNatam / kintu tatpunaH ojodravyatvena na pariNatamato jIvatkoSasyA'pi sarjanaM naiva jAtam / / tato milaraH kenacit pRSTo yat - 'sajIvakoSasarjane kiyAn kAla AvazyakaH?' tenoktaM - 'daza varSANi aparyAptAni, zatamapyaparyAptAni / lakSaM varSANi pratIkSituM dhairyaM yadi syAt tadA varam / dazalakSavarSairapi yadi tat sarjanaM na jAyeta tahi nizcayena tat kadApi na bhaviSyati !' iti / kiJca, prArambhikajIvakoSAn viracayituM ye sendriyapadArthA viziSTasaGghaTanatvena militA Asan teSAM kavacarUpamasthirUpaM vA kaThinamaGgaM nA''sIdataste pRthvyAM vilInA jAtAH / na ke'pyavazeSAsteSAM kutrA'pi prApyante'taste jIvakoSAH kathaM samudbhatA ityetadapi jJAtuM sarvathA'zakyameva / etat tu vijJAnasya matam / bhAratIyadarzanAnAM matena vizeSatastu jainadarzanamatena jIvaH sArvakAlika eva / zarIrANi tu parAvartante / ato jIvaH kathaM samudbhUta aidamprAthamyena - ityeSA samasyA vijJAnasyaiva, na tvasmAkam / 27 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. brahmANDaM yataH samudbhUtaM sa mahAvisphoTaH (Big bang) kathaM jAta-ityasya jJAnamasmAkaM na kadApi bhaviSyati yataH ----- mahAvisphoTAt pUrvatanI paristhitiravalokayituM sarvathA'zakyA / idAnIM brahmANDaM yena padArthena vinirmitamasti tasyA'meyasya padArthasyA'NumAtrasyA'pi mahAvisphoTAt pUrvamastitvameva nA''sIt / adya brahmANDaM saJcAlayantyo vidyuccumbakatvazaktirgurutvAkarSaNazaktirdRDhA zaktiradRDhA zaktizceti (Strong force and Weak force) catvAri prAkRtikabalAni tadAnI nA'vidyanta, tebhyo vinA ca brahmANDasyaivA'sambhavaH syAt / tathA, AinasTAina-matAnusAraM tu mahAvisphoTAt pUrvamavakAzaH (Space) samaya(time)zcA'pi nA'vidyetAm / avakAzasya mAnaM zUnyamAsIt samayazcA'pi zUnye eva sthagita AsIt / kevalamanantasUkSmatArUpabindorevA(infinite singularity)'stitvamAsIt / durbodhaM kilaitat - kathaGkAraM sUkSmo'yaM bindurbahmANDatvena parAvartitaH khalviti / mahAvisphoTAt pUrvaM tvaNumAtramapi nA''sIditi tUktameva nanu ! padArthasyA'nastitvameva sarvathA ! kintvidAnI brahmANDe arbudaza AkAzagaGgAH ! pratyekamAkAzagaGgAyAmapi prAyo'rbadazatamitAni tArakANi ! padArthasya mAnameva nAsti khalu ! padArthasya sarjanaM hi sadA'pi pratiniyatazaktibhireva bhavati / yadi mahAvisphoTAt pUrvaM catvAri prAkRtikabalAnyeva nA''saMstadA mahAvisphoTasya tasya bhavane ke vA siddhAntAH kAraNIbhUtAH ? prazno'yaM sadA'pyanuttarita eva sthAsyati / niSNAtairyadyapi praznamenaM samAdhAtumanumAnadvayaM vihitamasti tathA'pi tena pUrNa samAdhAnaM naiva bhavati / pazyAmastAvat - prathamaM hi, yadA'smAkaM brahmANDAt pUrvatanaM brahmANDaM bhUrivistaraNAnantaraM saGkocitumArabdhaM tadA gurutvAkarSaNabalena tasya samastamapi dravyaM samakendrabindu prati praNunnam / dravyasaGkocasya satataM jAyamAnatvAduSNatAmAnamapi pravRddham / ato gacchatA kAlena mahAniSpeSasya (Big Crunch) sthitirutpannA / brahmANDamidAnIM kevalaM bindurUpamevA''sIt / kramazo vardhamAnenoSNatAmAnena kendratyAgi balaM tathA vadhitaM yathAM bindurayaM visphoTaM prati praguNo jAtaH / yadyapi gurutvAkarSaNabalena sa sarvathA pratiruddha AsIt tathA'pi kendratyAgibalasyA''dhikyAt mahAvisphoTo jAta eva, brahmANDaM ca punarapi vistarItumArabdham / etacca brahmANDamasmAkamAsIt / / yadyapi tAkikamidamanumAnaM, tathA'pi, etasya svIkArAnantaramapi prazno'yamuttiSThate yadasmAkaM brahmANDAt pUrvatanaM brahmANDaM janayituM jAto mahAvisphoTaH kathaGkAraM samudbhUtaH khalu ? anavasthaivA'tra syAt ! tasyA nivAraNArthaM niSNAtaidvitIyamanamAnaM katama / parimANasiddhAntAnusAraM (Ouantum theory) bahavyo ghaTanAH svayameva niSkAraNaM jAyante, padArthasya ca svayameva prakaTIbhavanamapi suzakameva / zUnyAvakAzAdapi padArthakaNAH svayameva prakaTIbhUtAH santi prayogeSu / ato'trA'pi niSNAtA anuminvanti yad brahmANDaM zUnyAvakAze svayameva saJjAtena mahAvisphoTena sRSTaM syAditi / __ kintvetadapi khalvanumAnamevA'sti / itaH 13.7 arbudamitavarSebhyaH pUrvaM mahAvisphoTo jAtastasmAt jainadarzanAnusAraM tu jagadidamanAdyanidhanamevA'sti / atastasya sRSTivinAzo vA naiva jAyate kadAcidapi / 28 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvatane kAle kiM vA saJjAtaM tat sAkSAjjJAtuM tu vayaM sarvathA'samarthA atastasya jJAnamasmAkaM na kadApi bhaviSyati / tadajJAnameva vijJAnasya sArvadikam / 4. mastiSke vicAraH kathaM samudbhavati - ityetajjJAtuM sarvathA'zakyam / yataH ----- mastiSkaM hyAkAravizeSaghaTitaiH koSaiH saMracitaM mUrttamasti, vicArAstu nirAkAratvAdamUrtAH santi / yathA hi - duHkhaM, prasannatA, sahAnubhUtiH, zoko, bhAvukatetyAdayo bhAvAstathA, satyAnRtayonirNayanaM, samasyAnAM satarkaM nirAkaraNaM, bhAvina AyojanamityAdayo ye vicArA mastiSke samudbhavanti te ghanasvarUpA naiva santi / ataH sAkAreNa saha nirAkArasya sambandhaH kathaM bhavati - ityetajjJAtuM na zaktAH ke'pi / yadyapi vicAraNAnantaraM vicAravizeSasya prakAro jJAtuM zakya eva, kintu vicAra eva kathaM samudbhUta ityetattu sarvathA na zakyaM jJAtum / vaijJAnikA hi mastiSkasya kAryaprakAramevaM varNayanti saGkSapeNa - pratyekaM koSaH (neuron) svaprativezikoSeNa saha sAntaraM saMyukto'sti / ekena koSeNa preSitA rAsAyanikAH sandezAH (neurotransmitters) tadantaramatikramyA'nyaM koSaM prabhAvayanti pUrvaM prabhAvitaM vA zAntaM kurvanti / evaM caiteSAM sandezAnAM samagraM paribhramaNaM jJAnatantradvArA sarvA api zArIrikakriyAH saJcAlayati niyamayati ca / yadyapi, eSA sarvA'pi prakriyA na kevalaM manuSyamastiSke api tu manuSyetaraprANinAM mastiSkeSvapi satataM vartamAnA bhavati, ato nUtanaM tatra na kiJcidasti / tathA'pi, manuSyamastiSke vicArarUpA yA mAnasikaprakriyA bhavantI vilokyate sA zArIrikaprakriyAta viziSTA uccastarIyA cA'pyasti, tayA prakriyayA manuSyaH svetaraprANibhyo naikaguNite uccapade pratiSThito bhavati; manuSyasya ca buddhimattA'pi tAmeva prakriyAmavalambate, ato mUrtasvarUpe mastiSke amUrttA nirAkArA vA vicArAH kathaM samudbhavanti - ityetad vijJAninAM saMzodhanasya viSayIbhUtamasti / atra kSetre aidamprAthamyena aisavIye 1930tame saMvati keneDAdezIyo mastiSkazastracikitsako vAilDarapenaphilDanAmA prayatnaM kRtavAn / zastracikitsAto'pi tasya samAdaraH saMzodhane AsIt / ataH sa svacikitsyAn rogibhyaH saMvedanAnAzakamauSadhaM (local anaesthesia) dattvA teSAM karoTi samudghATayati sma, tatazca teSAM vicAraprerakAn praznAn pRcchati sma / vicArakaraNena teSAM mastiSke yatra yatra saMvedanaM bhavati sma tattat kSetraM tena yantrANAM sahAyena samupalabhya''lekhitam (mapping) / etena vicArasarjakA mastiSkavibhAgA ke - iti tu sAmAnyena jJAtamabhavat / cikitsAkSetre etAdRzaM saMzodhanamaidamprAthamyenaiva saJjAtam / evaMsthite'pi vicArANAM sarjanaM kathaM kayA vA prakriyayA (thought process) bhavatIti tu sarvathA'jJAtamevA'tiSThat / adyatve tu mastiSkasya bAhyata eva sUkSmAvalokanakarANi (Scanning) sAdhanAni santi / ataH karoTividAraNAdikaM nA'nivAryam / sAdhanasya (Scanner) praticchAyAyAM vicAra-tarkAdisarjaka-mastiSkabhAgAH spaSTatayA prakAzitA bhavanti / (arthAt teSu vibhAgeSu raktapravAhasya nyaunyAdhikyaM jAyamAnaM tatsAdhane pratibimbitaM bhavati) / paraM vicArotpatteH prakriyA tu kathamapi jJAtuM na zakyA tAdRzasAdhanairapi / 29 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSyatyapi tajjJAnasya sambhAvanA nAstyeva / yato yadyapi manuSyamastiSkaM saGgaNaka(Computer) tulyamastIti prathyate tathA'pi tasya kArya saMracanA ca na saGgaNakatulye / saGgaNake sarvamapi kAryaM kevalaM On-off saGketaireva bhavati parantu mastiSke tathA bhavadapi koSaiH preSitAni yAni rasAyanAni santi teSAmevA'tra kArye mukhyabhAgo bhavati / etAni rasAyanAni DAyomAina-enDorphina-seroTinina-ityAdIni dazAdhikAni santi / eka eva koSa: samakAlameva bahUni rasAyanAni sampreSituM samartho'sti / tatazca mastiSke teSAM saMyojanAni aSTazatAdhikAni bhavanti / eteSAM sarveSAmapi kAryaprakAraM jJAtumavaboddhaM vA sarvathA'zakyameveti vicArANAM samudbhavaH kathaM bhavatIti rahasyaM tu sarvathA'jJeyameva bhaviSyati / 5. brahmANDasya paryavasAnaM kutreti jJAtuM vayaM na kadApi prabhaviSyAmo yataH ----- satataM vistIryamANe brahmANDe sarvathA dUravartinyAkAzagaGgA kiyadUraM prApteti nirNetuM naiva zakyamasti / purA kila dRSTipathagocaratArakaiH sImitameva brahmANDamastIti janA manyante sma / kintu 1609tame aisavIye varSe yadA prathamasya vyAvahArikadUravIkSaNayantrasyA(telescope)''viSkAro jAtastadanantaraM kramaza AkAzadarzakAnAM dRSTimaryAdA vistRtA jAtA brahmANDasya ca samadhiko vistAro dRSTigocaro'bhavat / vizvasaMracanA(Cosmology)kSetre'bhUtapUrvA sImAcihnasvarUpA ca ghaTanA 1920tame varSe jAtA yadA amerikIyakhagolazAstriNA eDavina habalanAmnA'valokitaM yat - sarvA api brahmANDasthA AkAzagaGgAH parasparato dUraM gacchanti sma, etAvadeva na, kintu dUrasthA AkAzagaGgA nikaTasthitAbhyo'dhikavegena dUraM gacchanti sm| etacca vistaraNaM, phullati phudne sthitAnAM zabalabindUnAM sadRzamastIti tena pratipAditam / phullanamAnaM hi phudne yadyapi sarvatra tulyameva bhavati tathA'pi zabalabindUnAM dUratvaM sarvatra tulyaM na bhavati / nikaTasthayordvayobindvordUratvasyA'pekSayA dUrasthAnAM bindUnAM madhye'dhikamantaraM bhavati, tatazca vistaraNamapi tadanusAramalpamadhikaM vA bhavati / anenaiva prakAreNa brahmANDasthitA AkAzagaGgA api parasparamantaritAH santi - iti eDavinahabalena pratipAdya teSAM vegaM nirNetumacalAGko'pi (Hubble Constant) tenaiva saMzodhya nirUpitaH / ayamacalAGka: pratikSaNamAkAzagaGgAyA vegaM darzayati / tanmUlyamasti 558 kilomiTara-pramANam / arthAd yA''kAzagaGgA pRthivIta ekamegApArsekamite dUre vartate sA pratikSaNaM 558 kilomiTaravegena tato dUraM dhAvati / (1 pArseka (Parsec) = prAyaH 3.26prakAzavarSamitamantaram / 1 megApArseka (Megaparsec ) = 32,60,000 prakAzavarSamitamantaram / acalAGkAnusAraM hi pRthivIto dazamegApArsekamitadUraM yA''kAzagaGgA vartate sA pratikSaNaM 5580kilomiTaravegena dhAvantI tulye kAlamAne dazaguNitamantaraM prApnoti / mahAvisphoTa(Big bang)syA'nantaraM koTizo varSezu arbudaza AkAzagaGgA samudbhUtAH / tatra ca yA AkAzagaGgA prArambhe samudbhUtAstAstvadya bahudUraM prAptAH santi / tAsAM vegaH prakAzavegamapi samatikrAnto'sti / jainadarzane manovargaNAyAH pudgalAn gRhItvA jIvo vicArarUpeNa pravAhayati(muJcati) - iti spaSTaM nirUpitamasti / 30 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yadyapi prakAzavegamAnato'dhikena vegena gantumazakyameva / kintvayaM niyamo'ntarikSe svayaM gatimatAM padArthAnAM kRte'sti, svayamantarikSakRte nAsti / ato'ntarikSasthA AkAzagaGgA prakAzavegamAnato'pyadhikavegena gantumarhanti / ) brahmANDasya paryavasAnaM vistAraM vA jJAtuM yA samasyA vartate sA'pyanenaiva kAraNena / prakAzavegamAnamapyatikrAntAnAmAkAzagaGgAnAM prakAzo'smAkaM dRSTimaryAdAyAM naiva samAgacchati / ataH sarvathA dUravartinyAkAzagaGgA samprati kutra vartate, tatkAraNAcca brahmANDamapi kiyad vistIrNaM saJjAtamiti tu jJAtuM sarvathA'zakyameva / yadyapi khagolavido'numinvanti yad dRzyabrahmANDapramANatulyamevA'dRzyabrahmANDamapyasti (arthAt 13.7arbudamitaprakAzavarSatrijyApramANamasti) / kintu taddhyanumAnamevA'sti / sAkSAt tatpramANaM tu na kadApi jJAsyate / ato'nyeSAmajJAnAnAmiva tadapyajJAnameva bhaviSyati sArvakAlikaM vijJAnasya kRte / (viSayasaGkalanaM saujanyaM ca - gUrjarabhASIyA saphArImAsapatrikA) 31 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye / / AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / saguruvaraM vayaM sarve'pi sAtAnvitAH smaH / tavA'pi kuzalaM kAmaye / dhaMdhukAnagarasamIpastha'tagaDI'grAme nandanavanatIrthamadhye sAnandaM vividhAni dharmakAryANi samApya khaMbhAtanagaraM vayamAgacchAma / bhagavatA mahAvIreNa zrIAcArAGgasUtre sUtramekaM kathitaM, tallakSyIkRtya kiJcid likhAmi / savve pANA piyAuyA suhasAyA, dukkhapaDikUlA appiyavahA / piyajIviNo jIviukAmA, savvesi jIviyaM piyaM / / (sarve prANinaH priyAyuSaH sukhasAtAH duHkhapratikUlA: apriyavadhAH / priyajIvinaH jIvitukAmAH sarveSAM jIvitaM priyam / / ) sarveSAM prANinAmAyuH priyamasti, sarve'pi sukhamicchanti, na kebhyo'pi duHkhaM vadhazcA'bhirocate, sarve'pi jIvitumabhilaSanti, evaM sarveSAmapi jIvAnAM svakIyaM jIvanaM priyamasti - ityuktaM bhagavatA vardhamAnena / etadeva pUrNAhiMsAyAH svarUpanirUpaNamasti / / bandho ! yadA dayA, kAruNyaM, vAtsalyaM ca vihAya bhautikasukhArthaM yajJAdiSu pazUnAM hiMsA kriyate sma janaistadA dharmakSetre nirdayatAyA hiMsAyAzcaiva vizeSata: prAdhAnyaM prasRtamAsIt / tAdRze kAle jJAtaputreNa siddhArthanandanena zrIvardhamAnamahAvIreNa janasamUhasya nUnA dik pradarzitA / ahiMsA saMyamastapazcetyAdikA 32 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSArthamUlopAsanA nirUpitA / etasyA ArAdhanenA''tmanaH kalyANaM kurvantu - ityuktaM ca / dharmaH kevalaM vyaktigatamAcaraNaM na, api tu sAmAjikAvazyakatA tathA samAjavyavasthAyAH pradhAnamaGgamasti / tato dharmonnatyarthaM kriyAyuktA nUtnA dRSTirAvazyakI astIti dezitaM ca / tasmin kAle samAje dhaniko nirdhanazceti vargadvayaM vidyamAnamAsIt / dhanikA nirdhanajanAn zoSayanti sma / tato dhanArjanaM kartuM yat kimapi kurvanti sma te janAH / tathaiva samAje brAhmaNo vaizyaH kSatriyaH zUdrazceti varNavyavasthA vidyamAnA''sIt / kintu sA kAlakrameNa rUDhitvena parAvartitA jAtA / tato'mukakule jAtA uttamAH, anyatra jAtAstvadhamAH / evaM nArI durbalopekSaNIyA ceti manyante sma te / etAdRze kAle vIrabhagavatA nirbhIkatayA zUdrAdikuleSu jAtAstathA nAryazcA'pi pravrAjitAH / teSAmapi dharmasya mokSasya cA'dhikAro'sti, iti nirUpitam / yato jano na janmanA'pi tu karmaNA brAhmaNo vaizyaH zUdro vA'sti / evaM bhagavatA navInA dRSTirudghATitA / bandho ! vIrabhagavatA mukhyato dve dRSTI prarUpite / yato'tra dvayordRSTayorantargatameva jinazAsanasya sarvamapi jJeyaM samAviSTaM bhavati / ekA vicAradRSTiH, dvitIyA''cAradRSTizca / atra - vicAradRSTi ma syAdvAdadRSTiH, tannAmA'nekAntavAdaH / AcAradRSTi ma yathArhavratapAlanam / tatra prathamaM vicAradRSTiM vicArayAmaH / ahiMsA jainadharmasya mUlamasti / tAM vinA jainadarzanasyA'stitvamasambhAvanIyam / kasmaicidapi na duHkhaM deyaM, na ca ko'pi pIDanIyaH - ityeSA'hiMsA tu sthUlasvarUpA / paramatra tu sUkSmA'hiMsA'pi varNitA / kAyikyA ahiMsAyA yAvanmahattvaM tAvadeva vAcikyA mAnasikyAzcA'hiMsAyA api prAdhAnyamasti / ata eva kasyacidapyazubhaM bhavettAdRzaM kathanaM vAcikI hiMsA, tathaivA'zubhaM cintanaM mAnasikI hiMsA ca proktA / etasyA ahiMsAyA vizeSataH pAlanArthaM bhagavatA syAdvAdadRSTirAviSkRtA / atra dRSTau na kasyacidapi virodho'sti, sarveSAmapi vividhApekSayA svIkAro'sti / yathA - eko ghaTo mRdravyApekSayA'sti, kintu suvarNadravyApekSayA nAsti / evameko mRdghaTo'pi ahamadAbAdakSetrApekSayA vidyamAno'sti, kintu vaTapadrakSetrApekSayA nAsti / dvAdazaghaNTAvAdanApekSayA ghaTo'sti, kintu SaDghaNTAvAdanApekSayA nAsti / evaMrItyA kasyA'pi vastunaH svIkAro'svIkArazca kartuM zakyaH syAdvAdadRSTyaitayA / eSA vibhAvanA'traiva prApyate, nA'nyatra kutracidapi / ata eva na ko'pi prativAdaM kartuM zakto jainadarzanena saha / cetana ! jIvA anantAH santi / sarveSvapi jIveSu AtmasAdRzyamasti / tathA'pi saMskAreNa karmaNA bAhyaparisthityA cA''cAra-vicAreSu vaiSamyaM dRzyate eva / yadyekasyaiva mAnavasyA'pi dravya-kSetrakAlAdibhedairAcAra-vicAreSu bhinnatA pravarteta tarhi bhinna-bhinnAnAM mAnavAnAmAcAra-vicAreSu visadRzatA kathaM na bhavet ? evaMsthite ekasyaiva kathanaM vastUnAM vA nizcayena grahaNaM kevalaM durAgraha eva bhavati / durAgrahastu 33 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsAM prati prerayati / ata eva vIrabhagavatA vicAradRSTirUpA syAdvAdadRSTiH prarUpitA / kiJca - jainadharmo na kadAcidapi prAntavAde baddhaH, paraM samagrarASTra prasRto'sti / jainadharmAnusAreNa caturviMzatistIrthakarA jAtAH / teSAM sarveSAmapi janmabhUmiranyA karmabhUmizcA'nyA, dIkSAsthalamanyad nirvANasthalaM cA'nyadasti / evaM taiH sarvadezeSu vicaraNaM kRtaM, na kutracidapi pratibandho darzitaH / kathamevaM kRtaM taiH ? - iti prazna udbhavedeva / tatra kAraNamenadeva yat - tairyo dharmo nirUpitaH sa sarvajanagrAhyo dharmo'sti, tathA sa 'nirgranthadharmaH zramaNadharmazceti nAmnA vikhyAtaH, na tu jainadharma iti / - rAgasya dveSasya ca granthi yo vimaJcati sa nirgranthaH / - ya upazamabhAvaM dharati sa zramaNaH / - karmanAzArthaM yaH parizrAmyati sa zramaNaH / pazya, varNajAtyAdibhedarahitatayA yaH ko'pi jana enaM