Book Title: Jain Sahitya Sanshodhak Samiti 1921
Author(s): Jinvijay
Publisher: Jain Sahitya Sanshodhak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/542001/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazodhaka samiti peTrana. zrIyuta hIrAlAla amRtalAla zAha. bI. e. muMbaI. vAIsa peTrana zrIyuta kezavalAla premacaMda modI. bI. e. el el. bI. vakIla amadAbAda. zeTha ciraMjI lAlajI vaDajAtyA vardhA. sahAyaka. zeTha paramAnaMdadAsa ratanajI, muMbaI. zrIyuta manasukhalAla ravajImAI mehatA, muMbaI. zeTha kAMtilAla gagalabhAI hAthIbhAI, pUnA. zeTha kezavalAla maNIlAla zAha, pUnA. . zeTha bAbUlAla nAnacaMda bhagavAnadAsa jhaverI, pUnA. lAIphameMbara. zrIyuta bAbU rAjakumAra siMhajI badrIdAsajI, kalakattA. zrIyuta bAbU pUraNacaMdajI nAhAra. em. e. el. el bI. kalakattA. zeTha lAlabhAI kalyANamAI jhaverI, vaDodarA ( muMbaI ). zeTha narottamadAsa bhANajI, muMbaI. zeTha dAmodaradAsa, tribhuvanadAsa bhANajI, muMbaI. zeTha tribhuvanadAsa bhANajI jaina kanyAzAlA, mAvanagara. zeTha kezavajIbhAI mANekacaMda, muMbaI. zeTha devakaraNamAI mULajIbhAI, muMbaI. zeTha gulAbacaMda devacaMda, muMbaI. zrIyuta motIcaMda giradharalAla kApaDiyA bI. e. el el. bI. sAlIsITara, muMbaI. zrIyuta kezarI caMdajI bhaMDArI iMdaura. zAha amRtalAla eNDa bhagavAnadAsa kuM0 muMbaI. zAha caMdulAla vIracaMda kRSNAjI, pUnA. -zAha dhanajIbhAI vakhatacaMda sAgaMdavALA, hAla pUnA. zAha bALubhAI zAmacaMda, taLegAma ( DhamaDhere). zAha cunilAsa jhaveracaMda, muMbaI. zAha bhogIlAla cunilAla, solApurabajAra, pUnA keMpa. a E RTISMESSAYSHRESS REETERESTHETIRE Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RANENERMANENENEVENERNMENENKANKINE NEEMES jaina sAhitya saMzodhakanA dvitIya khaNDamAM / kevA kevA viSayo Avaze te jANavU hoya, to A nIcenI noMdha dhyAnapUrvaka vAMco bIjA khaNDamAM, jaina dharmanA prAcIna gaurava upara apUrva prakAza pADanArA aneka prAcIna * zilAlekho ane tAmrapatro prakaTa thaze. bIjA khaNDamAM, jaina saMghanA saMrakSaka judA judA gacchonI paTTAvaliyo prasiddha thaze. bIjA khaNDamAM, jaina sAhityanA AbhUSaNabhUta granthonA paricayo ane tenI prazastio - prasiddha thaze. bIjA khaNDamAM, jaina ane bauddha sAhityanI tulanA karanArA prauDha ane gaMbhIra lekho * Avaze. bIjA khaNDamAM, bhagavAna mahAvIra devanA nirvANa samaya saMbaMdhI judA judA vidvAnoe lakhelA sa lekhonAM bhASAntaro tathA svataMtra lekha Avaze. bIjA khaNDamAM, po0 bevaranI lakhelI jaina Agamo vebaranI vistRta samAlocanA ApavAmAM Avaze bIjA khaNDamAM, jaina sAhityamA ullikhita prAcIna sthaLonAM varNano Avaze. bIjA khaNDamAM, bauddha sAhityamAM jaina dharmaviSaye zA zA vicAro lakhAelA che tenA vicitra ullekho Avaze. bIjA khaNDamAM, jaina saMghamAM Aja paryaMta thaI gaelA badhA prasiddha puruSono TuMka paricaya ApavAmAM Avaze. __A sivAya bIjA paNa aneka nAnA moTA apUrva apUrva lekho prakaTa karavAmAM Avaze ane 6 sAthe tevA ja sundara, manahara, darzanIya ane saMgrahaNIya aneka citro paNa yathAyogya ApavAmAM Avaze. KAMKANENEINKANENENEMIKALNEYLEYLANILEAKAIRAKASAMKALANK aantasAISMISSISTRISANKRAKe Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arha m|| . lA Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / / jai na sA hi tya saM zodha ka jaina itihAsa, sAhitya, tattvajJAna Adi viSayaka sacitra traimAsika patra / 666666888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888866 prathama khaNDa Vaddaddodddddddddddddddddddddddddd666666666666666666666666666666666666666rNdiki saMpAdaka munirAja zrIjinavijayajI prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya bhArata jaina vidyAlaya, pUnA siTI * * vIranirvANa saMvat 2447-vikrama saMvat 1977 66666666666666666666666666666666666666666666666666666deos Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka zA. kezavalAla mANekacaMda bhArata jaina vidyAlaya. pUnA siTI mudraka lakSmaNa bhAU kokATe hanumAna presa, sadAziva peTha puNe - siTi. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( hindI lekha vibhAga ) 1 maMgala 2 nirgrantha pravacana prathamakhaNDa - viSayasUci. 3 udbodhana 4 siddhasena divAkara aura svAmI samantabhadra 5 haribhadrasUrikA samaya nirNaya 6 hariSeNakRta kathAkoSa ( le. paM. nAthUrAmajI premI ) 7 jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI ( le. paM. nAthUrAmajI premI ) 8 mandhahastI mahAbhASyakI khoja ( le. bAbU jugala kizorajI mukhtAra ) 9 tIrthayAtrA ke liye nikalanevAle saMghokA varNana 10 jesalamera ke paTavoMke saMghakA varNana 11 zokasamAcAra 12 citra paricaya 13 bAlanyAya (le0 zrIyuta caMpatarAyajI jaina baeNriSTara-eTa-laoN) 14 dakSiNa bhAratameM 9 vIM 10 vIM zatAbdikA ... jainadharma (le0 sva0 kumAra devendra prasAdajI jaina ) 15 jaMbuddIvapaNNatti (le0 paM. nAthUrAmajI premI ) .. ( gujarAtI lekha vibhAga ) 1 DaoN0 harmana jekobInI kalpasUtranI prastAvanA 2 jaina dharmanuM adhyayana (le0 pro0 sI. vI. rAjavADe em. e. bIes . sI ... 1 2 6 21 59 63 88 96 107 113 118 124 129 144 1 29 3 jaina Agama sAhityanI mULa bhASA kaI ( le0 paM. becaradAsa jIvarAja, nyAyavyAkaraNatIrtha ) 4 'haribhadrasUrino samayanirNaya' (le0 zrIyuta hIrAlAla amRtalAla zAha, bI. e. ) 5 saMpAdakIya vicAra 6 somaprabhAcArya viracita kumArapAla pratibodha ... " 7 DaoN0 harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA ( prathama bhAga ) ( dvitIya bhAga ) ... ... 13 be navA kSetrAdeza paTTaka 14 bRhaTTippanikA nAmaka prAcIna jaina ... 8 9 sAhityasamAlocana 10 kSetrAdeza paTTaka 11 sadayavatsa sAvaliMgAnI jaina kathA (le0 sva0 sI. DI. dalAla em. e. ) 12 saptabhaMgI ( le0 adhyApaka rasikalAla choTAlAla parIkha bI. e. ) ... ... ... graMtha sUci 15 eka aitihAsika patra 16 eka zrImALI jaina kuTuMbanI junI vaMzAvalI 17 ahiMsA ane vanaspati AhAra - lAkha karIne bauddha dharmamAM.. 18 DaoN0 hornalanA jainadharma viSenA vicAro ( le0 zrIyuta nAnAlAla nAthAbhAI zAha, bI. e. ) 19 mahAvIra nirvANano samaya vicAra ... 31 38 43 69,140 167 97 105 55 135 145 153 157 158 151 186 194 204 the: Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) 2. AgarAno saMpanI kaca-sarika patra ... 212 [ pariziSTa ] 21 mahAvIra tIrthakaranI janmabhUmi ... 218 1 bRhaTTippanikA nAma prAcIna jainagraMtha sUci - (dvitIya aMka) pRSTha ... ... 1-16 [iMgrejI lekha.] -2 vIra vaMzAvalI athavA tapAgacchavRddha paTTAvAla.. .. 1 The Undercurrents of Jainism, (tRtIya aMka ) pRSTha ... .... 1-14 By Dr. S. K. Belvalkar, . A. Ph. D. ... ... ... .... 1 - citrasaci. 2 The Immediate task before us, 1 zrImahAvIra nirvANabhUmi, pAvApurI (raMgIna). By Prof Benarasi Dass Jain, 2-3 ati prAcIna jaina kIrtistaMbha, citoDa gaDha. ___M. A. ... ... ... ... ... 3 4 pArzvanAtha jaina mandira, karaheDA. 3 A Comparative Study of uttarA. 5 DaoN. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa, mahopAdhyAya, dhyayanasUtra with Pali Canonical 6 svagIya lokamAnya bAla gaMgAdhara tilaka. ___Books. By Prof. P. V. Bapat M.A T 7 caturmukha jainamandira, kAparaDA. 4 Ratnakar Panchavimshatika 8 jaina maMdira mAnastaMbha, devagaDha, (jhAMsI). ____By K P. Modi, B.A. LL.B. ... 15 9 giranAra parvata-pAMcamI TuMka. 5 Logic for the Masses. By C. R. 10 giranAra parvata-neminAthanI TuMka. Jain, Bar-at-Law (hindI vibhAga)119 11 vijayasena sUrine AgarAnA saMghe mokalelo sacitra sAMvatsarika patra. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka .000000 00000000000000000000000 eGal6) m.112 jainamaMdira mAnastaMbha, devagaDha ( jhAMsI ) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya // jai na sA hi tya saM zodha ka 'purisA! saccameva samabhijANAhi / saccassANAe uvahie mehAvI mAraM tarai / ' 'je egaM jANai se savvaM jANai je satvaM jANai se egaM jANai / ' 'dilaM, suyaM, mayaM, viNNAvaM jaM ettha parikahijai / ' -nirgranthapravacana-AcArAMgasUtra / khaMDa 1] hindI lekha vibhAga [aMka 4 LOGIC FOR THE MASSES. By C. R. JAINA, Bar-at-Low. This little article owes its existence to my growing conviction that the real cause of India's downfall has been the disappearance of what might be termed the scientific or logical turn of mind from her people. How to restore this logical tendency to the Indian mind speedily and in a simple manner naturally flowed from such a conviction. The solution of this troublesome problem has at last been found in the Jaina nyaya upon which this inonogram is grounded. May it fulfil its great purpose, will, I doubt not, be the heartfelt wish of every true patriot. C. R. JAIN.] FOREWORD. Reader, Has it ever occurred to you to find out why a simple rustic who knows nothing of the three Rs and who is most certainly innocent of all pretensions to logic immediately infers the presence of fire at the sight of smoke? How do Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jaina sAhitya saMzodhaka. mapa ARASAAN you account for the unerring accuracy of his inference in this matter? Is it not that there is inherent in the human mind a natural capacity for valid deduction independently of a school or collegiate education ? Well, this is what may be termed natural logic which, as you see, is a very simple thing. Compared with this the modern system of logic which forms part of the higher education that is imparted only to advanced students, is but a bundle of artificial forms and formulae. It is cumbersome and too much loaded with technicalities, definitions and diagrams which only go to confuse the mind and confound the sense. Besides, it is meant only for a certain class of college students, is learnt with difficulty and is productive of no practical good outside. Natural logic, on the other hand, is a practical function of life, and, therefore, natural to every man, woman and child. It only requires the drawing of attention to a few principles which can be understood and mastered by any one in a short time. There is certainly nothing in the nature of an impossibility in its principles to place it beyond the reach of the moderately intelligent man in the street. How quickly one masters this branch of practical learning, depends on the way it is imparted to men. Certainly, their failure, if any, is to be laid at the door of their instructor. It would be out of place to compare in detail the method advocated here with what is taught as logic in our colleges, but it is well-known that the highest achievement of artificial logic is the possession of a set of rigid diagrams and forms which it applies to each and every proposition to test its formal validity quite irrespective of the question whether the statement of fact or facts involved in its premises be, in reality, true or not. The least advantage to be derived from natural logic, on the contrary, is the acquisition of what may be termed the logical turn of mind that seeks to discover and establish actual relations among things and the true principles of causation of events in nature. The highest gain from this system of natural deduction must, consequently, imply a complete mastery over the empire of nature for our individual and racial good. It only remains to be said that logic is the one science which is the crown of glory of Intellectualism. It is highly practical, useful in every department of learning and the sweetener of life. It was logic which was truly the source of undying fame to the ancient rishis and philosophers of our land; and it is logic whose neglect has reduced us to the lowest level of existence to day. It is, therefore, the duty of every true well-wisher of India and Indians, as well as of the entire human race, to spread the knowledge of this most important science amongst men, and most certainly it should be taught to our boys and girls in their child-hood to impart to them that logical attitude which is the source of all auspiciousness and good. Hardoi, 22nd August 1920. CHAMPAT RAI JAIN, Bar-at-law. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tot ATEST. annnnnnnnnnnn LOGIC FOR THE MASSES, particular person should always get boys and never a girl.. It is thus evident that a long course LESSON I. of practice or even an uninterrupted Logic is the method of valid deduc- series of natural events does not justify tion. A valid deduction is only pos- an inference which can only be drawn sible where there is a fixed rule to lead from certain fixed natural or quasithe mind to a particular conclusion natural rules. from a given mark or fact. LESSON III. Illustration. There is a fixed logical rule to guide 1. There is fire in this room, because the mind from :-- it is full of smoke. [Here smoke is the mark of fire. (1) Cause to effect. Illustration. The sight of smoke immediately leads Moist fuel if set burning produces one to the conclusion that there is fire smoke. in the room, because smoke is not pro (2) Effect to cause. duced except by fire. ) Illustration. 2. It will be Monday to-morrow, because it is Sunday to day. Where there is smoke there is fire. . (3) Antecedent to consequent. Where there is no fixed rule there can be no valid deduction there, e. g., Illustration. i Monday following Sunday; you cannot tell the number of keys in ii Youth following childhood; my pocket, because there is no fixed rule that I should always have a parti iii Old age following youth. lar number of keys into my pocket and (4) Consequent to Antecedent. Illustration. never more or less. i Saturday preceding Sunday. LESSON II. ii Youth preceding old age. A fixed logical rule means something iii Childhood preceding youth. more than a mere long course of (5) Concomitance. practice, or a series of disconnected Illustration. events. Suppose a man has hitherto al- i Age and experience. ways carried 5 keys in his pocket and ii Childhood and inexperience. never any more or less : does it entitle any iii Marks of ripeness and deliciousone to say that he will have only five keys ness of taste in fruit. in his pocket to-morrow also? No, be- (6) Container and contained, i. e., the cause we have hele only a long course whole includes the part, or, what comes of practice which might be discontinued to the same thing, the attributes of the any moment. Suppose further that I have whole are to be found in the part. a friend who is the father of one dozen Illustraion. boys and who has never had a girl born T here is no fruit tree in this to him, and suppose that his wife ex- garden; pects to become a mother again: can Therefore there is no mango tree any one say what will be the sex of the in this garden, next child of my friend ? No, because there is no fixed rule in nature that a The instructor should illustrate these taste in frui contained it comes Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 wwwwann six kinds of fixed rules by many illustrations. jana sAhitya saMzodhaka. Thus from the relationship between fire and smoke we can infer LESSON IV. drawn The hetu (reason) in the first of these illustrations is called contradictory benature of fire the presence of absence cause it (water) is opposed to the of which is the subject of inference; the pitcher being full of water which is Hence when you see smoke you immi-hostile to and destructive of fire there can be no fire in it. The second illustration is a simple case of non-contradictory hetu (reason). A conclusion may be from an affirmative logical relationship, e. g, wherever there is smoke there is fire. This is called the anvaya form diately say that there must be fire present at its source. But the sight of fire does not entitle you to conclude that smoke must be there too; for while smoke is always caused by fire, every kind of fire does not produce smoke, e. g., red hot charcoal fire. But you may sefely infer from the relationship of fire and smoke that where there is no fire there is no smoke. This is technically known as vyatireka. 1. the existence of fire wherever there is smoke, and 2. the non-existence of smoke where there is no fire. But we cannot infer 1. the existence of smoke from fire, nor 2. the non-existence of fire where there is no smoke. [ khaMDa 1 2. There is fire on this hill; because there is smoke on it. Anvaya and vyatireka taken together establish the validity of a logical relationship. LESSON V. The argument or reason is either of a contradictory type or of a non-contradictory one. The former of these implies the existence of a fact which is incompatible with the existence of the fact expressed in the conclusion. The other type is the non-contradictory one. AAAAAAA Further illustrations Non-contradictory affirmative reason: 1. Sound is subject to modification, because it is a product. (Explanation: All products are liable to modification; sound is a product; therefore, sound is subject to modification). This is an instance of the rule that part is included in the whole, s. e.. the attributes of a class are to be found in the individual. 2. There is fire on this hill because there is smoke on it. (Effect to cause.) 3. It must be raining yonder, because potent rain-bearing clouds are gathered there. [(Active) Cause to effect. ] 4. It will be Sunday to-morrow because it is Saturday to-day. [Antecedent to consequent. ] 5. Yesterday was a Sunday, because it is Monday to-day. [Consequent to antecedent] because it is ripe yellow in colour. 6. This mango has a delicious taste, [Concomitance. ] Contradictory negative reason: Illustration. 7. The atmosphere inside a steam boiler when fire is burning in it is not 1. There is no fire in this pitcher, cold, because heated bodies are not because it is full of water. cold. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sifers sic et arefter. aMka 4] [This is an instance of the whole and part tpye. Its amplified form would be:-- All heated bodies are not cold. A steam boiler is a heated body when a fire is burning in it.. Therefore, a steam boiler when a fire because there is no fire here. is burning in it is not cold.] [Cause of effect. ] 8. This woman is not barren, because she has a grandchild (which is the effect of the antithesis of female barrenness). [Effect to cause, antithetical.] 9. This man is not happy, because he has present in him the causes of misery (the opposite of happiness). [Cause to effect, antithetical]. [ Whole and part ] 14. There are no potent rain-bearing clouds here, because it is not raining here. 123 [Effect to cause. ] 15. There is no smoke in this place, 16. It will not be Sundy to-morrow, because it is not Saturday to-day. Antecedent to consequent. ] 17. It was not Monday yesterday, because to-day is not Tuesday. [Consequent to antecedent.] 18. The right hand pan of this pair of scales is not touching the beam, because the other one is on the same level with it. 10. Tomorrow will not be a Sunday, because it is Friday to-day. [Antecedent to consequent, antithetical.] 11. Yesterday was not a Friday, because it is Tuesday to-day. (Consequent to antecedent, antithetical] 12. This wall is not devoid of an outside, because it has an inside. [Concomitance, antithetical.] Non-contradictory negative: 13. There is no oak in this village, from her lover. because there is no tree in it. [ Concomitance. ] Contradictory affirmation: 19. This animal is suffering from some disease, because it has not got the appearance of health. [Effect to cause. ] 20. This woman is feeling unhappy. because she has been forcibly separated [Cause to effect, antithetical. ] Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jl kaahinii , bA la nyA ya [ lekhakaH-zrIyuta caMpata rAyajI jaina, bAriSTara-eNTa-laoN. ]. (prathama vaktavya ) adhyApakajI! yaha lekha jo Apake sammukha upasthita hai| bAlakoM arthAt chaThI, sAtavIM aura AThavI kakSAke chAtroMko nyAyameM praveza karAneke liye likhA gayA hai / "yurupIya-nyAya" to kAlijahImeM adhyayana karAyA jAtA hai| kintu yaha prakaTa hai ki jo manuSya prAkRtika nyAyako jAnatA hai, vaha binA kAlija taka paDhe bhI ucita natIjA nikAla sakatA hai| isase yaha siddha hotA hai ki prAkRtika nyAya atyanta sarala aura subodha hai / merA vicAra hai ki chaThI, sAtavI aura AThavI kakSAke bAlakoMko bhale prakAra " nyAya" kI zikSA dI jA sakatI hai| isameM yogyatA kevala adhyApakameM honI cAhiye, jo ki pratyeka pATha tathA dRSTAnta bhalAbhAMti vidyArthIko samajhA de / isa zikSAmeM smaraNa zaktipara balAt bala DAlanekI koI AvazyakatA nahIM-yadi chAtrako samajhA diyA jAya | aura na isameM koI bAta aisI hI hai, ki uparokta chAtra bhalIbhAMti na samajha sakeM / isase svayaM chAtrakI naitika zaktiyAM nyAyakA pratibimba ho jAyaMgI, aura usakA mana svayaM nyAyameM pravRtta hone lgegaa| Azaya yaha hai, ki yadi bAlakoM kI samajhameM nyAya na Aya to adhyApaka mahAzayakI truTi hai aura kisIkI nhiiN| "nyAya" ke guNoMke bAre meM bhI itanA kahanA ucita pratIta hotA hai ki binA isake jAne huye buddhi tIkSaNa nahIM hotI, aura jo isako jAnatA hai usIkA jIvana saphala samajhanA cAhiye / nyAya hI kI badaulata bhArata barSake prAcIna kAlameM RSi, muni aura vidvAna paMDitagaNa sAre saMsArameM prakhyAta ho gaye / aura nyAyake jAte rahane hIkA yaha phala hai ki vartamAna kAlameM bhAratameM cAroM ora avidyA aura ajJAna phailA huA hai / ataH jo manuSya deza aura jAtike zubhaciMtaka haiM, unakA kartavya hai ki ve yathAsaMbhava zaizavakAlahImeM apanI santAna aura chAtroMke manako "nyAya" meM pravRtta karAveM / isaprakAra "nyAya" meM praveza karaneke artha ucita hai ki chaThI-sAtavIM kakSA taka to yehI pATha-jo Apa logoM ke sanmukha upasthita haiM-paDhAye jAyaM / tatpazcAt AThavIM zreNImeM " nyAya dopikA" "parIkSA mukha" athavA isI prakArakI kisI anya pustakA adhyayana karAyA jAya / isa prakAra chAtroMmeM nyAyakI yogyatA svayaM baDhatI jAyagI / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] bAlanyAya. 