dharmamArAdhayituM samartho'sti / evaM sarve'pi jainAgamAstattajjanapadaprasiddhaprAkRtabhASAsu nibaddhAH / yena te sarveSAmapi grAhyAH syuH| adya bhASAM viSayIkRtya janAH klezaM kurvanti, paraMtu tIrthakaraiH sarvagrAhyabhASAH svIkRtya klezo nivArita AsIt / evaM vAcikI kAyikI ca hiMse nivArite / ___ evaM sAhityakSetre'pi zrImahAvIreNa syAdvAdadRSTiraGgIkRtA / jainazAstreSvanyadarzanamAnyamahApuruSANAM jIvanacaritaM tathA tacchAstrANAM collekhA api prApyante / anyatra yAni yAni pAtrANi kutsitarItyA''lekhitAni tAni pAtrANyapi jainazAstreSu sAdaramaucityena prarUpitAni / aho ! kIdRzI udAradRSTiH / bandho ! evamatra na kasyacidapi matasya matAvalambinAM ca tiraskAraH kRtaH / tasmin kAle bhagavato mahAvIrasya parSadi bhinna-bhinnamatAvalambinaH 363 tIthikAH samAgacchanti sma / tathA'pi teSAM madhye klezo nA''sIt / yato vIrabhagavatA naigamAdInAM saptAnAM nayAnAmAlambanena sarve'pi matAvalambinaH sNgRhiitaaH| yadyeSA vicAradRSTiH sarvaiH svIkriyate tarhi jAtau samAje deze ca na kutrA'pi klezaH saMbhAvyeta / eSA dRSTiH sarvajanInA vizvazAntikarI vizvasaMrakSikA vizvasaMvardhikA cA'sti / dvitIyA dRSTirasti AcAradRSTiH / hiMsAyA anyadekaM kAraNamasti atRptiH asaMyamazca / eSA'tRptimahato'narthasya nidAnamasti / etasyA ataptenirasanArthaM manaso niyamanamatIvA''vazyakamasti / AtmakalyANaM na kevalaM bodhena jJAnena ca, api tvaacrnnen| bho ! jJAnasya phalaM viratiH / viratirnAmA'zubhakAryasya tyAgaH / tadeva jJAnamucyate yena jJAnenA'kAryasya tyAgaH syAt / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda zrI dharmadAsagaNinA kathitam to paDhiyaM to guNiyaM, to muNiyaM to a ceio appA | AvaDiyapelliyAmaMtio vi jai na kuNai akajjaM // ( upadezamAlA - 64) ( tadA paThitaM, tadA guNitaM tadA jJAtaM, tadA ca jJAtA AtmA / Apatita-preritAmantrito'pi yadi na kuryAdakAryam / ) ato'pi vicAradRSTimanusRtyaivA''cAradRSTiH varNitA / yata AcAro vicArasya samAntaro'sti / evamAtmAnamanuzAsituM saMyamayituM caivamanyeSAmadhikArarakSaNArthamAdarabhAvamutpAdayituM ca bahUpayoginI dRSTirasti eSA / ato bhagavatA''cArasya pAlanArthaM vivakSitajIvAnAM kRte vratAni nirUpitAni / tatra zramaNAnAM kRte paJcAnAM mahAvratAnAM tathA zrAvakANAM kRte dvAdazavratAnAM prarUpaNaM kRtaM bhagavatA / tatra - keSAJcidapi jIvAnAM vadha:, teSAmaGgopAGgAnAM chedanaM, teSAM bandhanam, Azritasya zoSaNaM pIDanaM ceti prANAtipAto hiMsA / etasmAd viramaNaM, tannAma prANAtipAtaviramaNaM prathamaM vratam / -- -- - - - sarvadA satyamAzrayaNIyam, kasmaicidapi mRSopadezo na deyaH, tannAma dvitIyaM mRSAvAdaviramaNaM vratam / anyeSAM vastUnAmacauryaM vANijye nIterAcaraNaM, ca, tannAma tRtIyamadattAdAnaviramaNaM vratam / svapatnyAmeva santoSa:, parastriyaH prati kudRSTestyAgazca caturthaM svadArAsantoSaparastrIgamanaviramaNaM vratam / bandho ! yathA yathA lAbho vardhate tathA tathA'tRptistRSNA cA'pi varddhate / atrA'tRptiH kevalaM dhanasyaiva bhavatIti na, api tu vyaktervastuno vAtAvaraNasya pada-pratiSThAyA mahattvAkAGkSAyAzcA'pi bhavati / atRptiH klezaM saGgharSaM ca janayati, klezo duHkhasya kAraNamasti / duHkhI jIvo na kadA'pi zAntimanubhavati / ataH klezanivAraNArthaM santoSastRptizcaivottamamArgo'sti / Avazyakadhanasya saMgraho nA'tRptiH, kintu vizeSadhanasya parigraho'tRptiH / ata eva parigrahasya parimANam, icchAyAzca parimANaM nAma paJcamaM vratamuktam / evamahiMsAyAH pAlanArthaM vyavahArazuddhyarthaM caivA'tIvopayogIni vratAnyetAni santi / nizcitaparimANAdadhikaM na gamanaM nAma SaSThaM dikparimANaM vratam / yasya vastuna ekavAramupayogo bhavati sa bhoga ucyate, anekaza upayogo bhavati sa upabhogaH kathyate / evaM khAdyAkhAdya-peyApeya-karaNIyAkaraNIyAdInAM bhoga-upabhogayogyAnAM vastUnAM parimANaM nAma saptamaM vratam / 35 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prekSaNaka-nATakAdinA karmaNA'kAraNaM AtmA daNDyate so'narthadaNDaH / tato viramaNaM nAma aSTamamanarthadaNDaviramaNaM vratam / etAni trINyapi vratAnyahiMsAM dRDhayanti / - ghaTikAdvaya(48nimeSa) paryantamekasmin sthAne samabhAvamAdRtya sthiratayopavezanaM nAma navamaM sAmayikavratam / evaM dazamaM dezAvakAzikavrataM, ekAdazamaM pauSadhopavAsavrataM ceti dve api vrate sAmAyikavratatulya svarUpe eva staH / - atithibhyo'nnAdikaM deyamiti dvAdazamamatithisaMvibhAgaM nAma vratamasti / etAni sarvANyapi dvAdaza vratAnyAcArarUpANi santi / teSAM pAlanaM hiMsAyA viramayati / ata eva mahAvIrabhagavatA''cArarUpeNa dvAdazavratAni nirUpitAni / eteSu vrateSu jIvanaviSayakAH sarvA api pravRttayaH samAviSTA bhavanti / evaM sarveSAM janAnAM hitAyaite dve dRSTI vizeSata upakAriNyau staH / atastvamapi svajIvane vicAraAcAradRSTayoH pAlanenA'hiMsAyA vizeSata ArAdhanena tvaritamAtmakalyANaM sAdhaya, ityAzAse / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH kAvyacatuSTayI anuvAdakaH munikalyANakIrtivijayaH 1. zabdA : gUrjaramUlam - zabdo madanakumAra aMjAriyA 'khvAba' saMskRtAnuvAdaH tamArA thakI kavitA premapatra pramANapatra zloka vagere lakhI zakAya che; to vaLI rAjInAmuM jAsAciTThI noTisa ke gALa paNa lakhI zakAya che ! he zabdo ! A tamArI khUbI che ke khAmI ? bhavatAM mAdhyamena kAvyaM premapatraM pramANapatraM zlokAH ityAdi likhituM zakyate punazca tyAgapatraM bhApanapatraM sUcanApatram athavA gAlirapi likhituM zakyate ! bhoH zabdAH ! kimeSA bhavatAM viziSTatA vA kSatirvA ? 37 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. vivazatA gUrjaramUlam - mohatAja madanakumAra aMjAriyA 'khvAba' saMskRtAnuvAdaH rastAnI lAcArI to juo, pote kyAMya javA mATe che, ke pAchA vaLavA mATe ? - eno AdhAra teNe pasAra thanAra para rAkhavo paDe che ! mArgasya vivazatA tu dRzyatAm ! sa kutracid gamanArthamasti vA pratinivartanArthaM vA ? - ityetattu pathikam avalambate khalu !! 3. sukham saMskRtAnuvAdaH gUrjaramUlam - sukha madanakumAra aMjAriyA 'khvAba' ajavALu kharIdI zakAtuM hota to dhanavAno chevaTe tarasatA hota aMdhArUM kharIdavA mATe ! prakAzo yadi ketuM zakyo'bhaviSyat tadA hi dhanikAH kintu samAkulA abhaviSyan andhakAraM kretum !! 38 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUrjaramUlam -- bIka bhAgyeza jahA "ene maraNanI asara nathI thatI, smaraNanI paNa asara nathI, carasAdamAM palaLe na ussare kazuM utsava jevuM paNa na pragaTe kazuM enAmAM Ananda ke AMsunuM paNa nathI nAmonizAna AnA caherA para, mane bIka che ke ApaNA nagarane cAra raste UbhelI A pratimA kyAMya mANasa na thaI jAya" 4. bhayam 39 saMskRtAnuvAdaH " tasyAM maraNena na ko'pi vizeSo jAyate, smaraNenA'pi vizeSo naiva jAyate, varSAsu bhavantI ArdrA'pi na kiJcidAdhAnakSamA tatazca, utsavAdikamapi na kiJcit prakaTati tasyAm, Anando'zrUNi vA'pi tasyA vadane lezamAtramapi na dRzyante, mama bhayamasti yad asmAkaM nagarasya mArgacatuSkamadhye sthitA eSA pratimA jAtu manuSyastu na bhaviSyati kila !! " (saujanyam kavitA-266 dvaimAsikI gUrjarakAvyapatrikA) = Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH hAIkusaptakam // sAnuvAdam DaoN. vAsudevaH pAThaka: 'vAgarthaH' nirlepa rahuM; vAdaLa Ave jAya; vyoma samo huM. syAm nu nirlepaH yAntyAyAnti meghAH, vyomavadaham // asta pAmato sUrya paNa pazcime; udaya na tyAM. gatvA pazcime sUryo'pyastamevaiti; nodayastatra // uttamaM mitram darpaNaH, rodane me naiva hasati // uttama mitra darpaNa; raDaM tyAre hase nahIM o. duHkhasAgara karuM huM Acamana banI agastya. duHkhArNavasya AcamanaM karomi agastyo bhUtvA / asthira jaLe pratibiMbita candra jhaMkhe sthiratA ! asthire jale pratibimbitazcandraH sthairyamAkAGkSan ! sakSamAdhAra paDaze nA AkAza; vadhatAM vRkSo. sakSamAdhAraH, patiSyati nA''kAzam vardhante vRkSAH // potAnuM gaNI khUba sajAvyu ghara; thai TrAnsaphara ? matvA svakIyam su-saMskAritaM gRham; kiM sthAnAntaram ? Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda: ['laMDana'dezasya sarvoccanyAyAlayasya 'sara - renTula' ityanena nyAyamUrtinA svajIvanakAle mAnavasya caturdaza pradhAnAH skhalanAH yAH svAnubhUtAstA atra varNyante / ] 1. svakIyAnandasyA'nusAreNA'nyajanasyA''nandasyA'pi kalpanam / 2. 3. 4. 5. 6. 7. anubhUtiH anuvAdakaH munidharmakIrtivijayaH 8. bAlakebhyaH sakAzAdapyuttamAnAmanubhavAnAmAzAsanam / sarveSAM janAnAM svabhAva: samAno'stIti mananam / laghvISvapi ghaTanAsu svaskhalanAyA nA'GgIkaraNam / kRtAyAH skhalanAyAH pratIkArakaraNaM tathA tadarthaM kutarkANAM cintanam / anyajanasyA'zaktirna kSantavyA / AtmanA yat kartuM na zakyaM tat sarvaM sarvairapi azakyam - iti kalpanam / svadRSTyA yat svIkRtaM tadeva satyam iti mananam / sAmprataM yA paristhitirasti sA''jIvanaM sthAsyatIti cintanam / - 9. 10. mAnavasyA''ntarikaguNAnupekSya bAhyaguNAvaguNAnAmAdhAreNa tasya caritasya nirNayanam / 11. zaktau satyAmapi parasya duHkhAni dUrIkartuM na prayatanam / 12. svavicAradhArAnurUpeNa satyasyA'satyasya cA'vadheH kalpanam / 13. svakAryaM tu paripUrNaM yogyaM caiva syAditi mananam / 14. sarve janA etAvat kathanaM svIkuryureveti nizcayanam / 41 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdaH yathArthamAnavaH anuvAdakaH munidharmakIrtivijayaH (gUrjaramUlam - ajJAtam) yadA te sarvANi mitrANi dhairyAd vicalitAni syurevaM tavopari doSAropaNaM kuryustAni, tadA'pi dhairyamAlambya tvaM svasthIbhavaH, evaMkaraNe'pi nodvigno bhaveH; anyeSAM tiraskArAnapi sAnandaM soDhuM zaknuyAstvam; svapnasevI bhavannapi tvaM svapnAdhIno na bhaveH; vijaye parAjaye vA manasaH saMtulanaM rakSestvam; tava AvazyakAni kartavyAni niSThApUrvakaM kartuM tvaM samartho bhaveH, sarvajanaiH saha saMmIlane'pi tvaM svavyaktitvaM saMdhArayaH, mahAnubhAvAnAM samAgamenA'pi janavimukho na syAstvam tadA nikhilA'pi pRthvI tavaivA'sti ekastvameva yathArthamAnavo'si / 42 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda: bhopAlavAyudurghaTanA* mUlalekhaka: karnala candradrazaGkara- bakSI anuvAdaka: munikalyANakIrtivijayaH asmAkaM jIvane bayo ghaTanA ghaTante / kAzcana zubhAH kAzcicca azubhAH / kintu tAH sarvA api kAryakAraNabhAvAnvitA eva ghaTante / AkasmikaM tu naiva kiJcid bhavati / sarvAsAmapi ghaTanAnAM mUlaM kutracid bhavatyeva, kadAcicca janmAntare'pi tat syAt / tathA tAsAM ghaTanAnAM ghaTanAbhizcA'jitAnAM karmaNAM phalamapIha janmani paratra vA vedanIyaM bhavati / yathoktaM pAtaJcalayogasUtre - klezamUlaH karmAzayo dRSTAdRSTajanmavedanIyaH // (2/12) sati mUle tadvipAko jAtyAyurbhogAH || (2/13) te AhlAda - paritApaphalAH puNyApuNyahetutvAt // (2/14) - -- bhopAla(gesa)durghaTanAyAmapi evameva kArya kAraNabhAvena sarvaM ghaTitam / ekaikazaH prasaGgAnAM zRGkhalA tathA grathitA yathA tasyA anto viSamayavAyuvisphoTe'vasitaH / asmin prakaraNe bahuzo'yaM kAryakAraNasiddhAnto dhyAnArho bhaviSyati / pazyAmastAvat asyAH zRGkhalAyAH prathamaM khaNDam - - uDIsArAjye mudilApA nAma grAmaH samasti / bhAratasya sahasrazo grAmavad atyantaM durgata eSa graam:| atra kevalaM SaSTirgRhANi santi / bhRzaM dAridyapIDitAH santo atratyA janA jIvananirvAhArthaM kAryamanveSTuM yatra tatrA'Tanti / yadA ca kAryaM na prApyate kutricat tadA'tyantaM dInA varAkAzcaite ekaM svIyamapatyaM vizeSataH putrIm - alpadhanArthameva vikrINantyapi / I bAlakAnAM zaizavamapi karAlA daridratA nigilati / yata AbAlyAdevodaradarIpUraNArthaM pitRbhyAM sArdhaM yatkiJcidapi kAryaM taiH kartavyameva / nirdayA janAzca alpatamavetanadAnena bAlakaiH svIyakAryaM kArayanti / tadapi cA'tyadhikaM kArayanti / bahavo bAlakAH kAryaM kurvANA rugNA bhavanti, auSadhAdInAM cA'bhAve mriyante'pi / varAkau pitarau kiM vA kuryAtAM, kasmai vA kathayetAm ? tadAtve pradhAnamantripade sthitAyai zrImatI indirAgAndhimahodayAyai kazcana mudilApAgrAmavAsinAM durdazAmakathayat / tayA'pi teSAM duHkhena duHkhitayA karuNApreritayA''diSTamadhikAriNAM grAme'smin pratigRhaM janebhyo niHzulkamekA gaurekaM ca kSetraM dAtavyam / kSetre dhAnyAdivapanArthaM dhanamapi dAtavyam - iti / ayaM hi lekhaH kevalaM vRttAvabodhanArthamevA'nUdito'sti / nAstyasmAkaM kenA'pi saha vyaktigato rAga-dveSa- mAtsaryAdisambandhaH / 43 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (idamAsIt zRGkhalAyAH dvitIyaM khaNDam / ) durgatAste grAmajanAH sarvamapyetat prApya atIva hRSTA jAtAH / sveSTadevaM jagannAthaM praNamadbhistaibhRzamutsAhana svasvakSetreSu dhAnyaM tuNAdi coptam / tatazca pratyahaM vivardhamAnAn stambAn vilokya modante sma / atha caikasmin dine kiJcidanapekSitaM ghaTitam / yadA hi taiAmajanaiH kSetrANi gatvA vilokitaM tadA sarve'pi stambAH sahasrazo jantubhivinAzyamAnA dRSTAH / zyAmavarNakairlaghulaghubhiH sahasrazo jantubhiH pratyekaM stamba AmUlaM vinAzita AsIt / janAstu vyAkulahRdayAH sarvamapIdaM bhagavatkopaM manyamAnA bhagavatpurato bahUni pUjopayAcitAdIni kRtavantaH, kintu bhagavAn jagannAthaH prasanno naivA'bhavat / vastutastu ye jantavo mRtyudUtA iva pratikSetraM pratistambaM cA'bhivyApya sarvamapi vinAzayanti te vaijJAnikaiH ephiDsa (Aphids) iti nAmnA upalakSitAH santi / atrA'pi taireva jantubhiH sarvaM vinAzitamAsIt / etena te durgatA janA nirAzatayA rudantaH svabhAgyaM ninditvntH| (idaM zRGkhalAyAstRtIyaM khaNDam / ) vanaspatInAM zatrava ivaite jantavaH kati santIti UhitaM kadAcit ? adyAvadhi paJcAzItiH sahasrANi jantUnAM jAtayo vaijJAnikairabhijJAtAH santi / teSAmanyatamasya bleka-ephiDsa-itinAmno jantorupadravo mudilApAgrAme iva uDIzArAjyasyA'nyasminnapi vizAlapradeze'bhivyAptaH sarvatra ca duSkAlatulyaparisthitimajanayat / vArtA caiSA sarvatra jagati prasiddhA / yadyapi kSetra-dhAnyAdirakSaNArthaM jantunAzakAni rasAyanAni nirmIyante eva, upayujyante cA'pi / kintu gacchatA kAlena teSAM prabhAvo'lpIbhavati tathA prabhAva iva kuprabhAvo'pi dhAnye pazu-pakSiSvanyajantuSu ca bhavati / atha ca vArtAmetAM zrutvA amerikAdezasya viliyama-boisathomsana nAmno dhanapatermanasi bhAvanotpannA yada madIyaM dhanaM yadyeteSAM daridrajanAnAM sAhAyyArthamupayujyeta tadA varam / kintu evameva dhanasAhAyyaM na kartavyamapi tu tAdRzaM rasAyanaM saMzodhanIyaM yadupayogenaite jantavo vinAzitA bhaveyurdhAnyaM ca rakSitaM syAt / atastena vaijJAnikebhya etadarthaM vijJaptiH kRtA'nudAnaM codghoSitam / etena bahavo vaijJAnikA vizeSatastu amerikAdezasya kArbAiDasaMsthAyA vaijJAnikA etadrasAyanasaMzodhanArthaM prayogaratAH saJjAtAH / tairhi svaprayogazAlAyAM bhAratadezasthaM vAtAvaraNaM kRtrimatayA sRSTvA tAH sarvA api vanaspatayastatrotpAditAH, yA bleka-ephiDasjantubhirupadrUyante, tAsu ca vividharasAyanAnAM prayogAH kRtAH / (zRGkhalAvRddhiH jAtA / ) ____ bahubhiH prayogaistairupalabdhaM yad - yadA phospharasapadArthajanito bhayaGkaraH phosjInavAyuH monomithilmAinavAyunA melyate tena ca saha AlphA-nepthaoNlarasAyanaM yadA melyate tadA bhayaGkaraM jantunAzakaM rasAyanaM 'sevina' (Seven) nAmakamutpannaM bhavati / asyA rAsAyanikaM nAma mithaila-AisosAyAneTa (Methyl 44 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Isocyanate)- ityasti / tannAmA'smin rasAyane sAinAiDa-nAmakaM viSamasti / jagatyevedRzaM bhayaGkaraM jantunAzakaM rasAyanamadyAvadhi kenA'pi samutpAditaM nA''sIt / manuSya-pazu-pakSiNAmucchvAse yadyasya rasAyanasyAM'zo'pi pravizet tadA tatkSaNameva mRtyubhavet / bhAgyayogena yadi kazcana jIvitastiSThet tadA'pi tasya tvag vinazyedandhatvaM vA sa prApyet / (ayamAsIt zRGkhalAyA anyatamo mukhyo'zaH / ) rasAyanaM tUtpannaM, kintu bhAratadeze tasya preSaNaM bhayajanakamAsIt / ato vaijJAnikaiH kArbAiDasaMsthAmukhyAnAM kathitaM yad - yadi bhAratadeze eva kutracit rasAyanamidamutpAdyeta vikrIyeta ca tada surakSAdRSTyA varam / saMsthAmukhyebhyo'pi idameva rucitam / yadyapi saMzodhakavaijJAnikaiH svIyanivedane spaSTatayA prAmANikatayA ca likhitamAsIt - yad - rasAyanamidaM sarvathA viSamayaM jIvanahAnikaraM ca / tathA yadyapyasmin hAyaDrojana-sAinAiDa-nAmakaM viSamasti tathA'pyasya prabhAvAdanukSaNameva yadi thiyosalpheTaauSadhaM sUcIprayogeNa dIyeta tadA prANahAninivAritA syAt / kintu kArbAiDasaMsthAyA dhanalolupaiH kAryakartRbhiH sarvamapi tathyametat sarvathA gopitam / rasAyanasyotpAdanavidhipatre upayogapatre vA'pi tathyamidaM naiva nirdiSTam / (zRGkhaleyaM kathaM vardhate iti draSTavyam / ) kArbAiDasaMsthAmukhyairbhAratadeze kutra sthAne udyogo'yaM sthApayitavyaH - iti samIkSituM svIyapratinidhiH eDuArDo-munosanAmakaH preSitaH / so'pi atrA''gatya bahUni sthAnAnyaTitavAn / yadA sa madhyapradeze bhopAlamahAnagaraM prAptastadA tatra sarvamapi svAnukUlaM parisaraM