125 prathama pATha niyama nahIM hai vahAM koI ThIka natIjA nahIM nikAlA (ka) jA sakatA / Aja hama do udAharaNoMpara aura vicAra prazna-bacco! Aja ravivAra hai| tuma batalA kareMge, ki "niyama" se kyA prayojana hai| sakate ho ki kala kauna dina hogA? 1-kalpanA karo ki eka gvAlA sUrya nikalanese uttr--somvaar| pUrva zaharameM dUdha becaneke liye mere makAnake sAmanese pra0--kyA tuma batA sakate ho ki kala maMgala, jAyA karatA hai / aura yaha bhI kalpanA kara lo ki budha, yA bRhaspati vAra kyoM nahIM hogA? yaha manuSya 50 barSase lagAtAra yoMhI mere makAnase u0--kyoM ki ravivArake bAda sadaiva somavAra hI jAtA hai aura koI nAgA kabhI isase nahIM huii| to hotA hai, kabhI dUsarA dina nahIM hotaa| kyA tuma batA sakate ho, ki prAtaHkAla bhI vaha pra0-isa liye yadi hama yaha kaheM, ki kala badha mere makAna ke sAmane se gujaregA, yA nahIM? hogA to kyA hamArA kahanA ThIka hogA? 2-kalpanA karo merA eka mitra rAmadatta hai jo 12 unI mAtA ApakasA karatAnA laDakoMkA pitA hai| aura jisake Aja taka kabhI . bhramAtmaka hogaa| laDakI paidA nahIM huii| isa rAmadattakI patnI garbhavatI (kha) hai / kyA tuma batA sakate ho ki usakA garbhastha-bAlaka pra0--bacco ! hamArI jebameM cAbiyoMkA eka putra hogA yA putrI ? gucchA hai, kyA tuma batalA sakate ho ki ina donoM praznoMke uttara "nahIM" meM hai / kyoM ki usameM kitanI kuMjiye haiM ? . pahile praznameM dUdha becanevAlekA bImAra ho jAnA au0--nahIM sAhaba! thavA kisI anya AvazyakakArya yA lAbhakArI vyApra0--kyoM ? pArameM laga jAnA, yA dUdhahI kA abhAva ho jAnA saMbhau0--isa liye ki koI aisA niyama niyata va hai / dUsare udAharaNameM prakRtikA koI aisA niyama nahIM hai ki jisase kisI gucchekI kAMja- nahIM hai, ki amuka manuSyake ghara sadaiva laDake hI hoMyoMkI saMkhyA nirdhArita ho ske| laDakI kabhI na ho| basa hama dekhate haiM ki "nyAya" ke niyamakA uparokta praznottara-rItise yaha prakaTa hai ki nyAya- prayAjana esA ghaTanAAsa nahA hai, jo kisI mukhya ke anusAra natIjA vahIM nikAlA jA sakatA hai ki, bAtameM aba taka pracalita rahI hoM; kintu usa niyata 1-jahAM koI nirdhArita niyama ho, aura niyamase hai-jo abataka satya pAyA gayA hai-aura 2-- vahAM koI nyAyakA natIjA nahIM nikala bhaviSyameM bhI kabhI asatya nahIM ho sakatA / jaise sakatA jahAM koI nizcita niyama nahIM hai| bAlaka-panakA yuvAvasthAse pahale honA / dUsarA pATha bacco! kala tumako yaha batAyA gayA thA ki jahAM koI noTa-adhyApakakA kartavya hai ki bAlakoM ke mana para nAnA udAharaNoM dvArA yaha siddhAnta aMkita kara de| tRtIya pATha uparokta nirdhArita niyama 6 prakArake ho sakate haiM, adhika nhiiN| 1-kAraNake jJAta honese kAryakA anumAna | jaise sulagate huye gIle Idhanase dhuMvAkA jJAna | Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .126 jaina sAhitya saMzodhaka. [khaMDa 1 2-kAryase kAraNakA jJAna / isa liye jaba kabhI tuma dhuMvA dekho to manameM udAharaNa-dhuMvese agnikA bodha / turanta natIjA nikAla sakate ho ki vahAM agni 3-pUrva pakSase uttara pakSakA bodha / avazya hogI; kintu agniko dekha kara tuma yaha nahIM udAharaNaH-1-ravivArake pazcAta somavArakA honaa| kaha sakate ki dhuMvA bhI vahAM hai / kyoM ki dhuMvA to 2-zaizava kAlake pazcAt yuvAvasthA / binA Agake ho nahIM sakatA; kintu Aga binA 3-yuvAvasthAke pazcAt vRddhAvasthA / dhuMvAke bhI ho sakatI hai / jaise sulagate huye aMgAre 4-uttarapakSase pUrvapakSakA jJAna / kI Aga | aura Aga tathA dhuMveke pArasparika saMbaudAharaNa-1ravivArake pUrva zanivArakA bodh| dhase tuma yaha bhI natIjA nikAla sakate ho ki jahAM -2buDhApese pUrva yuvAvasthA / jahAM Aga nahIM hotI vahAM vahAM dhuMvA bhI nahIM hotA / 5-eka sAtha honevAlI bAtoMkA jJAna / kyoM ki dhuMvA binA Agase nahIM hotA | yaha 'RNarUpa' udAharaNa-1 jaise vaya aura anubhava / hai aura isako 'vyatireka' kahate haiN| -2 bAlakApana aura abodhtaa| basa yaha prakaTa hai ki Aga aura dhuMveke saMbaMdhase -3 phalameM usake pakaneke cinha 4 natIje nikalate haiN| aura usakA svAda vizeSa / 1-agnikA jJAna dhuMveke jJAnase / 6-vyApya-vyApaka arthAt kulameM juja (aMza) 2-dhuveke abhAvakA jJAna agnike abhAvake jnyaanse| zAmila hai; yA yoM kaho ki jAtike guNa 3-dhuMvekA jJAna agnike jJAnase | vyaktimeM pAye jAte haiN| 4-agnike abhAvakA jJAna dhuMveMke abhAvake jnyaanse| udAharaNa-1 isa phulavADImeM koI phaladAra inameMse pahile do to niyamAnusAra haiM aura isa vRkSa nahIM hai| ataH isameM A- kAraNase ThIka haiM / aura pichale do niyamake pratikUla ma bhI nahIM hai| haiM ataH ThIka nahIM / jahAM anvaya aura vyatirekakI tulanA hotI hai, vahAM niyama siddha samajhA jAtA adhyApakakA kartavya hogA ki ina 6 prakArake niya- hai / yathAmoMko bhalI bhAMti bAlakoMko samajhA de aura nAnA 1-jahAM jahAM dhuMvA hotA hai vahAM vahAM agni hotI praznoM dvArA isa bAtakA bhI nizcaya karA de ki kevala hai / ( anvaya ) 6 hI prakAra ke niyama prakRti meM haiM-nyUnAdhika nhiiN| 2-jahAM jahAM agni nahIM hotI vahAM vahAM dhuMvA bhI nahI hotAM / ( vyatireka) caturtha pATha bacco! paJcama pATha nyAyakA siddhAnta "dhanarUpa" niyamase nikAlA bacco ! jA sakatA hai, jisako "anvaya" kahate haiN| isa udAharaNameM ki " isa pahADapara Agne hai, kyoM ___ udAharaNa-jahAM kahIM dhuMvAM hai; vahAM Agni ki isapara dhuMvA hai" agniko sAdhya kahate haiM aura dhuMavazya hai| veko hetu / noTa-saptAha do saptAhameM jaba yaha bAta chAtragaNa samajha jAveM, ___ sAdhya vaha kahA lAtA hai jo siddha kiyA to phira Age bddh'eN| jAya / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 ] hetu vaha hai jisake dvArA sAdhyakI siddhI ho / yaha hetu sAdhyakA cinha yA saMbaMdhI huA karatA hai; jaise agnikA cinha dhuMvA / kyoM ki dhuMvA kisI aura bastukA cinha nahIM hai / kAraNa yaha ki dhuMvA agni hIse paidA hotA hai; aura agnike abhAva meM nahIM paidA ho sakatA / ataH vaha agni hIkA cinha hai aura isI kAraNa se turanta agnikA bodha karA detA hai / hetu do prakAra kA hatA hai, viruddha va aviruddha | viruddha - vaha hai jo sAdhyake virodhI kA cinha ho aura jisase sAdhyake pratikUla natIjA ni kale / jaise isa ghaDemeM Aga nahIM hai; kyoM ki yaha pAnIse bharA huA hai / yahAM pAnI anikA virodhI hai / ataH agnike astitvakA niSedha karatA hai / bAlanyAya / aviruddha hetu vaha hai jo saralatA pUrvaka sAdhyake astitvako siddha karatA hai / jaise isa pahADa kI coTIpara Aga hai, kyoM ki vahAM se UTha rahA hai / ( vibhinna udAharaNa ) (ka) aviruddha vidhi-sAdhaka arthAt jinase astitva siddha ho | jaise- 1 - zabda pariNAmI hotA hai; kyoMki vaha kriyA se utpanna hotA hai / yaha udAharaNa vyApya vyApakake saMbadha meM hai; jisakA pUrA rUpa isa prakAra baiThatA hai / zabda pariNAmI hotA hai kyoMki vaha kAryase utpanna hotA hai / jo jo kiye huye hote haiM ve ve padArtha pariNAmI hote haiN| jaise ghaTa | usI prakAra zabda bhI kiyA jAtA hai, ataeva vaha bhI pariNAmI hotA hai / athavA jo padArtha pari mI nahIM hote ve kiye bhI nahIM jAte / jaise vandhyA strIkA putra / basa usI prakAra zabda kRtaka hotA hai| isI kAraNa pariNAmI bhI hotA hai / 2 - isa prANImeM buddhi hai, kyoM ki buddhike kArya bacana Adi isameM pAye jAte haiN| yahAM buddhi sAdhya hai aura bacanAdi hetu / kAryase kAraNa - kA jJAna hotA hai / 2 127 3 - yahAM chAyA hai; kyoMki chatra maujUda hai / yahAM samartha kAraNa se kAryakA bodha huA / 4 - kala itavAra hogA; kyoM ki Aja zanivAra hai| yahAM pUrva-pakSa se uttara- pakSakA jJAna huA / 5 -- kala itavAra thA; kyoM ki Aja somavAra hai / yahAM uttara - pakSase pUrva-pakSa kA jJAna huA / pakA huA pIke udAharaNa hai / 6 -- isa AmameM rasa hai; kyoM ki yaha raMgakA hai / yaha sahacarakA (kha) viruddha - niSedha - sAdhaka / 7 - yahAM zIta sparza nahIM hai; kyoM ki agni- tApa maujUda hai / yahAM agni, zIta se viruddha hai aura tApa, agni kA vyApya hai / ataH vaha agni kA jJAna karAtA hai / 8 - yaha manuSya asvastha hai; kyoM ki zayyAgrasta hai / yaha udAharaNa kAryase kAraNake niSedhAkA jJAna viruddha rUpa se karAtA hai| kyoM ki svAsthya ke niSevakA bodha hotA hai--usake virodhI bImArI ke kArya arthAt zayyA grasta hone se 9 - isa jIvako sukha nahIM hai; kyoM ki usake hRdayameM vyagratA maujUda hai / yahAM dukhakA kAraNa hRdayakI vyagratA hai / ataH vaha dukhako janAvegI aura dukhake astitvameM - jo sukhakA virodhI hai - sukha kA honA asambhava hai hI / 10- kala itavAra nahIM hogA; kyoM ki Aja zukra hai / yaha udAharaNa pUrva-pakSa uttara-pakSakA hai / zukravAra yahAM zanivArakA virodhI mAnA gayA hai / 11 - kala zukravAra nahIM thA, kyauM ki Aja maMgala hai / yahAM maMgalako bRhaspatikA virodhI mAnakara uttara pakSase pUrva pakSakA anumAna kiyA hai / 12 - isa bhItameM usa orake bhAgakA abhAva nahIM hai; kyoMki isa orakA bhAga maujUda hai / yaha sahacarakA dRSTAnta huA / ( ga ) aviruddha - niSedha - sAdhaka / 13 - isa nagara meM zIsama nahIM hai; kyauM ki yahAM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jaina sAhitya sNshodhk| [khaMDa . (gha) viruddha-vidhi-sAtha vRkSakA abhAva hai / yaha udAharaNa vyApya- ki vinA nyAyazAstrakA adhyayana kiye manuSya satyAvyApakake saMbaMdha hai| satyakA bhI nirNaya nahIM kara sakatA aura padArthake 14-yahAM barasAU bAdala nahIM hai| kyoM ki yahAM kArya-kAraNakA bhI jJAna nahIM kara sakatA / nyAyatattvake barSA nahIM ho rahI / yaha udAharaNa kArya- jAne binA manuSyakI buddhizakti kuMThita ho rahatI hai kAraNake saMbaMdhakA hai| aura vicArazakti andhI banI rahatI hai| ataH isa 15-yahAM dhuMvA nahIM hai| kyoM ki yahAM agni nahIM kathanameM koI bhI atyukti nahIM hai ki nyAya zAstrake hai| yahAM kAryase kAraNakI ora dhyAna adhyayana vinAkA manuSya bilakula " bAla" hI hai| gayA / bhAratake prAcIna vidvAnoMne nyAyazAstrakA kitanA 16-kala ravivAra nahIM hogA kyoM ki Aja zani- sUkSma aura vistRta parizIlana kiyA hai isakI sAdhAraNa vAra nahIM hai| janoMko to kalpanA bhI AnI kaThina hai| unhoMne eka 17-kala somavAra nahIM thA, kyauM ki Aja maMgala eka viSayapara to kyA paraMtu eka eka mAmUlI vicAra para nahIM hai| bhI seMkaDoM graMtha aura hajAroM zloka likha DAle haiM ! 18-isa tarAjUkA dAhinA palaDA DaMDIko nahIM unake ina gahana toMko dekha kara Aja kalake vidvAn chU rahA hai; kyoM ki dUsarA palaDA usake manuSyakA mastiSka bhI cakarAne lagatA hai to phira barAbara hai| yaha sahacarakA udAharaNa hai| auroMkI to bAta hI kyA / eka to yoM hI yaha viSaya kaThina hai aura phira usapara inakI bhASA saMskRta hokara 19-isa prANImeM roga hai; kyoM ki isakI ceSTA usakI zailI usase bhI kaThinatara hai / isa liye vinA niroga nahIM pAI jAtI / saMskRtakA acchA abhyAsa kiye nyAyatattvakA jJAna honA 20-isa strIke hRdayameM pIDA hai; kyoM ki yaha Aja prAyaH hamAre dezavAsiyoMke liye durlabhya ho rahA hai| apane patise haThAt pRthak kara dI gaI hai| isa durlabhatAko kucha sulama banAneke liye aura sarva sAdhAraNako sahaja hI meM isa viSayakA paricaya prApta adhyApaka mahAzaya ko ucita hai ki nAnA udA- karA deneke liye zrIyuta jainIjIne yaha prazaMsanIya prayatna haraNoM dvArA ina cAroM kisamake anumAnoMkA jJAna kiyA hai / Apa isa bAremeM likhate haiM ki-" merA bAlakoko karA de / / iti / dRDha vizvAsa hai ki manuSya yadi prAkRtika niyamoMkA vidhipUrvaka anuzIlana kara le to nyAyazAstrakA duruhapatha usake liye bhalIbhAMti prazasta ho sakatA hai| isI sampAdakIya TippaNI-Uparake donoM lekha (iMgrejI vicArako bhaviSyameM kArya rUpa pradAna karaneke nimitta aura hindI) lekhaka mahAzayane, khAsa karake bAlakoMko yaha lekha prakAzita karAyA jAtA hai / tAki isa zAstrake nyAyazAstrakA sarala rItise bodha karA deneke hetuse likhe varaMdhara vidvAnoM dvArA isakI ucita samAlocanA ho haiM / manuSyame rahI huI buddhi-zaktiko vikasita karane bura jAya / agara ina niyamoMmeM yadi kisI mahAnubhAvako aura satyAsatyake vicArakI jijJAsAko tRpta karane meM saMzodhana karanekI AvazyakatA pratIta ho to pUrI chAnaekamAtra sAdhana nyAyazAstra hI hai| nyAyavettAoMkI bInake bAda kara dI jAya / isa lekha dvArA isa zailIkI dRSTimeM jisa manuSyane nyAyazAstrakA adhyayana nahIM kiyA upayogitA siddha ho jAne para isa viSayako pustakAkAra vaha, cAhe, phira anya sabhI viSayoMmeM pAraMgata kyoM na prakAzita karanekA udyoga kiyA jAyagA jisase mAtRho, paraMtu " bAla" hI kahalAtA hai / "adhItavyAka bhASA bhASI chAtra nyAyameM praveza karake satyAsatyakA raNakAvyakozo'nadhItanyAyazAstraH bAlaH / " ra svayaM nirNaya kara skeN|" (jisane vyAkaraNa, kAvya, koza AdikA adhyayana to kara liyA hai paraMtu nyAyazAstrakA adhyayana nahIM kiyA vaha AzA hai ki vidvAnvarga jainI mahAzayake isa ucca 'bAla' hI hai) yaha naiyAyikoMke "bAla" kA lakSaNa Azayako lakSya meM lekara isa bAremeM apanI yogya sammati hai| isa lakSaNameM satyatA avazya rahI huI hai| kyoM prakAzita kareMge / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] dakSiNa bhArata me 9 - 20 vIM zatAbdIkA jaina dharma | dakSiNa bhArata meM 9 vIM - 10 vIM zatAbdikA jaina dharma / [ lekhaka : - svargastha kumAra devendra prasAdajI jaina ] gaMga vaMza / bhAratavarSake prAcIna rAjavaMzoM meM pazcimake gaMgavaMzIya rAjA jainadharmake kaTTara anuyAyI the / yaha bAta paramparAse calI AI hai ki naMdIgaNa sampradAyake siMhanandI nAmaka eka jainadharmake AcAryane, gaMgavaMzake prathama rAjA zivamArako rAjyasiMhAsana prApta karanemeM sahAyatA dI thI / eka zilAlekhameM isa bAtakA barNana hai ki zivamAra koNI bama siMhanandIko ziSya thA, aura dUsare meM yaha ki siMhanandI munikI sahAyatA se gaMgavaMza vaibhavasaMpanna huA / etadartha isameM koI Azcarya nahIM ki jainagranthoM meM isa bhAvake zloka pAe jAyaM ki gaMgavaMzIya rAjA 1 dekho Repertoire d'epigraphie Jaina (A. A, Guerinot zilAlekha naM. 213 aura 214; tathA candragiri pahADI para sthita pArzvanAthavastIke zilAlekhakA nimna likhita padya - " yo'sau ghAtimalAdviSadbalazilA-stambhAvalI - khaNDanadhyAnAsiH paturarhato bhagavataH so'sya prasAdIkRtaH / chAtrasyApi sa siMhanandimuninA no cet kathaM vA zilAstambho rAjyaramAgamAcva parighastenAsikhaNDo ghanaH " // ( zravaNa belagola zilAlekha, naM. 54, pRSTha 42 ) 2 salema jilAkI Manual - Reva. T. F.Foulkes dvitIya bhAga, pR0 368 kA nimna likhita padya dekhie-" yasyAbhavat pravarakAzyapavaMzajo'ye kaNvo mahAmuniranalpatapaH prabhAvaH / yaH siMhanandimunipapatilabdhavRddhi - gaMgAnbayo vijayatAM jayatAM varaH saH // " luIsa rAIsa pAThAnusAra ' mahipa' kI jagaha 'munipa ' pATha diyA hai, jo ThIka saMgata mAlUma detA hai / 129 siMhanandIkI caraNavandanA karate haiM / athavA jasi rAjavaMzakA janma eka jaina dharmAcAryakI kRpAse huA ho usake rAjAoMkA kaTTara jainadharmAvalambI honA bhI koI AzcaryakI bAta nahIM hai / aise lekha vidyamAna haiM jo isa bAtako nissaMdeha siddha kara dete haiM ki gaMgavaMzIya rAjA jainadharmake unnAyaka aura rakSaka the / IsrAkI cauthIse bArahavIM zatAbdI taka ke aneka zilAlekhoMse isa bAtakA pramANa milatA hai ki gaMgavaMzake zAsakoMne jaina mandiroMkA nirmANa kiyA, jaina pratimAoMkI sthApanA kI, jainatapasviyoMke nimitta caTTAnoMse kATa kATakara guphAeM taiyAra karAI aura jainAcAryoMko dAna diyA / mArasiMha dvitIya / , satyavAkya isa vaMzake eka rAjAkA nAma mArasiMha dvitIya thA, jisakA zilAlekhoM meM dharmamahArAjAdhirAja ( koMguNIvarmA - paramAnaDI mArasiMha nAma milatA hai / isa rAjAkA zAsana kAla cera, cola, aura pANDya vaMzoM para pUrNa vijayaprAptike liye prasiddha hai / mArasiMha dvitIyane apane zatru bajjaladevake sAtha sarvotkRSTa vijaya prApta kiyA aura gonUra aura ucchaMgI meM usane bahuta ghanaghora yuddha laDe / jaina siddhAntoMkA saccA anuyAyI honeke kAraNa isa mahAn nRpane atyanta aizvaryase rAjya karake rAjapada tyAga diyA aura dhAravAra prAMtake bAMkApura nAma sthAna meM apane prasiddha dharma-guru ajitasenake sanmukha 3 "zrIdezIyagaNAbdhipUrNamRgabhRcchrIsiMhanandivati-- zrIpAdAmbujayugmamattamadhupaH samyaktvacUDAmaNiH / / zrImajjainamatAbdhivarddhanasudhAsUtirmahI maNDale reje zrIguNabhUSaNo budhanutaH zrIrAjamallo nRpaH / / " ( bAhubalI caritra, zloka 8 ) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka / 130 tIna dinoMke vratase zarIra tyAga diyA / mArasiMha dvitIyakI samAdhikA lekha kUge brahmadeva khaMbha nAmaka stambhake nimna bhAgameM cAroM orake zilAlekhoM meM vidyamAna hai / vaha stambha zravaNabelagola (mAisAra) kI candragirI pahADiyoM para sthita mandiroMke dvArapara hai / yadyapi isa lekha meM koI tithi nahIM likhI hai, tathApi mArasiMha dvitIyake mRtyukI tithi eka dUsare zilAlekhake AdhArapara sana 975 I0 nizcaya kI gaI hai " 1 cAmuNDarAya / cAmuNDarAya yA cAmuNDarAja isa mahAn nRpatikA suyogya maMtrI thA / isa mantrIke zauryahI ke kAraNa mArasiMha dvitIya vajjalase tathA gonUra aura ucchaMgIke raNakSetroMmeM vijaya prApti kara sakA / zravaNabelagolake eka zilAlekhameM cAmuNDarAya kI isa prakAra prazaMsA kI huI hai - " jo sUryakI bhAMti brahmakSatra kularUpI udayAcalake zirako maNikI nAI bhUSita karatA hai; jo caMdramAkI bhAMti apane yazarUpI kiraNoMse brahmakSatra kularUpI samudrakI vRddhi karatA hai, jo brahmakSatra kularUpI khAniyukta - parvatase utpanna mAlAkA maNi svarUpa hai aura jo brahmakSatra kularUpI agniko pracaNDa karaneke hetu prabala pavana ke samAna hai; aisA cAmuNDarAya hai / "" 'kalpAnta kSubhita samudra ke samAna bhISaNabalavAle aura pAtAlama ke anuja vajjaladevako jItaneke hetu indra nRpatikI AjJAnusAra, jaba usane bhujA uThAI; taba usake svAmI nRpati jagadekavIrake vijayI hAthIke sanmukha zatrukI senA isa prakAra bhAga gaI jaise dauDate hue hAthI ke sanmukha mRgoMkA dala / 4 dekho, luIsarAIsa racita ' zravaNabelagola ke zilAlekha ' naM 38 | 5 dekho, melAgAnikA zilAlekha jisako luIsa rAIsane apane " zravaNabelagolake zilAlekhoMkI bhUmikAkI pAda TIkAmeM uddhRta kiyA hai / punaH dekho, epigrAphiyA inDikA, bhAga 5, zilAlekha naM. 18 / 6 indra caturtha, tRtIya kRSNakA pautra - dekhA 'epigrAphiyA inDikA' bhAga 5, lekha naM0 18 / [ khaMDa 1 " jisakI usake svAmIne nolambarAjase yuddha ke samaya isa prakAra prazaMsA kI thI " jo vajrarUpa dAMtoMse zatruke hAthiyoM ke mastakako vidIrNa karatA hai aura jo zatrurUpI hiMsra jIvoMke liye aMkuzake samAna hai / aise hAthIvat Apa jaba vIra vIra yoddhAoMke sanmukha virAjamAna haiM to aisA kauna nRpa hai jo hamAre kRSNabANoMkA grAsa na bane " / jo nRpa raNasiMha se laDate hue isa prakAra garja kara bolA, " he nRpati jagadekavIra ! tumhAre tejase maiM eka kSaNameM zatru ko jIta sakatA hUM, cAhe vaha rAvaNa kyoM na ho, usakI purI laMkA kyoM na ho, usakA gaDha trikUTa kyoM na ho, aura usakI khAI kSArasamudra kyoM na ho / " 66 66 " jisako svargIganAone yaha AzIrvAda diyA thA 'hama loga isa vIrake bahutase yuddhoM meM usako kaNThAliMganase utkaMThita huI thIM, parantu aba usakI khaDgakI dhArake pAnI se hamaloga tRpta huI haiM / he raNaraMgasiMhake vijetA ! tuma kalpAMta taka ciraMjIva raho / jisane caladaMkagaMga nRpatikI abhilASAoMko vyartha kara diyA, jo apane bhujavikramase gaMgAdhirAjyake vaibhavako haraNa karanA cAhatA thA, aura jisane vIroMke kapAlaratnoMke pyAle banA kara aura unako vIrazatruoMke zoNitase bharakara khUnake pyAse rAkSasoM kI abhilASAko pUrNa kiyA~ / " uparokta zilAlekha svayaM cAmuNDarAjakA likhA huA apanA varNana hai / parantu aisA jAna paDatA hai isa zilAlekhakA adhika bhAga aprApya hai / aisA mAlUma detA hai ki hegaDe kannane, apane lie kevala aDhAI paMktioMkA lekha likhaneke lie, cAmuNDarAyake mUla-lekhako tIna ora acchA tarahase ghisA diyA; aura kevala ekahI oke lekhako 7-8 "brahmakSatrakulodayAcala zirobhUSAmaNirbhAnumAn brahmakSatrakulAbdhivarddhanayazorociH sudhAdIdhitiH / brahmakSatrakulAkarAcalabhava zrIhAravallamiNiH brahmakSatrakulAgnicaNDapavanazcAmuNDarAjo'jani // kalpAntakSubhitAbdhi bhISaNabalaM pAtAlamallAnujam jetum vajjaladevamudyatabhujasyendra kSitIndrAjJayA / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] dakSiNa bhAratameM 9 vIM-10 vI zatAbdIkA jaina dharma / rakha choDA, jisakA anuvAda Upara diyA hai / " cAmu- tathA kRtayugameM vaha SaNmukha thA, tretAmeM rAma, dvAparameM paDarAyane eka granthakI racanA kI jisakA nAma cAmuNDa- gANDIvi aura kaliyugameM vIra mArtaNDa thA / phira usakI rAya purANa hai aura jisameM 24 tIrthaMkaroMkA saMkSipta aneka upAdhiyoMke prApta honeke kAraNa likhe haiM / khaDaga itihAsa hai aura usake antameM Izvara nAma zaka saMvatsara yuddhameM vijjaladevako parAsta karanese usako samaradhurandhara900 (978 IsvI) usakI tithi dI huI hai"| kI upAdhi milI / nolambayuddhameM gonUra nadIkI tIra, uparokta zilAlekhake zlokoMmeM diyA huA varNana cAmu- usakI vIratApara 'vIramArtaNDa' kI upAdhi, ucchaMgI paDarAyapurANake varNanase milatA julatA hai| usa purANake gaDhake yuddha ke kAraNa raNaraMgasiMha'kI upAdhi,bAgalUrake kileprAraMbhake adhyAyameM yaha likhA hai ki usakA svAmI gaMga- me tribhuvana-vIra ' aura anya yoddhAoMkA vadha karane kula cUDAmINa jagadekAra nolambakulAntaka-deva thA; aura govindako usa kile meM praveza karAne ke upalakSyameM aura vaha brahmakSatravaMzameM utpanna huA thA / antake adhyA- 'vairIkulakAladaNDa' kI upAdhi; kAma nAmaka yameM yaha likhA hai ki vaha ajitasenakA ziSya thA / nRpati ke gaDhameM rAjA tathA anya logoMko harAnese 'bhujapatyuH zrIjagadekavIranRpatejjaitradvipasyAgrato vikrama ' kI upAdhi, apane kaniSTha bhrAtA nAgavarmA ko usake dveSake kAraNa mAraDAlane ke nimitta ' caladaMkagaMga' dhAvaddantini yatra bhagnamahatAnIkaM mRgAnIkavat / / kI upAdhi; gaMgabhaTa mudu rAcayyake vadhase 'samara-parazuasmin dantini dantavajradalitadvitkumbhikumbhApale rAma' aura ' pratipakSa-rAkSasa ' kI upAdhiyAM; subhaTavIrottaMsapurAonaSAdini ripuvyAlAGkuze ca tvayi / syAt ko nAma na gocaraH pratinRpo madabANa kRSNoraga- vIra ke gaDhakA nAza karaneke kAraNa ' bhaTamAri' kI upAdhi, apanI aura dUsaroMke vIraguNoMkI rakSAke kAraNa grAsasyati nolambarAjasamare yaH zlAghitaH svAminA / / 'guNavaM kAva' kI upAdhi; usakI udAratA evaM sadguNa khAtaH kSArapayodhirastu paridhizcAstu trikUTa: purI Adike kAraNa ' samyaktva ratnAkara' kI upAdhi dUsalaGkAstu pratinAyakostu ca surArAtistathApi kSame / taM jetuM jagadakavIranRpate tvattejasItikSaNAn roke dhana dArA haraNa kI icchA na karanese 'zaucAbharaNa' kI upAdhi; hAsyameM bhI kabhI asatya na bolanese 'satya niyaMDhe raNasiMhapArthivaraNe yenojitaM gajitam // yudhiSThira ' kI upAdhi; atyanta vIra yoddhAoMke zivIrasyAsya raNeSu bhUriSu vayaM kaNThagrahotkaNThayA romaNi honeke kAraNa 'subhaTacUDAmaNi' kI upAdhi tRptAH samprati labdhanirvRtirasAstat-khaDgadhArAmbhasA / milI / antameM apane granthameM vaha apaneko 'kavijanakalpAntaM raNaraGgasiMhavijayi jIveti nAkAGganA zekhara' bhI kahatA hai / gIrvANAkRtarAjagandhakariNe yasmai vitIrNAziSaH / / ina uparokta ullekhoMmeMse bahutoMkA aura kahIM varNana AkRSTaM bhujavikramAdabhilaSan gaGgAdhirAjyazriyaM nahIM hai / parantu yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki itane yenAdau caladaMkagaGganapatirvyarthAbhilASI kRtaH / prasiddha aura gauravAnvita kAryoMke sAtha usake eka bhI kRtvA vIrakapAlaratnacaSake vIradviSaH zoNita dhArmika kAryakA varNana nahIM hai / pratyuta aAdise anta tapAtuM kautukinazca koNapagaNAH pUrNAbhilASIkRtAH / / (tyAgaDa brahmadevakhambhakA zilAlekha, I. sa. 983: dekho. na ka yuddha aura raktapAtakI hI kathA varNita hai| 10 rA. zravaNabelagola. pRSTha 85) parantu isa bAtako siddha karane ke lie sandeha rahita 9 luIsa rAIsa 'zravaNabelagolake zilAlekha' bhUmikA pR. 22, pramANa upasthita hai ki vRddhAvasthA prApta honepara cAmuNDatathA karnala meka kA kalekzana (ec. ec. vilsanadvArA saMpAdita, bhAga 1, pR. 146; jahAM yaha likhA hai ki cAmuNDarAya purA- 10 dekho, luIsa rAIsa, 'zravaNa belagolake zilAlekha, 'maNameM jaina dharmake 63 prasiddha puruSoMkA varNana ha / bhikA, pR. 34. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sNshodhk| [khaMDa rAya adhikatara apane guru ajitasenakI sevAmeM, dhArmika eka hastalikhita pustakameM likhA hai ki " cAmuNDarAya vicAroMmehI, apanA samaya vyatIta karatA thA aura zravaNa jo 'raNaraGgamalla ' 'asahAya-parAkrama' 'guNaratnabhUSaNa' belagola ( mAisora ) ke vindhyagiri aura candragiri para 'samyaktva-ratna-nilaya' Adi upAdhidhArI hai, jo siMha gomaTezvara aura neminAthakI vizAla mUrtiyoMkI sthApanA nandI mahAmunidvArA abhinandita gaMgavaMzIya napati rAjakarane aura apanI sampattike adhika bhAgakA ina malladevakA mahAmAtya ( pradhAnamantrI ) hai "15 / mUrtiyoMkI pUjAma vyaya karane ke kAraNa usakA nAma _ cAmuNDarAya dvArA sthApita mUrtiyoM aura mandiroM kA jainamatake - mahAn unnAyakoM meM amara ho gayA / varNana karaneke pUrva yaha uttama hogA ki hama una sthA rAcamalla yA rAjamalla dvitIya / noMkA saMkSepa varNana kareM jinameM ukta dhArmika smAraka sthigaMgavaMzIya mArasiMha dvitIyake maraNoparAnta pAJcAladeva, ta haiM aura jo Ajakala jainayAtriyoMke liye atyanta jisakA pUrA nAma dharmamahArAjAdhirAja satyavAkya koguNI pavitra tAtha hai| varmA pAJcaladeva thA, siMhAsanArUDha huA / usake ana zravaNa belagola | ntara rAcamalla yA rAjamalla dvitIya' rAjA huA jisakA zramaNa belagola athAt zramaNa yA jAnayA~kA balagAla pUrNa nAma dharma-mahArAjAdhirAja satyavAkya koguNIvarmA mAisorameM hasana jileke cannarayapatna tAlukemeM eka grAma hai| rAcamalla thA / cAmuNDarAja rAcamalla athavA rAjamalla hela belagola aura koDI belagola nAmaka do belagoloMse dvitIyakA bhI mantrI thA | eka zilAlekhameM likhA hai, pRthaka karaneke liye yahAM belagolake pUrva zravaNa zabdakA " rAya ( arthAt cAmuNDarAya ) nRpati rAcamalla kA zreSTha prayoga huA hai / kAnaDI bhASAmeM belagolakA artha hai mantrI ,52 , aura dUsare meM " cAmuNDarAya jo vaibhavameM "zvetasarovara" aura bahutase zilAlekhoMme " dhavala saronRpati rAcamalla kA dvitIya hai "" bAhabalI-caritra nA- vara" "dhavala sarasa" aura " zvetasarovara" kA ullekha maka eka jainagranthameM yaha likhA hai ki rAjamalla nAmaka hai, aura usa sthAna para sthita manohara sarovara hI ke eka napati thA, jo siMhanandI munikA caraNopAsaka thaa| kAraNa usakA yaha nAma paDA hogA | vahAM do pahADiyAM cAmuNDabhapa ( athavA rAja ) usakA mantrI thA / 14 haiM / eka usake uttarameM aura eka dakSiNameM / unake 11 DaoN0 phlITaka matameM rAcamalla nAma zuddha hai ( dekho, epigrAphiyA inDikA, bhAga 5, lekha naM.18) aura kucha zilAlekhoMmeM bhI yaha nAma milatA hai, para jina jainalakhoMko hamana bhUmikAmeM udhdRta kiyA hai ve rAjamalla nAma hAkA upayoga karate haiN| aura dekho, epigrAphiyA karaNATikA, bhAga 3, lekha naM. 107. 12'rAcamalla bhUvaravara maitrI-rAyane / ' (bhAMDArI vastI zilAlekha, lu. rA. zravaNa belagola, lekha pR0103) 13 " rAcamallaM jagan nutan AbhUmipaNa dvitIyavibhavaM cAmuH / NDarAyam" (dvArapAlaka daravAje ke bAI orakA zilAlekha, dekho, lu. rA. zravaNa0 pR067 14 "zrIdezIyagaNAbdhipUrNamRgabhRcchrIsiMhanandivatizrIpAdAmbujayugmamattamadhupaH samyaktvacUDhAmaNiH / zrImajjainamatAbdhivardhanasudhAsUtirmahAmaNDale reje zrIguNabhUSaNo budhanutaH zrIrAjamallo nRpaH / / ... tasyAmAtyazikhAmaNiH sakalavit samyaktvacUDAmaNibhavyAmbhojaviyanmANiH sujanavandi vAtacUDAmANaH / brahmakSatriyavaizyazaktisumaNiH kItyauvamuktAmANiH pAdanyastamahIzamastakamaNizcAmuNDabhUpo'graNIH / / " (bAhubalIcaritra, zloka 6-11) 15 siMhanandimunIndrAbhinanditagaGgavaMzalalAma...... zrImadrAjamalladeva-mahIvallabhamahAmAtyapadAvarAjamAna-raNaraGgamallA-sahAyaparAkrama-guNaratnabhUSaNasamyaktvaratnanilayAdivividhaguNagrAmanAmasamAsAditakIrti...zrImaccAmuNDarAya-bhavatpuNDarIkadravyAnuyogapraznAnurUpaM......" ( abhayacandra vidyacakravatIracita gomaTasAra TIkA ) 16 zravaNa zilAlekha naMbara 108 tathA 54. le Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 dakSiNa bhAratameM 9 vIM-10 vIM zatAbdIkA jaina dhrm| 133 nAma kramaza: candragiri aura vindhyagiri haiM, jinapara jai- meM gommaTezvarakI usI prakArakI eka aura mUrti bananiyoM ke mandira aura pratimAeM haiM; aura zilAlekha bhI vAI / 18 haiM jinase jinamatake prAcIna itihAsapara bahuta prakAza ye "vizAla eka hI pattharameM banI huI nagna jaina-mUrtiyAM paDatA hai / eka paramparAgata kinvadantIke anusAra candra- saMsArake AzcaryoMmeMsa haiM " 15 ye "nissaMdeha jaina-pratigiri nAma candraguptake kAraNa paDA hai, jo apane guru mAoMmeM sarvotkRSTa aura samasta eziyAkI pRthak-sthita bhadrabAhu aura usake 12000 ziSyoM ke sAtha eka bhayaM- pratimAome sabase baDI haiM / UMcAI para sthita honeke kara durbhikSa ke nikaTa Anepara pATaliputra choDakara dakSi- kAraNa, kosoMtaka dRSTi gocara hotI haiM / aura eka vizeNakI ora calA gayA thA / candra giri hI para bhadrabAhune Sa sampradAyakI hone para bhI, unakA vizAla gurutva aura apane nazvara zarIrakA tyAga kiyA aura antakAlameM usa- divya zAnti-prakAzaka svarUpake kAraNa hameM unheM pratiSThA ke nikaTa kevaLa eka hI ziSya upasthita thA aura vaha yakta dhyAnase dekhanA paDatA hai / zravaNa belagola vAlI uparokta candragupta thA / yadi hama jaina-kimvadantIko sabase baDI mUrtikI uMcAI lagabhaga 563 phITa hai aura svIkAra karale to pariNAma vahI nikalatA hai ki upa- kaTike nimnabhAgameM usakI cauDAI 13 phITa hai / vaha rakta candra gupta jo bhadra bAhu munikA ziSya thA, prasiddha 'nIsa ( Gneiss)' pattharake eka baDe TukaDese kATakara maurya-samrATa hI hai| banAI gaI hai; aura aisA jAna paDatA hai ki jisa jaganandragiri hI para cAmuNDarAyana eka bhavya maMdira ni- ha para vaha Aja sthita hai vahIM para vaha banI thii| karkalavAlI rmANa karA thA jisameM usana 22 veM jaina tIrthakara nemi- mUrti jo usI patthara kI hai,parantu jisakI lambAI 15 phITa nAtha kI mUrti sthApita karavAI / tadanantara cAmuNDarAya- kama hai, anumAnase 80 Tana taulameM hogii| ina bhImakAyamUke putrane usakA dUsarA khaNDa bhI banavA diyA aura usameM tioMmeM sabase choTI yenUravAlI mUrti hai jo 35phITa lambI teisaveM tIrthaMkara pArzvanAthakI mUrti sthApita kI gii| hai / ye tInoM mUrtiyAM lagabhaga ekasI haiM, parantu yenUravAlI yaha donoM khaNDa IsAkI dasavI zatAbdI meM nirmita hue mUrtike kapoloMmeM gaDDhe haiM aura usase gaMbhIra musakurAhaTa aura unase usa samayakI gRha nirmANa kalAkA uttama kAsA bhAva prakaTa hotA hai, jisake kAraNa logoMkA yaha bodha hotA hai| kahanA hai, ki usake prabhAvotpAdaka--bhAvameM nyanatA gommaTezvara / A gaI hai / jaina kalAkI ati ekaniyamabaddhatAkA yaha vindhyagiripara cAmaNDarAyane bAha balI athavA bhuja- uttama pramANa hai ki yadyapi yenaravAlI mUrtikI musakarAhabalIkI, jinakA adhika lokaprasiddha nAma gommaTa- Tako choDakara vastutaH tInoM vizAla mUrtiyAM eka hIsI svAmI athavA gommaTezvara hai, eka vizAla pratimAkA hai, tathApi unake nirmANa kAloMmeM baDA antara hai|" nirmANa kiyA / kAlAntarameM cAmuNDarAyakA anukaraNa 18 zravaNa balagolakI mUrtiyoM ke liye dekho-'inDiyana enTI. karake vIra-pANDyaka mukhyAdhikArIne karkala ( dakSiNI ra kSaNA kverI 'bhAga 2, pR. 128 epigrAphiyA inDi kA,' bhA.7 pR. kanArA ) meM san 1432 I. meM gommaTezvara kI dUsarI 108, luIsa rAIsakA 'mAIsora ora kurga' pR. 47 / kalakI mUrti banavAI / aura kucha kAla uparAnta pradhAna timma- mUtiyAka li mUrtiyoM ke liye dekhA-'inDiyana enTI kverI' bhAga 2, pR. 353. 'epigrAphiyA inDikA' bhA. 7, pR. 112 / -yenUrakI mUrtiyoM ke rAja na yenUra ( dakSiNI kanArA ) meM san 1604 I. viSayameM dekho-'inDi. enTI.' bhA. 5, pR. 37, epi. inDi. bhA. 17 isa viSaya para vizeSa dekhane ke liye dekho-rapigrAphiyA 7, pR. 112 / kanATakA, bhAga 2, bhUmikA pR. 1-14 / bhAra bhI dekho miseja 19 dekho-impIriyala gejheTiyara Ava inDiyA' pR. 121. sinakapara sTivansana racita "di hAI Ava jainIjama" 20 dekhA-vinseNTa smItha racita 'e hisTarI Aba phAIna ArTa ina inDiyA enDa silona' pR. 268 / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaina sAhitya saMzodhaka / cAmuNDarAya - nirmita mUrti " kevala tInoMmeM adhika prAcIna athavA lambI hI nahIM hai, kintu baDI DhAlU pahAstar coTI para sthita hone aura etadartha usake nirmANa meM bar3I kaThinAiyoM kA sAmanA karaneke kAraNa usakA vRttAnta sabase adhika rocaka hai / yaha mUrti digambara hai aura uttarAbhimukha sIdhI khaDI . jaMghoM ke Upara vaha binA sahAreke hai / urusthala taka vaha valmIkase AcchAdita banI huI hai, jisameMse sarpa nikala rahe haiM / usake donoM padoM aura bAhuoMke cAroM aura eka veli lipaTI huI hai jo bAhuke UparI bhAga meM phaloMke gucchomeM samApta hotI hai / eka vikasita kamalapara usake paira sthita haiM / " zravaNabelagolakI gomaTezvara kI mUrttike nimna bhAgakA zilAlekha / zravaNabelagolakI gommaTezvara kI mUrtike dAhine aura bAeM pairoMke samIpa choTAsA lekha hai / dAhine lekha yaha hai: pairakA - zrI cAmuNDarAjaM mADisidaM; zrIcAmuNDarAjana [ze] yva [va] ittAM; zrIgaMgarAja suttAlayavaM mADisida; arthAt zrIcAmuNDarAjane nirmANa karAyA, zrIcAmuNDarAjane nirmANa karAyA, zrIgaMgarAjane caityAlaya nirmANa karAyA / " prathama aura tRtIya paMktikI lipi aura bhASA kAnaDI hai / dvitIya paMkti prathama paMktikA tAmila anuvAda hai, aura usameM do zabda hai jinameM pahalA 'grantha' aura dUsarA 'vahetu' lipimeM hai / pahilI do paMktiyoM meM ina mUrtiyoM kI zilpakalAkA vizeSa varNana jAnaneke liyeslaraka ( Slurrock ) racita 'menyuala bhAva sAutha kanArA, pR. 85, phargusana sAhebakI 'hisTarI Ava inDiyana ArciTekcara, pR. 267, * phrenarsa megajIna' ke maI 1875 ke aMka meM prakAzita mi. vAlahAusa kA lekha, ityAdi dekhane cAhie / 21 dekho, epigrAphiyA karnATikA, bhAga 2, bhUmikA pR. 28. [ khaMDa 1 yaha likhA hai ki cAmuNDarAjane mUrti banavAI aura tIsarI paMktimeM likhA hai ki gaMgarAjane mUrttike AsapAsakA bhavana banavAyA / 1122 bAI aura patthara meM yaha lekha haizrIcAmuNDarAje karavipaleM zrIgaMgarAje suttAle karavipale / arthAt zrIcAmuNDarAjane nirmANa karAyA / zrIgaMgarAjane caityAlaya nirmANa karAyA / " isakI lipi nAgarI hai aura bhASA marAThI hai... zAyada mahArASTra dezake jainayAtriyoMke lAbhArtha marAThI bhASAkA prayoga kiyA gayA hai / 1123 citra I 6 meM hamane uparokta zilAlekhoMkI pratilipi dI hai / pahile bAI aurakA lekha hai / donoM paMktiyoM meM ekahI prakArake akSara honeke kAraNa bAI aura ke lekhakA gaMgarAjake samaya meM khudA jAnA mAnA jAtA hai, jaba usane cAmuNDarAja sthApita gomaTezvara mUrtike cAroM ora bhavana nirmANa karAyA / yaha dekhate hue bhI yaha bAta sambhava jAna paDatI hai ki bAI orakA lekha dAhinI aura vAlekA kevala dUsarI bhASA meM rUpAntara hai / gaMgarAja / gaMgArAja hoyazAla - vaMzIya nRpati viSNuvardhanakA ma ntrI thA, jisane IsAkI 12 vIM zatAbdImeM zAsana kiyA | lagabhaga san 1160 I0 ke eka zilAlekha meM gaMgarAja, cAmuNDarAya aura hullakI prazaMsA isa prakAra pAI jAtI hai / " yadi yaha pUchA jAya ki prArambha meM ( zravaNa velagolameM ) jaina-matake kauna 2 unnAyaka the- to kahanA hogA ki (ve theM) rAcamalla nRpati kA mantrI rAya, usake 22-23 dekho, epigrAphiyA inDikA, bhAga 7, pR. 108-9 / + isa lekha ke sAtha lekhakane kaI citra dene cAhe the paraMtu una kA akAla svargavAsa ho jAneke kAraNa ve citra hameM na mila ske| saMpAdaka / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] anantara, nRpati viSNukA mantrI gaMga; aura usake pazcAt nRsiMhadeva nRpatikA mantrI hulla / yadi aura bhI isake yogya haiM, to kyA unake nAma na liye jAyeMge ? 1124 mUrtike nIce ke zilAlekhake atirikta 1180 I0 ke lagabhaga eka aura zilAlekhameM isa prakAra isakA varNana hai-- dakSiNa bhAratame 9 vIM -10 vIM zatAbdIkA jaina dharma / " jisameM buddhimattA, dharmiSThatA, vaibhava, uttamAcaraNa, aura zauryakA samAveza hai, aisA rAcamalla gaMgavaMzakA candra thA, usakA yajJa mUmaMDala vyApI thA / nRpatise vaibhava dvitIya [ usakA mantrI cAmuNDarAya ], manuke samAna, kyA usIne apane prayatnase yaha gommaTa nahIM banavAyA ? 25 : bhujabalIkA vRttAnta, kimbadantiyoMke AdhAra para / tInoM mUrttiyAM bAhubalI, yA bhujabalIko vyakta karatI haiM, jinako gommaTezvara bhI kahate haiM aura jo jainiyoMke prathama tIrthaMkara Adijina RSabhanAtha ke putra the / lokakathAke anusAra RSabhanAtha eka rAjA the aura unake do striyAM thIM, jinake nAma the nandA ( yA kucha logoM ke matameM sumaMgalA ) aura sunandA | nandA yA sumaMgalAne do juDave utpanna kie, jinameM eka laDakA thA aura eka laDakI thI aura jinake nAma the kramazaH bharata aura brAhmI | jaba RSabhadevane ananta jJAnakI khojameM vanavAsa svIkAra kiyA; taba unhoMne apane rAjyakA bhAra bharatako soMpA | bAhubalI aura unakI bahina sundarI sunandAkI santAna the, aura jaba unake pitAne apane putroMko rAja bAMTa diyA to bAhubalI takSazilAke siMhAsanapara suzo - bhita hue / bharatake pAsa eka adbhuta cakra thA jisakA sAmanA koI bhI yoddhA raNameM na kara sakatA thA / isa cakrakI sahAyatAse pRthvI, vijaya karake bharata apanI 24 dekho, epigrAphimA karanATikA, bhAga 2, bhUmikA pR. 34. hulla hoyazAlavaMzIya nRpati narasiMha prathamakA maMtrI thA / vaha 12 vIM zatAbdI meM vidyamAna thA / 25 dekho. epi karnA. mA. 2, pR. 154. mUrtike nirmANake saMbaMdha meM yaha paMkti hai - " cAmuNDarAyaM manupratimaM gommaTaM alte mADidin intI devanaM yatnadim " 3 135 rAjadhAnIko lauTa AyA / parantu cakra rAjadhAnI meM ( athavA dUsaroM ke matase - astrAlaya meM ) praviSTa nahIM hotA thA / bharatane isakA artha yaha samajhA ki pRthvImeM koI aisA rAjya zeSa hai jisako usane nahIM jItA hai; aura vicAra karanepara yaha phala nikalA ki kevala takSazilAkA rAjya zeSa thA, jahAM usakA bhAI bhujabalI rAjya karatA thA / taba bharatane apane bhAI mujavalI para yuddha ThAna diyA paraMtu usa ghora yuddha meM vijayalakSmI mujavalIko prApta huI / bharatake cakrase bhI mujavalIko koI hAni nahIM phuNcii| parantu vijayI honepara bhI isa saMsArako asAra jAnakara mujabalI kSaNabhara meM samAdhistha ho gae / bharatane mujabalIko vaMdanA kI aura phira apane sthAnako lauTa aae| phira bhujabalI kailAza parvatake zikharoM meM cale gae aura vahAM ( athavA dUsare varNana ke anusAra -- yuddhabhUmimeM ) varSabhara mUrttikI bhAMti khaDe rahe " taTastha vRkSoMmeM lapaTI huI latAeM unake galemeM lipaTa giiN| unhoMne apane vitAnase unake zirapara chatra sA banA diyA aura unake pairo ke bIca meM kuza uga Ae aura dekhanemeMme ve mAnoM valmIka pratIta hone lage / antameM mujabalIko kevalI jJAnakI prApti huI aura ve ananta ho gae / parantu eka zilAlekha meM yaha likhA hai ki mujabalI yA bAhuvalI aura bharata ke pitA puru the" / aura usake Age yaha likhA hai ki, - "purudeva ke putra bharatane, jisake cAroM ora usake parAjita rAjA bAsa karate haiM, prasanna - tAse vijayI bAhuvalI kevalI kI mUrti nirmANa karAI jo paudanapura ke samIpa hai aura 525 cApa lambI hai / bahu samayake anantara aneka loka bhayakArI kukkuTa sarpa 26 dekho, jinasena racita harivaMza purANa, adhyAya 19 / kucha bhinna varNanake lie dekho, kathAkoza ( TvenI dvArA iMgrejImeM anuvAdita ) pR. 192 - 95. 27 dekho, kathAkoza, pR. 192-95. 28 " purusu bAhubali vol " eSi. karnA. mA. 2 zilAlekha naM. 85, pR. 67. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sNshodhk| [khaMDa jainakI mUrti ke AsapAsa utpanna hogae aura isI kA- NDarAya thA / eka dina jaba rAjA apanI sabhA mantrIraNa mUrtikA nAma kukkuTezvara par3a gayA " 20. yoMke sahita virAjamAna thA, eka pathika vyApArI AyA ina lokaprasiddha kathAoMke dvArA hama samajha sakate haiM ki aura unase kahA ki uttarameM paudanapurI nAmaka eka nagara una valmIkamayI mUrtiyoM kA kyA bhAva hai jinase sarpa hai jahAM bharata dvArA sthApita bAhuvalI athavA gommaTakI nikala rahe haiM, tathA zravaNa belagola karkala aura yenUra eka mUrti hai / yaha sunakara bhakta cAmuNDarAyane usa pavigommaTezvarakI mUrtiyoM meM lipaTI huI latAoMkA kyA tA-- tra mUrtike darzana karanekA vicAra kiyA aura ghara jAkara tparya hai ? " tInoM mUrtiyoM meM ye saba bAteM eka samAna haiM apanI mAtA kAlikAdevIse yaha vRttAnta kahA, jisapara aura unase yaha bhAva prakaTa hotA hai ki, ve tapasyA meM usane bhI vahAM jAnekI icchA prakaTa kI | cAmuNDarAya aise pUrNa lIna hogae haiM ki unake pairoM para valmIka laga taba apane guru ajitasenake pAsa gayA, jo siMhanandikA jAne; aura zarIrameM latAoMke cipaTa jAne para bhI sAM- upAsaka thA / usane siMhanandike sanmukha yaha pratijJA kI sArika viSayoMpara unakA dhyAnabhaMga nahIM hotA / " 30 ki jaba taka maiM bAhubalI mUrttike darzana na kara lUMgA taba cAmuNDarAyakI mUrttike sthApanakA vRttAnta / taka maiM dUdha na grahaNa karUMgA | nemicandra apanI mAtA bAhubalI caritra nAmaka eka saMskRta kAvya meM cAmu- aura aneka sainikoM evaM sevakoMke sahita cAmuNDarAjane NDarAya-dvArA sthApita gommaTezvarakI mUrtikI sthApanA- yAtrA prAraMbhakI aura vindhyagiri (zravaNa belagola) meM kI kathA isa prakAra varNita hai / jA pahuMcA / rAtrimeM jainadaivI kuSmANDI (bAIsaveM tIrthabAhubalI caritrakI kathA / kara neminAthakI yakSiNI dAsI) ne cAmuNDarAja nemidraviDa dezakI madhurA nagarI ( vartamAna madurA ) meM candra aura kAlikAko svapnameM darzana diyA aura kahA rAjamalla nAmaka eka rAjA thA, jisane jaina siddhAntoM ke ki paudanapurIko jAnA atyanta kaThina hai, parantu pracArakA udyoga kiyA aura jo dezIya-gaNa" ke isI pahADIpara pahile pahila rAvaNa dvArA sthApita bAhusiMhanandikA upAsaka thA / usake mantrIkA nAma cAmu- balIkI eka mUrti hai / aura usake darzana tabhI ho 29 " ghRta-jayavAhu-bAhubalikevali-rUpasamAna- sakate haiM, yadi eka suvarNa-bANase isa pahADIko phADa paJcaviMzati-samupeta-paJcazatacApasamunnatiyuktam appa diyA diyA jAya / svapnake anusAra, dUsare dina cAmuNDarAyane tat-pratikRtiyaM manomudade mADisidaM bharataM jitAkhila- dakSiNAbhimukha pahADIpara khaDe hokara apane ghanuSase eka kSitipaticaki paudanapurAntikadol purudeva-nandanam / suvaNa / suvarNa-bANa choDA / tatkSaNa pahADake do TukaDe hogae cirakAlaM sale tajjinAMtika-dharitrI-dezAdola lokabhI- aura bAhubalIkI eka mUrttike darzana hue / cAmuNDarAyane karaNaM kukkuTasarpasaMkulaM asaMkhyaM puTTi dal kukkuTezvaranA- taba usa mUrtikI sthApanA aura pratiSThA kI tathA usake man......" ( dekho, epi. karnA. mA. 2, pR. 67.) pUjArtha kucha bhUmi lagA dI / jaba nRpati rAjamallane yaha 30 lu. rA. kA, zravaNa belagola, bhUmikA pR. 33. vRttAnta sunA to usane cAmuNDarAjako 'rAya'kI upAdhi 31 jaba nandI saMghake jaina AcArya sAre dezameM phaila gaye, taba pradAna kI aura usa mUrtikI niyamita pUjAke lie unake saMghakA nAma 'dezIyasaMgha' ho gyaa| aura bhI bhUmi pradAna kI / dekho bAhubalI caritrakA nimna zloka" pUrva jainamatAgamAbdhividhuvacchrInandisaMghe'bhavan rAjAvalI katheke anusAra kathA / sujJAnarddhitapodhanAH kuvalayAnandA mayakhA iva / devacandra-dvArA racita kAnaDI bhASAkI eka navIna satsaGge muvi dezadezanikare zrIsuprasiddha sati pustakameM bhI yahI kathA varNita hai, paraMtu kahIM kahIM kucha zrIdezIyagaNo dvitIyavilasannAmnA mithaH kapyate // " bAtoMmeM antara hai| usameM likhA hai ki cAmuNDarAya rAjA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSiNa bhAratame 9 vIM - 10 vIM zatAbdIkA jaina dharma / aMka 4] rAjamallakA eka adhIna zAsaka thA / usakI mAtAne padma purANakA pATha sunate samaya yaha sunA ki paudanapura meM bAhubalIkI eka mUrtti hai / isa lie apane putrasameta vaha usa mUrttike darzanako calI, parantu mArgameM eka pahADIpara, jahAM bhadrabAhu svAmIkA dehAnta huA thA usane svapna dekhA jisameM padmAvatI devIne use darzana dekara kahA ki usI pahADIpara bAhubalIkI eka mUrti hai jo pattharoMse AcchAdita hai, aura jisakI pUrva samayame rAma, rAvaNa, aura mandodarIne pUjA kI thI / phira dUsare dina eka bANa mAranese bAhubalIkI mUrti dRSTigocara huI / isa prakAra jainiyoMkI kimbadantiyoMke anusAra yaha patA lagatA hai ki cAmuNDarAyane usa mUrttiko nayI nirmANa nahIM karAyA, kintu usa pahADIpara eka mUrti vidyamAna thI jisakI usane savidhi sthApanA aura pratiSThA karAI / ina loka-kathAoM ke anusAra zravaNa belagolake pradhAna purohitane bhI yaha kahA thA, ki prAcIna kAlameM isa sthAnapara eka mUrti thI, jo pRthvIse svataH nirmita huI thI, aura jo gommaTezvara svAmIke svarUpakI thI / usakI rAkSasarAja rAvaNa sukhaprAptike hetu upAsanA karatA thA | cAmuNDarAyako yaha vidita honepara usane kArIgaroM dvArA usa mUrttike saba aMgoko ucita rUpase suDaula banavAyA / usake saba aMga mokSakI icchAse dhyAnA - vasthita gommaTezvara svAmIke asalI svarUpake samAna the / usane unake cAroM ora bahutase mandira aura bhavana banavAe | unake banajAnepara usane baDe utsava evaM bhakti pUrvaka mUrttikI upAsanAkA krama prAraMbha kiyA. sthala-purANasre uddhRta eka avataraNameM yaha likhA hai jo uparokta kathAse milatA-julatA hai / 32 sthala- purANa meM varNita kathA | " cAmuNDarAjane saparivAra, padanapurasthita deva gommaTezvara evaM usake AsapAsa sthita 1254 anya devatA 32 velI pAgalakA aitihAsika aura kimbadantiyoMke AdhAra para varNana. ( eziyATika risarca, bhAga 9, pR. 253.) 137 oke darzanArthaM yAtrA prAraMbha kI / deva gommaTezvara ke sambandha meM bahuta kucha sunakara, vaha mArga meM zravaNa belagola kSetrameM jA pahuMcA / vahAM usane gire paDe mandiroMkA jirNoddhAra kiyA aura anya vidhAnoMke sAtha paMcAmRtasnAna kI bhI prakriyA ki / dainika, mAsika, vArSika evaM anya utsavoMke saMcAlanake, lie usane siddhAntAcAryako maThakA guru niyata kiyA / maThameM usane eka ' satra ' sthApita kiyA jahAM yAtriyoMke lie bhojana auSadha aura zikSAkA prabandha thA / usane apanI jAtivAloMko isa lie niyata kiyA, ki ve tInoM varNoMke yAtriyoMkI, jo dillI, kanakAdri, svitpura, sudhApura, pApApurI, campApurI, sammidagiri, ujjayantagiri, jayanagara AdisthAnoMse AveM, AdarapUrvaka sevAsuzrUSA kareM / isa kAryake lie mandira meM kaI grAma lagAdie gae / usane cAroM dizAoM meM zilA - zAsana lagavA die | 109 varSoM taka usake putrapautroMne isa dAnako niyamita rakkhA 1933 aba hameM isa bAtakA nirNaya karanA ucita hai ki yaha bAta kahAMtaka ThIka hai ki cAmuNDarAya zravaNa belagoLakI gommaTezvarakI mUrttikA kevala anusandhAnakarttA thA / bhujabalI caritra athavA bAhubalI caritra nAmaka grantha saMskRta chandoMmeM hai, aura usameM kevala janazrutiyoMkA samuccaya hai, aura kaI mukhoMtaka pahuMcane ke kAraNa unameM vicitratA AgaI hai / isa granthakA racanAkAla ThIka ThIka nirNaya nahIM kiyA jA sakatA / parantu isakI lekhazailIse yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki yaha gommaTezvarakI mUrttike sthApanAke bahuta kAla pazcAt banA hogA / rAjAvalI kathe jaina itihAsa, kimbadantI, AdikA bRhat saMgraha hai jisako vartamAna zatAbdIke pUrvamAgameM mAIsora rAjavaMzakI eka mahilA devI rammake nimitta malepUrakI jainasaMsthAke devacandra ne racA thA / 4 33 " sthala purANa " se liyA huA kepTena bhAI. esa. epha. mekeMjIkA avataraNa ( inDiyana enTIkverI, bhAga 2, pR0 130 ). 