dRSTvA cintitavAn yad - idamevodyogasthApanasya yogyaM sthAnamasti / (vinAzakAlaH sannihito bhavan lakSyate / ) kArbAiDapratinidhinA tena bhopAlanagare sthitA durgatAnAM vasatiH kathamapi vIkSitA''sIt / ete dIna-daridrA janA svalpavetanenaivodyogAlaye kAryArthamavazyamAgamiSyantIti tenA'vagatamAsIt / atastena saMsthAdhikAriNa etadarthaM niveditAH / tairapi bhopAlanagaraM gatvA sarvo'pi vidhiH sAdhitaH / (bhAratadeze dhanabalena yatkimapi kartuM zakyameva - iti tu nA'viditaM sarveSAm / ) udyogAlayo bhopAle sthApayiSyate - iti jJAtvaiva karmakaraniyoktAraH (Contractor) uDIzArAjyaM prati dhAvitAH / tatra tu dubhikSamevA''sIt, ataH - bhavadbhayo bhopAlanagare vRttirlapsyate - iti kathayitvA zatazo durgatajanAn te bhopAlanagaramAnItavantaH / eteSu mudilApAgrAmajanA apyAsan / sarve'pi ete janA uDIyAjanAnAM durgatavasatau samAviSTAH kthmpi| teSAM tu kalpanaiva nA''sId yat karAlaH kAla eva tAnatrA''nItavAnasti / / kArbAiDasaMsthAdhikAriNastu pravRttaM sarvamapi vilokyA'tIva pramuditA jAtAH / alpaviniyogenA'dhiko lAbho bhavitetyavagamya teSAM harSasyA'vadhireva nA''sIt / saMsthAyA nyAyasacivaiH sUcitamAsIt yad - rasAyanakUpyA uparibhAge narakapAlasya asthidvayasya ca citraM mudrayitavyaM, tadadhastAt 'bhayajanakam' iti tathA 'rasAyanamidaM yadi zvAse pravizet tadA duSpariNAmA bhavanti' ityapi mudrayitavyam / anenA'smAkamuttaradAyitvaM na bhavet / dhanalAlasaiH saMsthAmukhyairyathAtathaM vihitametat / taiqhatamevA''sIt yad - bhArate bahuzo janAH paThitumapi na jAnantIti / 45 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaijJAnikaistu svanivedane idamapi likhitamAsIt - "yadi rasAyanasyA'sya pratikriyA ArabdhA bhavet tadA sA kathamapi nivArayitumazakyaiva / rasAyanamidaM sarvathA jIvanahAnikaram / ato'tyantaM sAvadhAnatayA nirmAtavyaM yatnena copayoktavyamiti" / kintu saMsthAmukhyainivedanamidaM sarvathA'pahRtam / yato naravRkANAmeSAM dhanAd Rte nA'nyat kiJcit dRzyate sma / bhopAlasthite udyogAlaye tvarayA rasAyananirmANaM na sambhavet, ataH prAthamyena tadupayoktumamerikAdezAdeva saMsthayA''nAyitam / samudramArgeNa tad mumbaInagare Agatam / tasyottaraNArthaM ca prAntasthitamAjI-uttaraNasthAnaM (port) samucitamiti nizcitam / tatastad rasAyanaM bhopAlaM prApayituM kamala-parIkha: tathA tatsahAyakaH zakIla-khurezI ca dve TrakyAne gRhItvA tatraiva prAptau / kamalaparIkheNa kArbAiDasaMsthAyAM vistareNa zikSA gRhItA''sIt / yadA hi pravahaNAt rasAyanapAtrANyavatAritAni tadaikatamaM pAtraM galad dRSTvA naukAsaJcAlakena sUcitaM yat - tat pAtraM samudre prakSepaNIyamiti / kintu kamalaparIkheNa jhaTiti taM nivArya tasya pAtrasya galanaM kenacit saMzleSakapadArthena niruddham / atibhayaGkaro'paghAtaH kSaNArdhena nivAritastena / (kintu AgAmino mahApaghAtasya bhUmikA'pi sajjIkRtA etena / ) tato dvAbhyAmapi parIkha-khurezIbhyAM sAvadhAnatayA rasAyanapAtrANi bhopAlanagare prApitAni / katipayadinairevodyogAlayanikaTasthakUpAd vicitro durgandho niHsartumArabdhaH / janairavagataM yat kUpajalamavazyaM pradaSitamastIti / dvi-tradineSa vyatIteSveva vasatau vidyatpAta iva saJjAtaH / pradaSitaM jalaM pItvA vasateH sarvA api gAvo mRtAH / janAzcintitA abhavan - 'adya gAvo mRtAH, zvo vayam' / janAnAmatyAgrahavazAdudyogAlayavyavasthApakaiH kUpajalaparIkSaNaM kAritam / parIkSaNena jJAtaM yat kUpajalaM sarvathA viSamayaM saJjAtamastIti / kintu vyavasthApakaiH sarvathA tat saMgopya janebhyo yathAkathaJciduttaraM pradattam / udyogAlayanikaTe eva kAlImaidAna-nAma sthalamAsIt yatra zatazo janA vasanti sma / voranavUmaranAmakena amerikIyAdhikAriNA etad dRSTvA cintitena janAnAM sthalAntaraM kArayituM tatkAlInamukhyamantriNe arjunasiMhAya nivedanaM kRtam / arjunasiMhasya tu AgAminirvAcane teSAM janAnAM mataprApterAzA''sIt / yadyete janA ito nirvAsyeran tadA sA''zA dhUlisAd bhavet / ataH arjunasiMhena tad nivedanamapi saMgopitam / ete amerikIyA adhikAriNastena saha mitratAsambandhena bahuzo milanti sma / etatsambandhasyopayogaM kRtvA arjunasiMhastannivedanaM nigilitavAn / (sarvaM kathaM kramazo ghaTitaM tannirIkSaNArham / ) bhopAlasthe udyogAlaye di04/5/1980 tame dine aupacArikatayA sevinarasAyanotpAdanaM prArabdham / tadAtve eva rAjakumAra-kesavANInAmakena siMdhIyagRhasthena rapaTa-vIkalI(Rapat Weekly)nAmakaM sAptAhikavRttapatraM prakAzayitumArabdhamAsIt / tena sadya evA'vabuddhaM yadayamudyogAlayo janahitavinAzako'sti / tatra yad rasAyanaM nirmIyate tadatIvaviSamayaM manuSyANAM sarvathA hAnikaraM cA'sti / kesavANImitramazaraphanAmakamudyogAlaye vAyugalanaM roDhuM yadA gatastadA vAyustasya zvAse praviSTaH, sa ca mRtaH / etena kesavANI atyantaM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kruddhaH sannudyogAlayasya sarvamapi vRttaM jJAtvA tadvirodhArthaM svIyavRttapatre lekhAn likhitumArabdhaH / tena likhitaM yad - 'bho bhopAlavAsinaH ! kArbAiDasaMsthA sarvathA viSamayI vinAzakAriNI cA'sti / kRpayA jAgaritA bhavantu, nagaraM ca rakSantu' / kintu kendrasarvakAraH, rAjyasarvakAraH, adhikAriNaH, lokanetAraH, zikSitAH janAH - ityeteSAmanyatamenA'pi durbhAgyAt tasya lekhAn prati lakSyaM na dattam / tathA'pi sa nirAzo'bhUtvA punaH punalikhitavAn - 'bho bhopAlavAsinaH ! adya vayaM bhayAnakajvAlAmukhoparyupaviSTAH smaH / yadA sa jvAlAmukhaH sphuTito bhaviSyati tadA samagramapi bhopAlanagaramudyogAlayo vinAzayiSyati / nagaramidaM mRtakAnAM nagaraM bhaviSyati !!" kintu suSuptaM sarvakAratantraM, pramattA mantriNaH, dhanalolupAH saMsthAvyavasthApakAH - ko vA kesavANIvacanAni zRNoti ? tasya spaSTavacanAni na kenA'pi lakSitAni, pratyuta saMsthAyA mithyApracAraH saphalo'bhavat / sarvakAraM janAMzca pratArayantI sA sarvadA kathayantI AsIt - asmAkamudyogAlayaH sarvathA surakSito'sti, nirduSTaM ca sarvamapyatrotpAdanamasti - ityAdi / mantribhirapi kaizcit tatsamarthanaM kurvadbhirghoSitam - atra yo vAyurutpAdyate sa sarvathA nirdoSo hAnirahitazcA'sti / ato'tra cintAyAH kAraNameva nA'sti - ityAdi / etat sarvaM zrutvA kesavANI atIva kruddho jAtaH / kintu sa ekalaH kiM vA kuryAt ? tathA'pi tena kArbAiDasaMsthAyAH sarvamapi duSTatvaM bhayajanakatvaM ca patre vilikhyaikaM patraM sarvoccanyAyAlayasya mukhyanyAyAdhIzaM prati, anyacca mukhyamantriNe'rjunasiMhAya preSitam / kintu janatAdaurbhAgyeNa mukhyanyAyAdhIzena tadavagaNanA kRtA, arjunasiMhastu amerikIyAdhikAriNAM mitratayA sarvathA patramidamupekSitavAn / (nUnaM kAlasya gatiracintanIyA / ) bhAratadezo hi kRSipradhAno'sti / kRSizca mukhyatayA vRSTimevA'valambate / bhopAle saMsthAyA udyogAlayArambhAnantarameva deze bahutra vibhAgeSu vRSTiralpIyasI jAtA / tena kRSirapi mandIbhUtA / tatazca rasAyanavikrayaNamapi sthagitam / etena udyogAlaye tadAdhikyaM jAtam / ato vyavasthApakaiH surakSAyAH sarvAmapi sImAnamullaGghaya catvAriMzat-Tana-mito vAyuryatra mAyAt tAdRzAni trINi saJcayasthAnAni (Tank) kAritAni / yadyapi voranavUmarAbhidho'merikIyo'dhikArI atIva prAmANiko niyamapAlanasya cA''grahI AsIt / surakSAviSaye tena sarve'pi adhikAriNa vyavasthApakAzca dRDhatayA sUcitA Asan yad - ekaM sUkSmakIlakamapi zithilaM na bhavet - iti bhavadbhiH sarvadA nirIkSaNIyam / kintu dhanalolupAnAM teSAM viveka eva vinaSTa AsIt / atastaistasya vacane'vadhAnameva na dattam / sa tu adhikArI kAryavazAt svadezaM pratinivRttaH / __ kiJca, yadA bhopAlanagare udyogAlayaM sthApayituM kArbAiDasaMsthAmukhyainizcitaM tadaiva teSAM pratinidhinA spaSTaM kathitamAsIt yad - "bhAratadeze kRSirvRSTimevA'valambate / ato rasAyanaM sarvadA vikreSyate eveti 47 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcitaM nAsti / tathA, asya saJcayo'pi nocitaH surakSAdRSTyA / ataH prathamameva vicintya tadutpAdanaM kartavyam" / kintu dhanalobhibhirvyavasthApakaistat sarvaM sarvathopekSyotpAdanakArya pravartitameva / vijJApanaizca janA api etadupayogArthamAkarSitAH / kintu, tat sarvamapi viphalIkartumiva tasmin varSe madhyapradezarAjye vRSTireva na saJjAtA / utpAdanaM tu naiva sthagitamAsIt / atastasya saJcayaM kartuM taistrINi saJcayasthAnAni kAritAni yAni surakSAdRSTyA sarvathA'nucitAni bhayAnakAni cA''san / (prakRtermanuSyasya caikaikamapi padaM vinAzaM pratyeva nayad AsId atra / ) atha ca saMsthAmukhyairudyogAlayasya mukhyanirvAhakapade (Director) DI.ema.cakravartinAmA baMgIyajano niyuktaH / sa hi sarvathA niSThArahito madyapazcA''sIt / anayA niyuktyA so'tIva hRSTo jAtaH / tasyaitadudyogAlayaviSayakaM rasAyanasambandhi ca jJAnaM nA''sIdeva / sahaiva sa svaM sarvajJAnasampannamapyamanyata / ato'nyanirvAhakairadhikAribhizca sahaitadviSayikI carcA kartumapi sajjo nA''sIt / nijavAkyameva pramANamantyasatyaM ceti svayamamanyata, anyAnapi tadeva svIkArayituM durAgraho'pi tasyA''sIt / dvitIyo nirvAhakastu tato'pyagresara AsInmUrkhatve / tasya nAma AsId jagannAtha-mukundaH iti / sa sarvadaiva vAtAnukUlite svIye kAryAlaye evopavizati sma / udyogAlayaM nirIkSitamapi na gacchati sma, vastramAlinyaM syAditi bhayAt ! | dubhikSakAraNAt rasAyanavikrayaNaM sarvathA sthagitaM jAtam / anena vyavasthApakaizcintitaM - 'yadi vikrayaNameva na syAt tadotpAdanasya nA'sti kazcid arthaH' iti / tatazca taistadutpAdanaM rodhitam / bahavaH karmiNo'pi taiH kAryacyutAH kRtA yena vyayo'pyalpIbhavet / etaiH sarvaiH kAraNajAtairudyogAlaye surakSAniyamapAlanamapi zithilaM jAtam / niyateSu nirIkSaNaparIkSaNeSvapi upekSaNaM vadhitam / trINi saJcayasthAnAni tvadyA'pi pUrNAnyeva Asan / utpAdane'sati teSu sthito viSamayo vAyurapi kutra vyApAryeta ? iyaM cA'tIva bhayaGkarI paristhitirAsIt / anyapAzcAtyadezeSu yatra yatredaM rasAyanamutpAdyate sma tatra yathAprayojanameva vAyurayaM praguNIkriyate sma / tatsaJcayaM tu tatratyA janAH svalpamAtramapi na kurvanti sma / etadvaiparItyena bhopAle kArbAiDasaMsthAvyavasthApakaiH zatAdhikaTanamito vAyuH saJcita AsIt / atyantaM saMvedanazIlA sphoTakA ca paristhiti:rAsIdiyam / kesavANI hi vRttapatramAdhyamenaitadvirodhaM kartuM bahu pUtkRtavAn, janAMzca jAgarayitumatyantaM paruSazabdairlekhAn likhitavAn kintu sarvo'pi vinAzaM prati dhAvanniva tasyaikamapi zabdaM zrotuM sannaddhaH nA''sIt / ____ itazca tAbhyAM dvAbhyAmapi mUrkhaziromaNibhyAM nirvAhakAbhyAM kimapyacintayitvA vidyuto vyayaM nyUnaM kartumudyogAlayasya sarvA'pi surakSAvyavasthA nirodhitA / sphoTakaviSamayavAyubhRtAni trINi saJcayasthAnAni 48 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvadA zUnyAMzamite zaitye eva sthApanIyAnIti niyamo'pi tAbhyAM bhaJjitaH / vAtAnukUlayantraM vAyunAzanayantraM (Flare) cA'pi tAbhyAM sarvathA sthagitam / anenodyogAlaye sarvathA vinAzakAriNI paristhitiH snyjaataa| kintu tAbhyAmetat kimapi na cintitaM sarvathA / etat sarvaM jJAtvA punarapi kesavANI svIye vRttapatre pUtkRtavAn - 'bho bhopAlavAsino janAH ! adhunA'pi jAgRtA bhavantu / kasminnapi kSaNe kArbAiDasaMsthAyAM sarvanAzakArI visphoTo bhaviSyatyeva' / kintvekenA'pi janena sarvakArIyAdhikAriNA vA tatrAvadhAnamapi na dattam / (vinAzakAle viparItA buddhi: syAt khalu !) antatastaddinamapi samAgatam / 2 / 12 / 1984 tame dinAGke jarmanIdezAt beyarsa (Bayers) saMsthAyAH kazcana rasAyanatantrajJo'tra bhopAlanagare kArbAiDasaMsthAyAM kAryavazAdAgata AsIt / tena tAni trINi saJcayasthAnAni vAyupUrNAni dRSTvA'tIva bhayabhItena saMsthApratinidhaye uktam - ' bhoH ! kimarthametAvAn vAyuratra saJcito'sti ? ayaM na vAyurapi tu sarvavinAzako'NuvisphoTakaH ( Atom Bomb ) ' / kintu tadvaco'pi na kenA'pi manasikRtam / atha ca tasyAmeva rAtrau yadA dvAdazavAdanaM jAtaM tadA teSu saJcayasthAneSu vAyusammardaH (pressure) atyadhikaM vardhitaH / (nanu kAlarAkSasaH jAgRtaH) / paJcAdhikadvAdazavAdane ca mahatA zabdena saha pracaNDo visphoTo jAtaH / viSamayo vAyuH sarvatra prasRtaH / nikaTasthitAyAM vasatau suptA: strI-puruSa-bAlakAH prAyaH triMzatsahasramitAstu tatkSaNameva yamasadanaM prAptAH / sahasrazo janA andhIbhUtAH sahasrazazca vikalAGgA jAtA: / sahasrazo janAnAM tvak tIvratayA dagdhA / etaduparyapi paJcalakSamitA janA etena visphoTena pIDitA: / etat sarvaM tu tadaiva saJjAtam / paramadyA'pi, nanu viMzatervarSANAmanantaramapi sahasrazo janAstasya vAyorviSamayaM phalaM bhuJjanti vividhapIDAvyAjena / tatra ca mukhyatayA mastiSkarogaH sahasrazo janAn pIDayati / tathA bahavo janA netra - kloma - snAyu - yakRt-mUtrapiNDa-sandhivAtAdibhI rogaiH pIDitAH santi / etena teSAM zarIrANi manAMsi ca durbalAni jAtAni / te hi svIyaM dainandinaM vyavahAraM kartumapi na zaknuvanti / anyacca viMzatervarSANAmanantaramapi kArbAiDasaMsthAyA udyogAlayo yathAtathameva tiSThati / vAyuvisphoTAnantaraM tatrA'dyAvadhi na kiJcit zuddhIkaraNaM mArjanaM vA kRtamasti / pariNAmatastatra samagre'pi parisare samIpastheSu ca kUpa-taDAgAdijalAzayeSu prAya ekaviMzatividhAni viSamayAni rasAyanAni vidyante / etena tatratyaM vAtAvaraNamadyA'pi pradUSitamevA'sti / jale ca pAradasya pramANamapi sAmAnyata: saptatiguNitamadhikaM vidyate / samIpastheSu kSetreSu yatkiJcidapyutpAdyate tadapi viSamayameva bhavati / aNuvisphoTAnantaraM pravartamAnakiraNotsargavadatrA'pi viSamayavAyorutsargo'dyAvadhi naiva zamitaH / duHkhasya viSayastvayaM yad - ye kecana navajAtA bAlakAH santi teSu karkaTa (cancer) rogasya pramANamadhikamasti / tajjJA vadanti yad - 49 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rogo'yaM mAtuH stanyapAnena bhavatIti / tathA'nye'pi bahavo janAH karkaTarogeNa pIDitAH pIDyamAnAzca santi / teSAM pramANamadyA'pi vardhamAnamasti / sarvakAreNa ghoSitaM yat - karkaTarogagrastAnAM niHzulkaM cikitsA kariSyate / parantu yo rogI prAthamikastare syAt so'pi niHzulkacikitsArthaM tatra gataH san zithilatantreNa bahukAlaM vilambaM prApya tRtIyastaraM prApyaivameva mriyate / bahubhiH saMzodhakaiH kathitamasti yat pradUSitaphala-dhAnyAdibhakSaNena karkaTarogo'tra vardhamAno'sti / tathA'pi madhyapradezIyaH sarvakAraH svIyadAyitvAd vimuktIbhavituM kathayati yat - "karkaTarogastu tamAkhusevanena bhavati" / parantu sa na cintayati yat stanyapAyino bAlAH kutra tamAkhusevanaM kartuM gatAH - iti? atha ca kArbAiDasaMsthAyA amerikIya: pramukho vaoNrana-enDarasanaH 6-12-1984tame dinAGke (visphoTAnantaraM tRtIye dine) bhopAlaM prApto vimAnayAnena / tena saha tasya bhAratIyasahAyakau gokhale-mahindrau cA'pyAstAm / vimAnasthAnake eva te trayo'pi rakSakadalena bandIkRtAH / nyAyAdhIzena ca te vividhairdoSAropairAropitAH, AjanmakArAvAsaM yAvacca teSAM daNDo vidhIyate - ityapi sUcitAH / tathA kathaJcidapi teSAM muktina~va syAd - ityapi tebhyaH kathitam / kintu ghaNTAtrayAnantarameva amerikIyasarvakAranirbandhenA'smAkaM bhIruH sarvakArastaM sasammAnaM mocitavAn vizeSavimAnena ca svadezaM prati preSitavAn / etajjJAtvA janatayA vRttapatraizca bahuvirodhaH kRtaH pUtkRtaM ca bahuzaH, kintu sarvamapi niSphalaM jAtam / bhAratIyavidezamantriNA amerikIyasarvakArAya sazapathaM kathitamAsId yad enDarasanasya kezo'pi na ucchetsyate / (rAjakArye mukhye jAte nyAyaM ko vA pRcchet ?) kiJca, adyAvadhi kArbAiDasaMsthayA visphoTagrastAnAM kRte deyaM dhanaM pUrNatayA na pradattam / yacca dhanaM tayA sarvakArAya pradattaM tato'pi janebhyaH na prAptam / na jAne madhye eva kutra vinaSTaM tat / ko vA pRcchati sarvakAraM kArbAiDasaMsthAM vA? pRSTe'pi ca ko vA samucitamuttaraM pradatte? sarvANyapi naitikamUlyAni sarvathA naSTAnyasmAkaM deze iti pratIyate kila ! [mama tu sArvadikaM nirIkSaNamasti yad amerikIyajanAH sarvathA svArthinaH santi / nirdayAzcA'pi santi / te yadapi kurvanti tat sarvaM svArthapuSTyarthameva / jApAnadeze hirozimA-nAgAsAkInagarayorupari bamaprakSepaNasyA''vazyakataiva nA''sIt / kevalametaiH svArthAndhairjanairjIvad-bamaparIkSaNaM kartuM tAni prakSiptAni / phalatazca lakSazo janA mRtAH / kintu amerikIyAnAM manasi tadarthaM pazcAttApalezo'pi nAsti / ihA'pi sahasrazo janA mRtA mriyante cA'dyA'pi, kintu teSAM na kazcit khedaH zoko vaitadartham ! 