34 dekho, lu. rA. kA zravaNa belagola, bhUmikA pR. 3, ( 1889 ). Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sNshodhk| etadartha yaha grantha bhI prastuta praznake nirNayake hetu rAyane nija udyogase isa mUrtiko banavAyA / ina pramANakoTimeM nahIM parigaNita kiyA jA sakatA / rAjA- lekhoMkA samarthana eka pustakase hotA hai, jisakA nAma valI-kathe aura sthalapurANameM, granthakartAoMne aitihAsika hai gommaTasAra aura jisako AcArya nemicandane, jo ghaTanAoMkI yathArthatAke lie koI prayatna nahIM kiyA cAmuNDarAyake samakAlIna the, racA hai / usameM nimnahai, kyoMki unakA viSaya dantakathAoM evaM janazrutiyoMkA likhita varNana hai| saMgraha thA / yaha satya hai ki ina kathAoMmeM kahIM kahIM "gommaTasaMgrahasUtrakI jaya ho, jisameM gommaTagiri aitihAsika sAmagrI vidyamAna hai, parantu unako tabataka sthita gommaTajina aura gommaTarAja-nirmita dakSiNabinA jAMce aitihAsika ghaTanAeM na mAna lenA cAhie, kukkuTa-jinakA varNana hai|" jabataka anya adhika vizvastasUtroMke AdhArapara unakI "usa gommaTakI jaya ho, jisake dvArA mUrtikA yathArthatA siddha na ho jAya / sthalapurANakI nirmUla mukha nirmita huA, jisako saba siddha aura devatAoMne bAtoMke udAharaNa svarUpa yaha paMkti likhI jA sakatI dekhA / "36 hai-" cAmuNDarAja, dakSiNa madUrAkA rAjA, aura gommaTezvarakI mUrtike kAraNa jisa giripara yaha sthita jaina-kSatriya-pANDu-vaMzotpanna thA | "" isase isa bAtakA thI usakA nAma gommaTagiri hogayA aura isa bAremeM patA lagegA ki kisa prakAra kimbadantiyoMmeM mantrI nemicandra yaha zabda prayukta karate haiM / " cAmuNDarAya dvArA cAmuNDarAyako madUrAkA rAjA varNana kiyA gayA hai| nirmita (viNimmiya )" / hama kaha cuke haiM ki paudana__ yadi yaha siddha karaneke lie, ki, isa mUrtiko purameM bharata dvArA sthApita gommaTezvarakI mUrtikA nAma kisane nirmANa karAyA, koI vizvasta athavA samakAlIna kukkuTezvara ho gayA, jaba usake cAroM ora sarpa nikala lekha na hotA to ina kimbadantiyoMke AdhArapara yaha Ae / cAmuNDarAya dvArA sthApita mUrtikA nAma dakSiNa bAta saMdigdha rahatI ki cAmuNDarAyane svayaM isa mUrtiko kukkuTa-jina hogayA, jisase uttarIya mUrtise vaha bhinna banavAyA / parantu hamAre lie yaha saubhAgyakI bAta hai jAnI jA sake / isa mUrtiko banavAneke kAraNa cAmuNDa, ki yaha siddha karaneke lie lekha vidyamAna hai ki, cAmu- rAyakA nAma gommaTarAya paDagayA / NDarAya hIne na ki aura kisIne, gommaTezvarakI mUrti ina pramANese isa bAtameM koI sandeha nahIM raha jAtA bnvaaii| ki cAmuNDarAya hI ne isa mUrtiko nirmANa karAyA / isa sabase prathama, usa mUrtike pairoMvAlA zilAlekha hai- mahAn kAryake kAraNa vaha svayaM gommaTarAya kahalAne jisakA varNana pahile ho cukA hai-jisameM yaha sApha lagA / parantu yadi usane kevala mUrtikA anusandhAna hI sApha likhA hai ki cAmuNDarAyane isa mUrtiko nirmita kiyA hotA to kadApi yaha bAta na hotI / cAmuNDakiyA / dvitIya, eka anya zilAlekhameM, jisakI tithi rAyake guru nemicandra mUrtisthApanake samaya avazya vidya1180 I0 hai, hama Upara dekha cuke haiM ki cAmaNDa- mAna hoMge (kyoMki bAhubalI caritratakameM yaha likhA hai ki usa avasarapara nemicandra bhI upasthita the) ataeva 35 kepTena maikejI dvArA uddhata 'sthalapurANa' kA avataraNa (inDi. enTI. mAga 2, pR. 130) yaha kahanA bhI ucita hogA 36 "gommaTasaMgahasuttaM gommaTasiharuvari gommaTajiNo y| ki senagaNakI paTTAbilimeM bhI aisA hI likhA huA hai-"da- gommaTarAyaviNimmiyadakSiNakukkuDAjiNo jayau / / kSiNa madhurAnagara nivAsi-kSatriyavaMza ziromaNI-dakSiNa tailaMga karnATaka dezAdhipati cAmuNDarAya pratibodhaka-bAhubIla prati . jeNa viNimmiya-paDimA-vayaNaM savahusiddhidevehiM / / bimba gomaTa pratiSThApakAcArya-zrI ajitasena bhaTTArakANAm / " sabaparamohijogihiM diTTaM so gommaTo jayau / / (dekho, jaina siddhAntabhAskara, bhAga 1, saM. 1, pR. 38.) (gommaTasAra, karmakANDa, zloka 968-69) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaka 4] dakSiNa bhAratameM 9 vIM-10 vIM zatAbdIkA jaina dharma / nomacandrake zabdoMko, jinakA samarthana zilAlekhase hotA vidhi kI, jisameM pahile usane itamI sAmagrI vyartha kho hai, isa praznake sambandha pramANita mAnanA caahie| dI thI, aura pUrNa rUpeNa usane mUrtike samasta zarIrako to phira isakA kyA kAraNa hai ki bAhubalI caritra snAna karAyA / usa samayase isa sthAnakA nAma, usa rAjAvalI kathe AdigranthoM meM cAmuNDarAyako mUrtikA kevala cAndIke pAtrake kAraNa, jo padmAvatI hAthameM lie thI, anveSakahI likhA gayA hai? zAyada kAraNa yaha ho ki beliyagola paDa gayA / "30 ina granthoMke lekhaka mUrtiko adhika prAcIna kahakara __ mUrti nirmANakI tithi| adhika pUjya aura pavitra banAnA cAhate the / ____ aba hama anumAnase usa tithikA nizcaya kareMge - gommaTarAyakI mUrttike sambandhameM eka aura kimba / jisameM cAmuNDarAyane gommaTezvarakI mUrti nirmANa karAI / dantI hai jisameM isa bAtakA varNana hai ki aisi mUrtiko / " hama kaha cuke haiM ki cAmuNDarAya mArasiMha dvitIya aura sthApana karaneke kAraNa cAmuNDarAyake garvane kisa prakAra - rAcamalla yA rAjamalla dvitIyakA mantrI thA / kimbadantIke nIcA dekhA | kathA isa prakAra hai: anusAra rAjamallake samayameM mUrti sthApita huI / hama "isa mUrtiko sthApita karaneke anantara cAmuNDarAya dekha cuke haiM ki mArasiMha dvitIyake zAsanakAlameM cAmuNDayaha socakara mAre garvake phUlA na samAyA ki maiMne apa- rAyane anupama zauryakI khyAti prApta kI thI aura eka ne hI sAmarthyase, itane dhana aura parizramase isa devatAkI zilAlekhameM, jisameM usane apanA vRttAnta diyA hai, sthApanA karA lii| tadanantara jaba usane devatAkI paMcA- vaha kevala apanI jItoMkA varNana karatA hai| usake mRta snAna-vidhi kI, to isa padArthase bhare aneka pAtra dvArA kie hue kisI dhArmika kAryakA unameM varNana nahIM cuka gae, parantu devatAkI alaukika mAyAse, paMcAmRta hai / yadi mArasiMha dvitIyake samayameM usane isa vizAlatoMdIse nIce na jA sakA, jisase upAsakake vyarthAbhi- mUrtikA nirmANa karAyA hotA to vaha isa bAtakA mAnakA nAza ho / kAraNa na jAnakara cAmuNDarAyako yaha avazya varNana karatA / kyoMki isase usakA nAma socakara atyanta zoka huA ki paMcAmRtase samasta amara ho gayA hai| mArasiMha dvitIyakI mRtyu sana 975 mUrtiko snAna karAnekI merI icchA pUrNa na huI / jaba I0 meM huI / cAmuNDarAya apane grantha cAmuNDarAya purAvaha isa avasthAmeM thA, devatAkI AjJAnusAraM patrAvatI NameM apanI vIratAkA savistara varNana karatA hai aura nAmnI apsarA eka vRddhA nirdhana strIkA rUpa dhAraNakara apanI samasta upAdhiyoMkA varNana karake unake prAptike prakaTa huI, jisake hAthameM eka beliyagolameM (choTI kAraNa bhI batAtA hai; parantu gommaTezvarakI mUrtike nirmAcAMdIkI kaTorI ) mUrtike snAnake hetu paMcAmRta thA / NakA tanikamI ullekha nahIM kiyA hai / isa granthake usane cAmuNDarAyase mUrtiko snAna karAnekA prastAva antameM, usakA racanA kAla zaka 900 (978 IsvI) prakaTa kiyA / parantu cAmuNDarAya yaha samajhakara, usa diyA hai| ataeva 978 IsvIke anantara aura rAjaasaMbhava prastAvapara haMsa diyA, ki jisako maiM nahIM kara mala yA rAcamalla dvitIyake zAsanake antima varSake pUrva sakA use yaha karane calI hai / parantu vinodArtha usane gommaTezvarakI isa mUrtikA nirmANa huA hogA / rAja. use yaha karanekI AjJA dedI / taba darzakoMko yaha malla dvitIyane 984 IsvItaka rAjya kiyA / isa lie dekhakara baDA Azcarya huA ki usane usa cAndIke choTe pAtrahIse samasta mUrtiko snAna karA diyA / taba 37 eziyATika rIsarca, bhAga 9, pR. 266 / uparokta varNanameM zravaNa belagolake nAma paDanekA bilkula dUsarA kAraNa batAyA cAmuNDarAyane apane aparAdha evaM garvake lie zoka gayA hai| abhI kucha dina hue jainoMne gommaTezvarakA paMcAmRta prakAzita karake, bar3e Adarase, dvitIya bAra snAnakI snAna karAyA thaa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jaina sAhitya sNshodhk| 978 aura 984 IsvIke antargata kAlameM isa 394 varSa 7 mAsa anantara prArambha hotA hai / arthAt mUrtikA nirmANa huA hogaa| vIranirvANake 1000 varSa anantara kalki saMvat Arambha bAhubalI caritrameM eka zloka hai jo mUrtisthApanakA * hotA hai / ataeva, kalki saMvatkA Arambha 472 ThIka ThIka samaya batAtA hai / vaha zloka isa prakAra hai- IsvIse hotA hai / isalie kalki saMvat 600 kalkyabde SaTzatAkhye vinutavibhavasaMvatsare mAsi caitre, ( 472+600 ) 1072 IsvI san hogA / parantu paJcamyAM zuklapakSe dinamaNidivase kumbhalagne suyoge| yaha bAta itihAsake viruddha hai, kyoMki rAcamalla dvitIyakA saubhAgye mastanAmni prakaTitabhamaNe suprazastAM cakAra zAsana san 984 IsvImeM samApta hotA hai / isake zrImaccAmuNDarAjo velugulanagare gomaTeza-pratiSThAm / / " . atirikta jyotiSa gaNanAse bhI yaha jJAta hotA hai ki arthAt-zrIcAmuNDarAvane belagula nagarameM kumbhalagnameM, kalki saMvat 600 meM caitra zukla pakSakI paMcamI tithi, ravivAra zukla pakSa caitra zukla paMcamIke dina vibhavanAma caitrake teIsaveM dina zukravArako paDatI hai, jo uparokta kalki-saMvatsara 600 ke prazasta mRgazirA nakSatrameM, zlokase viruddha hai kyoMki usake anusAra usa sAla caitra gomaTezakI pratiSThA kii| zukla paMcamIko ravivAra thA / yadi hama uparokta tithiko yathArtha mAna leM, kyoMki ataeva kalki saMvat 600 kA artha kalki saMvatkI sambhava hai aise uttama muhUrtameM aisA baDA kArya kiyA chaThI zatAbdI lenA cAhie / vibhava saMvatko 8 vAM gayA ho, to hameM yaha nikAlanA paDegA ki 978 aura mAnanA cAhie jisase itihAsAnusAra ThIka ThIka baiThe / 984 IsvIke antargata kisa dina yaha saba yoga paDate isalie vibhavanAma kalki saMvat 600 ke artha lenA the / hamame bhalIbhAMti sAvadhAnIse jyotiSakI rItiyoMke cAhie kalki saMvatkI chaThI zatAbdIkA 8 vAM varSaanusAra sarva sambhAvya tithiyoMko jAMcA hai aura usakA arthAt 508 kalkyabda / yadi hama isa tithikA pariNAma yaha nikalatA hai ki ravivAra tA. 2 apraila san svIkAra kara le to ThIka 980 IsvIko yaha samvat 980 I0 ko mRgazirA nakSatra thA aura pUrva divasase paDatA hai aura zlokameM varNita sarva jyotiSake yoga bhI ( caitrakI bIsavIM tithi ) zukla pakSakI paMcamI lagagaI mila jAte haiM / thI, aura ravivArako kumbha lagna bhI thA / ataeva jisa . ataeva aba hamAre mAnaneke lie do mArga haiM / dina cAmuNDarAyane mUrtikI pratiSThA kI usakI hama yahI prathama; ki hama bAhubalI caritrake zlokako itihAsatithi mAna sakate haiM parantu uparokta zlokameM eka bAta viruddha kahakara pramANita na mAne, yA jaisA hamane kiyA hai jo prathama bAra dekhanese itihAsake viruddha jAna paDatI hai vaisA usakA artha lagAveM, jisase vaha zilAlekhakI hai / isa zloka meM yaha kahA gayA hai ki kalkyabda 600 tithise mila jAya / aura hamArI samajhameM to dUsarA vibhavanAma saMvatsarameM gommaTezvarakI mUrtikI pratiSThA huii| mArga grahaNa karanAhI sarvottama hai / zaka samvat mahAvIrake nirvANake 605 varSa 5 mAsa nemicandra siddhAntacakravartI / pazcAt prArambha hotA hai aura kalki saMvat zaka saMvatke aba hama dravyasaMgrahake lekhakake sambandhameM samasta prApya sAmagrI ekatra karanekA prayatna kareMge / isa granthake 38 dekho, nemicaMdra racita triloka sArakA nimna ullekha antima zlokase yaha patA lagatA hai ki isake racayitA 'paNa cha sabavasa paNa mAsajuI muni nemicandra the / " bAhubalI caritrameM yaha likhA hai gamiya vANivuido sgraajaa||' bharthAt vIranirvANake anantara 605 varSa aura 5 mAsa vyatIta 39 dekho, dravyasaMgraha (zloka 58)hone para zakarAjA huaa| (inDiyana enyavarA, bhAga 12, 'davvasaMgAhamiNaM muNiNAhA dosasaMcyacadA sudapuNNA / pR. 21.) sodhayatu taNusucadharaNa NemicaMdamuNiNA bhaNiyaM jaM // ' Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bhArata 9 vIM - 10 vIM zatAbdIkA jaina dharma | aMka 4 ] ki dezIya gaNake nemicandra N muni, cAmuNDarAya aura usakI mAtAke sAtha paudanapura gommaTezvara ke darzanArtha gaye the / aura nemicandrane svapna dekhA ki vindhyagiripara gommaTezvarakI eka mUrti hai, aura cAmuNDarAyane mUrttikI pratiSThA karAneke anantara usakI nitya pUjA aura tyauMhAroM ke hetu nemicandrake caranoMpara kucha grAma pradAna kie jinakI Aya 96000 mudrA thI / 4 40 mAisorake zimogA jileke nagara tAlukemeM sthita padmAvatI ke mandirake hAtemeM khude hue lagabhaga san 1530 42 guru the jisane gommaTezvarakI mUrti nirmANa karAI / abhayacandra racita gommaTasArake bhASya meM likhA hai ki yaha grantha cAmuNDarAyakI icchAnusAra racA gayA; jisako jainiyoMke pavitra granthoMmeM varNita dravyoMkI vyAkhyAkA adhyana karanekI abhilASA thI / nemicandra - racita trilokavArakI eka ati prAcina sacitra hastalikhita pustakameM eka citra hai jisameM cAmuNDarAya aneka sabhAsadoM ke sAtha nemicandra se jaina siddhAMtoMkI vyAkhyA suna rahe haiM / nemicandra grantha | IsvI ke eka zilAlekha ke nimnalikhita lokase yaha patA nemicandra siddhAnta cakravatIne ina prathoMkI racanA kI:lagatA hai ki cAmuNDarAya nemicandrake caraNakamalokI ( 1 ) dravyasaMgraha ( 2 ) gommaTasAra ( 3 ) labdhisAra pUjA karatA thA / :-- ( 4 ) kSapaNasAra, aura ( 5 ) trilokasAra / bAhubalI caritra likhA hai ki " nemicandra, gommaTasAra, labdhisAra, aura trilokasArake racayitA haiM "*" dravya saMgrahake antima zloka meM nemicandra ne apanA nAma prakaTa kiyA hai / isI prakAra gommaTasArake eka zlokase yaha jJAta " trilokasAra-pramukha... * bhuvi nemicandra / vibhAti saiddhAntika sArvabhaumaH cAmuNDarAjArzvita-pAdapadmaH || arthAt " trilokasAra aura anya ( granthoM ) ke racayitA. . nemicandra siddhAnta sArvabhauma suzobhita hai, usake caraNakamala cAmuNDarAja dvArA arcita haiM 41 yadyapi isa lokakA kucha bhAga miTa gayA hai, tathApi bhAva suspaSTa hai / ' siddhAnta - sArvabhauma siddhAntacakravartI nAmaka upAdhikA paryAya bAcI hai jo bahudhA memicandrake sAtha prayukta hotA hai / svayaM nemicandra ne apane grantha gommaTasArameM gommaTarAya yA kevala rAya kI prazaMsA kI hai aura aisA hama dekha cuke haiN| ki yaha cAmuNDarAyakA upanAma hai| una prazaMsAtmaka zlokoM meM nemicandra ne likhA hai ki ajitasena usa cAmuNDarAya ke t 40 " mAsvaddezIgaNAgre sara rucirasiddhAntavinnemicandra - * zrIpAdAye sadA SaNNavatidazazatadravyabhUgrAmavaryyAn / davA zrIgomaTezotsavasvananityAca nAve mavAya zrImancAmuNDarAjo nijapuramathurAM saMjagAma kSitIzaH / ( bAhubali caritra, zloka 61.) 41 epi. karmA. bhAga 8, lekha naM. 46. 42 "gommaTa saMgahasuMtta gommaTAsaMharuvari mommaTajiNe ya / gommaTarAyaviNimmiyadakkhiNakukkuDajiNo jayau / / jeNa viNimmiyapaDimAvayaNaM savvaTTasiddhidevahiM / savvaparamohijogihiM dihaM so gommaTo jayau / / vajayaNaM jINabhavaNaM IsipamAraM suvaNNakalasaM tu / tihuvaNapaDimANikaM jeNa kayaM jayau so rAyo || jeNubhiyarthamuvari majakrava- kirITaggakiraNajaladhoyA / siddhANa suddhapAyA so rAo gommaTo jayau / / jahi guNA vissaMtA gaNaharadevAdi - iDhipattANaM || so ajiyaseNaNAho jassa guru jayau so rAo " 43 siddhAntAmRtasAgaraM svamatimanthakSmAbhRdAloDya madhye me'bhISTaphala pradAnapi sadA dezIgaNAgresaraH / zrImadgomaTalabdhisAravilasat trailokyasArAmarakSmAjazrI suradhenu cintitamaNin zrImemicandro muniH || ( bAhubali caritra, zloka 63 ) 44 ' NemicaMda muNiNA bhaNiyaM jaM ' ( dravyasaMgraha, zlo0 58 ) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sNshodhk| hotA hai ki nemicandrane isakI racanA kI hai / " hama tara unnatiko dhyeya mAnatA hai, aura isI lakSyase samajhate haiM, isa sthAnapara nemicandrake granthoMkA saMkSipta usane gommaTasArameM jaina-AcAryoMke siddhAntoMkA sAra vRttAnta de denA uttama hogA / diyA hai / sAdhAraNa rUpase isa granthameM jaina-darzana zAstrake gommaTasAra / mukhya mukhya siddhAntoMkA samAveza hai |.... isakA nAma gommaTasAra paDanekA kAraNa yaha hai ki gommaTasArake bhASya / yaha cAmuNDarAyake paThanArtha likhA gayA thA, aura hama svayaM cAmuNDarAyane kAnaDI bhASAmeM gommaTasArakI batalA cuke haiM ki cAmuNDarAvakA dUsarA nAma gommaTarAya eka TIkA racI thI / gommaTasArake antima zloka meM thA / isa granthako paJcasaMgraha bhI kahate haiM kyoMki isa bAtakA ullekha hai ki cAmuNDarAyane sarva sAdhAraNakI isameM ina pA~ca bAtoMkA varNana diyA hai (1) bandha bhASAmeM vIra-mArtaNDI nAmnI eka TIkA rcii| cAmuNDa(2) badhyamAna (3) bandhasvAmI (4) bandhahetu rAyakI eka upAdhi-vIra-mArtaNDa thI, isa lie usane aura (5) bandha-bheda / apanI TIkAkA nAma rakkhA 'vIra-mArtaNDI' arthAt vIra___ yaha grantha prAkRtameM hai aura isameM 1705 zloka haiN| mArtaNDakI racI huI / cAmuNDarAyakI ukta TIkA aba aprApya isake do bhAga haiM jinake nAma haiM jIvakANDa aura hai, anya eka dUsarI TIkAmeM aba kevala isakA ullekha karmakANDa / inameM kramAnusAra 733 aura 972 zloka mAtra hai, jisakA nAma hai kezavavIyA vRtti, ( arthAt haiM / jIvakANDameM mArgaNA, guNasthAna, jIva, paryApti, kezavavaNI racita ) / usake prathama zlokameM likhA hai prANa, saMjJA, aura upayogakA varNana hai / karmakANDameM 9 " maiM karnATaka-vRttike AdhArapara gommaTasArakI vRtti adhyAya haiM, jinake nAma haiM-prakRtisamutkIrtana, bandho- likha rahA huM / "" gommaTasArapara eka aura TIkA hai dayasattva, sattvasthAnabhaMga, tricUlikA, sthAnasamutkIrtana, jisakA nAma hai manda-prabodhikA, aura jisake TIkAkAra pratyaya, bhavacUlikA, trikaraNacUlikA, aura karmasthiti- haiM abhayacandra / " inhIM TIkAoMke AdhArapara ToDararacanA / ATha prakArake karma aura karmabandhakA apanI mallane hindI bhASAmeM eka TIkA likhI hai, jisakA apanI prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezake sAtha vartamAna samayake jaina-paMDitoMmeM bahuta pracAra hai| savistara varNana bhI diyA huA hai / karmake sambandhake nemicandrake guru / anya aneka viSayoMkA bhI isameM varNana hai / saMkSepase gommaTasArameM aneka muniyoMke nAma diye haiM jinako gommaTasArake prathama bhAgameM jIvoMke svAbhAvika guNa, nemicandra AcArya kahakara vandanA karatA hai / ve nAma aura unakI unnatike upAyoM aura upakaraNoMkA varNana isa prakAra haiM:-abhayanandi, indranandi, vIranandi, hai; aura dUsare mAgameM una karmabandha utpanna karanevAlI 47 gommaTasuttallihaNe gommaTarAyeNa yA kayA desI / aDacaNoMkA varNana hai, jinake nivAraNa karanese jIvoMko so rAo ciraM kAlaM NAmeNa ya vIramattaNDI / / mukti prApta hotI hai / granthakartA sarvadA jIvakI uttaro (gommaTasAra karmakANDa, gAthA 972) 45 siddhaM tudayataDuggayaNimmalavaraNamicaMda karakaliyA / 48 nemicandraM jinaM natvA siddhaM zrIjJAnabhUSaNam / guNarayaNabhUsaNaM buhimaivelA marau muvaNayalaM / / vRttiM gommaTasArasya kurve karNATavRttitaH / / (gommaTasAra, karmakAMDa, gAthA 967) (kezavavIyAvRtti) 46 'zrImaccAmuNDarAya praznAnurUpaM gommaTasAranAmadheyaM 49 muni siddhaM praNamyAhaM nemicandraM jinezvaram / paJcasaMgrahazAstraM prAraMbhamAnaH / ' TIkA gommaTasArasya kurve mandaprabodhikAm / / (abhayacandraracita gommasAravRtti) ( abhayadevakI vRtti) . sA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] dakSiNa bhAratameM 9 vIM-10 vIM zatAbdIkA jaina dharma / 143 aura kanakanandi / vIranandi racita eka 'candraprabha nandike ziSya the / gommaTasArake ullekhAnusAra kanakacaritaM ' nAmakA grantha hai jisake aMtameM likhA hai ki nandi indranandike ziSya the / isase nemicandrakI ve abhayanandike ziSya the," aura abhayanandi guNa- guruparaMparAkA Tebala isa prakAra hotA hai| 50 " NamiUNa abhayaNaMdiM sudasAyarapAragiMdaNaMdiguruM / guNanandi varavIraNaMdiNAhaM payaDINaM paccayaM vocchaM / / " tathA abhayanandi " varaiMdaNadiguruNo pAse sAUNa sayalAsiddhata / indranandi sirikaNayaNadiguruNA sattaTThANaM samuddiTuM / " vIranandi kanakanandi (gommaTasAra, karmakANDa / ) 51 "babhUva bhavyAmbujapadmabandhuH paturmunInAM gnnmRtsmaanH| nemicandra sadagraNIrdezigaNAgragaNyo guNAkaraH zrIguNanandinAmA // [yaha lekha, ArAse jo dravyasaMgrahakI iMgrejI AvRtti munijananutapAdaH prAstamithyApravAdaH prakAzita huI hai, usakI prastAvanAkA avikala anuvAda sakalaguNasamRddhastasya ziSyaH prasiddhaH / svarUpa hai, aisA pIchese usake sAtha milAna karanese abhavadabhayanandI jainadharmAbhinandI mAlUma huA hai / svamahimajitasindhurbhavyalokaikabandhuH / / -saMpAdaka jai. sA. saM.] bhavyAmbhojavibodhanodyatamatesvit samAnatviSaH 52 varaiMdaNaMdiguruNo pAse soUNa sayalasiddhataM / ziSyastasya guNAkarasya sudhiyaH zrIvIranandItyabhUt / sirikaNayaNandiguruNA sattaTThANaM samuddiDhaM / / svAdhInAkhilavAGmayasya bhuvanaprakhyAtakIrteH satAM saMsatsu vyajayanta yasya jayino vAcaH kutarkAkuzAH // " ( gommaTasAra, karmasAra, gA0 386) [candraprabhacaritaprazastiH / zlokaH 1, 3, 4,] Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kha jaina sAhitya sNshodhk| jaM bu hI va pa NNa ti| (graMtha paricaya ) [le. zrIyuta nAthUrAmajI premI ] jaina sAhityameM karaNAnuyogake graMthoMkI eka samaya isI prakArakI dhAraNA thI, jisa prakAra ki jaina bahuta pradhAnatA rahI hai| jina graMthomeM Urdhvaloka, dharmake karaNAnuyogameM pAI jAtI hai / pRthvI thAlIke adholoka, aura madhyalokakA: cAroM gatiyoMkA, aura samAna gola aura capaTI hai, usameM aneka dvIpa aura yUgoMke parivartana AdikA varNana rahatA hai, ve saba grantha samudra haiM, dvIpake bAda samudra aura samudra ke bAda dIpa, karaNAnuyogake' antargata samajhe jAte haiN| Ajaka- isa prakAra krama calA gayA hai| jambUdvIpake bIca meM lakI bhASAmeM hama jaina dharmake karaNanuyogako eka tara- nAbhIke tulya sumeru parvata hai, ityAdi / parantu pIchese hase bhagola aura khagola zAstrakI samaSTi kaha sakate vidvAn logoMke anveSaNa aura nirIkSaNase isa viSayakA haiM / digaMbara aura zvetAMbara donoMhI saMpradAyameM isa viSa- zAna baDhatA gayA, aura AryabhaTTa, mAskarAcArya Adi yake saikar3oM grantha haiM. aura unameM adhikAMza bahuta prAcIna mahAn jyotiSiome to pUrvokta vicAroMko bilakulahI haiM / isa viSayapara jaina lekhakoMne jitanA adhika likhkhA badala DAlA / isakA phala yaha huA ki isa viSayakA hai utanA zAyadahI saMsArake kisI saMpradAyake lekhakoMne jo prAraMbhika hindu sAhitya thA usakA baDhanA to dUra likhA ho / paraMrAparAse yaha vizvAsa calA AtA hai rahA, magara vaha dhIre dhIre kSINa hotA gayA aura idhara ki ina saba parokSa aura dUravartI kSetroM yA padArthoMkA cUMki jaina vidvAnoMkA vizvAsa thA ki yaha sAkSAt sarvajJa varNana sAkSAt sarvajJa bhagavAnane apanI divya-dhvanImeM praNIta hai; ataeva ve ise baDhAte cale gaye aura naI kiyA thA / jAna paDatA hai ki isI aTala zraddhAke khojoM tathA AviSkAroMkI aura dhyAna denekI kAraNa isa prakArake sAhityakI itanI adhika vRddhi unhoMne AvazyakatAhI nahIM smjhii| huI aura hajAroM varSa taka yaha jaina dharmake sarvajJa praNIta yaha karaNAnuyogakA varNana kevala isa viSayake svataMtra honekA akATaya pramANa samajhA jAtA rahA / granthoM meM hI nahIM hai, prathamAnuyoga yA kathAnuyogAhiMduoMke paurANika mUvarNanako paDhanese aisA mAlama dike granthoM meM bhI isane bahuta sthAna rokA hai| digambara hotA hai ki do DhAI hajAra barasa pahale bhAratake taka saMpradAyake mahApurANa, harivaMzapurANa, padmapurANAdi pradhAna Perum prAyaH sabhI saMpradAyavAloMkA pRthvIke AkAra-prakAra 2parANoMmeM tathA anya caritra granthoMmebhI yaha khaba aura dvIpa-samudra-parvatAdike sambandhameM karIba karIba vistArake sAtha likhA gayA hai / zvetAmbara saMpradAyake 1 lokAlokavibhakteyugaparivRttezcaturgatInAM ca / kathA granthoMkA bhI yahI hAla hai / balki isa Adarzamiva yathAmatiravaiti karaNAnuyogaM ca / / saMpradAyake to Agama graMthoMmeM bhI isakA dauradaurA hai / -ratnakaraNDa zrA0 bhagavatI sUtra (vyAkhyAmajJapti ) Adi aMga aura jambU Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbuddIva paNNAti / aMka 4 ] dvIpa prajJapti, sUryaprajJapti, candraprajJapti Adi upAMga grantha karaNAnuyogakehI varNanase labAlaba bhare hue haiM / digambara saMpradAya meM isa viSayakA sabase prAcIna aura vizAla grantha trilokaprajJapti hai / isakA aura lokavibhAga granthakA paricaya hama jainahitaiSI ( bhAga 13 - aMka 12 ) meM de cuke haiM / trailokyasAra nAmaka grantha mUla prAkRta aura saMskRta TIkA sahita mANikacandra granthamAlAmai prakAzita ho cukA hai / Aja isa lekha meM hama jambuddIvapattikA paricaya denA cAhate haiM / isI nAmakA aura eka grantha mAthurasaMghAnvayI amitagati AcAryakA bhI haiM / amitagatine candraprajJapti aura sArddhadvayadvIpaprajJapti nAmaka grantha bhI isI viSayapara likhe haiM | parantu ye abhItaka hamAre dekhanemeM nahIM Aye / jambuddIvapaNatti nAmakA eka grantha zvetAmbara saMpradAya - kA bhI hai| isakA saMkalana karanevAle gaNadhara sudharmAsvAmI kahe jAte haiM / yaha chaThThA upAMga hai aura AgamagranthoMkI zailIse likhA huA hai / isakI zloka saMkhyA 4146 hai | murzidAbAda ke rAya dhanapatisiMha bahAdurake dvArA yaha vAcanAcArya rAmacandra gaNikRta saMskRta TIkA aura RSi caMdrabhANajIkRta bhASA TIkA sahita chapa cukA hai| digambarasampradAyI jambuddIvapaNattikI do pratiyAM hamane dekhI haiM; eka svargIya dAnavIra zeTha mANikacandrajI ke caupATI ke granthabhANDArameM hai aura dUsarI pUne ke bhAMDArakara orienTala rIsarca insTiTayUTameM / pahalI prati sAvana vadi 12 saM0 1960 kI likhI huI hai aura ise seThajIne ajamerase likhavAkara ma~ga vAI thI / dUsarI pratIpara usake likhe huekA samaya nahIM diyA hai; parantu vaha kucha prAcIna mAlUma hotI hai ! yaha grantha prAkRta bhASAmeM hai aura gAthAbaddha hai / 1 isake kartA zrIyativRSabhAcArya haiM, aura isakI racanA lagabhaga 1000 vIranirvANasaMvat meM huI hai / 2 isake kartA muni sarvanandi hai aura yaha zaka saMvat 380 meM likhA gayA hai| isa granthakA saMskRta anuvAda upalabdha hai / 145 isameM 13 uddeza yA adhyAya, 2427 gAthAyeM aura bharata, airAvata, pUrva videha, uttara videha, devakuru, uttarakuru, lavaNasamudra, jyotiSapaTala AdikAvarNana hai / varNana trilokaprajJaptikI apekSA kucha saMkSipta hai / isake kartAkA nAma siripaumaNaMdi yA zrIpadmanAnda hai / veha apanI guruparamparA isa prakAra batalAte haiMvIranAnde, balanAnde, aura padmanAnda | apane lie unhoMne guNagaNakalita, tridaNDarahita, trizalyaparizuddha, trigAravarahita, siddhAntapAragAmI, tapa-niyama-yoga-yukta, jJAnadarzanacAritryodyukta aura ArambhakaraNarahita vizeSaNa diye haiM / apane gurUoMkI bhI unhoMne jJAna aura tapa Adike viSayameM prazaMsA kI hai / unhoneM RSivijaya guruke nikaTa jinavacana - vinirgata suparizuddha Agamako zravaNa karake, unahIke kRpAmAhAtmyase isa granthakI racanA kI hai / vijayagurukA vizeSa paricaya ve nahIM dete, isase unakI guruparamparApara koI prakAza nahIM paDatA | mA nAmake eka vikhyAta AcArya the jo rAga-dveSa - mohase rahita, zrutasAgarake pAragAmI, pragalbha matimAn, aura tapaH saMyama - saMpanna the / unake ziSya sakalacandra guru huye, jo nava niyamoM aura zIlakA pAlana karate the, guNI the aura siddhAnta mahodadhimeM jinhoMne apane pApoMko ghoDAlA thA / inake ziSya nendiguruke lie -jo samyagdarzana - jJAnacAritrya sampanna the - yaha grantha banAyA gayA hai | AcArya padmanandi jisa umaya bArAnagarameM the, usa samaya yaha grantha racA gayA hai / isa nagara kI prazaMsA meM likhA hai ki usameM vApikAyeM, tAlAba, aura bhuvana bahuta the, bhinnabhinna prakArake logoMse vaha bharA huA thA, bahutahI ramya thA, dhanadhAnyase paripUrNa thA, samyagdRSTijanoMse, muniyoMke samUhase, aura jaina maMdiroMse vibhUSita thA / yaha nagara pAriyatta ( pAriyAtra ) nAmaka dezake 1 purANasArake kartA zrIcandramuni - jo vi. saM. 1070 ke karIba hue haiM - apane gurUkA nAma zrImAndalikhate haiM / ve inase pRthak vyakti jAna paDate haiM / vasunandi AcAryakI guruparamparAme bhI eka zrInandi hai / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina sAhityasaMzodhaka [khaMDa antargata thA / bArAnagarake pramu yA rAjAkA nAma zakti yA kundakundakA janma sthAna bArA' batalAnekA prayatna kara zAnti thA / vaha samyagdarzanazuddha, vratI, zIlasampanna, baiThe haiM / para isase yaha bAta bahuta kucha nizcita ho jAtI dAnI, jinazAsanavatsala, vIra, guNI, kalAkuzala aura hai ki mAlaveke yA koTA rAjyake isI bArAmeM yaha grantha narapatisaMpUjita thaa| nirmita huA hai| AcArya hemacandrake koSameM likhA hai--" uttaro zAnti yA zaktirAjA jAna paDatA hai ki koI vindhyAtpAriyAtraH" / arthAt vindhyAcalake uttarameM pAri- mAmUlI ThAkUra hogA / yadyapi use narapatisaMpUjita likhA yAtra hai / yaha pAriyAtra zabda parvatavAcI aura pradezavA- hai, parantu sAtha hI 'bArAnagarasya prabhuH ' kahA hai / yadi cI bhI haiN| vindhyAcalakI parvatamAlAkA pazcima bhAga kara - mAga koI baDA rAjA yA mAMDalika Adi hotA, to vaha jo narmadA taTase zurU hokara khaMbhAtataka jAtA hai aura sIsA Ara kisI pradeza yA prAntakA rAjA batalAyA jAtA / rAjAkA yA pAnta uttara bhAga jo abalIkI parvatazreNItaka hai pAriyAtra vaMza AdibhI nahIM batalAyA hai. jisase rAjapatAneke kahalAtA hai| ataH pUrvokta bArAnagara isI bhUbhAgake hAla itihAsoMme usakA patA lagAyA jA sake aura usase antargata honA cAhie | rAjapUtAneke koTA rAjyameM eka / eka padmanandi AcAryakA nizcita samaya mAlUma kiyA jA bArA nAmaka kasabA hai, jAna paDatA hai ki yahI kA bArAnagara hogA / kyoMki yaha pAriyAtra dezakI sImAke bhItarahI AtA hai / nandisaMghakI paTTAvalIke anusAra ____ padmanandi nAmake aneka AcArya aura bhaTTAraka ho bArAmeM eka bhaTTArakoMkI gaddI rahI hai aura usameM vi. gaye haiN| unameM padmanandipaMcaviMzatikAke kartA bahuta saM. ( vikramarAjyAbhiSeka ) 1144 se 1206 takake prasiddha haiM / ve apane gurUkA nAma 'vIranandi likhate 12 AcAryoMke nAma diye haiM / isase bhI jAna paDatA haiM aura prajJaptike kartAke guru balanandi haiM / isa liye hai ki sambhavataH ve saba AcArya padmanandi yA mAghanandi ye donoM eka nahIM ho sakate / isake sivAya 'pacaviMzakI hI ziSyaparamparAmeM haye hoMge aura yahI bArA-koTA tikA ' apekSAkRta arvAcIna grantha hai / hamAre anujambudvIpa prazaptike nirmita honekA sthAna hogaa| mAnase vaha 13 vIM zatAbdIse pahalekA nahIM ho sakatA | jJAnaprabodha nAmaka bhASAgranthameM (padyabaddha ) kundakudA- usa samaya digambara muni 'jinamandiromeM rahane lage the cAryakI kathA dI hai| usameM kundakundako isI bArApura . aura yaha upadeza diyA jAne lagA thA ki bimbAphalake patteke bhI barAbara mandira aura joke bhI barAbara jinapratimA yA bArAke dhanI kundazreSThI aura kundalatAkA putra banavAnevAleke puNyakA varNana nahIM kiyA jA sakatA / batalAyA hai / pAThakoMse yaha bAta ajJAta na hogI ki kundakundakA eka nAma padmanandi bhI hai / jAna paDatA hai 1 sunA hai ki bArAmeM padmanandikI koI niSidyAbhI hai| ki jambudvIpaprajJaptike kartA padmadandikohI bhramavaza kunda 2 yatpAdapaGkajarobhirapi pramAgatlaggaiH zirasyamalabodhakakundAcArya samajhakara jJAnaprabodhake kartA, karnATakadezake lAvatAraH / bhavyAtmanAM mavati tatkSaNameva mokSaM sa zrIgururdizatu me muniviirnndii|| 1. pUnekI pratImeM santi (zAnti ) aura bambaIkI pratImeM saci 4 yaha grantha kAzI meM chapa cukA hai| isameM aneka viSayoMke 25 (zakti) pATha hai| prakaraNa haiN| 2. dekho jainasiddhAntamAskara kiraNa 4; aura inDiyana aeNnTi- 1. sampratyatra kalau kAle jinagehe munisthitiH / kverI 20 vI jild| dharmasya dAnamityeSAM zrAvakA mUlakAraNam / / 3 karnATaka dezake koNDakuNDanAmaka grAmake nivAsI honeke kAraNa inakA nAma koNDakuNDa huA thA / kundakunda usIkA upAsakAcAra prakaraNa / zrutimadhura saMskRta rUpa hai| 2. bimbAdalonnati yavonnatimeva maktyA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 jaMbuddIva pnnnntti| 147 prajJaptIke kartA padmanandi kaba hue haiM, yaha batAneke ......risivijayagurutti vikkhAo / / 144 / / liye abhItaka hameM koI puSTa pramANa upalabdha nahIM huA soUNa tassa pAse jiNavayaNa viNiggayaM amadabhUdaM / hai / parantu hamArA anumAna hai ki yaha grantha vikramakI raidaM kiMcuddese asthapadaM tahava lasUNam / / 145 / / . dasavIM zatAbdIke bAdakA to nahIM hai, pahalekA bhale hI yadi yaha anumAna ThIka ho ki digambara sampradAyameM ho / kyoM ki isa viSayakA yaha pahalA grantha hai to avazyahI yaha 1) granthakI racanAzailI bilakula triloka prajJaptike purAnA hai | aura Azcarya nahIM jo trilokaprajJaptike sadRza hai aura bhASA bhI apekSAkRta prAcIna mAlUma race jAne ke 'samayameM athavA usase kucha pIche likhA hotI hai| gayA ho | isa granthameM ' uktaM ca' kaha kara anya gAthAyeM 2) navavIM dasavIM zatAbdIke bAdake granthakartA apanI yA zlokAdi bhI udhdRta nahIM haiM / isase bhI ise prAcIna guruparamparA batalAte samaya saMgha aura gaNa gacchAdikA mAnanekI icchA hotI hai| paricaya avazya dete haiM / para isa granthameM kisI saMgha yaha grantha jina nandiguruke liye banAyA gayA hai, yA gaNa gacchAdi kA nAma nahIM hai / maMgarAjakavike unake dAdAgurukA nAma mAghAnandi thA, aura ve bahutahI zilAlekhake anusAra akalaMkabhaTTake bAda deva, nandi, vikhyAta, zrutasAgarapAragAmI, tapaHsaMyamasampanna, tathA sena, aura siMha ina cAra saMghoMkI sthApanA huI hai| pragalmabuddhi the / indranandIne apane zrutAvatArameM likhA ataH hamArI samajhameM yaha grantha akalaGka devase pahalekA hai ki vIranIrvANase 683 varSa bAda taka aMgajJAnakI honA cAhie / akalaGka devakA samaya vikramakI 8 vI pravRtti rhii| unake bAda arhadali AcArya hue aura zatAbdI hai / unake kucha samaya bAda ( tatkAlahI nahIM) mAghanandi ___3) aisA mAlUma hotA hai ki isa granthase pahale isa AcArya hue / Azcarya nahIM jo nandiguruke dAdAguru yahI viSayakA koI svataMtra grantha nahIM thA / padmanandi munine mAdhanandi hoM / unheM jo vizeSaNa diye gaye haiM usasebhI zrIvijayaguruke nikaTa AcArya paramparAse calA AyA mAlUma hotA hai ki ve koI sAmAnya AcArya na huA yaha viSaya sunakara likhA hai / kisI eka yA hoMge / indranandike kathanakrama mAghanandIkA samaya aneka grathoMke AdhAra AdIse nahIM / isa viSayameM nIce vIranirvANasaMvat 800 lagabhaga taka AsakatA hai | likhI huI gAthAyeM acchI taraha vicArane yogya haiM / aura isa hisAbase nandiguru aura padmanandIkA samaya te vaMdiUNa sirasA vocchAmi jahAkameNa jinndilN| vIranivANakI 9 vIM zatAbdi mAnA jA sakatA AyariyaparamparayA paNNattiM davijaladhINaM / / 6 / / isa viSayameM adhika jora nahIM diyA jA sakatA ki Xxxxx indranandikathita mAghanandi aura yaha mAghanandi ekahI AyariyaparamparayA sAyaradIvANa taha ya pnnnnttii| hoMge / saMkheveNa samatthaM vocchAmi jahANu puvvIe / / 18 / / isa granthameM bhagavAn mahAvIrake bAdakI AcAryaxx x xx paramparAke viSayameM jo kucha lisvA hai usakA Azaya isa ye kArayanti jinasadma jinAkRtiM vA / prakAra hai / puNyaM tadIyamiha vAgapi naiva zaktA- vipulAcalake UMca zikharapara virAjamAna vardhamAna stotuM parasya kimu kArayituIyasya / / 22 / / 1 vIranirvANa saMvata 1000 ke lagabhaga / 1. dekho zravaNa belgolA inskripzanakA 108 vAM 2 yaha grantha mANikacandra granthamAlAke tatvAnuzAsanAdi. zilAlekha aura jainasiddhAnta bhAskara kiraNa 3 / saMgraha ' nAmaka 13 va aMkameM chapa cukA hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka / 49 jinendrane gautamamunIko pramANasaMyukta artha kahA 1 unhoMne lohAryako, lohAryane- jinakA nAma sudharmA bhI haijambusvAmIko kahA / ye tInoM gaNadhara, guNasamagra, aura nirmala cArajJAnake dhArI the / ye kevala jJAnako prApta karake mokSako prApta hue | inako maiM namaskAra karatA hUM / inake vAda nandi, nandimitra, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu ye pAMca puruSazreSTha caudaha pUrva aura bAraha aMgake dhAraka hue / inake bAda kramase vizAkhAcArya, proSThila kSatriya, jaya, nAma, siddhArtha, dhRtiSeNa, vijaya, buddhila, gaMgadeva aura dharmasena, ye dasa pUrvadhArI hue / phira nakSatra, yazaH pAla, bANDu, dhruvasena, aura kaMsa ye pAMca gyAraha aMgake dhAraka hue / inake vAda subhadra, yazobhadra, yazobAhu aura antima loha ( lohAcArya ) ye AcArAMga dhAraka hue | isa paramparAse eka yaha vizeSa bAta mAlUma huI ki sudharmAsvAmIkA dUsarA nAma lohArya bhI thA / lohArya nAmake eka aura bhI AcArya hue haiM jo AcArAMgadhArI the / unheM dUsare lohAcArya samajhanA cAhie | zravaNa velgolakI candramuptavastIke 'zilAlekhake - ' mahAvIrasavitari parinirvRte bhagavatparamarSi - gautama gaNadhara sAkSAcchiSya - lohArya - jambu - XX" Adi vAkyameM jo lohAryako gautamagaNadhArakA sAkSAt ziSya likkhA hai, usakA bhI isase khulAsA ho jAtA hai / abhItaka isa bAtakA spaSTa ullekha kahIM bhI nahIM milA thA ki sudharmA - svAmIkA dUsarA nAma lohArya bhI thA / 1 dekho, jainasiddhAnta bhAskara kiraNa 1. [ khaMDa 1 isa paramparAmeM aura trilokaprajJaptikI paramparA meM koI antara nahIM hai / AcArya guNabhadrakRta uttara - purANa, brahma hemacandrakRta zrutaskandha, aura indranandrikRta zrutAvatArameM bhI bilakula yahI paramparA ndI huI hai / parantu harivaMzapurANa, naindisaMgha - balAtkAra gaNa - sarasvatI - gacchakI prAkRta paTTAvalI, senagaNakI paTTAvalI aura kASTAsaMghakI paTTAvalI meM nandikI jagaha viSNu nAma milatA hai| isake sivAya nandisaMghakI pUrvokta paTTAvalImeM aura kASThAsaMghakI paTTAvalImeM yazoba huke sthAna meM bhadrabAhu nAma hai / jAna paDatA hai nandIkA nAmAntara viSNu aura yazobAhukA bhadrabAhu bhI hogA / lohAcArya takakI yaha guruparamparA digambara saMpradAya meM ekasI mAnI jAtI hai / isameM koI matabheda nahIM hai / parantu yaha baDe AzcaryakI bAta hai ki zvetAmbara saMpradAya meM jambUsvAmI ke bAda jo paramparA mAnI jAtI hai, vaha isase sarvathA bhinna hai / yadyapi ye donoM saMpradAya vi0 saM0 136 ke lagabhaga pRthak hue kahe jAte haiM / yadi yaha samaya sahI hai to AcArAMgadhAriyoM takakI paramparA donoM saMpradAyoM meM ekasI honI cAhie thI / yA to yaha samaya hI ThIka nahIM hai - jambUsvAmIke bAdahI yaha sampradAya bheda ho gayA hogA, yA phira donoMmeMse kisI ekane athavA donoMne hI pIchese bhUlabhAla jAnepara inheM gaDhA hogA / itihAsake vidyArthioMke liye yaha viSaya khAsa torase vicAra karane yogya hai / 1. yaha granthabhI tattvAnuzAsanAdi - saMgrahameM chapA hai / 2-3 -4 - dekho jenasiddhAntabhAskara, kiraNa 4 / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka jaMbuddIva pnnnnti| ] pariziSTajaMbuddIvapaNNattikA Adi aura aMtakA kucha bhAga namUmeke taura para yahAM para diyA jAtA hai / devAsuriMdamahide dasaddharuvUNa kammaparihINe | kevalaNANAloe saddhammuvaesade aruhe // 1 // aTThavihakammarahie aguNasamaNNide mahAbIre / loyagga-tilayabhUde sAsayasuhasaMTThide siddha / / 2 // paMcAcArasamagge paMceMdiyaninjide vigayamohe / paMcamahavvayAnalae paMcamagAinAyagAyarie / / 3 / / parasamayatimiradalaNe paramAgamadesae uvajjhAe / paramaguNarayaNaNivahe paramAgamabhAvide vIre / / 4 / / NANAguNatavaNirae sasamayasabbhAvagahiyaparamatthe / bahuvihanogajjale je loe savvasAhugaNe / / 5 / / te vaMdidUNa sirasA vocchAmi jahA kameNa jiNadiTuM / AvariyaparaMparayA paNNattiM dIvajaladhINa || 6 // + + + + + + . . viulagirituMgasihare jiNiMdaIdeNa vaDDhamAmeNaM / godamamuNissa kahidaM pamANaNayasaMjudaM atthaM / / 9 / / teNavi lohajjassa ya lohajjeNa ya sudhammaNAmeNa | gaNavarasudhammaNA khalu jaMbUnAmassa NihiTTha / / 10 / / caduramalabuddhisahide tinnede gaNadhare guNa samagge | kevalaNANaSaIve siddhipatte NamaMsAmi / / 11 / / NaMdI ya NaMdImitto avajidamuNivaro mahAteo / govaddhaNo mahapyA mahAguNo bhaddabAhU ya / / 12 / / paMcede purisavarA caudasapuvvI havaMti NAyavvA | bArasaaMgadharA khalu vIrAjiNidassa NAyavvA / / 13 / / taya visAkhAyario poThillo khattiyao ya jayaNAmo / NAgo siddhattho viya dhidiseNo vijaya NAmoya / / buddhilla-gaMgadevo dhammaseNo ya hoi pacchimao | pAraMpareNa ede dasaputvadharA samakkhAdA || 15 // Nakkhatto jasapAlo paMDu-dhuvaseNa-kaMsa-Ayario / aiyArasa aMgadharA paMcajaNA hoMti NibiThA // 16 // NAmeNa subhaddamuNI jasabhaddo taya hoi jasabAhu / AyAradharA NeyA apacchimo lohaNAmo ya // 17 // AyariyaparaMparayA sAyaradIvANa taya paNNattiM / saMkhevaNa samatyaM vocchAmi jahANumuvIe / / 18 / / + + + + + parameThimAsidatthaM uddhAdhotiriyaloyasaMbaMdhaM | jaMbUdIvaNibaddhaM kuvAvaradosapArahINaM / / 14 // gaNadharadeveNa puNo atthaM ladUNa gaMthidaM gaMthaM | akkharapadasaMkhejja aNaMtasatthehi saMhutaM / / 141 / / AyariyaparaMpareNa ya gaMvatthaM ceva AgayaM sammaM / upasaMharIya lihiyaM samAsado haya NAyavvaM / / 142 / / NANANaravaimahido vigayamamusaMgabhaMga-ummukko / sammaiMsaNasuddho saMjaya-tava-sIla-saMpuNNo / / 143 / / jiNavara-vayaNa-viNiggayaparamAgamadesao mhaastto|sirinilo guNasahio risivijaya guru tti vikkhaao| soUNa tassa pAse jiNavayaNIvaNiggayaM amadabhUdaM / raidaM kiMcuddese atthapadaM naha va laNaM / / 145 / / + ... + + + + ahatiriya uDDhaloesu tesu je hoMti bahuviyappA du / siribijayassa mahaptA be savve vAcadA kiNci|153| gayarAyadosamoho sudasAyarapArao mi-pgbmo|tvsNjmsNpnnnno vikkhAo mAghanaMdigurU // 154 / / tasseva ya varasisso siddhatamahodahimmi dhuyakaLuso / NavaNiyamasIlakAlado guNautto sayalacaMda gurU 155 1'eyArasagadhArI' bhI pATha hai. 2'bhau' pATha dvitIya pustaka meM hai| 3 kiMciddesa bhI hai| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 1 tasseva ya varasisso NimmalavaraNANacaraNasaMjutto / sammadaMsaNasuddho siriNaMdiguru tti vikkhAo || 156 || tassa NimittaM lihiyaM jaMbUdIvassa tahaya paNNattI / jo paDhai suNai edaM so gacchai uttamaM ThANaM // 157 // paMcamahavvayasudhdo daMsaNasuddho ya NANasaMjuto / saMjamatavaguNasahido rAgAdivivajjido dhIro || 158 // paMcAcArasamaggo chajjIvadayAvaro vigadamoho / harisa visAya- vihUNo NAmeNa ya vIraNaMditi // 159 // tasseva ya varasisso suttatthaviyakkhaNo maippagabbho / paraparivAdaNiyatto NissaMgo savvasaMgesu / / 160 / / sammattaabhigadamaNo NANeNa taha daMsaNe carite yA parataMtiNiyattamaNo- balaNaMdi guru tti vikkhAo / / 161 / / tas ya guNagaNakalido tidaMDarahiyo tisallaparisuddho / tiSNavi gAravarahiyo sisso siddhaMtagayapAro / 162 / / tavaNiyama jogajutto ujjutto NANadaMsaNacarite | AraMbhakaraNa rahiyo NAmaNe ya paumaNaMdItti / / 163 / / siriguruvijayasayAse soUNaM AgamaM suparisuddhaM / muNi- paumaNaMdiNA khalu lihiyaM eyaM samAseNa // 164 || sammaddasaNasuddho kadavadakammo susIlasaMpaNNo || aNavarayadAnasIlo jiNasAsaNavacchalo vIro || 165|| NANAguNagaNakalio Naravai saMpUjio kalAkusalo || vArANayarassa pahU Naruttamo khattibhUpAlo / / 166 / / pokkharANi - vAvi-paure bahubhavaNavihUsie para maramme / NANAjaNa saMkiNNe dhanavannasamAule divve / / 166 / / sammAdijiNoghe muNigaNaNivahehi maMDie rambhe / desamma pAriyate jiNabhavaNavihUsie divve / / 168 / / jaMbUdIvassa tahA paNNattI bahupayatthasaMjuttaM (ttA ) / lihiyaM saMkheveNaM vArAe acchamANeNa || 169 / / chaddamattheNa viraiyaM jaM kiMpi havejja SavayaNaviruddhaM / soddhaM tu sugIdasthA taM pavayaNa vacchalattAe / / 170 / / X X X X X viudha-vai-mauDa-maNigaNa-kara-salilasudhoyacAru payakamalaM / varapaDamaNaMdi NamiyaM vIra jiniMdaM NamaMsAmi / / 176 / / iya jaMbUddIvapaNNattisaMgahe pamANaparicchedo NAma teramI uddeso sammatto // 13 // 4' ra ' pATha punekI pratimeM hai 1 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka Da Shi Shi Shi Shi Shi Shi Shi Shi Shi * Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo Huo tets Shi Shi Shi Qu Sheng t t t t t J giranAra parvata - paMcamI ToMka. tet tett ttttttt ttttttttttt tette Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa 1 ] ( 6 ) 1 ) 27 39 13 mUla vastu jaina darzana athavA Arhata darzananA tattvajJAnano pAyo saptabhaMgI upara racAelo che. saptabhaMgI eTale tattvanA svarUpano saMpUrNa vicAra pradarzita karavA mATe yojelI sAta prakAranI vAkyaracanA. te A pramANe che:( 1 ) [ vastu ] kathaMcit che. ( 2 ) nathI. ( 3 ) ( 4 ) 22 22 jai "" " "" || namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya | na sAhitya saM zodha ka "" 33 " " gujarAtI lekha vibhAga saptamaM gI sat-asat-tattvamUlaka pramANa paddhati [ le0 adhyApaka rasikalAla choTAlAla parIkha. bI. e. ] * saMskRta vAkyo A pramANe: ( 1 ) syAdasti (2) syAnnAsti (3) syAdasti nAsti che ane nathI. avAcya che. che ane avAcya che. athavA nathI ane avAcya che. che, nathI, ane avAcya che. (4) syAdavaktavyam (5) syAdasti avaktavyam ca (6) syAnnAsti avaktavyam ca ( 7 ) syAdasti nAsti vaktavyaM ca [ aMka 4 A pramANe saptabhaMgInI vAkyaracanA che. sAmAnya vAcakane bahu vicitra, nirupayogI ane hAsyajanaka lAge teSu tenu bAhya svarUpa dekhAya che. paraMtu gaMbhIra vicArapUrvaka jo te saMbaMdhI UhApoha karavAmAM Ave to temAM rahelAM tattvo sarvasAdhAraNa ane sarvavyApI che ema spaSTa jaNAI Avaze. e vicAra paddhatimAM sat-asat aneka dharmavattva, ane eka vAkya eka samaye eka dharmano nirdeza ja karI zake; e tattvono antarbhAva thaelo che. e tattvoe A viziSTa svarUpa kyAre ane kaI paristhitimAM dhAraNa karya teno nirNaya karavo hajI sulabha nathI. paraMtu jaina nyAyazAstranA adhyayana uparathI teno vikAsa ane prayojana to ApaNe cokkasa jANI zakIe tema chIe. jainonA A viziSTa siddhAntanA itihAsa viSe hAlamAM hUM ATalaM jaNAvI zakuM chu : - uttarAdhyayana sUtramAM eno nirdeza nathI. bhadrabAhunI Avazyaka sUtranI niyuktimAM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina sAhitya saMzodhaka paNa eno ullekha durlabha chetattvArthAdhigama sUtramA paNa sau koI sahelAIthI samajI zake cha ke vastu satsvarUte upalabdha nathI. paNa AnA jevI dekhAtI carcA jhaga- pa che. paNa vastu asatsvarUpa che ane vaLI eka sAthe te vatI sUtramA maLI Ave che. nayacakranA kartA mallavAdI sadasadrUpa che, ema sAMbhALIne to ghaNA DAhyA mANaso " naya" nA siddhAnta mATe Agama pramANa ApatI Azcarya pAmyA vagara rahe nahi. jyAre elIyAnA musAphare vakhate bhagavatI sUtranA keTalAMka vAkyo TAMke che. gautama thIeTeTasane kahyaM ke " amuka arthamAM" asat che, gaNadhara bhagavAna mahAvIrane pUche che 'bhagavan ! AtmA ane " sat " nathI'" tyAre tenA mananI sthiti evIja jJAna [ maya ] che ke nahi ? ' svAmI samajhAve che thaI ho. ene jo ema kahevAmAM AvyuM hota ke " sada'gotama ! niyame karIne jJAna [maya ] che. kAraNa ke, sadrUpaM vastvaGgIkartavyam " tyAre paNa tenA manamA evoja jJAnanI AtmA vinA vRtti dekhAtI nathI; paNa AtmA jJAna bhAva thAta. paraMtu asat athavA abhAva zabdano artha paNa hoya ane ajJAna paNa hoya (AyA puNa siya jarA vadhAre uMDANa sAthe samajavAmAM Ave to A bAbata NANe siya annANe )"" ahiM A 'siya' zabda e samajavI sahelI thaI paDe. pleTo nA sophIsTa nAmanA 'syAt ' nuM prAkRta rUpa che, te lakSamA rAkhavA jetuM che. saMvAdamAM elIyAno musAphara kahe cha ke-"jyAre ApaNe A uparathI jaNAya che ke, A siddhAMtanA bIja jo ke asat viSe bolIe chIe tyAre, huM dhAru cha ke, ApaNe junA AgamomAM maLI Ave e zakya che, chatoM A satthI viruddha evI koI vastu viSe bolatA nathI paNa viziSTa svarUpa to tenA karatAM arvAcIna che. A siddhAMta ApaNe phakta anyanA arthamAM vAparIe chAe~." enA A svarUpamAM to sauthI pahelo kuMdakuMdAcAryanA nyAyadarzanamA cAra prakAranA abhAva mAnelA The-1) paMcAstikAyamA ane pravacanasAramA maLI Ave che. prAgabhAva, 2) pradhvaMsAbhAva. 