'sarve mriyantAM nAma ! vayaM kila teSAmupayogaM kRtvA sukhena jIviSyAmaH !' - ityasti teSAM manovRttiH / yAvacca vayaM teSAM dhanenA''DambareNa vA prabhAvitA bhaviSyAmastAvat tveSaiva sthitiH pravartiSyate iti nizcapracam / ] Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka paricayaH lekhasyA'sya lekhako nivRttaH sainyAdhikArI lepha - karnala - zrIcandrazaGkaraH bakSI asti / aisavIye 1914tame varSe rAjakoTa(gUjarAta) nagare gRhItajanmA'yaM jano'dyA'STAnavatyadhikavarSAyurapi yuvA eva / svajIvane sainyAdhikAritvaM sainyasyaiva ca guptavibhAgasya joinTasAipharabyUro- ityabhidhasyopaniyAmakapadaM prApya nivRtto'yamadhyAtmapradezasyA'pyadhikArI / AdhyAtmikasAhityasya talasparzitayA'dhyayanena prAyogikAbhyAsena ca svajIvane tena yadanubhUtaM yacca prAptaM tasya niHSyandarUpeNaikaM pustakaM prakaTitaM - vaizvikacetanA ityabhidham / idaM ca gUrjarabhASAyAM likhitamAsIt / janaistat paThitvA''hlAditairvijJaptaM sarveSAM janAnAmupakArArthamAGglabhASAyAmapyasyA'nuvAdaH kartavya - iti / tadA svayameva bakSImahodayena AGglabhASAyAmapi Cosmic Consciousness (CosCon) iti nAmnA tadeva pustakaM punarapi likhitam / tadanantaraM tenA'nyAnyapi daza pustakAni likhitAni yeSu jIvanasya bahUni rahasyAni prakaTitAni / tatra ca kacchapradezasya bhUkampAnantaraM tena tasyA'nyAsAmapi ca durghaTanAnAmavalambanena pUrNAbhyAsapUrvamidaM dazamaM pustakaM 'no 'ryAM saranAmAM no 'ryAM ThekANAM' (naSTAH saGketAH naSTAni sthAnAni) ityabhidhaM likhitam / atra pustake tasya mukhyaM lakSyaM hi sarvatra kAryakAraNabhAvasya nizcitamastitvaM bhavatyeva - iti prakaTanamasti / taM cA'valambya kSaNabhaGguramapi jIvanaM sundaratayA jIvituM zakyamasti iti cA'tra hArdamasti / (ayaM lekho'pi tasmAdeva pustakAt gRhItvA'nUdito'sti / ) - - 51 idameva hArdaM manasikRtya sa etAvatyapi jyeSThavayasi yuvajanAnAmapi IrSyAkaraM jIvanaM sAnandaM jIvannasti / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma gabhIram munikalyANakIrtivijayaH 1. daridraH kaH ? eko yuvA dhanamadenonmatto gaviSThazcA'bhavat / ekadA sa sadgurumapi svIyadhanADhyatvadidarzayiSayA'vahelanecchayA ca samprApyA'vinItatayA ziSTAcArAdi vinaiva tadupahAsaM kartumArabdhavAn - 'bhoH ! bhavAMstu sarvathA daridraH pratibhAti / bhavatsamIpe kimapi prAsAdAdikaM dhana-dhAnya-vAhanAdikaM vA naiva vidyate khalu !' guruNA'pi vihasyoktaM - 'bhoH ! ahaM yadi bhavate daridraH pratibhAmi tadA na kA'pi bAdhA, kintu bhavAMstu nA'styeva daridraH kila !!' / yuvakaH sagarvamuktavAn - 'kiM bhavAn mAmapi na paricinoti vA ? mama svAmye dazAdhikA udyogAlayA vartante yebhyaH prativarSa koTizo rUpyakANyarjayAmi / jagataH zreSThAni kAr-yAnAni mama parivahanAya santi, vizAlazca ho me nivAsAya kalpito'sti / kiGkarA api me vaco'nuSThAnAya zatazaH santi / sukhaM jIvanAya yat kimapyAvazyakaM tat sarvamapi matsvAmye vidyate / yadyapi sarvamapyetat kathayituM naivocitaM tathA'pi bhavato jJApanArthameveyat kathitam / anyathA mama vaibhavaM tvito'pyanekaguNitamasti' / etannizamya guruNA sasmitamuktam - 'evaM vA ! tahahaM manye yad bhavata ito'pyadhikasyA'bhilASo naiva syAt, etAvadeva paryAptaM syAt !' / tadottejito yuvA'vadat - 'kiM vadati bhavAn ? etat tu kimapi nAsti / ahamito'pi sahasraguNitaM dhanamarjayiSyAmi jagato'pyadhikatayA dhanADhyo bhaviSyAmi - iti me hAdiko'bhilASaH' / guruH zAntyA'kathayat - 'bhavatsakAze etAvad dhanamaizvaryaM cA'sti tathA'pi bhavAnevaM manyate yat - matpArve kimapi nAsti / tathA bhavAMstato'pi sahasraguNitamicchati / mama samIpe tu kimapi nAsti, tathA'hamito'pi kiJcinnaivA'bhilaSAmi / evaMsthite vadatu bhavAneva - ka AvayordaridraH? iti' / zrutvaitat sarvathA lajjito yuvakaH svIyamajJAnaM prati hasitavAn gurozca caraNayorvanditvA kSamAM ca yAcitvA tato nirgataH / "sa bhavati daridro yasya tuSNA vizAlA" / 52 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. caura eva rakSakaH ekadaikena sAdhakena manazcAJcalyAt vyathitena satA manase evA''kSepapUrNasvareNa kathitaM - 'bho manaH ! tvamatIva caJcalamasi / tvatkAraNAnme kIdRzI bAdhA jAyate sarvatra kAryeSu ! mama sarvANyapi kAryANi tava cAJcalyAdevA'siddhAni vartante / atastvaM cAJcalyaM tyaktvA zAntaM bhava kRpayA, yena mayA siddhirlabhyeta' / manasoktaM - 'bhoH ! tava kAryANAmasiddherdoSaM mayi nA''ropaya / atra tu tavaiva doSo'sti / tvaM kadA'pi mayyavadhAnaM na dadAsi, ata evA'haM caJcalamasmi / ataH prathamaM tvameva madviSaye'vahito bhava yena cAJcalyaM svayameva vinazyeta / cAJcalyatyAgArthaM kriyamANA anye sarve'pi prayatnAstu viphalA eva syuH / atra viSaye kathAmekAM kathayAmi / zRNu tAvat' - 'ekasminnagare caura eko nityaM cauryakaraNena janAn bahUpadravati sma / rakSakA taM nigrahItuM bahu prayatante sma kintu sa kathamapi naiva gRhyate sma / atazcintitA janA rAjAnamupetya tannigrahaNArthaM vyajJapayan / rAjJA drutameva tannigraho bhaviteti kathayitvA''zvAsitAste / tato "dRDhAM rakSaNavyavasthAM kalpayitvA satvarameva sa cauro nigrahItavyaH" - ityAdiSTaM mntrinne| kintu bahubhirapi prayatnaiH sa naiva hastagato'bhavat / ato rAjJA'nya upAyazcintitaH / tena svayameva sarvekSaNaM kRtvA yasyA''caraNaM zaGkAspadamAsIt tAdRza eko jana AhUtaH / vastutaH sa eva caura AsIt / so'pi svasmin zaGkA na syAdityetadarthamAgatastatra / rAjJA ca sa sadayamuktaH - 'bhoH ! tava yogyatAM dRSTvA'hamatIva prasanno'smi / ato janasevArthaM te ArakSakapadaM dadAmi / itaH paraM tvayA nagararakSaNaM kartavya'miti / so'pi sarvajanasamakSaM kathitamidaM zrutvA pratiSedhumazakto rAjAdezaM svIkRtavAn ArakSakazcA'bhavat / yatprabhRti sa ArakSako'bhavat tatprabhRti nagaryAM cauropadravaH zAnto jAtaH / cauro yadi svayameva rakSaka: syAt tadA kathaM cauryaM bhavet ! / / kathAmenAM kathayitvA manasoktaM - 'bhoH ! tasya caurasyeva tvamapi svasyaiva rakSako bhava / jAgarUkatayA rakSaNaM kuru / tato'haM sarvathA'caJcalaM zAntameva ca dRSTigocaraM bhaveyam' / sAdhakAyaitat manasoktaM sUcanaM rucitam / sa svayameva svarakSako'bhavat / manaH zAntaM jAtam / cAJcalyaM ca vilInamabhavat / (dvayorapi hindImUlam - santa amitAbhaH) 53 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vyAghrabhayAdapi rAjabhayaM balavattaram ekadA cInadezIyastattvavettA kanphyUziyasaH svaziSyaiH saha grAmAd grAmaM pravasan AsIt / tadA kasyacid grAmasya sImni ekA strI sakaruNaM vilapantI rudatI ca tena dRSTA / ata: saJjAtadayena kanphyUziyasenaiko nijaziSyastadrodanakAraNaM jJAtuM preSitaH / ziSyeNa pRSTA sA kathitavatI - 'atra pradeze vyAghrA bahavaH santi / prathamaM Tekena vyAghraNa me zvazuro mArayitvA bhakSitaH / katiciddinAnantaramanyena vyAghraNa me patirapi mAritaH / hyazca me putramapi vyAghro bhakSitavAn / ato rodimi' / etacchravaNena ziSyasyA'pi netre duHkhena bASpaklinne jAte / tatastenA'pi gatvA svagurave kathitametat / so'pi saJjAtadayastatpAbeM samAgatya tasyai pRSTvAn - 'bhagini ! vyAghrANAmetAdRze trAse satyapi bhavatI kathamatra pradeze vasati? asya tyAgaM kimarthaM na karoti ?' striyoktaM - 'tat tu naiva shkym'| 'kimiti ?' 'atra pradeze yadyapi vyAghratrAso'sti tathA'pyatraiva vAsaH zreyase / yato'tratyA rAjapuruSA adhikAriNazcA'tyantaM suyogyA nyAyinazca santi / janAnAM kalyANameva teSAM kRte prAthamyaM bhajati / ato vayamatrA'tyantaM sukhinaH smaH / anenaiva kAraNena vyAghrabhaye satyapi vayamatraiva vasAmaH' / etannizamya kanphyUziyasaH svaziSyAnuktavAn - 'dRSTaM kila bhavadbhiH ? vyAghrabhayAdapi rAjabhayaM balavattaramiti' ! 4. bhagavataH kAryam kazcano janaH paryaTanArthaM nirgataH san kutracinnUtanadevAlayanirmANaM jAyamAnaM dRSTvA tadvilokanArthaM sthitaH / tena dRSTaM yad dvau zilpinau tatra zilpakArye ratAH santi / sa ekasya pArve yAvad gatastAvattena nirIkSitaM yat sa zilpI atIva zrAntaH khinnazca dRzyate sma, tasya mukhamapi vicchAyamAsIt / ataH sa taM pRSTavAn - 'bhoH ! kimarthaM bhavAn zrAnto'sti? vadanamapi bhavato vicchAyamasti !' tenoktaM rUkSatayA - 'bhoH ! pASANakhaNDAn vidArayan kimahaM na dRzye vA ? pratyahametAdRzaM kAryaM kurvannahamatIva zrAnto'smi / tenaiva ca mukhamapi mlAnam' / tataH sa jano'nyasya zilpinaH kAryaM draSTuM yAvad gatastAvat tena dRSTaM yadayamatIva praphullito dRzyate / vadanamapi tasya suprasannaM sasmitaM cA'sti / ato vismayApannaH sa tamapi pRSTavAn - "bhoH ! kimarthaM bhavAn atIva prasanno'sti ? vadanamapi bhavataH prasannaM madhurasmitapUrNaM ca dRzyate !' / tenoktaM sAnandaM - 'bhoH ! bhagavataH kAryaM kurvan ko'pi janaH prasanna eva sthAtumarhati / ete pASANA hi sAkSAd devakalpAH / ataH pratyahaM bhagavataH kAryaM kurvannahamapi prasanna evA'smi' / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ! Azcaryam !!! muninyAyaratnavijayaH vizvamadhye kecana viziSTA janAH vasanti / na jJAyate te kimarthamIdRzAni kAryANi kurvanti paramasmAkamakSINi tu tacchravaNenaiva visphuritAnIva bhavanti, kathyate ca - aho ! Azcaryam !!! - itysmaabhiH| vidyante jagatyasmin kecan viralA janA ye - lokamadhye vayaM vizrutAH kathaM bhavemeti manasi sadaiva cintAkulAH bhavanti / etadarthaM ca te yaM yamupAyaM samAcaranti tat tu vayaM vicArayitumapi asamarthAH / philipAinsadezamadhye 'ArmAndo mArtinAlA'nAmA yuvA vasati / tena tu nimeSatrayeNaiva 'Capsicum frutescens'prajAteH paJcAzadadhikapaJcazatAni haritamarIcAni khAditAni / IdRzANAM marIcANAM kaTutAyAH pramANaM triMzatsahastrANi 'Scoville Unit' yAvad bhavati / SaDvarSapUrvam (7-4-2005) amerikAdeze 'cIlI-cempiyana' iti vizrutena 'mArka-elana'nAmnA sAhasikenaikanimeSamadhye hAlApenyo (Jalapenoe) prajAterekAdazamarIcAni khAditAni / __ atra smaraNIyaM yad vayaM yAni marIcAni bhakSayAmasteSAM kaTutAyAH pramANaM sAdhu sahasradvayaM (2500) Scoville Unit yAvad bhavati / 'hAlApenyo'marIcAnAM tu kaTutAyAH pramANamaSTau sahasrANi (8000) Scoville Unit yAvad vrtte| yadyapi mArka-elanasya parAkramo'dhikasamayaM nA'tiSThat / saptamAsAnantarameva (20-11-2005) osTreliyA-vAstavyaH 'sTuarTa-rosanAmA sAhasika ekanimeSeNaiva tatprajAteH paJcadaza maricAni bhakSitavAn / adhunA tu yatrA'smAkaM zraddhaiva na bhavet tAdRzaM dRSTAntaM kathayitumicchAmi / bhAratamadhye AsAmavAstavyA anAnditA dattA tAmule-nAmnI mahilA rasanopari patitAnyanArANIva kaTukAni 'bhUta-jolAkiyA' nAmAni marIcAni kevalaM nimeSadvayenaivaikapaJcAzat-pramitAni bhakSitavatI / etatprajAtyAH marIcasyaikaM kavalamapi sAmAnyajano bhakSayitumasamarthaH / yato bhUta-jolokiyAprajAtemarIcasya kaTutAyAH pramANaM tu dazalakSAdhikAni 'Scoville Unit' yAvad bhavati / IdRzamazraddheyaM kAryaM kRtvA'pi sA hatAzA jAtA / yatastasyA marIcabhakSaNasya samaye 'ginesabuka oNpha varlDa rekorDas' ityasya nirIkSakA anupasthitA Asan / tenaiva kAraNena tatparAkramastanmadhye samAviSTo nA'bhavat / (AdhAraH gUrjarabhASIyA 'saphArI' mAsapatrikA) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinodakathA rugNo'haM jAtaH munikalyANakIrtivijayaH pratidinamiva taddine'pyahaM trivAdane pustakAlayaM gataH / vividhapustakAnAmavalokane mamA'bhirucirvartate'taH pratyahamanyAnyapustakAni vilokayAmi sma / taddine mama hastayorvaidyazAstrasambandhi kiJcit pustakamApatitam / vilakSaNe tatra pustake vividharogANAmakArAdikrameNa paricayo lakSaNAni ca varNitAnyAsan / yathAkathaJcinmayA tasyaikaM patraM samudghATya paThitam / tasmin patre bhasmakarogasya varNanamAsIt / tatra ca tallakSaNAni mayA paThitAni yathA - 'asya rogasya prabhAveNa bubhukSA'tIva vardhate'to rogI vAraMvAramannabhakSaNaM karoti, taccA'nnaM zIghrameva rogizarIre jIryate' / 'etAni lakSaNAni tu mayyapi vartante'to manye yad rogeNaitenA'haM etat paThitvA mayA'cinti bhRzamAkrAnto'smI'ti / - tato'nyadapi patraM paThitam / tatra tRD-rogasya lakSaNAni varNitAnyAsan, yathA - 'etadrogavato janasya paunaHpunyena jalapAnecchA bhavati, bahuzo jalapAnenA'pi sA naiva nivartate / ' yadyapi jalapAnamadhikRtyaitallakSaNaM tu mayi nA''sIt tathA'pi cAy - pAnamAzritya tu bhRzamAsIt / ato mayA cintitaM yadayamapi rogo'nyataraprakAreNa mayi vidyata eveti / atha ca rogadvayaM mayi vidyate iti jJAtvA mayA prathamata eva tat pustakapaThanaM prArabdham / tatazca yajjAtaM tadadyA'pi yadA cintayAmi tadA bhRzaM hasAmi svamevA'dhikRtya / prathamamajIrNarogavarNanaM paThitam / tasyA'nyAni lakSaNAni tu yadyapi mayi nA''san tathA'pi 'kAryakaraNe'ruci'rityekaM lakSaNaM tu mayi sarvAGgavyAptamAsIt / agnimAndyasya lakSaNAni tu bhojanAnantaraM ghaNTAdvayaM vA'nubhUyante sma / akSirogasyaikaM lakSaNaM - vAraMvAramakSinimIlanarUpaM tu mayi AvidyArthikAlAt zAlAyAM paThanasamaye'dhunA ca kAryAlaye kAryakaraNakAle dRSTigocaraM bhavati sma ata etadapekSayA'hamAviMzatervarSebhyo netrarogeNA''krAnto'smi iti mayA cintitam / baddhakoSTha (Constipation) rogastu mamA''janmasahayogIti tallakSaNAni paThitvA'nubhUtam / nidrAtirekarogo hi mayi caramadazAvartyastIti pratItirjAtA / tata Agato nidrAnAzaH / ayameka eva roga AsId yo mama kadA'pi naivA'jAyata / yato nidrAnAzaH kadA'pi svato naiva bhavati sma, anyapreraNayaiva ca bhavati smA'ta etadrogaviSaye tvahaM sarvathA nizcinto jAtaH / mastakapIDA'pi mama yadA cAya- peyaM na prApyate tadA bhavati smaiva / medovRddhirapi 56 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaJcinmama dehe'vartataiva vardhate sma cA'pi / sameSAmapyeteSAM rogANAM mama dehe sattvamAsIdeva, sahaiva ye rogA ito'pyagre varNitA Asan teSAM tu yadyapyanyAni lakSaNAni mayi nA'vartanta tathA'pi 'kAryakaraNe'rucirAlasyaM, nitAntaM svapanecchA' ce'ti lakSaNatrayaM tu mayi vartate smaiva / ata etAvadbhirduSTarogairAkrAnto'haM zatrubhirAkramyamANo nirbalo jana iva sarvathA hatAzo'bhavam / yadA'haM pustakAlayamAgatastadA mama manasi ya utsAha yazcollAsa AsIt sa sarvo'pi pustakAlayAnmayi nirgate satyadRzyo'bhavat / ahaM sarvathA rugNa: klAntaH kSINazcA'smIti mayA'nubhUtam / ata: satvaramevA'haM me cikitsakasya mitrasya cikitsAlayaM prAptaH / mAM dRSTvA tena pRSTam - 'ayi bhoH ! kathaM tvamadyA'trA''gata: ? kiM gRhe kazcana rugNo vA ?' ekamapavAdabhUtaM rogaM vihAya prAyazaH sarvairapi rogaiH pIDitamapi mAmayamevaM pRcchati khalu ? - iti vicintyA'hamatIva vismito'bhUvam / mayA skhalitAkSaraistasya pustakAlayavRttaM zrAvayitvA me svAsthyaparIkSaNaM kartumupacAraM ca kartuM vijJaptam / tenA'pi smitvA sarvavidhairapi parIkSaNaiH parIkSito'ham / tata uccairvihasya skandhAbhyAM ca mAM dhUnayitvA sa mama pRSThe dvitrAzcapeTA mAritavAn / rugNena mayA saha tasyaitAdRzaM nirdayaM vartanaM dRSTvA'hamAghAtaM prAptavAn / tato jhaTityevaikasmin patre sa upacArakramaM (Prescription) likhitvA me dattavAn / mayA'pi tadapaThitvaiva yutakakoSe prakSiptam / tasya cA''bhAraM matvA tato'haM nirgatya tvarayauSadhApaNaM prAptaH / ApaNikAyopacArakramapatraM dattaM mayA / tenA'pi paThitvA me pratyarpitaM tat / mayA sAzcaryaM pRSTaM 'bhavata auSadhApaNe kimidamauSadhaM nopalabhyate vA ?' tenoktaM - ' na mamA'pi tu kutracidapyauSadhApaNe'trollikhitamauSadhaM naiva prApyate / yadi bhavato gRhamatra syAt tadA bhavato mAtA bhaginI bhrAtRjAyA vauSadhamidaM sampAdya dAsyati, yadi ca gRhaM na syAt tadA zIghraM kiJcicchobhanamupAhAragRhaM gacchatu, tatraivedamauSadhaM prApsyate' / tasya vacanaiH sahasA camatkRto'haM tadupacArapatraM paThitavAn / tatra likhitamAsIt - "1. prAtaH saptavAdane caSakatrayamitaM cAy - pAnaM dazAdhikasupiSTakaiH saha / 2. dvAdazavAdane paJcadaza roTikAH ghRtasnigdhAH, paryAptamAtraM zAkaM dvitrANi kaccolakAni dAlI, sthAlyardhamita odanaH, dugdhaM takraM vA caSakapUrNam / 3. aparAhNe'pi prAta ivopacAraH / 4. tataH krozaM tadadhikaM vA'TanaM pAdacAreNa, kandukAdikrIDanaM vA / 5. sAyaM ca dvi-trairapUpaiH saha kRzaraH zAkaM kvathitA ca / 6. mAse nyUnato'pi dvi-travArAn miSTAnnagrahaNaM catuSpaJcavArAMzca pakvAnnagrahaNam / - viziSTA sUcanA yat kimapi paThitvA zrutvA vA svamastiSkaM na vikRtaM kartavyam / " tata ApaNikena sahA'hamapyuccairhasitvA tato nirgataH / [AGglamUlAd gUrjarabhASayA prA. naTavara - bUca - ityanena likhitamihA'nUditam / ] 57 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA kathAtrayI - munidharmakIrtivijayaH (1) asti bhagavAn ? eko nAstikaH saMnyAsine kathitavAn - iha jagati bhagavAnasti, iti na manye'ham / yadi bhavatA bhagavAn sAkSAd darkheta tahi so'sti, iti svIkuryAm / bhagavatpUjAyAM nirataH sa saMnyAsI kSaNaM smitvA dugdhabhRtaM caSakaM dattavAn pRSTavAzca - kIdRzamasti dugdham ? nAstika uvAca - madhuram / saMnyAsinA pRSTam - kathaM madhuramasti ? nAstika Aha - zarkarAmizritaM dugdhamasti, ityataH / saMnyAsI uktavAn - yadi bhavAn dugdhAt zarkarAM pRthak kuryAt tarhi bhagavAnasti, iti svIkriyate mayA / nAstikaH kathitavAn - kathametacchakyam ! etattvanubhavenaiva jJAyate / saMnyAsinA vyAkRtam - ahamapyetadeva vacmi / bhagavAn tu sarvatrA'sti / tathA'pi sa na dRzyate, kintvanubhUyate / tathA'pi yathA prayogazAlAyAM dugdhaM zarkarA ca bhinnIkartuM zakye tathaiva yadi jIvane sAdhanA