3) atyantAbhAva ane digaMbaro kuMdakuMdAcAryane ghaNA prAcIna gaNe cha 4) itaretarAbhAva. AmA pahelA traNa vastunA svarUpana temanI paraMparA pramANe teo vikramanI pahelI zatA- lagatA che jyAre itaretarAbhAva e anya vastunI apekSAe bdImAM thaelA che. te pachInA to jaina nyAyanA-zvetAMbara teno abhAva che. A tattva vastuone temanA viziSTa ane digaMbara banenA-pratyeka graMthamA e siddhAntanI sphuTa svarUpa arpe che ane A arthamAM jaina AcAryoM kahe che ke carcA maLI Ave che ane tenA viSayamA darekano samAna vastu sadasadrUpa cha, sat-svabhAvanI apekSAe; ane asatmata che. anyavastunI apekSAe. A siddhi karavA jaina AcAryo ___ A siddhAntanI pramANanI dRSTie carcA karyA pahelAM jevI rIte carcA . kare che ane je pramANo Ape che te temAM vastusvarUpanA je tattvo rahelAM che tenI carcA karyAthI jANavA jevA che. tethI tenu saMkSipta svarUpa haM ahiMyA viSaya samajavAmAM vadhAre saraLatA thaze. - ApuM chaM. 1 sarvanayAnAM jinapravacanasyaiva nibandhanatvAt / kimasya nibandhanamiti cet-ucyate-nibandhanaM cAsya 'AyA bhante nANe 3."....... In certain sense not-being is. annANe ' iti svAmI gautamasvAminA pRSTo vyAkaroti 'godamA and that being, on the other hand, is NA niymaa|' ato jJAnaM niyamAdAtmani / jJAnasyAnyavya- not." pA. 370 vA.4 The Dialogues of tirekeNa vRttyadarzanAt / Plato- (trijI AvRtti.) - AyA puNa siya NANe siya annANe / ' 8" When we speak of not-being, -nayacakra, dravyArthasyAdasti prakaraNane aMte. mA utArAmATe we speak, I suppose not of something hu~ pUjya munizrIjinavijayajIno AbhArI chu. 2paMcAstikAya, adhikAra 1, gAthA 8, 14. pravacanasAra, opposed to being, but only different." skandha 2, gAthA 22-23. pA. 361 vA. 4. Dialogues of Plato. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka saptabhaMgI aSTasahasrInA kartA vidyAnandI kahe che ke " temAM sattva ' vastu dharma che; teno asvIkAra karatAM gadheDAnA sAMgaDAnI mAphaka vastu vastutva vinAnI thaI jAya che te pramANe kathaMcit asatva 'che, kAraNa ke svarUpA dithI jema sattva aniSTa nathI tema para rUpAdidhI paNa aniSTa na hoya to pratiniyata svarUpanA abhAvathI vastu pratiniyamano virodha thAya tethI" ( ema mAnavuM joIe ke svarUpanI apekSAe jema sat iSTa che tema pararUpAdinI apekSAe nathA.) 6 anekAntajayapatAkAnA kartA haribhadra sUri kahe che ke " te ( vastu) svadravya kSetra -kAla-bhAva-rUpe sat cha, ane-paradravya-kSetra - kAla-bhAvarUpe 'asat ' che. tethI te 'satane' asat che. nahiM to tenA abhAvano prasaMga Ave (ghaTAdirUpa vastuno abhAva thAya) eTale ke-jo te jema svadravya kSetra kAla bhAva rUpe ' sat ' che, tema paradravyAdirUpe paNa hoya, to te ghaTa vastuja na thAya. kAraNake te paradravyAdirUpe paNa, tenAthI anya potAnA svarUpanI mA phaka, hayAta che. te pramANe jo jema paradravya kSetra kAla bhAvarUpe te ' asat ' che tema svadravyAdirUpe paNa ' asat ' hoya, to ema paNa gadheDAnA sIMgaDAnI mAphaka ghaTa vastuja na cAya. A pramANe teno (vastuno) abhAva thAya tethI sadasadrUpa ja kabula karavI joIe. se 116 197 te kahe che ke jo A tasva svIkAravAmAM na Ave to eka ja ghaTAdi vastu sarvatra vyApi ane tethI eka vastu sarva padArtha thavA no doSa nIpaje, " 5 tatra satvaM vastudharmaH, tadanupagame vastuno vastutvAyogAt, kharaviSANAdivat / tathA kathaMcitvaM svarUpAdibhiriva pararUpAdibhi rapi vastuno sAno pratiniyatasyarUpAbhAvA vastuprati niyama virodhAt / aSTasahasrI pR. 126 6] yatastat kSetrakAlabhAvarUpeNa sadyartate, paradravyakSetra kAlabhAvarUpeNa cAsat / tatazca saccAsacca bhavati / anyathA tadabhAva - prasaMgAt / ( ghaTAdirUpasya vastuno'bhAvaprasaMgAt ) ityAdi / anekAntajjayapatAkA, pR0 30 josepha ' Introduction to Logic' nAmanA potAnA graMthamAM paNa Aja muddAnI vAta kare che. te kahe che ke " niSedhAtmaka vacanene ApaNe vastuono vAstavi ka vyavaccheda dazIvanAra gaNavaM joIe amuka dharmonI ane astitvanA amuka prakAronI paraspara vyavacchedakatA e niSedhamA rahe vAstavika satya se jo ema na hoya to dareka vastu dareka anya vastu dhaI jAya eTale ke astitvanA A vividhaprakAranA jeTalI vidhyAtmaka thaI jAya. 118 ...... haribhadrasUri yA pramANe vastutattvanI dRSTie UhApoha karI tenI sadasadAtmakatA siddha karI jJAna tattvanI dRSTie paNa eja bAbata siddha kare che. 'svapararUpAnuvRttavyAvRttarUpameva tastvanubhUyate / ' svarUpe anuvRtta ane pararUpe vyAvRtta ja amuka vastu anubhavAya che. TuMkAmAM emanA kAraNo A pramANe che. prathama to saMvedana vastu che. ane vastu ubhaya rUpa che, mATe te paNa ubhaya rUpa che.' Ano artha ApaNe ema ja karavo joIe ke amuka saMvedana svarUpe sat che ane anya saMvedana dRSTie asat cha. eTale A paNa vastu tasya vicAramAM ja samAI jAya che. paNa 6 66 teja graMthama anya sthAne haribhadrasUri jaNAve che ke 'na hi svaparasattAbhAvAbhAvarUpatAM vihAya vastuno vi 7 tadA yathA svayapekSayA satvaM tathA paramavyAyapekSayApi ziSTataiva sambhavati / svasattAno bhAva ane parasattAno satyaM tathA sadeva ghaTAdi vastu prApnoti / ' tatazca sarvaabhAva na hoya to vastunI viziSTatAno ja sambhava nathI" padArthApattilakSaNa dUSaNamA padyeta / prameyaratnakoSa, 0 pR0 <." Hence we prameyaratna koSamA candraprabhasUri A ja tattva darzave che. must accept the negative Judgment as expressing the real limitation of things. The reci procal exclusivness of certain attributes and modes of being is the real truth underlying negation But for that every thing would be every thing else; that is as positive as these several modes of themselves. " pRSTha 172-173. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa, nnnnnnnnn bAhya viSayanI dRSTie paNa vastu-anurUpa-saMvedana paNa upara je avataraNo ApyAM che te uparathI jainAcAryoubhaya rUpa ja che. "Agala rahelo ghaTa potAnA bhAva ane no vastusvarUpaviSayaka khyAla spaSTa thAya che. pleTonA itaranA abhAvanA adhyavasAya eTale ke nirNaya rUpe ja zabdomAM te nIce pramANe mUkI kAya "tyAre abhAva gati oLakhAya che..........sadasadrUpa vastunu kevala sadA- ane anya padArtha vargamA che, kAraNa ke anyatva te sarvatmaka jJAna kharUM jJAna nathI. kAraNa ke te sampUrNa artharnu mA vyApI pratyekane astitvathI anya kare che. eTale ke pratibhAsana karatuM nathI. jema narasiMhanA rUpanuM jJAna 'asat ' kare che. ane tethI A rIte ApaNe te badhA kevala siMhanA jJAnathI pUrUM thatuM nathI. ane A pramANe viSe AstikatAthI kahI zakIe ke te badhA 'asat' ubhayano pratibhAsa karatuM jJAna na thAya ema nathI, kAraNa cha ane valI teo astitva vALA che mATe ema kahI ke saMvitti tadanya-viviktatAthI viziSTa che (eTale ke zakAya ke te sat che." anya padArthathI je bhinnatA, tenAthI viziSTa che) ane tadanya viviktatA eTale abhAve." A pramANe vastunA sadasadAtmaka svabhAvanI samajaNathI saptamaGgAnuM eka tattva sugama thAya che. temAM bIjU je 9.........sadasadrUpasya vastuno vyavasthApitatvAt / saMvedanasyA. tattva raheluM che te anekAntatAnuM che. mhArA samajabA pramANe pi ca vastulyAt / tathA yuktisiddhazca / tathAhi saMvedanaM puro'vasthita A tattva jaina tattvajJAnanA itihAsamA 'sadasat ' ghaTAdA tadabhAvetarAbhAvAdhyava sAyarUpamevopajAyate |......n ca sadasadrUpe vastuni sanmAtraprAtabhIsvaye tattvatastatpratibhAsyeva, nA karatAM vadhAre prAcIna haze ane jaina mArganuM tenA saMpUrNApratibhAsanAt, narasiMha-siMhasaMvedanavat / na caitadubhayaprati utpattinA samayamAM viziSTa lakSaNa haze. vikrama pUrvanI bhAsa na saMpadyate tadanyaviIvaktatAviziSTasyaiva saMvitteH / tadanyAveviktAcAbhAvaH / anekAMtajayapatAkA. pR. 63. pAMcamI ane chaThI zatAbdimAM AryAvartamAM aneka mato A sAthe jahaoNna kerDanA nIcanA vicAro sarakhAvA jevA che:- ane sampradAyo utpanna thayA hatA; te samae A aneka Nor, again, can you reach this unity ane keTalIka vAra viruddha tattvone pratyekanI dRSTie merely by predication or affirmation, by asserting, that is, of each part or ence it at once is and is not; it is in member that it is and what it is. On the contrary, in order to apprehend it, giving up or losing itself; its true being is in ceasing to be. Its notion includes with your thought of what it is you must in seperably connect that also of what negation as well as affirmation." An Introduction to the Philosophi of Reit is not. You cannot determine the particular number or organ save by re ligion, P. 219. ference to that which is its limit or 90. Then not-being necessarily exists negation. It does not exist in and by in the case of motion and of every class; itself, but in and through what is other for the nature of the other entering into than itself... ... It can exist only as it them all, makes each of them other than denies or gives up any seperate self- being and so non-existent; and there. identical being and life-only as it finds fore, of, all of them, in like manner, its life in the larger life and being of the we may truly say that they are not; and whole. You cannot apprehend its true again in as much as they partake of nature under the category of Being being, that they are and are existent alone, for at every moment of its exist- pA. 391. Dialogues of Plato. Vol. IV. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnnanoomranAAAAAAAAmmanm nanAmAnnanorammarmonormanoranAAAAAA RAMMAAAAAMAN bhaka 4] sambhagrI joI teno samanvaya jaina darzane anekAMtatA dvArA karyo grIka phIlasupha pleTonI, vastunI sadasadAtmakatA hoya ema mAnavAne vAMdho lAgato nathI.* viSenI mAnyatA ApaNe pahelAM joI gayA. anekAntatA A tattva samajabuM bahuja saheluM che; ane jaina tattvajJAna viSe paNa tenI Ane malatIja mAnyatA che ane te A te vaDe vyApta thaeluM che. pramitinI dRSTIe kahIe to eka pramANe chaHvastuviSe aneka dharmono Aropa karavo zakya cha, vastunI " elIyAno musAphara-aneka vastu viSe ApaNe dRSTIe kahAe to vastu aneka guNamaya che ane aneka zI rIte aneka dharmono Aropa karIe chIe, te bAbata paryAyo dhAraNa kare che. vastu svabhAvanA A tattvanA ApaNe vicAra karIe. svIkArathI koI paNa prakAranA sadaikAntika ke asa- thIeTeTasa-udAharaNa Apo. daikAntika matathI A siddhAnta spaSTa rIte judo paDI musAphara-udAharaNa tarIke hUM ema kahevA. mAMgu chu jAya che. ke eka mANasa viSe ApaNe aneka nAmo vaDe vyavahAra ApaNe joI gayA ke jainAcAryo vastuno svabhAva karIe chIe-eTale ke tene viSe raMga, rUpa, pAramANa, sadasadAtmaka siddha kare che. A siddhAntamAthI sAmAnya guNa ane doSAdinA Aropa karIe chIe. AmAM ane / ane vizeSano siddhAnta sahelAI thI nipajAvI zakAya bIjA sekaDo udAharaNomA ApaNe tene mANasa kahIe che. kAraNa ke vastunA sAmAnya guNo 'sanmUlaka' ane chIe eTaluja nahIM paNa tene te bhalo che' ane evA vizeSa guNo 'asanmUlaka' che. ( asat zabdano artha aneka guNavAlo cha ema kahIe chIe. ane e ja upara jaNAvyA pramANeja levAno ) zAthI je, vastu rIte hara koI vastu jene ApaNe zarUAtamA eka dhAratA amuka viziSTa vastu bIjI vastuo nathI tenA vaDe che. hoIe chAe tene ApaNe aneka kahIe chIe ane aneeTale ke viziSTatAno AdhAra 'asat ' upara che, ka nAmo vaDe teno vyavahAra karIe chIe. ane tethI jainAcAryo kahe che ke vastu sAmAnya vizeSa thIeTeTasa-barAbara che.12 maya che. 'satkArya ' ane ' asatkArya ' no siddhAnta - paNa AmAMthI ja nikalI zake che. amuka vastu athavA 93. Tel.-Dialogues of Plato-Vol. iv. kArya potAnA kAraNamAM Urdhva sAmAnya puratuM to keja pA. 383 (AvRtti trAjI.) ane potAnA vizeSa vaDe potAnA kAraNamAM nathI. tethI Str. Let us enquire, then, how we kAraNamA kArya sat ane asat banne che. AvAM aneka come to predicate many names of the dvandvo jainAcAryoM ghaTAve che ane candraprabha sUrinA zabdomAM same thing. Theart. Give an example. kahIe to " vayaM khalu jainendrAH ekaM vastu saprati Str. I mean that we speak of man. pakSAnekadharmarUpAdhikaraNaM ' ityAcakSmahe / " ame jainendro FAST for example under many names-that we eka vastu pratipakSa yukta aneka dharmonuM adhikaraNa cha ema -attribute to him colours and forms and mAnIe chIe." 11 magnitudes and virtues and vices, in all of which enstances and in ten thouprAraMbhanA samayamA ema-jheya ke na hoya to paNa siddhasena sand others we not only speak of him divAkaranA nyAyAvatAra upara TIkA karanAra siddharSi ArIte anekAntavAda ne samajAve che. lekhaka. as a man, but also as good, and having 11 sarakhAvo- anekAtmakaM vastu gocaraH sarvasaMvidAm / numberless other attributes; and in nyAyAvatAra.-vaLI ' taMdevamanekadharmaparItArthagrAhikA buddhiH the same way anything else which we pramANam / nyA TIkA. originally supposed to be one is describ. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 150 ahiM eka bAbata viSe sAvadhAna rahevAnI jarUra che. anekAntatAne anirdhAraNAtmakatA ke anizcitasvarUpatA gaNavAnI bhUla thaI javAno saMbhava che. mhArA samajavA pramANe jainAcAryo kadI paNa kahetA nathI ke vastunuM svarUpa anizcita ke anirdhAraNAtmaka che. zaMkarAcArye syAdvAdanA khaMDanamAM Aja mUla karI hai. DaoN. belavela - kara jevA vidvAne paNa A bhUlanuM anusaraNa karyu che. jainAcAryo phakta eTaluM ja kahe che ke vastu aneka dharmAtmaka che; ane eka vakhate eka ja dharmano nirdeza thaI zake. te - thI eka vAkyamAM bastu svarUpanuM saMpUrNa kathana karavuM azakya che. bastu svarUpa nizcita ja che. paNa sAdhAraNa mANasa ane sarbazamAM e antara che ke sarvajJa sarva padArtho ne saMpUrNa rIte enA vividha svarUpamAM eka sAthe jANe che nyAre sAdhAraNa mANakSa eka vastune paNa pUrNa rIte jANI zakato nathI. paNa vastunuM A svarUpa dhyAnamAM rahe tethI teoe bAkya racanA evI karI che ke upara uparathI jomArane ema lAge ke A badhAM vAkyo saMzayamUlaka che. paNa vastusthiti ema nathI e akalaMkadevanA tattvArtha sUtra uparanA rAjavArtikanA nIcenA vArttiko thI spaSTa thAya che. 66 saMzayaheturiti cenna vizeSalakSaNopalabdheH ( sU. 6 vA. 5 ) tenA ubara TIkA A pramANe che. iha pratyakSAd vizeSApratyavAd vizeSasmRbezca saMzayaH / .maca tadvadane kAnvavAde vizeSAnupalabdhirmataH svaparAyAdebhavazIkRtA vizeSA uktA / vyaktAH pratyartha mupalabhyante | 'jo koI ema kahe ke saptabhaMgI saMzayano hetu che to tema nathI. - zAthI je vizeSa lakSaNanuM jJAna thAya che " yAM [ amuka ] pratyakSa thavAthI [ jenA baDe bastu nizcaya thAya te ] vizeSa na dekhAvAthI ane vizeSonI ed as many, and under many names. Theart. That is true. 13 pravacanasAra, 1-52 [ khaMDa 4 smRti thavAthI saMzaya thAya che.. . te pramANe anekAntabAdamAM vizeSanI upalabdhi thati nathI ema nathI; zAthI je svAdeza ame parAdeza ne vazekarI vizeSo pratyeka arthamAM kahelA athavA sUcavelA ( vyakta ? ) jaNAI Ave che. Agala kahe che. " virodhAbhAvAt saMzayAbhAva: " / sU. 6, vA. 5 [ vizeSomAM ] virodha na hovAthI saMzayano a bhAba che " " arpaNAbhedAdavirodhaH pitAputrAdisaMbaMdhavat / sU. 6 bA. 10 " arpaNAnA bhedathI ( eTale ke dRSTibindunA bhedathI ) virodha raheto nathI. eka ja mANasane viSe pitA putra vigerenA saMbaMdhanI mAphaka ( jaima ekaja mANasane judA judA saMbaMdhanI judI judI dRSTi athavA arpaNA vaDe pitA putra bhAI ityAdi kahevAmAM virodha nathI te sva ane paranA dRSTi binduthI sat ane asat kahevAmAM virodha nathI. ) A pramANe ApaNe saptabhaGgInA siddhAntanA AdhAra rUpa meM tattvo jobA. A tattva vicAramAthI be bAbata spaSTa thaI Ave che: - eka to saptabhaMgInI vAkyaracanAmAM 6 sat ' ane ' asmat ' no zo artha che te, ane bIjI syAt ' zabda pratyeka vAkyanA prAraMbhamAM kema mukavamAM Ave che te. " syAt e sarvathAtvano niSedhaka ane anekAntatA dyotaka kazvit arthamAM vaparAtuM avyaya che. je tasvajJo vastune aneka dharmAtmaka mAnatA hoya ane ema mAnatA hoya ke tenA nirUpaNamAM vaparAtAM vAkyomAM eka sAtha eka ja bAbatanuM nirUpaNa thaI zake; teo anekAntatA sUcaka Avo koI zabda muMke e svAbhAvika che. jo ke ema karyAthI te vAkyo saMzayAtmaka dekhAya che ane vAMcanArane bhramaNAmAM nAkhe che. paraMtu ema 14 atra sarvadhAtvaniSedhako 'naikAntikatAdyotakaH kathaMcidarthe syAcchando nipAtaH / paMcAstikAyaTIkA pR0 30. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI aMka 4] zake. karyAnomoTo phAyado e che ke mANasa kadAgrahI na thaI karabA prayAsa karyo hota to te vadhAre yogya kahevAta. temaje karela khaMDana to bhUlu ane bhramaNA upara rAma che. have saptamaMgIno pramANa paddhatimI dRSTiSTa vicAra karIe ane A vizvAro A viziSTa rUpamAM kA prayojanathI mukAyA te paNa joIe. saptabhaGgInuM badhAre pRthakkaraNa karyo pahelA zaMkarAcAyeM tenuM je khaMDana karyu che teno TuMkAmAM ullekha karI jaIe. sauthI prathama to jaNAvada e che ke temaNe pUrva pakSa nuM kathana pUrepUrU kayU~ nathI. saptabhaGgInuM svAdasti syAnnAsti ityAdithI varNana karatI vakhate temaNe ' svarUpeNa ane ' pararUpeNa 'e agatyAnA zabdo hoDI dIdhA che. jo e dhyAnamAM hoya to te chor3avAyAMnI paNa zaMkarAcArye e bAbata upara lakSya Na nayI Ayu. ApyuM ane emanuM AkhuM khaMDana A bhUla upara racAyeluM che. emano pahalo bAMdho eche ke " eka dharmamA eka sAdhe asattvAdiviruddha dharmano samAveza sambhave nahiM zIto janI mAphaka 1,15 pararUpeNa e zabdo ' 16 jo zaMkarAcArye svarUpeNa ane dhyAnamAM lIvA hota ane sat ane asat zabdane pUrva pakSInA arthamA samajavA prayAsa kamI hota to temane samajAta ke 'sat ane 'asat ' eTalA baghA virodhI nathI. bIjo vAMdho e che ke jenuM svarUpa anirdhArita che te jJAna saMzayanI mAphaka pramANa na bhAya. A ane bIjA vAMdhAo anekAntatAne anirdhAraNAtmaka maNavAnI ane saMzayamUlaka gaNayAnI bhUlane pariNAme che. teno radiyo akalaGkadevanA upara ApelA bArtikamAM AdhI jAya che. trIjo vAMdho upara jaNAvyuM le pramANe anekAntatAne je anirdhAraNAtmaka gaNavAmAM Ave che se dhodho e che ke pyAre vastune vaktavya kaho cho tyAre maLI zI rIte te avaktavya kahevAya. A kevala zabdakhala che. zaMkarAcAryanA mata mane jainamata rathe virodha bannenA vastusvabhAvanA khyAlamA che. zaMkarAcArya jagatne eka mAtra brahmamaya mAnanAra che jyAre jaina anekAnta tattvanuM pratipAdana kare che. tethI zaMkarAcArye jo A dRSTie khaMDana . * prathama prazna e che ke pramANa paddhatimI dRSTie khAte bhaMgo Avazyaka che ? eTale ke vastusvabhAva nakkI karavA mATe sAtemI AvazyakatA che ? mA bAbata to spaSTa ke ke eka vidhAna eka vakhate eka ja nirdeza karI zake. vidhyAnapha ke pratimevAtmaka sathalA vidhyAtmaka vAkyono eka barga ane niSedhAtmakano eka varga karI ApaNe vidhvAtmaka vargane vidhi-vidhAna kahIe ane nimevAtmaka varmane niSedha-vidhAna kahI. ive mana e che ke vastu samaprazna jabA mATe AvA keTalA vibhAmAMnI jarUra che. svAbhAvika rIle prathama vastu pote zuM che temo nirNaya karIe. e dRSTi " " " 6 syAdasti vAkya barAbara ke pachI vastu jhuM nathI te makkI karIe ane te dRSTie svAnnAsti maGga barAbara bannemAthI nIpana vastusvarUpa svAdasti che. A nAsli' te dvivAkyAtmaka maMgabhI darzAvI zakAma. yA prathama traNa maMgonI jarUra ho ' sthAdasti svarUpeNa ghaTa: ; svAnnAsti pararUpeNa ghaTaH; ane syAdasti 'nAsti krameNa' thI samaNI zakAya cotho maGga svAdavatavya ' che. A bhASA tattvanI dRSTie samaNI zakAya tema che. eka vakhateeka ja vAkyamAM vidhi ane pratiSedha thaI zake nahi. tethI te apekSA samane vastu avana kahe paNa saptabhaMgImA nirUpaNa vIbhuM paNa eka dRSTibindu ane te eche ke saptamaMtrI amuka prakAranI vAda paddhatimAMcI utpanna bhaekI che bhane AbhI sakSamaMgI prayojana vizeSa samajAya ke A sAdhe gaMgo sAta prakAranA anonA d 17 atastadubhayAtma ko sau krameNa tacchabdavAcyatAmavaskandan svAd ghaTazvAghaTazcetyucyate / yadi tadubhayAtmakaM vastu ghaTa ityebAcvesa, itarAtmAsaMgrahAdatatvameva svAt / avApaTa va ityucyeta 15 na hyekasmin pANi yugapatsadasattvAdiviruddha dharma samAvezaH ghaTAtmAnupAdanAvanRtyameva svAna vastu tAvadeSeti / na cAnyaH zabdasaMbhavati zItoSNavat / zAMkarabhASya, 2-2-22, 23. staTTamavAtmakAvasvatattvAbhibhASI vimale SATS bacana gocarAtItatvAta 'syAdavaktavya ' ityucyate / rAjavArtika pU- 60 16 anirdhAritarUpaM jJAnaM saMzayajJAnavat pramANameva na syAt / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa uttara rUpe che. A bAbata akalaMkadeve ApelA tenA lakSaNa- bhAga kare che pratyakSa ane parokSa. parokSanA pAMca vibhAga thI spaSTa thAya che. "praznane laIne eka vastumA avirodha kare che-smaraNa, pratyabhijJA, tarka, anumAna ane Agama. thI vidhi pratiSedhanI kalpanA te saptabhaMgI" ( avirodha- Agamana bIjuM nAma zabda pramANa che. Apta vacanamAthI thI eTale dRSTa ane iSTa pramANa aviruddha ). je mANase nipajatuM jJAna zabda pramANa. te vacana,varNa, pada ane vAkyonuM saptabhaMgInI prathama racanA karI haze teno uddeza e zodhI banelaM hoya che. zabda svazaktithI ane samayathI jJAna kahADavAno haze ke punarukti karyA vinA mANasa amuka pedA kare che. A pachI vacanano saptabhaMgI sAthe saMbaMdha vastu svabhAva biSe keTalA prazno pUchI zake. ( athavA to darzAve che. "dareka jagyAe A zabda vidhipratiSedha vaDe ApaNe ema mAnIe ke saptabhaMgIno vikAza dhIme dhIme potAnA arthane jaNAvato saptamaMgI ne anusare che." thayo to je mANase challA traNA vAkyo umeryA haze A rIte ApaNe joI zakIe chIe ke saptabhaMgIno Agama teno uddeza to Avo ja koI hovo joIe.) dAkhalA athavA zabdapramANamA samAveza thAya che. . tarIke koI ema pUche ke ' syAdavaktavya ' ne AThamA A nibaMdhamAM jenuM vivecana kayu cha tene pramANa saptabhaMgI bhaMga tarIke kema svIkAryoM nathI ? to eno evo javAba kahe che. Ane malatI ja bIjI eka saptabhaMgI che te naya apAya ke jyAre vastu viSe syAdasti nAsti kahevAmAM saptabhaMgI kahevAya che. pramANa ane nayamAM e taphAvata Ave che tyAre te vaktavya thAya che. tethI tene AThamA bhaMga che ke pramANa vastunA sakala svarUpanuM nirUpaNa kare che, tarIke svIkAravAnI jarUra nathI. A rIte eka bAjuthI jyAre naya vastunA aMza mAtranuM kare che. paNa enI saptamaMgI sat ane asat viSe utpanna thatA sarva prazno. vizeSa carcA A nibaMdhamAM thaI zake ema nathI tene mATe no uttara ApI zake che ane bIjI bAjue kevala sat bIjo nibaMdha lakhavAnI jarUra rahe che. ityalam. asat mAnanAranuM khaMDana kare che. chatAMe mane ema // OM zAMtiH / / lAge che ke pramANa paddhatinI dRSTie to prathama traNa ja bhaMga Avazyaka cha; cothAne bhASA-dRSTie sthAna che paNa 19 tat ( pramANaM) dvibhedaM pratyakSa parokSaM ca / smaraNa-pratyabhijJA challA traNanoM tattvajJAnanI dRSTie khAsa upayoga " tarkA-numAnA-gamabhedatastalpaca prakArakam / jaNAto nathI." 