kriyate tadA bhagavataH sAkSAtkAro bhavati / ato na dRzyate tato nAsti, iti kathanaM nocitam / 58 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mitraniSThA kasmiMzcinnagare bila: phrAnkazceti dvau prAtivezmiko suhRdau vasataH sma / daivAdeko dhaniko jAto'nyazca nirdhano jAtaH / tato yajjanebhyo dhanaM gRhItaM tattebhyo'haM kathaM pratyarpayiSyAmi ? kiM me bhaviSyati? iti cintayA vyAkulaH sa nirdhano mRtaH / / __ kiyaccitkAlAnantaraM sa dhaniko mRtasya tasya prAtivezmikasya gRhe gatavAn / tadA mitrapatnI patyurAya-vyayapustakaM pazyantyAsIt / AgacchantaM patimitraM dRSTvA sovAca - Agacchatu, Agacchatu / atropavizatu / yAvadahaM cAyapeyamAnayAmi tAvad bhavAn bhavadIyamitrasyaitAni vastUni pazyatu, yad rocate tad gRhNAtu - ityuktavatI sA / dhaniko'khilavastUni pazyati sma / tadA mitrapatnI cAyapeyaM gRhItvA''gatavatI / dhaniko mitrasya phrAnkasya Aya-vyayapustakaM gRhItavAnuktavAzca - bhagini ! bhavatyAH kathanasyA'nurUpaM mahyametat pustakaM rocate, tata etad gRhNAmi / etAdRzaM mitraprema dRSTvA tasyA nayane ArTe jAte / (3) jIvanam eko vidvAn siddhatapasvinaH samIpaM gatavAn / tapasvinA pRSTam - kiM mArgayati bhavAn ? vidvAn uvAca - jIvanam / tapasvI prAha - yadi bhavatA jIvanaM satyatayA jIvitavyaM tahi zabdA vihAtavyAH / vidvAn kathitavAn - na jJAtaM mayA, bhavatA kimuktam ? tapasvI jagAda - bhavAn zabdajAlena racite vizve jIvati / bhavatA zabdaireva santoSo'nubhUyate, zabdeSu caiva ramyate / bho ! jalasya bhojanasya ca vArtayodaraM na bhriyate / vastuto jIvanasya kRte AcaraNamAvazyakamasti / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA giTAra-vAdyasya prathamo dhvani: munikalyANakIrtivijayaH 'yo dadyAt tasyA'pi zubhaM bhavatu, yo na dadyAt tasyA'pi ca' - ityuccairAraTan kazcana bhikSuko yAvad gatavAn tAvatA'nyau dampatI 'bho ! asmAn zRNuta, sa yuSmAkaM zroSyati......' ityatIva karkazasvareNa gAyantau samAgatau / tato jalapuTakavikretA, vaTakavikretA, prasAdhanasAmagrIvikretrI...... ityevaM bahavo gatAgataM kurvANAH sarvato bhRtasya relayAna-prakoSThasya samma vRddhiM kurvanti sma / ekato vaizAkhamAsasyA'runtado dharmaH, tatra ca zvAsagrahaNe'pi bAdhako janasammardaH, tatrA'pi janAnAM prasvedasya tIvro gandhaH - sarvamapyetanmilitvA yad vAtAvaraNaM samudapAdayat tat sarvathA'sahyamAsIt / sAraGgo'pi tatraiva prakoSThe AsIt / etAvati janasamma so'dyaiva krItaM giTAra-vAdyaM gRhItvA yadA prakoSThe praviSTastadA''pAtamAtreNa tasya cintA jAtA yat - kathamidaM vAdyaM janasamma rakSiSyAmi? kintu dvitrasthAnakAtikramaNAnantaraM tasyaikatropaveSTamavakAzaH prApta eva / so'dyAvadhi skandhe lambamAnaM giTAravAdyaM svotsaGge nidhAya vizrAntimanubhavannupaviSTaH / _ 'ime bhikSukahatakAH, yadA pazyAmastadA yAcamAnA bhavantyeva' - tadAsanne sthitenaikena janena sAmarSaM gaditam / sa-rasavArtAlApasya maGgalaM tena sahasA kRtamiti tadanumodanAtha bahavo janAstatpUrtyarthaM lagnAH / 'satyamuktaM bhavatA / sazramaM kimapi kAryaM na kRtvA yadyevameva dhanaM prApyeta tadA tu varameva !!' - ityekenoktam / 'na jAne kutra gatveyato dhanasyopayogamete kariSyanti ?' - anyaH saniHzvAsaM kathitavAn / 'etAvati sammarde'smAkaM pAdamekaM sthApayitumapi sthAnaM nAsti tadaite tu sATopaM gAnaM gAyantaH sasukhaM kathaM bhrAmyanti - ityeva me mahat kutUhalam' - ityaparaH kazcana sasmitamavadat / athaitAvantaM kAlaM tUSNIM sthito'nyaH kazcanA'pi svajJAnaM prAdarzayat - 'bhoH ! sajjanAH ! eteSu bahavo granthicchedakA api bhvnti| yadi janasammardo'dhiko bhavet tadaiteSAM kAryaM sukaraM bhavet khalu !!' 60 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAraGgo maunena teSAM vArtAlApaM zRNoti sma / tena cintitaM - 'vRthA kimarthaM nirarthake'tra vArtAlApe mayA bhAgo grahItavyaH ?' ataH sa giTAravAdyena saha prAptasya svarAGkanapustakasya paThane magno'bhavat / itazca prakoSThe yAcakAnAM vikretRRNAM yAtriNAM ca gamanAgamanamavirataM pracalati sma / tAvatA tAlAn vAdayannapuMsakavRndaM samAgatamataH sarveSAmapyavadhAnaM tatrA''kRSTam / tataH prAyo dvAdazavarSadezIyau dvau bhikSubAlakau 'dvinadvayAd bubhukSitau svaH, kRpayA kiJcid dadAtu ' ityuditvA yAcete sma / tayozcaikasya hastAghAtena cAyapAnaM kurvato yAtrikasya kasyacana cAyapAtraM kiJcitprakampitaM cAyapeyaM ca manAg viluThitam / etena kruddhaH sa yAtrikastaM bAlamAkrozati sma - 'bhoH ! dRzyate na vA ? kimandho'si re ! etaccAyapeyaM yanmama vastropari viluThitaM tasya lAJchanaM (dAga ) kiM tava janakospaneSyati vA ?' sAraGgeNa dRSTaM yaccAyapeyasyaiko'pi bindustadvastropari naiva patitaH pratyuta kiJcit peyaM prakoSThakuTTime viluThitamAsIt / tAvatA vAtAvaraNaM bhArarahitaM kartumekena yuvakena vinodaM kurvatA kathitaM - 'pitRvya ! kopaM mA kArSIt / etattu evameva caliSyati / etAdRzA eva bAlakA asmAkaM dezasya bhaviSyat / me bhArataM mahat (merA bhArata mahAna)' / etacchrutvA paritaH sthitAH sarve'pyuccairhasitavantaH / tadaivaikA paJca SavarSIyA bAlikA varSadvayadezIyaM svabhrAtaraM yathAkathaJcidapi samutthApya samAgatA / jarjaritaM vastraM, sugRhInIDamiva kezAn dInaM ca vadanaM dhArayantyA tayA svabhrAturnirgaNDakaM yutakameva kevalaM paridhApitamAsIt / ardhorukamUrukaM vA kuto'pi na labdhaM syAdato'dhastAt sa nagna evA''sIt / 'aho ! adya tu nUtana: kalAkAraH samAgataH ' - ityekena nityaM gamanAgamanaM kurvatA yAtriNoktam / sarveSAM dRSTistayoreva patitA / sAraGgo'pi hi SaNmAsebhyo'sminneva yAne yAtAyAtaM karoti sma / kintu tenA'pi na kadApyetau dRSTacarau / athaikA mahilA karuNayoktavatI - 'dinadvayAt pUrvaM yA strI relayAnApaghAte mRtA tasyA etau bAlau / varAkau nirmAtRkau jAtau !!' / - zrutvaitat sarveSAmapi cittAni dayArdrANi jAtAni / prAyaH sarve'pi svasvakoSebhyo yatkiJciddhanaM niSkAsya tasyai bAlikAyai dAtuM siddhA jAtAH / kintu sA bAlikA tu sAraGgasammukhameva pazyantI sthitA / kenacidAhUtA setastato gatvA'pi paunaHpunyena sAraGgasamIpamevA''gatya tiSThati sma / sAraGgeNa svakoSAnmiSTikAdvayaM niSkAsya dattam / etena sa laghurbAlo hRSTo jAtaH / kintu sA bAlikA tato'pi tatraiva sthitA / tasyA netrayorito'pi kAcidyAcanA dRzyate sma / tAmupalakSya sAraGgeNa pRSTaM - 'kiM vAJchasi ? rUpyakaM dadyAM vA ?' 'naiva svAmin ! kintu adya me bhrAturjanmadinamasti' / 'evaM vA ? bADham ! tadarthaM kimapi kretavyaM vA ?' 'naiva svAmin !' sA giTAra vAdyaM pazyantI kathitavatI 'kintu... yadi bhavAn.... bhavAn 61 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdyenA'nena "heppI bartha De..." iti gItaM vAdayatu kRpayA ! mama bhrAtA'yaM hRSTo bhaviSyati.... mAtaraM vinA sarvadA'pi roditi sa khalu !!' / etacchrutvA sAraGgaH sarvAGgeSu prakampitaH / yathAkathamapi svaM saMyamya sa utthito giTAra-vAdyaM ca tadAvaraNAd bahiniSkAsya vAdayitumArabdhaH - "heppI bartha-De Tu yu, heppI bartha-De Tu yu, heppI bartha-De Diyara..." prakoSThe sthitAH sarve'pi yAtriNaH sakaratAlaM tena saha gAtuM lagnAH / bAlikAvadanaM prasannatApUrNaM jAtam / tayA mRdutayA svabhrAtA'dho'vatAritaH / so'pi laghubAlaH saGgIta-tAla-layaM zrutvA harSAtirekAnnartanamArabdhavAn / tAvatA bAlikayA sAraGgapArve samAgatya kathitaM - 'svAmin ! mAturmaraNAnantaraM me bhrAtA'yamadyaidamprAthamyena hasannasti !!' tadAkarNya kathamapyazrUNi niyantrya sAraGgeNa vAdanaM samApitam / tato vAdyaM punarapi tadAvaraNe sthApayatA tena cintitaM yad - 'giTAra-vAdyamidaM tenA'tIva zubhe muhUrte krItaM nanu !' / tatazca laghubAlakasya mastake hastaM prasArya tena sasnehaM kathitaM - 'heppI bartha-De vatsa !' hindImUlam - akhila rAyajAdA gUrjarAnuvAdaH - AzAvIrendraH saujanyaM - bhUmiputraH 62 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA nauzIravAnasya nItikathA muniakSayaratnavijayaH (-pUjyAcAryadevazrIdharmasUrIzvarasamudAyavartI) hastine dattaM prabhUtamapi bhojanaM prAyeNa svalpaM bhavati / kintu pipIlikAyai dattaM svalpamapi bhojanaM nitarAM prabhUtaM bhavati / kathaM nAma tad 'pipIlikAyai dattamiti' ghaTate? ekasya hastina ucchiSTabhojanenA'pyanekazatAnAM pipIlikAnAM tRptirbhavediti pipIlikAyai dattaM svalpamapi tAsAM kRte prabhUtaM bhavati / bhAratIyarASTrabhASAyAmapyata evoktaM yad 'hAthI mukhase dANA nIkale, kIDIkuTumba sau khAve / ' / yathemAH pipIlikAstathaiva hyAtmAthinaH svahitavAJchukajanAH / yathA pipIlikAyai dattaM svalpamapi tAsAM kRte prabhUtaM bhavettathA hyAtmArthinAM svahitecchukamAnavAnAmapi prApta kiJcidapi teSAM hitasvarUpeNa prabhUtameva bhavet / tattu kiJcid kenA'pi rUpeNa syAt; satyaghaTanArUpeNa, sadupadezarUpeNa, kathArUpeNa, suvAkyarUpeNa vA / kintu tAni sarvANyAtmArthisvahitakAGkSimanuSyebhyo nizcayAt kalyANAyaiva bhavanti / tatra na ko'pi vikalpaH / Agacchata, vayamadya prathamaM tu jIvanaparivartakena suvAkyena, tatpazcAttu suvAkyAnupadinyA preraNAdAyinyA sukathayA svahitacintanaM kuryAma / tena ca vayamapi svAtmahitArthitvaM prApnuyAma / tat cittaharatripadImayaM suvAkyamidaM yat - '1. nItyA prAptavyaM 2. rItyA bhoktavyaM 3. prItyA dAtavyaM' ceti / vayamimAM tripadI pazcAnapA vicintayAmaH / jIvanayAtrAyAM kadAcit dAnaprasaGgaH samupasthito bhavet (atra pradhAnatayA dhanadAnasya prasaGgo grahItavyaH) tadA sadaiva suvacanapUrvakena sasmitavadanena pradAtavyam / tasmin kAraNadvayamasti / (1) mlAnavadanena pradattaM dAnaM suphaladAyakaM na bhavati / (2) suvacanapUrvakena sasmitavadanena pradattena dAnena yAcakA harSayugalaM labhante / kIdRzaM tad harSayugalam ? IdRzam - tatra prathamo dhanalAbhasya harSaH, dvitIyaH 63 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAnubhUtelAbhasya harSaH / etAbhyAM teSAM dhairyamapi vardhate / ata eva tripadImayasuvAkyasya tRtIyapade kathitaM prItyA dAtavyamiti / jIvanapravAse kadAcit pUrvapuNyasaMyogena pArAvAraizvaryalAbho'pi bhavet / tadA tasya kiM kartavyam ? yadi janaH sadvicArazIlo na syAttarhi tasya durupayogasambhavaH / tasya sadupayoga eva bhavedityAzayataH prastutaM tripadImayasuvAkye dvitIyapadaM rItyA bhoktavyamiti / ataH paramAdyapadasyacintanaM - jIvanapravAhe yAni kAnicidapi prAptavyAni santi, tAni sarvANi nItyaiva prAptavyAni, na tu anItyA / yadi nItyA na labhyeta tarhi tyaktavyaM kintvanItyA tu naiva prAptavyam / anItistu durgatidAyapi bhavituM sutarAM zaknoti / ata eva tasyA duSpariNAmAt svAtmarakSaNAya kathitaM tripadImayasuvAkye tRtIyapadaM yannItyA prAptavyamiti / ayaM tu suvAkyasya bodhaH / kintu vayamasya suvAkyasya prathamapadamavalambya tasya tAtparyaprakAzikAM sundarAM kathAmekAM yojayitvA preraNApAnaM kuryAma / 'irAnA'khyajanapadasyeyaM kathA / tadrASTre nRpatireko babhUva / tasyAbhikhyA 'nauzIravAna' ityAsIt / prajAvatsalasya tasya prakRtiratinyAyapriyA dayAvatI cA''sIt / / ekasminnahni rAjasiMhAsana upaviSTo rAjA nauzIravAna ekaM sundaratamaM prAsAdaM nirmAtuM cintitavAn / manoramarAjaprAsAdasya nirmANAya rAjyasya zreSThAvizvakarmANaH sa samAhvayat / rAjJa Adezato vizvakarmANaH prAsAdAya sundaraM sthalaM gaveSayituM lagnAH / bahugaveSaNAnantaraM ekamabhirAmaM ruciraM ca sthalaM tainizcitam / rAjamandirasya nirmANArthamaneke zilpakArakA militavantaH / kintu tasmin sthAna eko'ntarAya AsIt / tatraikasyA vRddhAyA uTajamAsIt / sA vRddhA vahninA'nnacaNakAn paktvA vikrIya ca svajIvanamayApayat / tasyA gehamatyantaM jIrNamAsIt / itazca tasya bhaGgaM vinA tatra rAjaprAsAdasya nirmANamazakyamAsIt / zilpakArakai rAjA niveditaH - "aye rAjan ! mahAsadanAya sthAnaM tu labdhamasti / taccA'timanojJamasti / kintu tasmin sthale kasyAzcid vRddhAyA nivAso'sti / tasya bhaGgAnantarameva bhavyaM rAjamandira nirmAtuM vayaM zakSyAmaH / " ___ sasmitavadano nauzIravAnaH prAha - "kimetasmin ? vayaM tasyA vRddhAyA vasanArthamuTajAt prati sA yAdRg vAJchet tAdRga, yAvacca vAJchet tAvat sthAnaM samarpayiSyAmaH / yUyaM cintAvihInA bhavata / " rAjA mantriNamAkArayadAdizacca - "gaccha, tAM vRddhAM kathaya, yaduTajaM tyaktvA'nyasmin sthAne vasanAya gacchatu, tasmin sthAne vayaM bhavyarAjamahAlayaM nirmaatumicchaamH|" 64 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mantrI vRddhAyAH samIpaM gatavAn, tatra ca gatvA rAjasandezamadAt / pratyuttare'nubhavavRddhA sA vayovRddhA navayuvativad mahAraveNA'vocat - "nahi, kiM vadatha yUyam ? etAdRzaM tu kadAcidapi na bhaviSyati, sa nRpatissyAttarhi kiM jAtam ? rAjA mahAlayaM sukhena badhnAtu, kintvahamuTajaM naiva tyakSyAmi / " pradhAno namravacasA jalpitavAn - "mAtaH ! rAjJa AdezasyA'vamUlanaM na syAt / " manAgAvezena saha vRddhA'gRNAt - "alaM tAdRgAdezena / ahaM tvataH kimapi sthAnaM na gmissyaami| etat sthAnaM kadA'pi na tyakSyAmi / " pradhAnaH parAbhUtaH pratyAvRttaH / tena rAjA vRttAntamamumavagamitaH / tato rAjA svayaM vRddhAyAssamIpamAjagAma / uTajamayAcata ca / sa madhuraraveNovAca - "mAtaH ! putrasya vijJaptiM kathaM na svIkaroSi ? uTajAt prati zreSThaM gRhaM baddhvA'haM tubhyaM pradAsyAmi / tvaM yAvad yAcethAH tAvad dhanamapi dAsyAmi / kintu bhavyarAjaprAsAdanirmANAya mahyaM tvadgRhaM prayaccha / " tathA'pi vRddhA manAgapi na vyacalat, tayA punarapi kathito nRpaH - "prastAvamimaM vismara / mamaitAvadjIvanaM mayA'traiva vyatItam, ahamatrA'rame, apaTham, anRtyam, bAlatvamatra vyatItaM, jaratyapIhaiva jAtA, atha ca mariSye'pIhaiva / ahamidamuTajaM na dAsyAmi / mamA'nyasya gRhasyA''kAGkSA'pi nAsti / lakSmIH saMpattizcApi mama kRte kiJcitkarI nAsti / yuSmabhyaM yuSmAkaM rAjaprAsAdo rocate / tato'pi mahyaM mamedaM truTitaM bhagnamuTajamatipriyamasti / mama pUrvajairanekAni duHkhAni sahitvoTajamidaM nirmitamasti / asyoTajasya dharaNyAmasmAkaM kulakuTumbasya pUrvajAnAM ca jIvanasya sukhaduHkhayoranekAni saMsmaraNAni nihitAni santi / satataM teSAM dhvanayo'trA''gacchanti / annaM prApyetotAho na prApyeta / nAsti tasya cintA / kintu mama bahamUlyAnAM saMsmaraNAnAmaharnizaM smArakamidamuTajaM tvahaM kayA'pi rItyA dAtuM zaktimatI nAsmi / tyaktuM zaktimatI nAsmi / ..." evaM vadatyA tasyA ubhe netre bASpaiH plAvitavatI / vRddhAyA imAM hRdayavyathAM zrutvA nRpo nauzIravAnaH svIyecchAM tyaktavAn / nauzIravAnastasmai muhurmuhurAzvAsya kiJcit sAhAyyamapi datvA svaprAsAdaM pratyAvRttaH / yadi so'kAkSiSyata tarhi svasAmarthyAda vaddhAyA nivAsamagrahISyata / kintu tadakAryaM sa dayAvAna nItimAn nRpatirnA'karot / sa vRddhAyA uTajavantaM bhAgaM tyaktvA prAsAdasya nirmANArthamAdezamakarot / kiyaccitsamayAnantaraM prAsAdanirmANaM pUrNaM jAtam / kintu vRddhAyA uTajasya rakSaNAya koNa ekastyaktaH / phalato rAjaprAsAdastrikoNAkAravAn saJjAtaH / tasya ca niravazeSA zobhA bhagnA / kAlaH saridvad vahati sma / ekadA''padaparA''gatA / sA''pattiriyaM yad vRddhA tvAjIvikArthaM svaniyamAnusAreNoTajasya bahirbhUmau caNakAn pratidinaM bhRjjati sma / 65 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrASTrAgneragnivAhaH (dhUmaH) prAsAdaM pratyagacchat, prAsAdasya ca manoharA bhittayastena kRSNIbhavanti sma / tata ekasmin dine rAjyasya pradhAno vRddhAM prArthitavAn - "bho mAtaH ! itastvayA bhrASTramidaM na prajvAlanIyam / agnedhUmena rAjaprAsAdasya mUlyavatyo bhittayaH khalIbhavanti / asmAkaM rAjA sajjano'styatastvAmagni jvAlayituM na niSidhyati / anyaH ko'pi rAjA'bhaviSyat, tahi kiyaccitsamayAt pUrvameva tvAmitaH prAheSyat / " vRddhayA bhASitaM - "evaM vArtA'sti ? tarhi mama vArtAmapi zRNuta / vahnirna zamiSyati / tadAyattaM tu mama jIvanamasti / yadyasau zAmyet tayahaM kiM khAdiSyAmi ? kenA'haM jIviSyAmi ?" _pradhAno jalpitavAn - "tadarthaM cintA na kAryA / yadA yuSmAbhiragniviraMsyate tadA yuSmabhyaM bhojanaM vastrANi dhanAni ca rAjyaM dAsyati / " vRddhA'vadat - "na re, bhrAtarna ! ahamIdRzaM sAhAyyaM na kAGkSAmi / ahaM bhikSukA nA'smi / mama hastapAdAzcalanti, na tvahaM vikalAGgA, tayaha kimarthaM parAvalambinI syAm ?" pradhAnena vRddhAyai punarvijJaptiH kRtA / kintu sA'calA''sIt / / katheyaM nRpasya karNayorAgatA / tadA krodhasya sthAne vaiparItyena sa vRddhAyAssvAbhimAnaM dRSTavA'modata / vaddhA maraNaparyantaM bhrASTaM jvAlayantyevA''sIt / rAjamandirasya ca zobhanA bhittayo vaddhAyA dhamena dRSyamAnA Asan / tathA'pi nyAyapriyo mAnavezo nauzIravAno vRddhAyA bhrASTraM nonmUlitavAn / vRddhAM ca na niSkAsitavAn / evaM tasyA uTajamapi na vinAzitavAn / etAdRgadbhutanyAyapriyatayA rAjA nauzIravAno jagati parAM prasiddhi prAptavAn / [vizeSa: - itihAsakArakaiAyapriyatAyA IdRzyo'nyA anekA ghaTanA api likhitAssanti / gurjararAjamAtR-mInaladevIsambandhinI malAvataDAgakathA tathA vikarNikasya (kazmIrasya) nRpatezcandrApIDasya prAsAdasya nirmANArthamapIdRzyeva kathA zrUyate / ] kathAmetAM zrutvA'smAbhiH kiM kartavyam ? asmAbhireko jIvanaparivartakaH saGkalpaH kAryaH / ayameva sa saGkalpo yadasmAbhirapi nItyaiva prAptavyaM, rItyaiva bhoktavyaM, prItyA caiva dAtavyam / ebhizca svAtmA durgate rakSitavyaH / yadi vayamasmajjIvane nItiM ca rItiM ca prItiM cA''viSkariSyAmastarhi nizcayAt vayamapyA''tmAthisvahitavAJchukajanapaGktyAmasmAkaM sthAnaM grahISyAmaH / kiM vayaM svAtmahitAya kariSyAma etAvat ? 