20 aaptvcnaadaavirbhuutmrthsNvednmaagmH| varNapadavAkyAtmakaM vaca . have jaina pramANa zAstramA saptabhaMgItuM sthAna kyAM che nama / svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanaM zabdaH / sarvatrAyaM te ApaNe jANavU joIe. zrIvAdidevasUri pramANanA be dhvanividhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaMgImanugacchati, nanu codAhRtA nayasaptabhaMgI, pramANasaptabhaMgItastu tasyAH kiMkRto 18 'saptavidha eva tatra praznaH kuta iti ceta, saptavidhajijJAsA. vizeSa iti cet sakalavikalAdezakRta iti bruumH| vikalAdezaghaTanAt / sApi saptadhA kuta iti cet, saptadhA saMzayotpatteH / sapta- svabhAvA hi nayasaptabhaMgI vastvaMzamAtraprarUpakatvAt / sakalAdezaghaghasaMzayaH kathamiti cet, tadviSayavastudharmasaptavidhatvAt / svabhAvA tu pramANa-saptabhaMgI yathAvadvastu prarUpakatvAt / aSTasahasrI, pR. 125 prameyakamalamArtaDa, pR. 206. -- nanu cAdIkSA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka be navA kSetrAdezaH paTTaka be navA kSetrAdeza paTTaka __paM. jayavijaya ga. u. zrI kalyANavijaya ga. satka gayA aMkamAM je kSetrAdeza paTTakonI nakalo ApI zamANuM ? che temAM sauthI jUno paTTaka vi. saM. 1774 nI sA- . paM. kamalavijaya gaNi haMsAra 1 mahima 2 lano che. paraMtu pAchaLathI eka tenAthI paNa 100 varSa R. padmakuzala gaNi abhirAmAbAda 1 jeTalo vadhAre juno paTTaka maLI Avyo che je ahiM R. ratnavimala gANa mAMDali 1 ApavAmAM Ave che. e paTTaka tapAgacchanA suprasiddha A R. harSavimala gANa aNi AraM 1 cArya vijayasena sUri taraphathI saMvat 1667 nI sAlamAM R. lAbhakuzala parvatasara 1 lakhAelo che. A paTTaka phakta mevAtadeza mATeno che. A R. muni saumAgya ga. serapura 1 garA ane tenI AsapAsanA pradezane te vakhate mevAta R. zivavijaya ga. TuMka 1 dezanA nAmathI oLakhavAmAM Avato hato. saMvat 1667 R. kanakasAgara masUduM 1 R. ravisAgara ga. ToDA. 1 temanAM cAturmAsa sthaLo jAhera karavA mATe A paTTaka la-. R. bhojavimala siravADI 1 khAyo hato; gujarAta ke rAjapUtAnA Adi bIjA dezo mATe nathI. tethI AmAM phakta 17 yatiyonAM nAmoja ApavAmAM AvyAM che. nahIM to vijayasena sUrino yati hAlamAM, paM. zrIgulAbavijayajInA zAstrasamudAya to lagabhaga be hajAra jeTalI saMkhyA vALo hato. saMgrahamAMthI eka bIjo paTTaka maLI bhAvyo che AnI laMbAI 5 iMca ane pahoLAI 34 I. che. paMkti je A nIce ApavAmAM Ave che. A paTTaka saM. kula 20 che. 1845 nI sAlano che. te vakhate AcAryapada paTakanI nakala upara vijayajinendra sari hatA. rd0|| zrIhIravijaya sUrIzvara gurubhyo namaH / saMvat ||shrii|| 1667 varSe zrIvijayasenastibhiryeSThasthityAdezapaTTo li- ||AUM || zrIvijayadharma sUrIzvara gurubhyo namaH khyate / / mevAta deze / / ___ saM. 1845 varSe bha | zrIvijayajineMdrasUrIzvara gurjara upAdhyAya zrI viveka harSa ga0 AgaruM 1 pAra 2 deze jyeSThasthityA deza paTTako liSyate // upAdhyAya zrI bhAnucaMdra ga0 AgarAmadhye _ -- paM. saubhAgyavijaya ga | zrIjIsaparikarA sUrati 1 navapaM. jayavijaya ga. paM. vijayahaMsa satka sAMgAnera 1 sArI 2 vasarAvI 3 borAkaThora 4 paM. harSavijayagANa narAyaNuM 1 - u. zrISuzAlavijaya ga / vRddhazrIjI s.| paM. kalyANacaMdra paM. bhImavijaya ga. paM. yasavijaya gaNi satka mA. paM. khUSAla sa / viramagAma 1 bhojayA 2 gorIA 3. lapura 1 . ThA 4 asmat pArthe / paM. mahAnaMda gaNi alavara 1. paM. hitavijaya ga / paM. haMsavijaya ga / paM. sujANa sa / paM. ghanacaMdra gaNi rayavADI tathA dillI 1 khaMbhAta 1 dhArAparo 2 vaDodarA 3 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa, "sA paM. nyAnavijaya / paM. nema sa | pATaNa 1 kuNagara 2 paM. lAlavijaya ga | paM. ratna sa / lIMbaDI 1 aMcevAlIuM 2 paM. jayavijaya ga / paM. dIpa sa / rAjanagara 1 zaraja 2 paM. mANikyavijaya paM. mohana sa / ilola 1 rAyapara 3 prosAyo 4 navovAsa 5 paM. gulAlavijaya ga | paM. rAma sa | sAvalI 1 paM. bhaktivi. / paM. kAMti sa | paM. kRSNavi / paM. rAja sa / paM. lakSmIvijaya g| paM. rAma sa + jAmalA ? paM phatevi / paM. kusala sa / rAdhanapUra 1 kamAlapUra2 paM. hemavijaya ga / paM. kapUra sa | paMcAsara 1 mAloTa 3 sonetha 4 dhaMdhANA 5 paM. ghuzyAlavijaya | paM. rAja sa / vaDAvalI 1 AMkarA 2 paM. kalyAgavi | paM. prasiddha sa / paM. jIna vi / paM. padma paM. jinavijaya ga | paM. jaya sa / damaNa 1 uDapATa 2 sa | cANasamo 1 kaMboI solaMkInI 2 agAsI 3 paM. mohanavi / paM. naya sa / paM. punyavi / paM. bhakti s| paM. zAMtivijaya ga | paM. raMga sa | mAvaDa 1 goThaDA 2 vIsanagara 1 kaDA 2 jAsakA 3 goThyA 4 paM. bhAgyavijaya ga / paM. zrIjI sa / veMDa 1 paM. uttamavijaya / paM. sumati sa / rAnera ThA 4 asmat paM. umeda vijaya ga / paM. vRddhi | AgaloDa 1 pArzva paM. padmavijaya ga / paM. umeda sa / meMsANA 1 sAmepaM. muktivi / vRddhazrIjI sa / paM. DuMgaravi / paM. mukti sa tarA 2 pAdaru 1 paM. lAlavijaya ga / paM. mANikya sa | cIloDo 1 badapaM. ratnakuzala | paM. vinita sa / paM. nyAna paM. ratna sa / raghu 2 vArAhI 1 dholakaDUM 2 koraDA 3 jhajhAma 4 - paM. harSavijaya ga / paM. mohana sa / vaDanagara 1 uMmatA 2 paM. manarUpasAgara / paM. anaMta sa | mAlavadeze paM. hastivijaya ga | paM. raMga sa / rANakapUra 1 paM. kanakavijaya | paM. zubha sa / paM. rAjeMdra | paM. kanaka sa / paM. jJAnavijaya ga / paM. lakSmI sa. | sAcora 1.---. miyAMgAma 1 paM. hastivijaya gaH / paM. catura sa / mAtara 1 vaTApaM. amRtavijaya ga / paM. viveka sa | bhasyazca 1 deja- daraM 2 bAruM 2 paM. subuddhivijaya ga / paM. jIva sa | zamI 1 dUdhaSA 2 apaM. SuzAlavijaya | paM. jina sa / soraThadeze ___NavarapUra 3 rAphu 4 paM. Suza lavijaya paM. Rddhi sa / dhrAgadhara 1 sAyalA 2 paM. vRddhivijaya ga | paM. deva sa | paM. tejavijaya / paM. raMga sa / pAlIyAda 3 maDaDhA 4 kaMboi kolInI 1 AMgaNavADU 2 paM. rAjavardhana / paM. sakala sa / paM. vivekavardhana / paM. megha paM. SuzAlavijaya ga / paM. kapUra sa | kesaraDI 1 sa | vaDhavANa 1 pANasANA 2 paM. kastUravijaya ga | paM. mAna sa / iTolU paM. subuAddhavijaya paM. rupa sa / hevadapUra 1 paM. vRddhivijaya paM. sujANa sa | paM. rupavijaya paM. ghuSyAla sa paM. vinItavijaya / paM. nema sa | pATaDI 1 __Dabhoi 1 kAravaNa 2 paM. hIrAcaMdra | paM. gulAba sa | paM. dhIryacaMdra / paM. hIra s| paM. ratnavijaya / paM. nyAMna sa / lAMghaNoja 1 IDara 1 gherAlU 2 sIpara 3 proteja 4 paM. mANikyavijaya | paM. mohana sa | pATaNa madhye paM. padmavijaya | paM. uttama sa | rAdhanapura madhye paM. buddhivijaya ga | paM. mohana sa | vAvi 1 mADhakuM 2 paM. hastivijaya ga / paM. kuzala sa | vijApUra paM. vivekavijaya / paM. Rddhi sa / rAnera 1 uMbarI2 paM. amIvijaya g| paM. sukha sa / thirAda 1 koTabAbalI2 paM. ravivijaya | paM. kesara sa ! bhAMbhera 1 teravADu 2 paM. haMsavijaya g| paM. gaja sa | mAlaNa 1 paM. mohanavijaya | paM. ratna sa | vasu 1 meMtA 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww.mawwwwwwwwwin wwww bhaka 4] be napA kSetrAdeza paTTaka paM. gautamavijaya |pN dhana sa / dasADo 1 kalADo 2 paM. nityavijaya paM. bhANa sa / godhAvI 1 paM. amRtavijaya paM. pratApa sa | gaNAdvahiH paM. ratnavijaya paM. prema sa / naDiyAda 1 paM. pratApacaMdra / paM. dAna sa / paM. mAvacaMdra | paM. dolata s| paM. goviMdavijaya paM. hema sa / leNapa 1 moravADU 2 kukuAva 1 paM. meghavijaya / paM. mANikya sa / gotrakuM 1 paM. jayavijaya / paM. kAMti sa / kaTosaNa 1 DAMgaravaM 2 paM. jIvaNacaMdra ga / paM. udaya sa / thirA 1 baDA 2 jhApaM. gulAbavijaya paM. kuMvara sa / jhINoTa 1 lima 3 paM. dayAcaMdra paM. harSa sa | kheDa brahmAnI 1 paM. uttamacaMdra | paM. udaya sa / lUMNapUra 1 chatrAlA 2 paM. nAyaka vijaya paM. vinaya sa / dakSaNa deze paM. dolativi / paM. lakSmIvijaya paM. mahimA sa | muMDeTha paM. mANikyavijaya paM. vinita sa / kuMvara 1 muMjapara 2 1 nevaDA 2 paM. caMdravijaya paM. uttamavijaya sa / rAjanagaramadhye. paM. rAjavijaya paM. suMdara sa / Tapara 1 valaNa 2 . paM. harSavijaya paM. jasa sa / dholako 1 morIyo 2 paM. ghUghyAlavijaya paM. prema sa / vaDAlI 1 paM Rddhi sAgara paM. dhimeMdra sa | chaThIyADo / paM. jasavijaya ga paM. pratApa sa / zaMkhezvara 1 paM. jyotivijaya paM. ratna sa / vyArA 1 buhAra 2 paM. sobhAgyavijaya paM.SimA sa / mujapUra raciyA'2 paM. hIravijaya paM. bhANa sa | caMdUra 1 lolArU 2 paM. guNavijaya paM. ghUSyAla sa / paM. ravivijaya paM. dolata paM. kAMtivijaya paM. nAyaka sa / peTalAda 1 vasora 2 sa / samu 1 vAva 2 vAsaja 3 paM. bhANavijaya paM. kezara sa / vajANuM 1 paM. premavijaya paM bhANa sa | devADabhU 1 paM. vRddhivijaya paM. kAMti sa | pIlucuM 1 magaravADu 2 paM. amRtavi / paM. caMdra sa | paM. tejavi | paM. bhANa sa / paM. jasavijaya paM. kanaka sa / sojatarA 1 chanAyAra 1 dekAvADU 2 paM. nAyakavijaya paM. iMdra sa / maNoda 1 saMDera 2 paM. mANikyavijaya paM. subuddhi sa | koTha 1 paM. ravivijaya paM. kanaka sa / nAnAdaru 1 paM. jIvaNavijaya paM. lAla sa / gAMbhU 1 saradArapUra 2 paM. haMsavijaya paM. jIvaNa sa. | ahamadanagara 1 paM. premavi / paM. darzana sa / paM. rupavi / paM. prema sa | paM. punyasoma paM. kesara sa | sovanagaDha 1 vAgaDa deze paM. pAnAcaMda paM. udaya sa | jheraDA 1 varApAla 2 jhipaM. kAMtivijaya paM. darzana sa. | vakhatApura 1 va- NAla 3 lAsaNu 2 paM. mANikyavijaya paM. dIpa sa / dheNoMja 1 paM. dhImavijaya paM. puSyAla sa / lIMca 1 pIpaladalakara- paM. iMdravijaya ga paM. amRta sa / gaNAhI / vaTIuM 2 paM. jinavijaya ga | paM. darzana sa / harasora 1 balola 2 paM. devavijaya paM. dIpa sa / kaDI 1 . paM. vRddhivijaya ga | paM. vinaya sa | gAMgada 1 phedarA 2 paM. vinayacaMdra paM. bhakti sa | vaDagAma 1 dhotAsakalANA 2 paM. kRSNavijaya ga paM. ghUSyAla sa / sIddhapUra 1 lAlapara 2 paM. hemavijaya paM. bhIma sa / kAkara 1 kalAMNA 3 paM. kapUravi. / paM. devavijaya 1paM. amI sa / pAlaNapura 1 paM. vinayavijaya paM. rAghava sa | dhASAM 1 dhanerA 2 vagadA 2 mayAdara 3 dAMtAvasahI 4 paM. ugracaMdragaNI / paM. mohana sa / DIsA 1 rAjapUra 2 paM. nAyakavijaya paM. gulAla sa | dyAvaDa 1 vaDAla 3 paM. vasaMtavijaya paM. mAva sa / DabhoI 1 paM. jIvanavijaya paM. jIta sa / AtrolI 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 paM. bhavAnavijaya paM. nAyaka se / kasarA 1 paM. rUpavijaya paM. gautama sa / jAmapUra 1 bADIyA paM. bhavAnavimala paM. Rddhi sa paM. vasaMtavijaya paM. deva sa / cAMgA 1 paM. mAnavijaya paM. ratna sa / golA 1 kuvAra 1 jaina sAhityazodhaka paM. harSavijaya paM. puNyAla sa | naMdAsaNa 1 bhalagAma 1 paM. nyAnavijaya paM. kapUra sa paM. bhAgyavijaya paM. jasa sa | mAMDala 1 paM. mohana sobhAgya paM. bhAgya sa / pADalA 1 paM. maNikavijaya paM. mAna sa raNoda 1 ^^^^^^^^^^ paM. ratnavijaya ga / R. deva sa / sAMparA 1 vAsAbAvala paM. guNavijaya paM. prema sa / SeMmANa 1 paM. SImAruci paM. gaNeza sa / vaNoda 1 paM. devidravijaya paM. harSa | bAlola paM. bhAgyavijaya paM. kusala sa | sAMDavA 1 paM. mANikyavijaya paM. rAma sa / asmatpArzve paM. rAmavijaya paM. tejasa sAhANI 1 paM. jJAnasAgara paM. udaya sa / mAlaka 1 paM. dayAsIma meM jIta samobhA sAdaDA 1 paM. ravivijaya paM. vinIta sa | gaNadvahI ? [ khaMDa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] 157 bRhaTippanikA nAmaka prAcIna jaina graMtha sUci bRhaTTippanikA nAmaka prAcIna jaina graMtha sUci bIjA aMkamAM pariziSTa rUpe e sUci prakaTa karavAmAM pATaNa (devapattana ) nA mukhya pustaka bhaMDAro joIne A AvI che. e sUci koNe ane kyAre banAvI che teno sUci banAvI che. mAravADanA suprasiddha jaisalameranA jJAnakAI pato lAgyo nathI. paraMtu emAM AvelA graMthonA nAmo bhaMDAranu AmAM nAma nathI tethI te jovAyo hoya tema "uparathI eTaluM anumAna karI zakAya che ke vikramanA paM- jaNAtuM nathI. e uparathI ema paNa anumAnAya che ke daramA saikAnA madhya bhAgamAM koI vidvAne A sUci tai- sUcikA koI gujarAtano ane khAsa karIne tapAgacchano yAra karI che. kAraNa ke sAlavAranA je graMthanAmo AmAM vidvAn hovo joIe. ApelA cha temAM sauthI chavaTarnu nAma, saMvat 1443 mAM sUcikartanI zodhakabuddhino namuno ApaNane 155 racAelA kulabhaMDana sUrinA 'pravacana pAkSikAdi AlApaka naMbaravALI noMdha uparathI spaSTa jaNAI Ave che.e noMdhamAM zatrusaMgraha'nuM che (naM. 164). tenA pachInI sAlano racAelo jaya mahAtmya' jevA prasiddha ane prAmANika kahevAtA graMthane koI graMtha e sUcimAM dAkhala thaelo jaNAto nathI. tenI spaSTarupe 'kalpita' ane 'Adhunika dhanezvarakRta' pahelAM, saM. 1436 mAM racAelA upadeza ciMtAmaNi, batAvyo che ! mULa graMthamAM to graMtha kartAe e 'mAhAtmya' ( naM. 223 ) saM. 1429 mAM racAelI praznottara ratna- ne ghaNuMja prAcIna ane tethI ghaNuMja prAmANika hoya tevU mAlAvRtti (naM 222), 1426 mA banelI bhaktA- batAvavA mATe AkAza-pAtALa eka karyAM che. paraMtu marastavaTIkA (naM. 132); ityAdi graMthonI noMdha zodhaka vidvAnnA hAthamAM jatA te badhI katrimatA ekathaelI emAM avazya jovAya che. paraMtu te pachI- eke dama ughADI paDI gaI ane turata ja tenA mATe teNe nAma jovAtuM nathI. lagabhaga paMdaramAM saikAnA trIjA ja 'kalpitatA' no cokho zero mArI dIdho. pro. vebara ane pAdamAM thaelA somasuMdara, munisuMdara, guNaratna, jJAnasAgara DaoN. bulharane jo A zerAnI khabara paDI hota to e Adi prasiddha graMthakAronA graMthonI noMdha emAM bilakula mahAtmyane kalpita siddha karavA mATe je moTI mahenata temane levAI nathI. tethI hu~ e sUcinI taiyAra thavAnI tArIkha vi. uThAvavI paDI hatI te jarAe na paData ane mAtra Aeka saM. 1440 thI 60 nI bacce mukuM chaM. eTale Aja thI ja pramANathI temano siddhAMta satya sAbIta thaI lagabhaga savApAMcaso varSa pahelA e sUci thaelI che. zakata. astu. sUci karanAra koI samartha vidvAn ane utkRSTa sAhi- A sUcimAM jaNAvelA keTalAka graMthono Aja kyAM tya priya yAtejana ja hovo joIe. teNe e sUci ghaNIja e pato saMbhaLAto nathI. to te mATe vidvAnoe zodha bArIkI thI pUrepUrI jAMca sAthe karelI che. graMthone viSayavAra karavAnI khAsa AvazyakatA che. dAkhala! tarIke 'sammati / ane dareka graMthane tapAsI' tapAsIne taka' jevA suprasiddha ane jaina sAhityabhUSaNa graMthanI Aja noMdhyo che. sUcimAM graMtha, tenA kartA, tenI racAyAnI mAtra eka bRhadvRtti ja maLI Ave che. paraMtu e sUcima sAla ane tenI ekaMdara zlokasaMkhyA; ema cAra bAbato tenI traNa vRttio noMdhelI che. (juo lIdhI che ane dareka graMthanA saMbaMdhamAM zodha karI karI temA prathama vRtti to bahu ja mahattvanI che, kAraNa ke tenA chevaTe A 4 bAbatomAMthI jeTalI maLI teTalI noMdhIM che. kartA mallavAdI jaNAvyA che. mallavAdI sUrie sammati ___ sUcikartAe mukhya karIne pATaNa ( anahilapura pattana), upara kAMIka vivaraNa lakhyu cha teno purAvo to ApaNane khabhAyata (staMbhatIrtha ), bharUca (bhRgupura ) ane prabhAsa haribhadrasUrinA lekhamAMthI paNa maLI Ave che. aitihAsika Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jaina sAhitya saMzodhaka ww.imuviwww dRSTie mallavAdInI e TIkArnu ghaNuM ja mahattva hoI zake pInA san 1921 nA jAnyuArI-phebruArI mAsanA saMyukta che. kAraNa ke tenA AdhAre nyAya zAstranA vikAsa aMkamAM eka mahattvanI TippaNI prakAzita karI che. ane itihAsa saMbaMdhI aneka praznono viziSTa UhApoha karI to zodhaka janoe e TIkAnI paNa gaveSaNA karavI AvazakAya cha; ane te uparathI aneka ajJAta bAbatonuM jJApana zyaka che. AvI ja rIte bIjA-paNa aneka graMthonAM nAmo ane saMdigdha vAtonu nirAkaraNa karI zakAya che. tethI jovAmAM Ave che ke je e sucimAM nodhAyalA che paNa sammatinI e TIkAnI zodhakhoLa karavA mATe dareka atyAre upalabdha thatA nathI. vidvAnane AgrahapUrvaka bhaLAmaNa karavAmAM Ave che. sammatinI eka trIjI TIkAnI paNa emAM nodha krelii| hI A sUci be hastalikhita prato uparathI mudrita karache. teno kartA koNa che te emAM jaNAvyuM nathI. 1 vAmAM AvI che jemAMnI eka prata to lagabhaga 300phakta ' anya kartaka' che, ema jaNAvI che. kadAca e 400 varSa jaTalA junI hatI ane eka navI lakhAelI TIkA koI digaMbara vidvAn kRta hoya, jenA saMbaMdhamAM hatI. baMne prato vaDo darAnA jaina jJAnamaMdira vALA pra. amArA vidvAn mitra zrIyuta nAthU rAmajI premIe jainahitai- zrI kAMtivijayajInA zAstra saMgrahamAMnI hatI. eka aitihAsika patra [noTaH--A noTanI nIce Apelo patra mane eka karatA yati, saMnyAsI, banajArA ane bAjIgara Adi je majUnA bhaMDAramAM paDelA raddI kAgaLonA DhagalAmAthI maLyo nuSya hamezA dezATaNa athavA paribhramaNa karatA rahetA teo ja che. koI koI vAra raddI kAgaLomAMthI bahu mahattvanI cIjo rASTrIya tema ja sAmAjika paristhitithI vizeSa vAkepha rahetA. maLI jAya che ke jene sAdhAraNa manuSya nakAmI gaNIne e bInA A kAgaLa uparathI spaSTa thAya che. rAjyakrAntikacarAmA pheM kI de che. A patra vikrama saMvat 1831 mAM nA vakhatamAM lokone kevA kevA saMkaTo bhogavavA paDe che, lakhAyalo che. te mevADa rAjyanA prasiddha devasthAna eno paNa khyAla A kAgaLa uparathI thaI zake che. saMsAra'nAthada ArA' thI tapAgacchanA yati RSabhavijayajIe no saMsarga tajIne yati-saMnyAsI thayelA manaSyone paNa dezanI potAnA koI vRddha ane pUjya yatinA upara lakhelo che. asvasthatAne lIdhe kevu asvastha thaI jarbu paDe che e bAbatemarnu nAma patranI kinArI phATI javAthI jatuM rahayuM che. tanuM paNa spaSTa ane anubhUta varNana A patramA che. saMvat patranI bhASA rAjapUtAnI-mukhyatvekarI mevADI che. A 1831 mAM rAjapUtAnAnI-vizeSataH mevAdanI-sAmAjipatramA e samayanI rAjaputAnAnI rAjakIya paristhitIno ka, Arthika ane rAjakIya paristhiti kevI hatI enuM bahu sAro ane majedAra citAra Apelo che. e junA saMkSepamAM paNa pUrNa vizvasanIya varNana A patramA che. RSavakhatamAM jyAre relave, TapAla, temaja samAcArapatra vigere bhavijayajI eka sArA vidvAn yati hatA (jenA pramANa sAdhano na hotAM tyAre lokone eka bIjA pratimA kiMvA mane bIjA aneka ullekhomAMthI maLyA cha parantu e badhAMnA rAjyamAM zIzI hIlacAlo thaI rahI che e: jANa- atre ullekha karavAnI AvazyakatA nathI.) eyI temanI vAmAM AvatuM hatuM. e jamAnAmA sarvasAdhAraNa lokonA pAse aneka prakAranA manuSyonuM AvAgamana rahetuM ja haze. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 ] eka aitihAsika patra 659 mAMthI jo AvI jAtanA sAhityanI zodha khoLa karavAmAM Ave to emAMthI aneka prakAranA evAM aitihAsika sAdhano maLI zake ke je dharma ane deza ema ubhaya dRSTithI bahu mahattvanA thaI paDe tema che. saMpAdaka bIjaM mevADa rAjyanA ghaNA kharA karmacArIo jainI osavALa ja vadhAre hatA, ethI temanI mAraphate yati-sAdhuonI pA evI bAtonA vizvasanIya khabaro vizeSa rUpamA Ave e paNa svAbhAvika che. yativarganA adhikAravALA junA bhAMDAro / / 60 / / svasti zrIpArzva paramezvaraM praNamya zrImati tatra zrIjIduArAto se / RSabhavijayassAnaMdena likhatyaparaM vaMdaNA 108 vAra avadhAravIjI. atra suSa va zreya chaI tathA zrIpaMDitajInA sukha patra deI harSa poSa karavAjI. aparaM zrIpaMDitajI parameSTa zreSTha sakala guNagariSTha vidvajjana variSTha saMta daMta sajjanasiromaNi kRpAnidhAna sarvatra rAjasabhAyAM labdhasanmAna guNAlaMkRta parama prItipAtra guNagrAhaka moTA satpuruSa cho. sevakopari sadA hitaprIti sudRSTi rASo cho timaja rAghavIjI. je divasai zrIpaMDitajasyuM milasyuM vAto karasyuM te divasa ghaNuM saphala karI jANasyuM jI. apaMca gata varSe patra 1 zrIpaMDItajIno goDhavADano, eka anucara haste zrIjIduArAmeM Avyo hato, vaizASa dvitIya maiH te haste patra 1 zrIpaMDitajInA nAmano... haste mUkyo hato te pohatAnA samAcAra nAvyAjI: bIjuM ikatIsAno comAso zrIjI - duArai thayAjI: udepuramai ThAMNuM 2 baiThA rAkhyA cheH vastubhAva kuzala Semai rahyau chaiH ora sarvasthAnaka naSTa thayApiNa ApaNo Alaya kuzala Seme rahyo cheH bhagavAna rASyo che; mAlyAno sAjabAja bhaMDAr2yA madhye mUkI be mAlima karI ne zrIduAre AvyoH sarva vaNika disodisa nIkale gayA : sakala sAdhAsuM daSala thaI. sAta divasa phateSAMna mAvathanI orIyai ThAMNuM 15 saMghAtai baiThA rahyAH sarva mahAjana corAsIgacchanA milI rAdya sahasra tRka dIghA paMDita jamAna thayo tyArai sAta divasa ghaDhI 2 dina rahate aThe AvyA. sarva zrAvaka sAtha paMDita sAthai AvI sAdhAMne pAraNo karAvyoH pache vaNika piNa nIkalyA ne ame piNa nIkalI AghATa AvyAH mAsa be tihAM rahyA; tihAM piNa paMDitajIno kAraNa saMdhIi lopyuM tyArai paMDita jAbato karI nAthaduAre pohacatA kaya; havai rAvata arjunasiMghajI maihato laSamIcaMda vijaisiMgha nANAviTI diSaNInA paMDita rUpanagara vAlAno kAMmadAra devadAsa muMNota milI udepura AvyA; cyAra lASa rupayA jUnA deI ne saMdhI (siMdhI - kAbulI ) sarva ne bAre kADhyA cheH dIvAMNa hamIra pAse rajapUtano sAtha mUkI saMghanI cokI rAvalA mAMhithI ghaNA kaSTathI kADhI che: have satAnI ThakyAraDAnai thaI chai jIH tvArAMno jora ghaNo vadhI gayoH sahira madhye nogyAro kroDAM pAMnai paDyo; sarva Sode SaNe gyAro grAhya kIdho; hajI hajAra 50 jUnA deNA chaiH te dIdhe sarva nIkalasyaiH paMca mahAjana nADola hatA te rAvata arjunasiMvanA patrathI AvyA cheH varADa phera hajAra 28 no nAMSyo cheH rupyA hammIrasAI udepuramai navA paDe cheH TakA 20 cAle che: te dIdhe saMdhIno kAlo kaTa tyArai loka udepura mai pAchA Avazye jI: hajI dezano bigraha miThyau nahIM chaiH doya rANA chaiH hamIrajI to aDasIne pATa udepura mai che: ratanasiMgha kuMbhalamera mai baiThA che: jogI sAbata che; goDhavADha vijesiMghajI ne che: cItoDa, mAMDalagaDha, udepura, rAjanagara, e jAyagAM rANA hamIrajIno amala che. seronalo, kuMbhalamera, kailavADo, devagaDha ratanasiMghajInoM amala chaiH deza mai lUTA Soso pakaDaNo mAraNo Amo sAmo lAge rahyo che; nAthaduAre mahArAjanI phoja hajAra bArese paDyA cheH te timaja che: mahArAja vijaisiMghanI phoja rAvodAsa milI devasUrI vAlA Upare AvyA hatAH vAsa rATa dhUlavANI milI piNa devasUrIvAlo mahArAjasuM namyo nahI, solaMbIno majo rahyoH phoja jhaSamAre pAchI gaI. DhANAM mai baiTho chai: nAla devasUrInI koI choDI nahIMH bIrama meDatyo cAMNodavAlo jodhapura cAkarI mai paDyo raDavaDe cheH solaMSI nI Teka ghaNI rahI: rAMDane page lAgo tathA vijesiMvane page lAgo: cAkara citoDaro chu. AuA vAlA tasiMgha mahArAja vijesIMdhe ThArayo. cAMpAvata tehanA beTA guNAvala kahuMje chAMDI AvyA che: isyo rUpa baNe rahyo che: jaipura maiM piNa mevADa sarISo viSo lAge hai. rAvata jasUMtasiMghajI ne jaipuramAMhithI parA kADhyA che: sobokarajI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khA. AyA suNyA chaH rAvata arjunasIMghajI levA jAsIH ekalIMgajI bhelA vesIH isI bAta chaiH pachai to vaNai so parIH udepura no...............nahI piNa have rajapUta rANAvatAro sAtha hajAra doya sahara mai Ave............yo have saMdhI sarva bArai DerA dIdhA che...............mAMhI che bAkI rupyA dIdhAsuM nijara AvasI. rAja-dezavigraha bhArI Theratho miTaNo to sAhibare hAtha chaiH vale eka TiMkhala thayo cheH salUMbaranA gharame pahADasiMgha rAvata ujeNanI rADi mai kAma AvyA pache bhImasiMghajIne taravAra baMdhAvI rANe aDasIjIi salUMbaranI gAdI baiThA. havai pAMca barasa pachI pAchA pahADasiMgajI pragaTa thayA che. e