66 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA abhayadevI ec. vi. nAgarAjarAv pazcimasamudratIre virAjate ullALarAjyam / samudrarAjasya ravastatra sadA zrUyate / urvarA bhUH prajAnAM sarvAn kAmAn pUrayati / rAjA pratyakSadevatA iti ullALarAjyasya prajAH pravizvasanti sma / prajAnAM hitameva sa sAdhayiSyatIti prajAnAM dRDhA zraddhA / kintu rAjA sukhalolupo'bhavat / sadA sa madyaM pItvA gAnanRtyadarzanena kAlaM nayati sma / prajAnAM kaSTAni parihartuM cintAmapi nA'karot / ullALarAjye maricalavaGgalAdInAmutpattiradhikA / tAM kretuM videzebhyo'pi vaNija Agacchanti sma / rAjyasya koze sampadrAzirabhavat / kintu samprati rAjA tasyAH sampado'pavyayamakarot / vaNijAM rakSAyAmapi sa audAsInyamabhajata / ___etasmin sandarbhe portugIsA: pavitrAyAM bhAratabhUmau padaM nyadhuH / vANijyArthamAgatA: pazcimatIrasya kAMzcana pradezAn vazIkRtya svazAsanaM prAvartayan / ullALarAjyasya rAjA viSayAsaktaH / taM vazayituM tadrAjyaM kavalayituM cA'vakAzo'stIti portugIsA ajAnan / zIghraM tatra pravRttAzca / ullALarAjyasya mantriNazcintAkrAntA abhavan / yadi kazcidanyo dezakSemaviruddha kAryamakariSyat, tahi taM te daNDayituM zaktA abhaviSyan / kintu rAjA eva yadA drohaM kartuM vyavasyati, tadA mantriNaH kiM kartuM zaknuvanti ? tathA'pi pradhAnamantrI anyairmantribhiH sAkaM samAlocya rAjJImabhayadevImeva prArthayituM nizcayamakarot / tasyai samastAM vArtA nivedya "rAjJi, bhavatI eva rAjyaM rakSet / amArgAt tava bhartAraM rAjAnaM mArge pravartayet" iti prArthayata / "prayatiSye' iti rAjJI avadat / prItyA, anunayena, udAharaNavarNanena, arthazAstrarahasyopadezena ca rAjAnaM sanmArge AnetuM rAjyA abhayadevyA sarve prayatnAH kRtAH / rAjA sarvamazRNot / kintu madyapAnadAsasya tasya daurbalyaM na gatam / portugIsAnAM pratinidhistu rAjJe svadezAdAnItaM madyaM dattavAn / tatpAnAnantaraM rAjA kSaNe kSaNe tatpAtumaicchat / rAjyaM, prajAH, dharmapatnI, putrI iti sarvaM tena vismRtam / madyaM labdhukAmaH svAbhimAnamatyajat / tasmAllajjA duuriibhuutaa| ahanizaM madyapAnamatta eva kAlamanayat / rAjJo daurbalyaM portugIsapratinidhiravardhayat / madyaM vinA kSaNamekamapi sthAtuM rAjA nA'zaknot / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "rajataM dAsyAmi, suvarNaM dAsyAmi, tavA'bhimataM sarvaM dAsyAmi / mahyaM punastadeva madyaM dehi" iti rAjA portugIsapratinidhimayAcata / "rAjan, bhavAn svarAjyaM tyaktvA'smAkaM kendrapradezamAgacchatu / tatra yathecchamidaM madyaM pibatu / asmaddezAdAgatAH zvetasundaryaH santi / tAbhiH saha bhavAn krIDatu / yauvanasya pUrNaM sukhamanubhavatu" iti pratinidhiH prAlobhayad rAjAnam / rAjA tathA'stu iti prabhUtena svarNarAzinA saha portugIsAnAM kendrapradezamagacchat / gomAntakAkhye sthale nyavasat / etat sarvaM mantribhirabhayadevyai niveditam / rAjJI azocat, patye'kupyat, arodIcca / ante sA mohAndhakArAd bahirAgatA mano dRDhIkRtyA'bravIt "bandhurapi putro'pi patirapi dezadrohI tyAjya eva / ahaM taM drohiNaM tyajAmi / adyaiva, asmin kSaNa eva ullALarAjyasya sArvabhaumatvaM sarvAdhikAraM cA'hameva vhaami| rAjye ghoSaNA kriyatAm / abhayadevI nyAyena prajAH zAsiSyati / dharmeNa sarvAn pAlayiSyati / tasyA evA''jJA sarvairanusaraNIyA / rAjJayA AjJA yo dhikkaroti, tasya tIvrA daNDanA bhaviSyatIti" / abhayadevyA vacanaM sarvairmantribhiH senAnIbhizcA'bhinanditam / tathaiva ghoSaNA sarvatra rAjye kRtA / prajAH santuSTAH / sarveSu janeSu nUtana utsAha AgataH, ullAsa udbhUtaH / portugIsakendre vaidezikA rAjAnaM madyaM pAyayitvA "ullALarAjyazAsanamasmabhyaM samarpyatAm / bhavAn sukhasAgare majjatu / indra ivA'psarasAM nRtyaM pazyatu" ityabruvan / tathA'stu iti rAjJoktam / tena tathaiva patraM lekhayitvA ullALarAjyaM vazIkartA portugIsapratinidhirAgataH / kintu tena dRSTaM yad rAjJI siMhAsanArohaNaM kRtavatI, tasyAH zAsanaM tatra pravartata iti / AsthAnamaNDape virAjamAnAyai abhayadevyai patraM dattvA so'bravIt "ullALarAjyasya rAjJA dezo'smabhyaM samarpitaH / zAsanAdhikAro mahyaM dIyatAm / rAjJI rAjasaudhe vasatu / sakalaM ca vaibhavamanubhavatu / tatra mama virodho nAsti / kintu ahaM rAjyaM zAsmi / asya dezasya vyavahArA madicchAnusAreNa pravatiSyante" iti / rAjJI patraM khaNDazazchittvA pratinidhermukhe'kSipat / kopenoccaissA jagadeva kampayantI avocat "sa pUrvo rAjA dezadrohIti ghoSitaH / tasya vacanaM nirarthakam / tasya patraM tRNAyA'pi na manyate / yadi gRhyate so'parAdhIva daNDyate / samprati mama zAsanamatra pravartate / tvAM sajIvaM muJcAmi / gatvA tatra brUhi / yadi sa drohI vA ko'pi portugIso vA ullALabhUmau padaM nidhAsyati, tarhi mRtyudaNDo dAsyate / drohibhyo deze'smin kSamA na dIyate / gacchedAnIm" iti / kopena rAjyAH abhayadevyA mukhaM lohitaM jAtam / "pratinidhipAzamenaM baddhvA asmadrAjyAd bahiH kSipata" iti yodhAn sA''dizat / taistathaiva kRtam / sa mahatA prayAsena svapradezamagacchat / tatkSaNa evA'bhayadevI yuddhasiddhatAmArabhata / sarvANyAyudhAni sajjIkRtAni / sarve yodhAH prazikSaNamArabhanta / na kevalaM puruSA api tu striyo'pyAyudhAnAM khaDgAdInAM prayoge zikSaNamalabhanta / rAjyasya sImAsu prahariNAM calanaM pravatitam / parIkSAM vinA na ko'pi ullALarAjyaM praveSTaM zakto'bhavat / 68 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjJI abhayadevI anyebhyo rAjyebhyo dUtAn preSya narapatInabravIt / "videzAd vANijyavyAjenA'trA''gatAH krameNa vividhastantrairdezaM vazIkartuM prayatante / idAnImullALaM vazIkartuM te sasainyA Agacchanti / zvaH parazvo vA bhavatAM rAjyeSvapi eSA sthitiH prAdurbhaviSyati / ato bhavadbhiH samprati ullALarAjyasya sAhAyyaM kartavyam / zatruraGkaradazAyAmeva nirmUlanIyaH / sa yadi prarohiSyati, tarhi nA'smAkaM madhye ko'pi tamucchettuM zakSyati / pratIkAra idAnImeva kartavyaH" iti / evaM sA prajAsvapi dezabhaktimudabodhayat / deze sarvatra kIrtanakArAH parakIyAkramaNasya doSAnavarNayan / vyAyAmazAlAsu vIrANAM gAthAH zrAvitAH / AbAlagopAlaM sarve zatrUn virudhya yoddhaM siddhA abhavan / rAjJAM pratikriyA samAnA nA''sIt / kecana portugIsebhyo bibhyati sma / anye tu ullALarAjyasya prAbalyaM nA'kAmayanta / paravinAzaM dRSTvA santuSyanto nIcA api kecidAsan / kecana rASTrabhaktyA jAgRtAH senAsAhAyyaM prAyacchan / kecana taTasthAH sthitvA svasvarAjyeSu rakSopAyAnanvatiSThan / mAsadvayAnantaraM portugIsA naukAbhiH samudramArgeNA''gatya ullALarAjyasyopari AkramaNamakurvan / ullALasenA siddhA''sIt / zatrUNAM naukAH samudre majjitAH zatrusainikAH kecana hatAH / bahavo baddhAH / ullALasainikAzca kecana hutAtmAno'bhavan / zatrUNAM tantraM viphalamabhavat / punastrimAsAvadherUz2a portugIsAH saha balavattarayA senayA''gatAH / ullALarAjameva purataH sthApayitvA portugIsA AkramaNamakurvan / sa dezadrohI "zaraNAgatA bhavata / ete zvetA asmaanuddhrtumaagtaaH| teSAM dharmo mahAn / teSAM vidyA mahatI / atastadanusaraNamevA'smAkaM kSemaGkaram" iti yodhAnabravIt / svayamazvArUDhA khaDgadhAriNI durgeva vijRmbhamANA abhayadevI svayodhAnuttejayantI abravIt "svAtantryaM svargaH / pAratantryaM narakaH / svadharme nidhanaM zreyaH / kSatriyavad dezapremNA yudhyadhvam / bhAratabhUmiM pAdAkrAntAM kartumAgatAn zatrUn nirdayaM mArayata / dezadrohiNaM paralokaM preSayata" iti / ullALarAjyasya zUrANAM vIrANAM khaDgAghAtaM soDhumazaktA zatrusenA nAzamupagatA / drohI rAjA pRSThaM darzayitvA palAyanaM kurvANaH sAyakenA''hato bhUmau patitaH / portugIsAstaM vihAya palAyanta / rAjJI abhayadevI sAzrunayanA taM dRSTvA kRpayA''viSTA tasya prANAn rakSituM prAyatata / vaidyA auSadhAni prAyuJjata / kintu cikitsA saphalA nA'bhavat / "mama mahApApasya phalaM mayA'nubhUtam" ityuktvA rAjA prANAnatyajat / tasya saMskAraH kRtaH / dezarakSiNIM rAjI sarve'bhyanandan / "rAjJI jayatu, abhayadevI jayatu" iti yodhA ghoSayanti sma / zokAkulA'pi sA kartavyaM nirvahantI zatrUn dezAd bahirdhAvayitvA patyuH paralokasaMskArAn kArayitvA prajA dharmeNa paryapAlayat / svAtantryavIrA abhayadevI sarveSAmasmAkaM sphUrtidAyinI bhavatu / 90 9th Cross, Naviluraste Kuvempunagar, MYSORE 570023 69 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAraNam sambhASaNasandezasya 2011 tamavarSasya Disembar-mAsIyAyAM saJcikAyAM prakAzitasya adya dhArA nirAdhArA... nirAlambA sarasvatI.... iti lekhasya pramukhoM'zaH -udayanaH 'adya dhArA nirAdhArA nirAlambA sarasvatI' iti iyaM paGktiH prAyaH saMskRtavAGmayasya adhyetRNAM sarveSAmapi nitarAM paricitapUrvA syAdeva / yadyapi ballAlakRte: bhojaprabandhasya iyaM paGktiH tatkAlInA (bhojarAjasya ayaM caramazlokaH kAlidAsena itthaM gItaH iti ullekhapUrvakaM tasmin granthe upalabhyamAnA) tathApi kAle'smin nitarAm anvarthatAM bhajate / yasmin bhAratavarSe vidyArambhakAle - 'sarasvati namastubhyaM varade kAmarUpiNi / vidyArambhaM kariSyAmi siddhirbhavatu me sadA // ' iti adhunAtanakAle'pi gIyate tasyaiva bhAratavarSasya madhyabhAge sthitasya, vidyAdhidevatAyAH sarasvatyAH mandirasya karuNApUrNA gAthA iyam ! prabandhacintAmaNiH iti jainakRtiH vadati - 'paramAravaMzIyaH rAjA bhojaH devyAH sarasvatyAH upAsanArtham 1034 tame kristAbde adhunAtane madhyapradezarAjye vidyamAne dhArAnagare (dhAra iti etatkAlInaM nAma) bhojazAlA nirmApitavAn' iti / bhAratIyAdhyAtmikatAyAH saMskRtabhASAyAzca adhyayanakendratvena prathitA iyaM bhojazAlA savasatikaH vizvavidyAlayaH eva AsIt / caturdazazatAdhikAH kavayaH vidvAMsaH tattvajJAzca imAM bhojazAlAm AzritavantaH Asan iti zrUyate / kintu kiM jAtaM tataH? dvAdaze zatake cAlukyavaMzIyAH solaGkivaMzIyAzca rAjAnaH dhArAnagaraM vazIkRtya taM sarasvatIvigraham apahRtya gujarAtarAjyaM prati nItvA 1271 tame varSe kaJcana devAlayaM nirmAya tatra pratiSThApitavantaH / etAvatA na kApi mahatI hAniH jAtA / tataH yavanAnAm AkramaNam Arabdham / yavanAH tatratyaM granthabhANDAraM samagramapi nAzitavantaH / dehalIrAjAnAM vazaM gatA abhavat bhojazAlA / tAdRzeSu nAzayitRSu pramukhaH AsIt allaavuddiinkhiljii| (zAsanakAla: - 1305 tamaH kristAbdaH) tataH pazcAt tatra kiJcana yavanAnAM prArthanAmandiraM nirmitam abhavat / adyApi ayaM pradezaH yavanaprArthanAmandiratvenaiva sarvatra nirdizyate / evam atimahattvaM vahan ayaM sarasvatIvigrahaH adhunA kutra vartate iti pRSTe ati uttaraM tu - briTiz myUsiyam ityatra iti !! asmAkaM dIrghakAlInaM dAsyaM smArayan ayaM vigrahaH vartate laNDannagare !!! antArASTriyastare khyAtaH itihAsatajjJaH bhUgarbhazAstrajJazca DA0 viSNuzrIdharavAkaNakaravaryaH 1961 tame varSe laNDannagaraM gatvA tatratyasya sarasvatIvigrahasya viSaye adhyayanaM kRtavAn / tasya vigrahasya pratyAnayanAya tena prayatnaH api vihitaH / etatsambaddhatayA saH pradhAnamantriNaM neharUvarya, 1977 tame varSe indirAgAndhivaryAM ca sandRSTavAn / kintu tena na kimapi phalaM siddham / eSu dineSu tannAma sapTambarmAsasya 25 tame dinAGke janatApakSasya adhyakSaH subrahmaNyasvAmivaryaH bhojazAlAM prati sandarzanAya gataH AsIt / svayaM sarvamapi pratyakSaM dRSTvA tena laNDannagarasya nyAyAlaye asya sarasvatIvigrahasya pratyAnayanAya abhiyogaH kRtaH vartate / kiM briTizsarvakAraH enaM vigrahaM pratidadyAt ? tatratyAH bhaktAH tu sarasvatyAH mUlavigrahasya pratyAgamanameva pratIkSamANAH pUjAdikaM nivartayantaH vartante / pratizukravAsaraM yavanAH tatra prArthanAM kurvanti / pratimaGgalavAsaraM hindavaH pUjAM kurvanti / avaziSTeSu dineSu kasyApi praveza: nAsti tatra / yadi subrahmaNyasvAmivaryasya abhiyogaH phalapradaH syAt, tahi videze vidyamAnAH sarve'pi bhAratamUlAH vigrahAH avazyaM pratyAgaccheyuH / mukhyamantriNi zivarAje zAsati - 'adya dhArA sadAdhArA sadAlambA sarasvatI' iti kAlidAsasya zlokapaGktiH kim anvarthatAM prApnuyAt ityasya tu kAlaH eva uttaraM dAtuM prabhavet / 70 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambhASaNasandezasya Disembar-mAsasya saJcikAyAm udayanamahodayena likhitam"adya dhArA nirAdhArA nirAlambA sarasvatI...." iti lekhamadhikRtya kiJcit - lekhasya tRtIye vAkyaparicchede(paragraph) lekhakena likhitamasti yad - "dvAdaze zatake cAlukyavaMzIyAH (ta eva solaGkivaMzIyAH kathyante) rAjAno dhArAnagaraM vazIkRtya taM sarasvatIvigrahamapahRtya gujarAtarAjyaM prati nItvA 1271 tame varSe kaJcana devAlayaM nirmAya tatra pratiSThApitavantaH" iti / __ atra hi lekhakena itihAsAt kiJcidanyathA sambhAvitamasti / gUrjaradezIyAH cAlukyA rAjAno (mukhyatayA siddharAjajayasiMhaH) yadyapi dhArAnagaraM samAkramya vazIkRtavanto bhojazAlAsthitaM sarasvatImandiraM (nAma granthabhANDAgAraM, na tu sarasvatIdevyA devAlayaM kaJcana) cA'pi svAyattIkRtya tatrasthitaM vividhazAstra-sAhityagranthanicayaM gUrjaradezaM prati samAnItavantaH / kintu sarasvatIvigrahaM tu naiva kaJcana samAnItavantaH (yata IdRza ullekho na kutrA'pItihAsagrantheSu prApyate / ) kiJca, yo'yaM sarasvatIvigraho laNDannagare briTizamyUjhiyama-(saGgrahAlayaH)ityatra vartate, yasya ca chAyAcitraM lekhe pradattamasti sa vigraho'sti marmarapASANa(Marble)nirmitaH / zilpakalAmarmajJAnAmitihAsavidAM ca matAnusAraM marmarapASANanirmitAni zilpAni kila vikramasya dazamazatakasyA'nantarameva ghaTitAni santi, na tato'pi prAk / tAnyapi ca zilpAni prArambhe varSazatakAlaM yAvat prAyo rAjasthAna-gUrjaradezeSveva viracitAni, tadanantaramevA'nyatra marmarapASANaprasiddhirjAtA tatazca zilpaghaTanamArabdham / anena kAraNenaiSa vigraho bhojazAlAsatko naiva sambhavati / aparaM ca, ayaM chAyAcitrasthaH sarasvatIvigraho hi mUlatayaiva kasyacana jainadevAlayasyA'GgabhUto vigraho'sti / sadhyAnaM yadi vilokyeta tadA'smin zilpe virAjamAnAH paJca jainatIrthakarANAM pratimAH santIti sAkSAjjJAyate / tatazca nizcapracameSA'sti jainasarasvatIpratimA / anenA'pi kAraNenA'yaM sarasvatIvigraho bhojazAlAsatko naiva sambhavati, bhojarAjasya paramazaivatvAt / sa hi na kadAcidapi jainapratimAyutaM sarasvatIvigrahaM kArayet samarcayed vA / ato'yaM vigraho'vazyaM rAjasthAnasthitasya kasyacana jainamandirasyaivA'GgabhUto'sti / tasya zilpazailyapi prAyo vaikramIyadvAdazazatakasya rAjasthAnasya zilpakalAmanusarati iti pratibhAti / atha ca yavanAnAmAkramaNakAle bhaJjita eSa vigraha prAyaH zatAdhikavarSebhyaH pUrvaM kenacit videzIyaparyaTakenA'pahRtya kathamapi svadezaM nItastatazca kramazo briTiza-saGgrahAlayaM prAptaH syAt / ato'smaddezIya evA'yaM sarasvatIvigraho vartate / tasya ca pratiprApaNArthaM sarvAtmanA prayatitavyamevA'smAbhiH / kevalamaitihAsikadRSTyA bhojarAjanirmApitabhojazAlAsatko nAstyayaM vigraha iti manasyavadhArayitavyam / munikalyANakIrtivijayaH * dRzyatAM mukhapRSTham / 71 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma-narma kIrtitrayI eko yAtrikaH pathi saJcaran kaJcana vRddhajanaM pRSTavAn - 'bho ! ito grAma: kiyad dUraM vidyate ?' kintu vRddhaH sa taM naiva pratyuttaritavAn nA'pi dRzA'pi sambhAvitavAn / ato yAtrikaH svamArge'gresaro'bhavat / sa yAvad viMzatiM vA padAnyagacchat tAvatA vRddha uccastamAhvayat - 'zRNu bhoH ! AgacchA'tra' / sAzcaryaM sa pratyAgatya vRddhaM pRSTavAn - 'kimasti bhoH! ?' vRddhaH 'ito grAmaM gantuM ghaTikAmitaH kAla AvazyakaH' / yAtrikaH 'kintu, yadA mayA pRSTaM tadA bhavatA kimiti nottaritam ?' vRddhaH yataH, ahaM naiva jAnAmi sma yat kiyatA vegena bhavAn calituM zakto'sti !' iti / mahAvidyAlaye vidyArthinaH pAThayan prAdhyApako nibandhamekaM paThitvA pRSTavAn - 'kathayantu mitrANi ! nibandhamenamadhikRtya bhavatAM mantavyAni' / vidyArthinaH 'atIvA'sundaro'yaM nibandhaH / kena dhImuNDanena likhito'yam ?' prAdhyApakaH 'mayaiva likhito'yaM bhoH ! / kintuM ghaNTAdvayasya zirorttijanakaparizramasyA'nantaram !' / (sarve'pi sahAsaM tamupahasitumArabdhAH / ) prAdhyApakaH bhavatAmupahAso'yamucita eva / mayA gatarAtrau enaM likhatA sarvathA na vismRtaM yathA pUrNatayA'zobhano'yaM lekho bhavet / ato vizvasimi yat tAdRzalekhane saphalo'haM jAta iti / . . . . . . kintu, . . . . . mamaitadevA''zcaryaM yad bhavantaH sarve'pi kathamiva pratyahamIdRzameva nibandhaM kevalaM muhUrtArdhenaiva likhituM zaktAH iti !!' 72 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhIro'zvacAlanaM kurvannekadA kaJcidavarodhaM prApyA'zvapRSThAdadhaH patitaH pAdasyA'sthi ca tasya bhagnam / azvenaitad vilokya vastradvArA svamukhena sa utthApya punarapi svapRSThopari sthApito, gRhaM prApitastadarthaM ca cikitsako'pi samAhUtaH / 'atIva caturo'yamazvo bhoH !' tanmitrANi prazaMsitavantaH / 'na tathA caturaH / mUryo'yaM pazucikitsakamAhUyA''yAtaH !!' sudhIraH kopenoktavAn / dIrghapravAsaM gantumutsukaH kazcana pravAsI kadAcit svanagare sthitaM cInadezIyaM vaNijamekaM pRSTavAn - 'kiM cInadeze uttamAzcikitsakAH santi na vA ?' vaNik 'Am ! sutarAM santi shresstthaashcikitskaashciindeshe| teSAmapi henga-cenga-cikitsakastu sarvottamaH / pravAsI 'kathamiva !!' vaNik 'ekadA'haM rugNo'bhavam / tato mayA henga-kinnAmna-zcikitsakasya sakAzAt rogazAntyarthamauSadhaM gRhItam / kintu, tenA'hamadhikataraM rugNo jAtaH / tato mayA'nyasmAt sen-singa nAmakAccikitsakAdauSadhaM gRhItam / tadapi mAM tato'pyadhikatayA rugNIkRtavat / mayA cintitaM 'me'ntasamayaH samAgata' iti / ato mayA sarvottamazcikitsako henga-ceng iti mama gRha eva samAhUto matparIkSaNArtham / kintu, sa kutracidanyatra cikitsArthaM gatavAnAsIdata AgantuM naiva zakto'bhavat / tatazca- - - - mama prANA rakSitA abhavan !!' (ApaNe krayaNArthaM gataH kazcana jano gaNanaM kurvantamApaNikaM pAdena prahRtavAn) tataH - janaH kSamyatAM bhoH ! mamaitad vyasanaM mAnasikAsvasthatAkAraNAdasti / ApaNikaH yadi bhavataH sthAne'haM syAM tadA'vazyaM mAnasacikitsakAdupacAraM kArayeyam / (mAsAnantaraM sa janaH punarapi tatraivA''paNe samAgataH / tadAnIM ca na kiJcidapi jAtam / ) ataH - ApaNikaH manye bhavAn svasthIbhUto'sti / kiM bhavatA mAnasacikitsakasya samparkaH kRto vA? janaH avazyaM kRtaH / ApaNikaH kathaM tena bhavadupacAraH kRtaH? janaH yadA'haM taM pAdena prahRtavAMstadA so'pi mAM pAdenoccaiH pratiprahRtavAn !! 73 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArayAnacAlakaH (nyAyAdhIzaM) mahodaya ! ahaM surAM pItavAn nA''sam / ahaM tu tAM pibannAsam / nyAyAdhIzaH aho ! evaM vA? tamuhaM bhavate mAsasya kArAdaNDaM naiva dAsye, ahaM kevalaM triMzato dinAnAmeva daNDaM dAsye !! prAghUrNakaH gRhasvAmI prAghUrNakaH keyaM mahilA yedRzena karkazasvareNa gAyati ? iyamasti me dharmapatnI / kSamyatAM kRpayA / naiSa doSastasyAH svarasya / sA yad gItaM gAyantyasti tanna zobhanam / na jAne kena durvidagdhena likhitaM nanu tat ! mayA kila, bhoH ! gRhasvAmI mahilA barnArDa zaoN (laNDana-mahAnagare barnArDa zaoNmahodayasya ekasmin kAryakrame -) zaoNmahodaya ! kRpayA kathayatu, kiM me vayaH ? (saundaryaprasAdhanaiH samAkIrNAM tAM nirIkSya) sundarANAM dantAnAmapekSayA bhavatyA vayo'STAdaza varSANi bhAsate, kuntalAkIrNaH kezapAzastu bhavatyA vaya UnaviMzatiM varSANi kathayati, tathA, bhavatyAzcittAkarSakeNa vyavahAreNa tu bhavatI caturdazavarSadezIyA pratibhAti / (sAnandaM) bhavato'bhiprAyArthaM bhUyAMsamAbhAraM manye / kintu kRpayA satyaM vadatu, kiMvayaskA'haM pratibhAmi bhavate ? (sasmitaM) mayA kathitameva nanu ! aSTAdaza ekonaviMzatizcaturdaza ceti trayANAmapi saGkalanaM karotu !! mahilA barnArDazaoN 74 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH kathA pAiyavinnANakahA A.zrIvijayakastUrasUriH (1) ajjabAlagassa kahA sajjaNo jIviyaMte vi, sasahAvaM na muMcai / ajjabAlaga-viMchUNaM, diluto ettha vuccai // 1 // ego ajjabAlago viharamANo naItaDe gao / tattha naIjale paDiaM vichuaM maraMtaM daTThaNaM tassa hiyaye karuNA jAyA / jao bAlattaNe vi aMbAi so ajjabAlago ahiMsAe suttAI pADhio jahA - "viramehi pANAivAyAo he patta ! viramehi masAvAyAo he patta !" iccAI / tao accaMtakAruNio so jale paDiaM vichu nikkAsaNAe hattheNa giNhai / tayA so jAisahAvao taM DasiUNa jale paDio / bIyavAraM pi taM jalAo nissAriuM jaei, tayA vi so bAlako Dasio / tappIDaM agaNito taiyavAraM pi taM nikkAsiuM ujjamei, tayAvi so daTTho, taha vi cautthavAraM sigdhaM taM jalAo nIsArei / tayA tattha ego rayago vatthAI dhuvaMto ahesi / taM tArisaM daTTaNaM kahei - "murukkha ! jayaMmi tumhArisA jaNA kaI saMti ?, jeNa eyArisatucchavisamaiajaMtuddharaNatthaM tumaM ujjamesi" / ajjabAlago Aha - 'tumaM mamaM mukkhaM kahesi, tattao nA'haM murukkho, jao khuddo vi viMchuo maraNaMte vi niyajAisahAvaM na muMcejjA, tayA'haM maNUso'vi hoiUNa mama paradukkhaviNAsarUvaM uttamasahAvaM kahaM caemi ?" / evaM uttamapurisA maraNaMte vi niyauttamasahAvaM na muMcaMti / uvaeso - ajjabAlagadidrutaM, paradukkhaviNAsaNe / soccA 'bhaveha tumhe vi, taha kAruNNapesalA" // 2 // paradukkhaviNAsaNe ajjabAlagassa kahA samattA / - sUrIsaramuhAo 75 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) saDiyadhaNNadANaMmi dANasIlasessi kahA jArisaM dijjae dANaM, tArisaM labbhae phalaM / saDiyaNNapayAmi, seTThiNo ettha NAyagaM // 1 // kammi vi nayare ego dANasIlo seTTivaro Asi / so sayA vivegarahiyattaNeNa dANaMmi dINANa saDiye kuhiye ca jave dei / jaNA jANaMtA vi seTThissa paccakkhaM na kahiti / kayAi seTThiNA niaputto prinnaavio| gharaMmi puttavahU samAgayA / sA sasurassa eArisaM dANaM daTThaNaM ciMtei - "mama sasuro udAro dANI vi atthi, paraMtu paramatthaviAraNAsannattaNeNa saDiaMkuhiaMca dhannaM dINANaM dei, taM ca ajuttaM, tatto kahaM pi boheyavvo" / egayA tIe taM saDiyaM javadhannaM pIsiUNa loTTe kAUNa sUvagArassa roTTagakaraNatthaM appiaM, kahiyaM ca - "jayA sasuro bhoyaNatthaM AgacchejjA, tayA tassa tumae eso javadhaNNanipphaNNo roTTago dAyavvo, jai pucchai tayA mama nAma khiyvvN"| sUvakAro vi jayA seTThI bhoyaNatthe uvaviTTho, tayA taM cia roTTagaM parivesei / seTThI bhoyaNe taM pAsiUNa sUvagAraM pucchai - "kimatthaM ajja mama eso tuccho nissAo roTTago dinno?" so kahei - "haM na jANAmi, tumhANa puttavahU jANeI" / seTThiNA sA bollAviA, puTuM ca kimeyaM diNNaM?" / sA kahei - "he sasura ! jArisaM dANaM dijjai, tArisaM cia bhavaMtare labbhai, jao tumhe vi saDiyaM tucchaM javadhannaM deha, bhavaMtare taM cia lahihitthA / tao ahuNA eyassa nIrasatucchasaDiyajavadhannassa abbhAsaM na karissaha, tayA paralogapavannassa tumha erisamannaM kahaM roihii tti mae dijjai" / evaM seTThivaro puttavahUe hiyagaraM sarahassaM suvayaNaM soccA, cittacamakkio taM pasaMsiUNa tao diNAo Arabbha dANe dINANaM seTThayaraM dhannaM dei // uvaeso - dANasIlassa sehissa, suNittA cariyaM imaM / dANaM bhe tArisaM dejjA, parattheha suhaM jahA // 2 // saDiyadhaNNadANaMmi dANasIlaseTissa kahA samattA // - sUrIsaramuhAo 76 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) kivaNaseTisa kahA kivaNA dhaNiNo keI, dijjA davvaM kayA vi no / kujjA gAlipayANaM tu, jaha puttassa seTThiNo // 1 // kammi vi nayare ego seTTiputto varivaTTai / bhaviyavvayAjogeNa so aIva niddhaNo jaao| uttamakuluppannattaNeNa kassa vi pAse kiMpi na maggei, tao tassa puttA vi puNNabhoyaNApattIe duhiA haMti / tayA puttadukkheNa duhiA bhajjA kahei - "he sAmi ! ee puttA bhoyaNAbhAveNa marissaMti, tumhANaM puttadukkhaM pAsiUNa kiM dayA nAgacchai ? ao puttANamuvari aNukaMpaM kAUNa kassa vi pAse gaMtUNa, kiMpi ANeUNa putte pAleha, annahA te marissaMti, tesiM haccAjAyapAvaM pi tumhANaM laggissai" / so bhajjaM kahei - "ajjajAva mae kassa vi pAse na maggiaM, ahuNAhaM kattha gacchAmi?, kaM patthemi?" | bhajjA Aha - "tumhe piumittasiTThighare gacchijjAha, so avassaM kiMpi dAhii" / bhajjAe aIvaggaheNa so niyapiumittaseTThissa ghare gao, tayA so seTThI AsaNe uvavesia AyavvayanAmAiM lihaMto atthi, taM namittA aggao so uvaviTTho / "eso dhaNahINo saMjAo, teNa kiMpi maggiuM Agao, ao mauNaM cia seyaM" ti ciMtiUNa seTThI lihaNaparo ciTThai, teNa ya saha vattAlAvaM pi na karei / seTThiputto ciMtei - "ahuNA eso kajjAulo atthi, kajjasamattIe maM pucchihii"tti ciMtiUNa tattha ccia uvavisai / evaM jAmaddhe gae seTThiNA ciMtiaM - "eso na gamihii, kaM pi uvAyaM karomi" / uvaladdhabuddhI so AsaNe suviUNa AsIsapAyaM appANaM vattheNa AvariUNa saMThio / tayA so seTTiputto ciMtei - "eso aIva saMto atthi, teNa sutto, tao haM imassa pAyasaMvAhaNaM karemi" / tao so seTThissa pAyasaMvAhaNaM karei / seTThiNA tayA nAyaM - "mama kiMkaro saMvAhaNaM kuNeI" / tayA kammakaraM samuddisia seTThI pucchei - 'esA balA kiM gayA ?' / taM suNittA seTTiputto ciMtei - 'eso kiMpi na pucchai, dhaNaM pi na dei, gAliM tu dei, tao assa paccuttaraM pi sammaM dAyavvaM'ti ciMtiUNa seTThiputto kahei - "esA balA na gayA, kiMtu tumha gale vaggiA, gahaNaM vinA na gacchejjA" / evaM soccA sigghaM uvaviTTho samANo niyakammagarAhivaI kahei - 'kiMpi dAUNa eNaM nissAraya nissAraya' tti / tayA kiMkarAhivaI seTTiputtassa egaM rUvagaM dAUNa nikkAsei / so seTTiputto ghare gaMtUNa niyabhajjaM kahei - "suhaMmi sahejjagarA jaNA bahavo huMti, duhami virala cciya havaMti, teNa mae seTThivarAo avamANasahaNeNa rUvagameva laddhaM" | uvaeso - kiviNa-seTThiNo nAyaM, sabbhAveNa vivajjiaM / naccA 'aNAhadINesu, kuNejjA savvayA dayaM' // 2 // kivaNaseTThissa kahA sammattA / - sUrIsaramuhAo 77 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) sippakalAvuDDIe siSpiputtassa kahA piuNA sikkhio putto, pAraM jAi kaladdhiNo / vaNNio jai no hojjA, jaha sippiaaMgao // 1 // avaMtIe purIe iMdadatto nAma sippivaro ahesi, so sippakalAhiM savvaMmi jayaMmi pasiddho hotthA / imassa sariccho anno ko vi natthi / eyassa putto somadatto nAma / so piussa sagAsaMmi sippakalaM sikkhaMto kameNa piarAo vi aIva sippakalAkusalo jAo / somadatto jAo paDimAo nimmavei, tAsu tAsu piA kaMpi kaMpi bhullaM daMsei, kayA vi silAhaM na kuNei / tao so suhamadiTThIe suhumaM suhumaM sippakiriyaM kuNeUNa piyaraM daMsei, piyA tattha vi kaMpi khalaNaM darisei, 'tumae sohaNayaraM sippaM kayaM' ti na kayAI taM pasaMsei / apasaMsamANe piummi so ciMtei - 'mama piA majjha kalaM kahaM na pasaMsejjA?, tao tArisaM uvAyaM karemi, jao piyaro me kalaM pasaMsejja' / egayA tassa piA kajjappasaMgeNa gAmaMtare gao. tayo so somadatto sirigaNesassa saMdarayamaM paDima kAUNa, tIe hiTuMmi gUDhaM niyanAmaMkiyacinhaM kariUNa, taM muttiM niyamittaddAreNa bhUmIe aMto Thavei / kAlaMtare gAmaMtarAo piA smaago| egayA tassa mitto jaNANamaggao evaM kahei - 'ajja mama sumiNo samAgao, teNa amugAe bhUmIe pahAvasAliNI gaNesassa paDimA atthi' / tayA logehiM sA puDhavI khaNiA, tIe puhavIe suMdarayamA aNuvamA gaNesassa muttI niggayA / taiMsaNathaM bahavo logA samAgayA, tIe sippakalaM aIva pasaMsire / tayA so iMdadatto vi saputto tattha samAgao / so gaNesapaDimaM dadraNaM puttaM kahei - "he putta ! esaccia sippakalA kahijjai / kerisI paDimA nimmaviA !, imAe nimmavago khalu dhaNNayamo salAhaNijjo ya asthi / pAsesu, kattha vi bhullaM khuNNaM ca atthi? | jai tumaM eArisiM paDimaM nimmavejja, tayA te sippakalaM pasaMsemi, nannahA" / putto vi kahei - "he piyara ! esA gaNesapaDimA mae ciya kayA / imAe hiTuMmi guttaM mae nAmapi lihiamatthi" / piAvi lihianAmaM vAiUNa khinnahiyao puttaM kahei - "he putta ! ajjadiNAo tuM erisaM sippakalAjuttaM suMdarayamaM paDimaM kAuM kayA vi na tarissasi / jayA'haM tava sippakalAsu bhullaM daMsaMto tayA tumaM pi sohaNayarakajjakaraNatalliccho saNhaM saNhaM sippaM kuNaMto Asi, teNa tava sippakalAvi vaDatI huvIa / ahuNA 'mama sariccho nanno' ii maMdUsAheNa tumhammi eArisI sippakalA na saMbhavihii" / evaM so sarahassaM piuvayaNaM soccA pAesu paDiUNa piutto pasaMsAkarAvaNasarUvaniAvarAhaM khAmei, paraMtu so somadatto tao Arabbha tArisiM sippakalaM kAuM asamattho jAo // uvaeso - dilRtaM sippiputtassa, naccA guNagaNappayaM / 'pujjANaM vayaNaM soccA paDiUlaM na ciMtaha' // 2 // sippakalAvuDDIe sippiputtassa kahA samattA // -gujjarabhAsAkahAe 1. kalAbdheH / 2. nyonyam / 3. pradam / 78 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) pariNAmasuhAvahakajjammi dhaNiyaputtassa kahA takkAle dukkhaheuM pi, pariNAme suhaM suhaM / annANA maNNae dukkhaM, jahA seTThiaputtao // 1 // ego dhaNiaputto paojaNatthaM annadIve gaMtuM baMdiraM pai calio / magge gacchaMto khaliapAo paDio, teNa aIva pIDA saMjAyA / tao pacchA nivaTTiUNa kadveNa gharaMmi samAgao samANo ciMtei - "hA ! kiM jAyaM?, jai paradIve na gacchissaM, tayA mama mahAhANI hossai, ahuNA mama daivvaM paraMmuhamatthi, kiM kAhaM ?" evaM viyAraMto dukkheNa divase nei / egayA teNa suyaM - taM pavahaNaM jalammi nibuDDu, jaMmi ArohiUNa paradIve gamiro haM Asi / tayA tassa bahuANaMdo saMjAo, jao haM khaliapAo tayA paDio, taM sohaNaM jAyaM / annahA haM taMmi pavahaNe gacchejjA, tayA mamAvi kerisI avasthA hojjA, haM pi jale nimaggo siyA / evaM 'tassa puvvaM dukkhaM pi, pacchA suhajaNagaM saMjAyaM' ti // uvaeso - dhaNiputtassa didvaMtaM, pariNAmasuhAvahaM / jANittA 'pattakAlaMmi, samabhAveNa ciTThae' // 25 // pariNAmasuhAvahakajjammi dhaNiaputtassa kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe (6) gayANugaigovari mayaNamaccukANassa kahA gayANugaio logo, paramaTuM na ciMtai / mayaNamaccukANe hi, savve logA samAgayA // 1 // kammi vi nayare kuMbhArassa bhajjAe saha nariMdaraNNIe sahittaNaM ahesi / kuMbhagArabhajjAe egA gaddahI aIva vallahA Asi / gaddahIe putto jAyai, kiMtu so jAyametto marai / teNa kuMbhagArabhajjA saeva jhUrei / egayA tIe gaddahIe putto saMjAo / so aIva seyarUvo atthi / tIe tassuvari bahU neho atthi, tao tassa nAmaM mayaNu tti diNNaM / sA mayaNaM sammaM pAlei, egaMmi vAse jAe samANe so vi mayaNo maccuM patto / tayA sA kuMbhagArI aIva rovai / tIe rovamANIe tapparivAro vi rovei / taMmi kAle nariMdabhajjA kiMpi kAraNatthaM kuMbhagArIgehe dAsiM pesei / sA dAsI tattha AgayA saparivAraM ca kuMbhagAriM ruvaMti daTThaNa citei - 'nUNaM imIe gehe ko vi mao, teNa savve ruvaMti' / tayA sA dAsI sigghaM tatto nissaria raNNi kahei - 'tIe gihe ko vi mario' / taM soccA 1. zveta- / / 79 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAsI raNNI kuMbhagArIe gehe gaccA, ruvaMtIe tIe samIve uvavisiUNa sA roviuM laggA / nariMdo vi tattha mahisIe gamaNaM soccA so sappahANo tattha gao, pacchA seNAvaI, koTTavAlo, nayaraseTThI jAva paurajaNA vi gaMtUNa roviuM laggA / 'ko tattha mau' tti kevi na pucchaMti, savve ruvamANA saMti / taiA tattha ego vaiesigo Agao, so annaM paurajaNaM pucchai - 'ko ettha mao?' / so kahei - 'haM mittassa pacchA' Agao, teNa mama mitto jANei / ' so mittaM pucchai, so annaM daMsei, evaM kameNa egeNa paurajaNeNuttaM - 'haM nayaraseTThiNo pacchA Agao' / nayaraseTThI koTTavAlaM, koTTavAlo seNAvaiM, seNAvaI pahANaM daMsei / pahANo vi kahei - 'nariMdassa pacchA haM Agao' / pahANo nariMdaM pucchai - 'ettha ko macchaM pAvio' / nariMdo kahei - 'ahaM na jANAmi, jao haM mahisIe pacchA aago'| nariMdo mahisiM pucchai - 'ko ettha mao' / sA vaei - 'ahaM na jANAmi, kiMtu dAsI jANei' / tayA raNNI dAsiM pucchai - 'ko ettha maccaM pAvio?' | dAsI kahei - 'ahaM na jANAmi, paraMtu tava sahiM kuMbhAri ruvaMti daTThaNa mae uttaM - tava sahIe gehe ko vi mao' / tayA mahisI kuMbhagAriM niyasahiM pucchai - 'ko tava gehe ajja mao?' / sA bollei - 'ajja mama gaddahIputto mayaNo nAma bAlagaddaho mao, bAlagaddaho eso mama bahuvallaho Asi, teNAhaM rovemi' / evaM mayaNassa maccukANe paramatthaM aNaccA gayANugaigA savve AgayA samANA hasaNIA saMjAyA / tao loguttame dhamme saddhamma sammaM jANiUNa payaTTiavvaM, na gayANugaiyattaNeNa / uvaeso - gaddahamaccukANaMmi, pauttiM mohagabbhiyaM pAsittA 'suparikkhittA, kajjaM kimavi sAhae' // 2 // gayANagaigovari mayaNamaccukANassa kahA samattA / - sUrIsaramuhAo 1. pazcAt / 80 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saanlinggle: kathA vihivilasiyaM munikalyANakIrtivijayaH pavvayapurassa bhagadatto khettio aIva parissamasIlo ahesi / tassa bhajjA vi lacchI gihaM samma cAlei / ao paivarisaM tesiM kiMci dhaNaM rakkhiaMvaTijja / evaM ca kameNa bhagadattassa sayaM dINArAI rakkhiyAI jAyAiM / egadiNe so saMciyaM dhaNaM gaNaMto Asi tAva keNai AhUo so, jahA - 'bho bhagadattA ! revayapurAo te mitto suhadatto Agao atthi / taM ca bollAvei gAmacaukke' / suhadattassa nAmaM suNiUNa ceva harisio bhagadatto savvAiM vi dINArAiM juNNe vatthakhaMDe ghalliUNa taM ca vatthakhaMDaM samIvatthe juNNe uvANahe pakkhiviUNa caukkaM pai gare / io ya lacchI gihakajjaM kavvaMtI Asi tAva gAmameyago tattha smaago| gihabAhirAo ceva teNa kUiyaM - 'ammo ! ajja kiM pi vatthaM dAyavvaM ceva / ajja bArasa mAsA jAyA, bhavaIe mama kiMci vi dinnassa / tA jai ajja kiMci na desi to ahamettha ceva uvavisissaM' / lacchIe bahuM ceva bohio vi so na kiMpi bujjhai / tao hAriA lacchI gihabbhaMtaraM gaMtUNa pAsei / kiMtu na kiMpi tArisaM vatthaM pattaM / tao tIe taM juNNaM uvANahadugaM diTuM / tAhe taM ceva ghettUNaM sA bAhiM samAgayA meyagaM ca kahei - 're ! ajja eyaM uvANahadugaM ceva gihiuM vaccasu / kalle ajjauttaM pucchittA kiMci vatthaM dAissaM' / tao tIe te uvANahA tassa ucchaMge pakkhittA / so vi te geNhiUNa gAmabAhiM vaTTamANaM niyagihaM gacchaMto ekkassa rukkhassa heTThA uvaviTTho / tao taM uvANahadugaM jAva sammaM nirikkhei tAva teNa taM juNNaM vatthakhaMDaM diTuM / tao 'kimeeNa juNNavatthakhaMDeNa mamaM'ti ciMtaMto taM vatthakhaMDaM tattheva pakkhivittA uvANahadugaM ca niyapAesu parihittA sagihaM gao / eyAvayA koI khettamApago niyayakajjatthaM tao ceva niggao / teNa eyaM vatthakhaMDaM diTuM / cauro so mayaM uMdiraM pi katthai paDiaMsamma parikkhejja / ao eyaM vatthakhaMDaM gAmabAhiM paDiaM vilokittA teNa niyalaTThIe jAva ukkhittaM tAva taM aIva gurubhAraM jANittA taM vatthakhaMDaM gahiaMniyakose ya pkkhiaN| 81 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tao io tao daTThaNa kaMci vi na pekkhaMto jhaDa tti sagihaM patto / gihabbhaMtaraM gaMtUNa jAva teNa vatthakhaMDaM sammaM nirUviaM tAva tattha sayaM dINArAiM diTThAI / ao so accaMtaM harisio jaao| kiMtu kayAi eyassa dhaNassa sAmI ettha Agacchejja tti bhayAo teNa taM vatthakhaMDaM baMdhiUNa dhannakotthalake saMgoviyaM sayaM ca keNai kajjeNa bAhiM gao / io ya, tassa khettamApagassa putto niyavayaMsehiM samaM nADayaM pecchiukAmo dhaNaM icchaMto tattha samAgao / teNa ciMtiaMjaM - 'eyAo dhaNNakotthalagAo jai kiMci dhaNNaM geNhiUNa vikkemi tA nADayapAuggaM dhaNaM tu avassaM lahejja' / ao teNa kiMci dhaNNaM poliyaMmi baMdheUNa gahiyaM / taM ca dINArasayajuttaM vatthakhaMDaM pi teNa dhaNNeNa samaM ceva poTTaligAe pakkhittaM / tao so poTTaliyaM gahiUNa bAhiM niggo| ettha ya, caukkAo gihaM samAgao bhagadatto jhaDatti gihabbhaMtaraM gaMtUNa uvANahaM pecchiuM Araddho tAva na diTuM kiM pi / teNa lacchIe pucchiyaM / tIe vi 'meyagassa taM dattaM'tti kahiyaM / bhagadattassa mucchA viva samAgayA / nIsasiUNa kahei so - 'mama jIviyassa saMciyaM dhaNaM gayaM' / eyaM suNiUNa lacchI vi samAulA jAyA / tIe kahiyaM - 'so meyago kayA vi pArakkaM dhaNaM na gahei / ao taM ceva pucchau' / bhagadatto vi dhAvaMto ceva tassa gihaM go| so ya karaMDagAo kayavaraM samArayaMto uvaviTTho Asi / eeNa jhaDatti pucchiyaM - 'bho ! meyagA ! taM mama gihAo jaM uvANahadugaM ANIa tattha kiMci juNNaM vatthakhaMDaM diTuM na vA?' teNuttaM - 'sAmiya ! tattha avassaM vatthakhaMDaM Asi kiMtu mae taM gAmAo bAhiM ceva nikkamma jANittA pakkhiviaM' / 'bho ! jhuTTha mA vaejja / saccaM kahesu tae taM vatthakhaMDaM kattha saMgoviyaM ? mama samaggaM pi dhaNaM taMmi ceva Asi / sayaM dINArAI Asi / ao saccaM kahesu' / eyaM suNiuM mUDho jAo meyago pAehito uvANahe kaDDiUNa puNo puNo viloiyavaMto jai egAI dINAraM tattha havejja tti ciMtiUNa / tao saaMsunayaNo kahei - 'sAmiya ! saccaM ceva kahemi - mae niratthayaM jANiUNa tattheva pakkhittaM taM vatthakhaMDaM / dINAravisae nA'haM kiMci jANAmi / maM daridaM muhA mA mAreha' / tao so bhagadattaM tassa rukkhassa heTThA neUNa, sayaM katthovaviTTho Asi kattha ya uvANahAo juNNaM vatthakhaMDaM kaDeUNa pakkhiviyaM ti savvaM darisiyavaMto / jattha ya vatthakhaMDaM pakkhiviyaM tattha ThANe dhUlIe laTTiciMdhaM lahuo gaDo ya diTTho bhagadatteNaM / ao teNa nicchiyaM maNe jahA'vassaM koI dINArajuttaM vatthapoTTaliyaM ghettUNaM gao tti / / tao meyagaM pesiUNa teNa ciMtiyaM jahA - 'dhaNameyaM jai vi aIva parissameNa saMciyaM mae, taha vi me puNNassa appattaNeNa vinnttuN| ao kiM kIrau? savvaM vihivilasiyaM aNicchaMteNa vi sahiyavvaM ceva' / evaM ciMteMto so jAva gihaM gacchei tAva khettamApagaputto dhaNNapoTTaliyaM ghettUNa samAgacchaMto tassa magge milio / teNa ceva pucchiyaM bhagadattassa - 'bho khettiA ! dhaNNameyaM kiNasi ?' teNuttaM - 'kahaM desi'? aNeNa kahiyaM - 'savvaM demi jai be rUvage desi' / eso kahei - 'behiM rUvagehiM tu etto'pi 82 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duguNaM labbhai / egaM ceva rUvagaM demi' / teNuttaM - 'atthu, sarlDa rUvagaM dehi / bhagadatteNa vi tassa sardU rUvagaM dAUNa dhaNNapoliyA gahiA gihaM ca patto / so ya khettamAvagapatto dhaNaM laddhaNa harisio niyavayaMsehiM saddhi nADayapecchaNatthaM nayaraM go| gihamAgaMtUNa bhagadatteNa lacchIe kahiyaM jahA - 'dINArapoTTaliyA tu NaTThA / taM dhaNaM amha bhagge na havijja ao viNaTuM' / sA kahei - 'parissameNa ajjiyaM taM dhaNaM na ko vi ghettuM sakkei / jai geNhai to vi na ciTThai' / aNeNa kahiyaM - 'saccaM, kiMtu amha parissameNa ajjiyaM dhaNaM jo geNhissai so taM puNNakajje ceva vAvArissai / ao mA ciMtaM kuNasu' / tao so taM dhaNNapoTTaliyaM tIse appeMto kahei - 'peccha evaM uttimaM dhaNNaM saDDharUvageNa laddhaM / tA suhapasaMge eeNa bhoyaNaM kAyavvaM' / sA vi taM ghettUNa jAva mahaMte bhAyaNe pakkhivai tAva dhaDa tti sA dINArasayajuttA juNNavatthapoTTaliyA paDiyA / tao jAva do vi jaNA vimhaeNa taM viloeMti tAva taM ceva poTTaliyaM daTThaNa accaMtaM harisiyA / tao lacchI kahei - 'mae puci ceva kahiyaM jahA amha parissamajjiyaM dhaNaM na kovi ghettuM sakkeI'tti / io ya so khettamApago sakajjaM samatthiUNa gihamAgao jhaDatti dhaNNakotthalage jAva hatthaM ghallei tAva taM UNaM daTTaNa camakkio so savvaM pi kotthalayadhaNNaM bAhiM pakkhiviUNa sammaM nirUvIa kiMtu sA dhaNapoTTaliyA na diTThA / ao matthayaM kuTheto so roviumAraddho / tassa bhajjAe AgaMtUNa rovaNakAraNaM pucchiyaM / tAhe kuvieNa teNa niyayamatthANaputthayaM tIe matthae tADiyaM / sA vi eeNa aIva kuviyA taM putthayaM cullIe pakkhiviUNa sakajjaM kAuM laggA / so ya khettamApago rovaMto ciTThai / io ya, bhagadatto taMmi diNe ekkArasI tti kaTTa naIe NhANatthaM gao / dINAragaMThI teNa kaDIe baddhA Asi / ao naItaDe taM gaMThi ekkassa mahaMtapattharassa heTThA saMgoviuM uvari niyavatthAI kaDDiUNa mukkAI / tao NhaviumAraddho naIjale / suiraM NhAiUNa so jAva bAhimAgao tAva aIva bhukkhio jaao| ao sigdhaM sarIraM lUhiUNa vatthAiM ca parihittA taM gaMThiM tattheva vissariUNa gihaM go| tAva, tattheva ego mesapAlo niyae mese jalaM pAveuM samAgao / mesA ya jAva jalaM piyaMti tAva eso tattheva mahaMtapatthare uvaviThTho jassa heTThA sA gaMThI sNgoviaa| jAva ya uvavisai tAva tassa gurubhArAo so pattharo ucchalio gaMThI ya bAhiM pddiaa| teNa mesapAleNa sA daTuM gahiA, dINArapuNNA jANiUNa ya niyayavatthesu saMgoviA / tao mese hakkAriUNa jhaDatti tao dhAvio so ciMtei - 'kattha vi esA gaMThI saMgoviyavvA, aNNahA jai eyAe sAmI Agao to maM ceva gahissai' tti / 'kiMtu kattha saMgoviyavvA? gaDDhe kAuM samao natthi' iya evamAiM ciMtaMto so bahudUraM gao / tAva teNego kUvo diTTho / tattha jalaM aigahIraM natthi tti nirUviUNa teNa 'kalle AgaMtUNa eyaM gahissAmi'tti ciMtittA taMmi ceva kUvage sA gaMThI pakkhittA sayaM ca sakajje ujjuo jaao| io ya bhagadatto phalAhAraM kAUNa jAva'cchai tAva tassa sA gaMThI sumariyA / ao so sahasa tti dhAviuM naItaDe samAgao jAva taM pattharaM nirUvei tAva na kiMpiladdhaM / tao aNNe vi pattharA nirUviyA 83 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraM na kiMci vidiTThe | ao savvahA nirAso jAo so ciMte 'nUNaM dhaNameyaM mama bhAgaheye natthi / aNNahA evaM puNovi na viNaTThe havejja' tti / tao io tao dhAviUNa teNa bahuNo logA eyaTThe pucchiyA kiMtu na keNa vi gaMThI diTThA Asi ao savvehiM pi nisehiyaM / bhagadatto vi evaM kuNaMto aIva parissaMto jAo / bhoyaNaM kAuM turaMto ceva niggao Asi ao pivAsAulo vi jAo / tA jalaM gavesamANo so taM ceva kUvaM daTThUNa jhaDatti tattha gao / aha jalaM pAuM bhAyaNaM kiM pi na Asi tappAse, ao sire viMTiyaM vatthaM ceva egaM pajjaMtaM hatthe rakkhiUNa kUve pakkhiviyaM, jeNa taM jalakilinnaM kAuM pacchA ya pavIliuM jalaM pibejjA / paraMtu taM vatthaM cauraMgulehiM ceva hassaM Asi ao jalatalaM na chivai / tatto bhagadatteNa kUvakaMThaMmi kiMci namiUNa taM puNovi pakkhittaM vatthaM / eyAe velAe taM jale ceva paDiyaM / ao taM sammaM jaladdaM kAuM bhagadatteNa io tao calAviyaM / evaM kuvvaMtassa ya sahasa tti hatthaTThio pajjaMto chuTTio vatthaM ca kUve paDiyaM / tao daivaM niMdaMto so parissaMto pivAsAbhibhUo ya gihaM gao / kiMci satthIhUo ya rajjuM gahiuM taM siraveMTaNaM kUvAo nikkAsiuM puNaravi tattha gao / jao taM thovadiNapuvvaM ceva navaM gahiyamAsi / dINArAI tu gayAiM ceva, navaM vatthaM kahaM gamejja ? ao kUvaM gaMtUNa teNa pAsaM kAuM rajjU kUvaMmi pakkhittA / siraveMTaNaM ca taMmi laggaM / kiMtu jAva taM kaDDei tAva taM vatthaM kUve ceva kahiM pi vilaggaM / jai baleNa taM kaDDhei to taM phiTTei | ao rajjuM kUvakaMThaMmi baMdhiUNa so sayaM ceva kUve uttario / kUve thovaM ceva jalaM Asi / pAyaM ThaveMtassa ceva bhagadattassa pAyaheTThA kiMpi kaDhiNaM vatthaM saMghaTTiyaM / teNa citiyaM jahA 'koI maMDUo havijja'tti / 'paraM maMDUo Iiso kaDhiNo kahaM havejja ? 'tti ciMteMteNa teNa hattheNa taM tyuM bAhiM kaDDi / jAva ya pAsei tAva taM ceva dINAragaMThi uvalabhittA hiTTho jAo / tao siraviTaNaM cA'vi kaDDhittA rajjumavalaMbiUNa bAhiM niggao / - 1 tao gihaM gaMtUNa teNa lacchIe savvaM kahiyaM / tIe vi eeNa aIva hiTThAe ghayadIvo kao, saccanArAyaNakahApaDhaNatthaM ca purohiyassa nimaMteuM turiyaturiyaM gayA / - ettha ya, so mesavAlo aNNaMmi diNe taMmi kUve oyariUNa savvattha pekkhIa kiMtu mayamaMDUyassa avasesaM mottUNa na kiMci vi uvalahIa / hayAso so daivaM niMdaMto gihaM gao / kaivayadiNANaMtaraM so bhagadattassa gihaM samAgao keNa vi kajjeNa / tAhe saMlAvaM kuNaMteNa teNa nIsasiUNa kahiyaM - 'khettiA ! mamaM tu savvaM pi naTTaM / kiMtu daive ruTThe aNNaM kiM kAuM sakkaM ?' / bhagadatteNa 'kiM jAyaM ?' ti pucchie teNa kahiyaM 'samatthajIviyassa savvaM pi saMciyaM dhaNaM sayA vi sahiyaM ceva gahiUNa bhamaMtassa mama piTThIe corA samAvaDiyA / tao tehiMto dhaNaM rakkheDaM mae dhAvaMteNaM ceva sA dhaNagaMThI egaMmi kUve pakkhittA "kallaM etthA''gaMtuM gahissAmi "tti ciMteMteNa / kiMtu jayA'haM kUvaMmi avayariUNa pekkhAmi tAva na kiMpi uvaladdhaM' / bhagadatteNa pucchiyaM - 'kevaDDuM dhaNaM Asi ?' teNuttaM - 'sayaM dINArAI' / 'kaMmi kUve pakkhittaM Asi tae taM ?'ti bhagadatteNa puTThe teNa tassa disA - ThANAiyaM kahiyaM / - 84 - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyaM suNittA bhagadatteNa ciMtiyaM - 'nUNaM jaM dhaNaM mae kUvAo gahiyaM taM eyassa ceva havijja / jao mama dINAragaMThI tu naItaDe viNaTThA' / tao teNa lacchIe savvaM pi kahiyaM / tIe vi taM aNumoiyaM tao dohiM vi nicchiUNa jahA - 'pArakkaM keNai ya parissameNa ajjiyaM dhaNaM amhANa na kappai'tti sA dINAragaMThI tassa mesavAlassa samappiyA kahiyaM ca - 'esA sA gaMThI mama taMmi ceva kUve uvaladdhA' | taM daddhuM gahiuM ca so mesavAlo aIva hiTTho puNo puNo te do vi paNamiUNa sagihaM gao / -- 'ettieNa dhaNeNa mama samaggaM pi jIvaNaM jAva suheNa nivAho havejja, kiMtu jai kajjaM na karemi to jaNANA''saMkA hojja' tti ciMteuM so mese ceva cArei paidiNaM / dINArAI ca egAe pollAe vaMsalaTThIe bhariUNa pAsaTThiyaM ceva taM laTThi rakkhei / evaM ceva do mAsA vavagayA / aha varisAyAlo samAgao / paDhameNa ceva varisaNeNa naI jalapuNNA saMjAyA / tAhe mesANa jalaM pAveuM naItaDe so mesavAlo samANIa / mesA vi ahamahiyAe jalaM pAuM dhAviyA / tAhe te nivAreuM aNeNa jAva laTThI ullaMbiyA tAva sA hatthAo chuTTiUNa jalapavAhaMmi paDiyA / pavAhavego ahiyayaro Asi, jalaM pi gahaNaM Asi / jai taM laMTThi gaheuM eso jale paDejja to mese ko rakkhejja ? tahA jIviyabhayaM pi Asi ceva / ao niyabhaggaM kosaMto so tattheva rovaMto Thio / taMmi ceva diNe bhagadattassa vi keNai kajjeNa nayaraMmi gaMtavvaM Asi / to so vi naItaDe ceva Thio 'jalapavAhavego jai maMdo hojja to uttaremi'tti ciMtaMto / tAva teNa samIve ceva sA laTThI diTThA / suMdaraM laTThi daTTaM taggahaNalAlaso so jhaDa tti naIe uttariUNa taM gahiuM puNo vi taDaMmi samAgao / tao taM suMdaraM daddhuM hiTTho so 'ajja vi pavAhavego ahigo / tA jAva eso maMdo havai tAva laTThimeyaM gihe mottuM puNo vi AgacchAmi' tti citiuM so gihaM gao / lacchI ya tAhe kassa vi pADivesiassa gihaM gayA Asi ao gihakavADaM saMvuDaM Asi / gihaMgaNe ya do suNagA jujjhatA Asi / eyaM daNa tANa bIhAvaNatthaM bhagadatteNa laTThI ullaMbiyA / kiMtu sA thaMbhe thaDa tti ghaTTiUNa bhaggA duhA jAyA / tatto ya khaNa khaNa khaNa tti dINArAI paDiyAI / bhagadatto aIva vimhayAvanno savvAiM vi dINArAI saMciUNa gibdhaMtare gao / gaNiyAiM ca tANi jAva tAva sayaM jAyAiM / naItaDe ceva tassa dINArasayaM viNamAsi mAsadugapuvvi, ajja puNa naItaDAo ceva eyaM dINArasayaM laddhaM / so vi 'aho vihivilasiyaM !' ti citiUNa taM dINArasayaM joggaThANaMmi muMcIa / aha'NNayA so ceva mesavAlo tassa gihamAgao / bhagadatteNa tassa bhoyaNAiyaM karAviaM / tao vaTTe lAve mesavAleNa puvvaM piva nIsasiUNa kahiaM 'bhAyarA ! mama dohaggaM kerisamatthi / mamaM samaggajIviyeNa saMciyaM dhaNaM khaNamettaMmi jale nimaggaM' / aNeNa kahiyaM 'kahaM viya ?' so kahei 'suNAhi / ekkavAraM tu mama dINArasayaM viNaTTaM tumae uvaladdhaM puNo vi me diNNaM / paraMtu savve vina tumhArisA havaMti / ehi puNa egAe pollAe vaMsalaTThIe tAI dINArAI pUriUNa laTThi savvayA mama pAse ceva rakkhaMto ciTThAmi / to egayA sA laTThI naIe paDiyA katthavi gaya tti na jANemi' / 85 - - - Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagadatteNa kiMpi vicArettA kahiyaM - 'ahaM jANAmi sA kattha gaya tti / paraM taM jai mama kahaNaM mannejja to kahemi' / teNa vi dhaNAsAe kahiyaM - 'bhAyA ! ahaM tumha savvaM pi kahaNaM mannihAmi, kaheu' / eeNa puDhe - 'jai evaM tA paDhamaM kahesu, kahaM tae eyaM dINArasayaM saMciyaM ?' eyaM suNettA so citte camakkio saccaM ceva kahIa jahA - 'eyaM dINArasayaM na mamasaMtiyaM, eyaM khu maha naItaDe pattharaheTuo uvaladdhaM' ti / 'ajjadiNAo niyaeNa tiNhaM mAsANaM sattaNhaM ca diNANa puvvi ekkArasIdiNassa majjhaNhasamaye naNu ?'tti bhagadatteNa pucchiyaM / mesavAleNa kahiyaM - 'saccaM saccaM / kiMtu tumae kahaM jANiyaM?' 'taM pi naItaDassa pacchimadisAhuttaM pavvayapuraghaTTAo dasAhiyapayAiM dUre Thiyassa pattharassa heTThA ?' ii puNo vi bhagadatteNa pucchiyaM / tAhe tassa vi 'AmaM-AmaM...kiMtu...kiM tumhasaMtiyaM.....'ti kahaMtassa aMsupuNNAI jAyAiM nynnaaii| 'AmaM, eyaM mahasaMtiyaM ceva dINArasayaM / mae ceva taM tattha NhANavelAe pattharassa heTThA ThaviamAsi / taM ca mama puNo vi uvaladdhaM / mahayA parissameNa ajjiyaM dhaNaM saccaM maha cciya Asi ao vAraM vAraM viNaTuM pi mamaMtie ceva samAgayaM / mae tumhameyaM ti ciMtiUNa dattaM pi puNo vi mamaMtie AgayaM / tA majjha cciya eyaM na tumhaM / ao mA muhA sogaM kuNasu, jao savvaM pi vihivilasiyaM ceva' / tao 'evameyaM ti kahiuMso mesavAlo tuNhikko jaao| kaMci velaM ThAUNa ya jAva so niggacchai tAva lacchIe AgaMtUNa kahiyaM - 'bhAyarA ! eyaM saccanArAyaNakahAe samappiyaM miTThannaM gaheUNa ceva etto gaMtuM sakkijjai' / tAhe teNa vi 'avassaM geNhAmi / paraMtu tatto mamaM pi gihami saccanArAyaNakahApADhaNakAle tumhehimavassamAgaMtavvaM' / lacchIe vi 'avassaM AgamissAmo'tti kahittA miTThannaM dinnaM / tao jAhe so niggao tAhe bhagadatteNa kahiyaM - 'bho bhAyA ! kattiyasuddhakkArasIe tumae ettha AgaMtavvaM ti mannesu mama vayaNaM' / 'kiM atthi taddiNe ?'tti aNeNa pucchie teNa kahiyaM - 'eyaM dhaNaM aIva caMcalaM / tA eyaM thirIkAuM ciMtemi' / 'eyaM khu kahaM thirIhavejja?' mesavAleNa puDhe / 'thirIkaraNovAo mae saccavio / jai vi ettha khaNabhaMguraMmi saMsAre natthi kiMpi thiraM taha vi eyassa dhaNassa viNiogeNa gAmamajjhe egA sAlA bAlANa paDhaNatthaM nimmAvemi tti ciMtiyaM atthi / jao amha gAmaMmi sAlA ceva natthi'tti bhagadatteNuttaM / eyaM suNiUNa aIva ANaMdio so mesavAlo kahIa - "kiMtu mamA''gamaNeNa kiM bhe paoyaNaM?' 'are ! taMmi diNe savvesi bAlagANaM tumha hattheNa ceva miTThiyaM dessAmo'tti bhagadatteNa hasaMteNa kahiyaM / tAhe 'evaM havau bhAyA ! evaM havau / kiMtu miTThiyAe savvaM pi mullaM ahaM ceva dAhaM, tA na tae kiMci vattavvaM' ti bhaNiNa bhagadattamuhe hattho dinno / tassa pemmabhariaM vavahAraM daTThaNa bhagadatto vi gaggao jAo mesavAlaM ca smaaliNgio| tAhe lacchIe vi gihabbhaMtarAo maharasareNa kahiyaM - 'puNo vi avassaM Agacchejja'tti / (gujjaramUlaM-ramaNalAla sonI) 86