vigraha navo pragaTyo che. havaNA mahInA 5 cha thayA chaiH DuMgarapurane coSale AvyA che. bhImasiMghajI cItoDa Upare hatA tihAMno jAbato karI thAMNo melIne salUMbara dAkhala thayA che. vigrahame pAcha nahI chai. aura samAcAra cha jyuM che. atratya paM. narottamavijayagaNi paM. pratApavijayagaNi vinayavijayagaNi laghuziSya giradharanI vaMdaNA jANavIjI paM. kSemAnaMda ga. nemavijayagaNi ThANu 2udepurameM melyA chaH hemavijayajI ga. jhADola che. ThANuM 2jAsame che. ratnAnaMda ga. mAnavijayagANa, udayapurano DhaMga mahInA eka doyameM sudarasye jI tyAre udepura no DhaMga sudarasI jadI bulAvo Avye udepura jAvo thAsye jI te jAMNakuMjI. tatra pArzvastha sAdhusamudAyane paM. saubhAgyavijaya ga0 paM. jayavijayaga0 paM. bhAgyavijayaga0 paM. phateMdrasAgaragaNi pramuSa sarva sAdhusamudAyane vaMdaNA kahavIjIH paM. hemasobhAga gaNinI vaMdaNA paNa jANavIH paM. gulAbahaMsagANi ThANuM 2 nI vaMdaNA jANavIH xxx medapATabhe grAma.........koI koI jAyagA vasatI chaH isyo DhaMga Dhola dezano che jI: keTala laghavAmeM AvaijIH kRpApatra valamAna kRpA karavI jIH devadarzanameM saMbhAravA mitI saMvat 1831 rA migasaravadi aSTamyAM rAtro patra-turAI lapyu cha jI: Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] eka zrImAlI jainakuTuMbanI junI vaMzAvalI 11 eka zrImAlI jaina kuTuMbanI junI vaMzAvalI zvetAMbara jaina saMpradAyane anusaranArI mukhya traNa vaizya nathI paraMtu osavAla jAtinI to cheka vikramanA 17 jAto chaH 1) osavAla, 2) zrImAlI, ane 3) mA saikA sudhI vRddhi cAlU rahI hoya ema jaNAI Ace che. poravADa, osavAla jAtinuM mUla utpatti sthAna osiyA lokamAnyatA pramANe, upara jamAvyuM tema, mUla to e nagarI manAya che je mAravADanI jodhapura rAjadhAnInI pAse traNe prasiddha ane samRddha jaina jAto mAravADanI sImAmA AvelI che. e jAtinI vadhAre vasatI rAjapUtAnA ane ja utpanna thaelI, paraMtu pAchaLathI janasaMkhyAnI vRddhine mAlavAmA rahelI che. zrImAlI jAtinu mUla sthAna zrI. laIne, vyApAranA nimittane laIne, tema ja rAjyonI uthala mAla nagara kahevAya che. ene hAlamA bhinnamAla kahe che pAthalanA kAraNane laIne bhAratanA judA judA pradezomAM e ane e paNa mAravADanA jodhapura rAjyamAM, rAjyanI prasaratI gaI. uttaranI sImA tarapha AveluM che. e jAtinI vadhAre e jAtomAM aneka gotro che ane dazA-vIsA Adi vasatI gujarAta ane kAThiyAvADamAM AvelI che. pora- jevA keTalAka peTA-bhedo che. gujarAta ane kAThiyAvADavADa jAtinuM janma sthAna kyAM che te cokkasa jaNAtuM nathI mAM vasanArA lokone phakta dazA-vIsAnA bhedanI to mApaNa kimbadantI pramANe aravalInI parvatamAlAmAM vaselo hitI rahalI che paraMtu gotranuM jJAna to lagabhaga sarvathA vAgaDadeza tenu utpatti sthAna hoya ema jaNAya che. malAI javAyuM che. mAravADamAM vasatA lokone-ane temA poravADonI mATI saMkhyA mAravADa rAjyanA goDavADa-ke khAsa karIne osavAlone-potAnA gotronI mAhitI jene nAnI mAravADa paNa kahevAmAM Ave che-prAMtamAM avazya hoya che. e mAhitI hovAnuM khAsa kAraNa e che pasarelI che. gujarAta ane mAlavAmAM paNa e jAtinI ke tyAMnA lokonA kulaguru hajI hayAta che jeo dareka sAdhAraNa vasatI che. e jAtonuM janma kyAre ane kaI kuTuMbanA vivAha Adi zubha prasaMgo upara hAjara thaI te rIte thayuM teno savistara nirNaya karavA jeTalAM sAdhano hajI te kuTuMbanI vaMzAvali vigere vAraMvAra saMbhalAvatA rahe che. e jJAta thayAM nathI. sAdhAraNa mAnyatA pramANe jainAcAryo vaMzAvaliomA 10-10,20-20 peDhI sudhInA pUrvae, te ne pradezamA vasatA rajapUto ane bIjA tevA jonA nAmonI temaja keTalAkanA ThAma ane moTA * kAlokone dharmabodha ApI jaina banAvyA ane temane, pUrvanA monI paNa noMdho karelI hoya che. jo ke e noMdhomA bIjA bIjA vyavasAyo choDI daI vyApArano vyavasAya kapolakalpita jevU paNa ghaNu hoya che to paNa jeTalI noMdha karavA tarapha preraNA karI. e jAtonuM nirmANa koI eka ja -nodhanI vahI-vadhAre junI hoya teTalI te vadhAre viAcArya dvArA ane eka ja vakhate thayuM che ema nathI. paraMtu zvasanIya hoI zake che. gujarAtamA tevA kulaguruono saprathama eka AcArye keTalAka kuTuMbone jaina banAvI temanI rvathA abhAva thaI gayo che tethI tyAMnA vatanio potAnA eka jAta banAvI ane pachIthI bIjA bIjA AcAryoe gotro paNa bhUlI gayA che. prasaMge prasaMge bIjA bIjA sthaLonA lokone jaina banAvI jana banAvA * ane have to keTalAka potAnI jAtone paNa bhalI javAnI kobanAvI te te jAtimA dAkhala karatA gayA, ane tema zIsa karatA najare paDe che ! thoDA divasa upara amadAbAdanA eka karI etraNe jAtinI saMkhyAmA kame krame vadhAro karatA zrImaMta jaina gRhasthanA bAlakone temanI jAti pUchatAM teo teno gayA. zrImAlI ane poravADa jAtinI AvI rIte kyA jabAva ApavA asamartha nivaDacA hatA. (tyAre bIjI bAjue te o iMglaDanA itihAsanI vAto ane' AyarIza, iMglIza, skAca sudhI vRddhi thatI rahI tenI to mAhitI hajI sudhI maLI vigare jAtonA paricayo jhaTApaTa ApI detA hatA.) je bAlako Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jaina sAhitya saMzodhaka wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww gujarAtanA vAsione bhAgye ja potAnA pUrvajonA saM- mAla zahara bhAMgyu. temA saMkhyA bandha mANaso mAryA gayA baMdhamAM kAMI mAhitI hoya che. teo potAnI 3.4 peDhI tathA kedamAM pakaDAyA. te avasare zeTha nAnhA tyAMthI uparAMtanA vaDAvAonAM nAmo sudhAM jANI zakatA nathI to nAsI chaTyo ane kolihArAnA pAyacI nAme gAmamA pachI teo kyAthI AvyA ane kyAM vasyA, temanA jaIne vasyo. tyA tenA putra-pautra vireno parivAra vadhyo pUrvajo e zAM kAmo ko ityAdi to jANe ja kyAthI. ane tenA vaMzajo pAchaLathI yathA samaye pATaNa, narelI temane kulaguruo ane temanI noMdhavAhionI paNa kalpanA (gAMbhU pAse), moDherA, valAda, salakhaNapura ityAdi AvI zakatI nathI. aneka gAmomAM jaI jaIne vasyA. emAMnA keTalAkoe saMgho kADhayA, mAndiro bandhAvyA, mahotsavo karyA, jamaNa * A nIce eka zrImAlI jaina kaTuMbanI junI vaMzAvali jamAGyA ane koIka to saMsAra choDI yati paNa thayA. ApavAmAM Ave che, je eka kulagurUnI janI noMdhavahI AvI rIte A vahInI aMdarathI keTalIe jANavA joga mAthI utArI levAmAM AvI che. e noMdhavahI lagabhaga hakIkato maLI Ave cha. 400 500 varSa jeTalI junI che ane kapaDA upara lakhalI che. A vahI pATaNanA eka prAcIna upara jaNAvyuM che tema e vahI 400-500 varSa jepustaka bhaMDAramA che. A vaMzAvalimAM zrImAli- TalI sunI che tethI emAM chevaTe jaNovalA kuTuMbonA vaMzojAtinA noDA nAmanA zeThanI vaMza paraMparA ApalIkee kyA sudhI pahoMcyA ane Aje temAMno koI vaMza zeTha, A noMdhamAM jaNAvyA pramANe, bhinnamAla ( je zrI- hayAta che ke nahiM te jANavA-jaNAvavAnuM kazuM sAdhana nathI. mAlanu bIjuM nAma che ) nagaramA raheto hato. ernu raheThANa, A vaMzAvalinI bhASA assala pramANe ja kAyama nagaranA pUrvanA daravAjA tarapha AvelI bhaTTanI polamA rAkhI che. tema ja emAM phakta nAmo sivAya bIjI koI hatuM. mUla jAtie e bhAradvAja gotrIya (brAhmaNa ?) vizeSa hakIkata paNa jethI vAcanArane koI jAtanI hato. saMvat 795mAM koI AcAryanA pratibodhathI e kaThinatA paDe tema paNa nathI. jaina thayo hato. e moTo vyApArI hato ane pAMca kro- gujarAta purAtattva mandira ) -saMpAdaka. DanI AsAmI gaNAto. enI gotrajA aMbAI mAtA hatI. bhAdrapada pUrNimA tenuM sthAna, nagaranI pAse AvelA go...NI nAmanA sarovaranA kAMThe, je devionuM sthAna hataM, temAMnI IzAna atha bhAradvAja gotre saMvat 795 varSe pratibodhita konamAM AvelI caMpakavADImAM hatuM. te vADImAM, cAre bAju zrIzrImAlIjJAtIyaH zrIzAntinAtha goSThikaH / zrIminnamA AMbAnA jhADothI DhaMkAeluM eka mandira hatuM jamAM cAra lanagare bhAradvayaja gotre zreSThi noDA. tehano vAsa pUrvIlI mujA vALI e aMbAmAtAnI rUpAnI banelI mUrti sthA- polI bhaTTanaI pADai. koDI pAMcano vyavahAriyo. tehanI pita hatI. Aso ane caitra mAsanI sudI 9 nA divase gotrajA aMbAI. nagarInI parisari go...eNI sarovarI e mAtAne naivedya caDhAvI pUjA karavAmAM AvatI. naivedyamAM devyAnAM ThAma neU sahisa vehamAMhi IzANakuNadisi lApasI, puDalA ane javAra, khIcaDuM mukavAmAM AvatuM. caMpakavADI tehamAMhi caitya. cihupAsai AMbAnA vRkSa tiNa e zeTha noDAnI 17 mI peDhie nAnhA nAme puruSa sthAnAka caturbhujA gotraja svarUpa rupyamaI hAdari na huI thayo. tenA vakhatamA, saMvat 1111 nI sAlamAM, bhinna- tuM kuMkanI lITI pATalI 3 kIjai naivedya lApasI pUDalA - khIcar3a javArina. caitrI Asoha 9, putra janmai pAraNe Aje AvI rIte potAnI jAtine bhUlI javAnI tayArImA che te tri muMDaNaM jamaNInuM kApaDaM.. phainai saharSI 1 putra janmai o kAle potAnA dharbha ase parama divase dezane paNa kema na bhUlI jAya? putrII arddhakara kIjaI // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www aMka 4] eka zrImAlI jainakuTuMbanI junI vaMzAvalI : [seTha noDAnI vaMzAraMparA--] sIdhara bhA. siriyAde-pu. 1 anA, 2 vannA. zreSTha noDA, bhAryA sUramade anA bhA. anAde-pu. mUlA. putra guNA, bhAryA raMgAI -1 zrI Adijina biMba cauvIsa ghaTu bharAvyauM. saMvat pu. haradAsa, bhA0 mAhavI 1316 varSe zrI aMcalagacche zrI ajitasiMha sUrINApu. bholA, bhA0 gaMgAI mupadezena pratiSThitaM. eka kUpa, gotrajA caitya, mUlAkena pu. govAla, bhA0 mI evaM kRtaM / pu. asA, bhA0 puhatA mUlA bhA. mAlaNade pu. 1 vardhamAna, 2 jaitA. pu. varjIga, bhA0 karamI varddhamAna bhA. vayajalade-pu. 1 karamaNa, 2 lAlA. pu. zIvA, bhA0 patI - eu calI moDherai vAstavya. teNai moDherai dAdhelIU pu. mahIrAja, bhA0 kamAI mahaM. karmA te sADhU teNi sagapaNi saMvat 1395 varSe pu. rAjA bhA. pUrI mahaM. / pu. guNapati, bhA. rahI karamaNa bhA. karamAde pu. jhAMjhaNa, bhA0 kapU pu. mahuyA, bhA. sohAMgade. pu. 1 dhanA, 2 hIrA pu. maNora, bhA0 hApI 3 khImA, 4 cuthA. pu. kuMyarapAla, bhA0 vAchI 2 hIrA bhA. hIrAde-pu. hemA. . pu. pAsA, bhA0 premI saMvat 1445 varSe biMba cuvIsavaTTo pratiSThAmahotsava pu. vastA, bhA0 vanAde-- zrI aMcala gacche zrImarutuMga sUri comAsi karAvyA pu. kAnhA, bhA0 sAMpU pratiSTitaM mahocchava karAvI, pu. nAnhA saMvat 1111 varSe zrIbhinnamAlabhagnaM. manuSyanI koDI maraNa gaI. baMdi paDyA. zrI . mADhari hemA bhA. hemAdenAnhA nAThA. kolIhArAmAMhi pAyacI grAme vAstavya. - pu. bhAvaDa, bhA. pUnI pu:-1 devA, 2 parvata, 3 naMdA. zreSThI nAnhA, bhA0 pUgIpu. amarA, bhA0 AU devA bhA. sariyAde-pu. 1 sUrA, 2 lakhamaNa. puH-1 harade, 2 varade, 3 narade, 4 nagA. lakhamaNa, bhA. lakhamAde. pu. 1 harSA, 2 jagA. harSA harade bhAryA hAMsalade bhA. pUrI puH-1 narapAla, 2 barajAMga, 3 phatanA, 4 ratanA. pu.-1 gopI, 2 padamA gopI bhA0 gurIde 1 narapAla bhA. lIlAde. pu. jogA, bhA0 hApU pu. narabada bhA. nAMmala de, pu. vastA. pu. nAMdila. bhA. nAMdalada: 2 varajAMga bhA. sakhI pu. 1 rANA, 2 zrIvaMta, 3 pu. 1 sAriMga 2 mahipA 3 saMghADa 4 dhapA.-pattani bhANA, 4 mahIrAja. vAstavya sAsariM saMvat 1225 varSe phophalIyA vADiM- 3 phatanA bhA. mahaNAde sAraMga mA. nAriMgade pu.1 sIdhara 2 jIvA. pu. veNA, bhA. maraghAda pu. 1 bhImA, 2 amA. sIdhara bhA. sarIyAde, eu calI. gAMbhUpAse narelI 3 lahuyA. grAme vAstavya sAsaraI saMvat 1285 varSe. jagA bhA. jasmAde pu. 1 sIpA, 2 sAmala Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 parbata bhA. premalade, pu. 1 rAmA, 2 padamA, 3 mAdA. 1 rAmA bhA. DhadU, pu. 1 nAthA, 2 nArada, 3 somA. jaina sAhitya saMzodhaka mahiyA bhA. mAnabAI pu. hIrA - eu calI golavADI valayAMmi vAstavya. maM. hIrA, bhA. sakhU - tehani DAliM siddha zIkottarI bhAva. teha kA - nAthA bhA. nAgala de pu. AnaMda nAkara bhA. TAMka, pu. 1 sadhAraNa, 2 raNiM pUchI kahIUM mAharai gotraja juhArUM. teha kAraNe pAMzivasI, 3 gopI. valAdragrAme jarI nAma leI gotraja juhArai. naNaMdanai sera 2 nI mAtra. pAraNe trimuMDaNaM. mANA 4 nA lADU kuTuMbamAhI lAhi phaInaMi saharSi 1. naMdA bhA. lAkhU, pu. 1 rUpA, 2 AsA. rUpA bhA. kuMarI pu. 1 bhacA, 2 aju, 3 mahipA, 4 kAnhA | bhacA mA. nAthI. pu. rAghava bhA. rIjalade, pu. 1 dhanA, 2 varddhamAna 3 pocA, 4 popaTa. Aju mA. ajAde pu. 1 rUDA, 2 rAjA, 3 nAyaka. rUDA mA. 2 vayajalade, - mANikade. vayajalada pu. 1 meghajI, 2 jagamAla. - mANikade pu. abhayarAja. nAyaka bhA. nAriMgade pu. 1 devarAja, 2 saMgharAja valadri maM. naMdAkhyena mallinAtha biMba bharAvyo. e Ade kuTuMbiM biMba 3 bharAvyA. zrI aMcalagaccha zrI vijaya kesara sUrINAmupadezena pratiSThitaM. maM. naMdA bhAryA hIrU pu. sAhU bhA. suhAgade. pu. ratImA bhA. devalade, pu. 1 vIsA, 2 dezala, 3 lAlA. vIsA bhA. TUbI pu. sahitA bhA. maraghAI, pu. siMghA dezala bhA. makU. pu. lAkhA bhA. khImAI pu. 1 harakhA, 2 meghA, 3 jagA, 4 ANaMda, 5 kImA, 6 pomA-dIkSA lIdhI, 7 arjaNa. [ khaMDa 1 pu. haradAsa bhA. hasilade pu. rahiyA, 2 mahinyAdIkSA lIdhI, harakhA bhA. gurI pu. 1 varddhamAna, 2 ThAkura. arjaNa bhA. ahivade pu. mAMDaNa pUrvi karamaNa bhAI lAlA bhA. lADamade. maM. hIrA bhA. sakhU - pu. cAcA bhAcAMpala de pu, 1 pomA, 2 makA. pomA bhA. premalade. pu. zrIvaMta mA. sariyAde pu. bholA bhA. bhAvalade pu. roDA bhA. sobhI pu. siMghA bhA. jayavaMtI pu. 1 kIlA, 2 arjuna, 3 vannA. kAlA bhA. maraghu pu. 1 devA, 2 bhImA devA bhA. nAnu pu. dUdA, bhA. AnI pu. jasA bhImA bhA. bharamAde pu. jodhA bhA. jasamAde arjuna bhA. mANikade pu. nAkara bhA. puhatI pu. 1 sIhA, 2 pethA, 3 nAIyA 4 nagA, 5 pAMcA. sIhA bhA. sariyA pu. 1 devarAja, 2 zivarAja. pattaNinagare pUrvi mahuyA caturtha putra cuthA bhA. cAhaNide pu. sobhA saMgrahaNaM kRtaM. norate vAstavyaH saMprati patani vAsta vyaH / saMvat 1441 varSe laghuzAkhI babhUva / sobhA bhA. raMgAI pu. mAhava bhA. demI pu. 1 raMgA, 2 jAgA. raMgA bhA. raMgAde Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'aka 4] pu. varasaMga mA. jismAde pu. 1 suMDA, 2 rAIyA. dIkSA lodhI. 22 " suMTA bhA. karamAde pu. 1 rAjapAla, 2 vijapAla, 3 jIvA, 4 nAthA. eka zrImAlI jaina kuDaMbanI junI vaMzAvalI brahmadAsa. laharI salakhaNapura pArzve maM. jagA phaDIyAnA vyApArathI phaDIyA aDaka. jagA bhA. jismAde pu. 1 jogA. pUrva varddhamAna bhAI jayatA eka calI cAhaNasAMma vAstavyaH sAsarA mAMhi taba zrI bhaTTevA zrI pArzvanAtha caityaM kArApitaM saMvat 1135 varSe zrI acalagacche zrI ajitasiMha sUrInAmupadezena pratiSThitaM / bhaM. jayatA bhA. jayavaMtI pra. hA bhA. desAI pu mAMDaNa mA. mAlaNade pu. rahiyA bhA. rahiyAde pu. vastA. eu calI gegUdaNi vAstavyaH vastA bhA. valAde pu. vAguraNasI bhA. ramAda pu. 1 madA, 2 bAchA, 3 rAmA. madA bhA. sala pu. 1 nagA, 2 hApA 1 tejA. nagA bhA. dhanI 3 galyA mImA bhA. karamI pu. 1 nAyaka, 2 mAlI, 3 harakhA, 4 gorA, 5 sAmala, 6 kurA. nAyaka bhA. nAyakade " mAlI mA. mAnUM pu. 1 sIhA, 2 saravaNa 3 karamaNa sohA bhA. TAkU. 1 jAgA, meghA jAgA bhA. jIvAde saravaNa mA. sahijalada pu. 1 vIrama 2 khokhA, 3 . jUThA vIrama mA. vanAde karamaNa bhA kAmalade pu. 1 roDA, 2 lakhA rIDA mA. rAjalade pu. rAvasI bhA. suSamAde pu. lakhA bhA. lakhamAde pu. 1 jagasI, 2 harakhA mANakade pu. 1 melA, 2 mAMkA, 3 mAMkA bhA. mAlaNade pu. 1 zrIvaMta, 2 vINA, 3 dhanA, 4 dharamasI, 5 ajA zrIvaMta bhA. sarIyAde pu. 1 pUMjA, 2 devA puMjA mA. ratnAde 165 DhApA bhA. mAnU pu. karamasI bhA. bholI pu. 1 hAIyA 2 bhImA cAritra lIdhuM. pu. vINA bhA. valAde pu. rAMkA dahiravAliyA pUrva sIdhara bhAI jIvA pattani. maM. jIvA mA. jIvAde pu. jiNadatta bhA. pakU. pu. 1 vanA, 2 vijaya - dIkSA lodhI. vanA. eu calI sAsarai jAMbUthI DAhara bAlivAstavya saM. 1295 varSe maM. vanA bhA. sakhU 3 pu. mAdhava bhA. sAMpU pu. 1 nayaNA, 2 nagA, raMgA nayanA bhA. nAriMgade pu. sAriMga vayajalake vAstavya. sAraMga bhA. sAriyAMda pu. jesA mA. nAkU pu. 1 raMgA, 2 melA, 3 rAmA raMgA bhA. jomI pu. vAchA zrIpArzvanAtha caityaM pratiSThitaM zrI acalagacche zrIbhuvana tuMmasUrINAmupadezena maM. vAchA bhA. mAU pu. 1 karamaNa, 2 lakhamaNa karamaNa bhA. karamAde pu. mokA mA. pUgI pu. 1 mahIrAja, 2 mAMDaNa mahirAja bhA. mANikade pu. 1 devA, 2 nagA. maM. devA bhA. devalade pu. mAnA bhA. mAnU pu. jAgA bhA. degI pu. dharaNi bhA. pUrI 1 pu. pAsA bhA. ajI pu. 1 zIvA 2 pocA zIyA bhA. balAdi pu. 1 jANA, 2 bhANA, 3 mA vaDa, 4 narasaMgha, 5 karamasI vaDhavANa pAMti baladANu pUrva mahirAja bhAI mAMDaNa, bhA. sobhI pu. 1 varadhA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa, 2 kAlA, 3 nolA, 4 lakhA. gahagA mA. manAI pu. 1 kuMbhA, 2 kuMrA. varadhA bhA. degI kuMbhA mA. kuMbhalade pu. 1 popaTa, 2 lAlA, 3 vAlA. pu. sAMgA mA. sAMgArade popaTa bhA. mAI pu. kAnhaDade, eu calI vaDudrai vAsa pachI baladANA pu. vidyAdhara bhA. harSAde pu. 1 vAchA, 2 sahasA - vAstavyaH / tatra vasahI kArApitA mUla nAyaka zrIpArzva- dIkSA lIdhI. vAchA bhA. dADimade pu. 1 bhojA, 2 bhImA, nAtha biMba / 3 saMtoSI. . ---- kAnhaDade bhA. kapUrade pu. 1 cAMpA, 2 amIyA bhojA bhA. dhanI pu. zivasI adhunA. . cAMpA bhA. premalade -pUrvi sAriMga bhAI mahipA bhA. phUlAM, pu. bhATA, pu. sahasA bhA. sariyAde pu. 1 jIvA, 2 khImA. te siddharAja jesiMgadeva rAjye vyApArI sahasaliMga uparijIvA mA. TUbI pu. 1 bhAmA, 2 zANA, 3 mujavala rAyana Adeza cittakarI tihAM pASANa aNAvi te pAMca 4 jasA, 5 jANA, 6 jodhA. gaja lADalAM dITha rakhAbaI. varataNa mATe rAyeM gobhaleja bhImA bhA. bhAvalade pu. 1 zrIvaMta, 2 javacaMda, gAma Apyau chaI. ciDottara mAMhi mAtara pAsiM. tiNi 3 raMgA. gAMmi pASANa mokalaI tiNi gAmi talAva 1 kUpa 12 pUrvi baladANe adhunA nAgatezaThiM karAvyA / zrIzanujaye prAsAdabiMbaM pratiSThitaM aMcala gacche / zANA bhA. samAI pachi kAlAMtare rAjA rUTho dekhI e. pASANanI rAva (1) pu. zivarAja bhA. ajAde pu. 1 sAmala, 2 zrImala kIdhI / 3 bhalA, 4 bhojA ma. bhATA maMDapadurge vAstavyaH / bhATA bhA. demIsAmala bhA. suramade pu. 1vAghA, 2nAgajI, 3hemarAja. pu. lubhA bhA. mAnI pu. 1 mAdhava, 2 kezava bAghA bhA...pu. 1 AMbA, 2 siddharAja. mAdhava bhA. mAlaNade pu. 1 gAMgA, 2 gorA. nAgajI bhA. devakI pu. 1 surajI, 2 hemarAja gAMgA bhA. rUpI. ,, ,, melA pu. sahijapAla, 2 khetA. pu. jayavaMta bhA. jIsmAde pu. 1 muMbhaca, 2 bhAmA. -zrImala bhA. zaNagArade pu. 1 meghA, 2 melA bhUbhaca bhA. rajAI pu. 1 nAkA, 2 mAkA. * meghA bhA. savIrA, pu.1 sivagaNa, 2 zrIpAla. nAkA bhA. nayaNAde pu. sobhA. eu calI zrImala dvitIya bhA. vIramade, pu. velA. vaDodare vAsa khetasImai pAgaTiM. khaMbhAyata pAsiM tArApuriM ma. sobhA mA. sariyAde pu. 1 karamA, 2 gharamA. pUrSi mAdhavaputra nagA bhA. nAgade pu. 1 gogana, karamA bhA. karamAde pu. bhamiDa, 2 bhAvaDa. 2 gaNapati | saMvat 1445 varSe zrIzabuMjaya tIrthanI yAtrA bhImaDa bhA. bhImAde. kRtA / zrIraMgaratnasUriniM AcAryapada sthApanA zrIaMcala pu. devaDa bhA. demAI pu. 1 rAjaDa, 2 cAMpA. gacche gujarAtI soraThI corAMsI gacchanA yatiniM vesa rAjaDa bhA. padamAI pu. 1 mAvaDa, 2 bharamA. buharAvyA / vANotra melInI eNi kAraNiM DaharavAlIyA bhAvaDa bhA. rupAI pu. ThAkarasI. eu calI khaMbhAprasiddha biruda | yati pArzve tArApuri vAstavyaH / pachI sIgI vADaI. -gogana bhA. gurAde cu. 1 maMgala, 2jiNadatta. ThAkarasI bhA. malAI pu. 1 jesaMga, 2 baTTA. maMgala bhA. mayagalade pu. 1 khojA, 2 kAnhA. jesaMga bhA. jismAde. pu. sobhA bhA, rUDI. khojA bhA. sahijalade pu. 1 gahagA, 2 gaNapati ( samApta) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 1 DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA DaoN harmana jekobInI jaina sUlo paranI prastAvanA ( bhAga bIjo ) 167 [ anuvAdaka:- -zrIyuta aMbAlAla caturamAI zAha ' bI. e. jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya ] vicArathI meM A prastAvanAo sAtha koI paNa prakAranI TIkA-TippaNI lakhI nathI ke jema karavAmATe mane ghaNAka sajjano tarakathI sUcanAo sudhAM maLI hatI. [ prathama aMkamAM DaoN. harmana jekobInI kalpasUtra ( mUla AvRtti ) nI prastAvanA ApavAmAM AvI hatI ane bIjA ane trIjA aMkamAM, ' sekreDa bukas Apha dhI ISTa' nA manI prakhyAta graMthamALAnA 22 mAM pustakamAM prasiddha tha elA jainasUtronA prathama bhAganI prastAvanA prasiddha karavAmAM AvI che. A aMkamAM e ja jaina sUtronA bIjA bhAganI ( je ukta graMthamALAnA 45 mA pustakarUpe bahAra paDhela che ) prastAvanA ApIe chIe. A bhAgamAM, sUtrakRtAMga ane uttarAdhyayana ema be sUtronuM iMgrejI bhASAntara Ape - lUM che. DaoN. jekobInI A traNe prastAvanAoe yuropIya vidvAnonA jainadharmaviSayaka junA vicAromAM ghaNuM saMzodhana ka che ane sarvasAdhAraNamAM jaina saMbaMdhI vyApelA ajJAnane ghaNe aMze dUra kartuM che. iMgrejI keLavaNI pAmelI Alamane jainadharmanuM je kAMI thoDuM ghaNuM kharaM jJAna maLyuM hoya to teno badho yaza DaoN. jekobInI A mahattvanI prastAvanAone ghaTe che. bauddha dharmathI jainadharma taddana svataMtra ane tenA karatAM juno che e siddhAnta DaoN. jekobIe ja sauthI prathama ane sacoTa rIte sthApita karyo che. jainadharmanA sAmAnya svarUpane samajavA mATe AtraNe prastAvanAo vidvAnomA khAsa pramANabhUta manAya che. A sAthe eka ATalI sUcanA karI levAnuM huM ucita samajuM chaM ke A prastAvanA omAMnA baghA vicAro mane sammata che ema koIe samajI levAnI bhUla na karavI jo Ie. AmAMnA keTalAe vicAro sAthe mAro matabheda che ke je huM bhaviSyamAM savistara prakaTa karavA icchu chu, ane eja A anuvAdo meM mArI jAtIya dekharekha nIce karAvyA che ane pAchaLathI ghaNI kALajI ane mahenata pUrvaka mULa sAthai saMpUrNa sarakhAvyA ke. chatAM jo koI sajjanane AmAM kyAMe skhalana vigere jaNAya to te khAsa lakhI jaNAvavA sUcanA che jethI tenuM saMzodhana karI devAMmAM Ave. saMpAdaka. ] jainasUtronA mArA bhASAntaranA prathama bhAgane prakaTa thae daza varSa thayAM. te daramyAna keTalAka uttama vidvAnodvArA jainadharma ane tenA itihAsaviSayaka ApaNA jJAnamAM ghaNo ane mahattvano vadhAro thayo che. hiMdustAnanA vidvAnoe saMskRta ane gujarAtImAM lakhelI sArI TIkAo sAthai sUtra graMthonI sAdhAraNa AvRttio bahAra pADI che. pro. lyumana' ane pro. hornale' A sUtra graMthomAMnA be sUtronI guNa-doSanA vivecanavAlI AvRttio paNa prakaTa karI che; ane temAMe pro. hornale to potAnI AvRtti sAthe mULa kALajIpUrvaka kareluM bhASAntara ane puratAM udAharaNo paNa 1 das, aupapAtika sUtra, Abhandlungen fur die kunde des Morgenlondes nAmanI graMthamALA, pustakaM 8, darzakAlika sUtra ane niryukti, jarnala Apha dhI orienTala sosAyaTI, pu. 45. 2 uvAsaMga sAo (bibliothikA inDikA ) bhAga 1 mULa ane TIkA, kalakattA 1890, bhAga 2, iMgrejI bhASAntara, 1888. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 1 ApyAM che. pro. vebare pote taiyAra karelA barlinanA hastalekhonA mAMnA ghaNAka mahattvanA zilAlekho bahAra pADyA che' vistRta sUcipatramA saMpUrNa jaina sAhityanu sAdhAraNa avalokana em. e. bArthe jainadharma viSayaka ApaNA jJAnanI samAlokaryu che. tema ja temaNe jaina sUtro upara eka ati vidvattA- canA karI che". bulhare paNa eka nAno nibaMdha lakhI tevI pUrNa moTo nibaMdha paNa prakaTa karyo che. pro. lyumane AlocanA prakaTa karI che', ane chevaTe bhAMDArakare saMpUrNa baLI jaina vAGamaya ane zAstranA vikAsanaM sAru adhyayana jaina dharmanI eka mahattvanI ane ghaNI upayogI rUparekhA karya che. tathA keTalIka jaina kathAo ane tenA AlekhI prasiddhimA mukI che'. A rIte, ApaNA jaina brAhmaNa ane bauddha kathAo sAthenA saMbaMdhanI tapAsaNI dharma viSayaka jJAnamA thaelA vadhArAAe (jemAMnA paNa karI che", zvetAmbara saMpradAyanA junA itihAsanI mA- mAtna khAsa noMdhavA lAyaka graMthono ja meM ahiM ullekha ko hitI ApanAro eka mahattvAno graMtha me paNa saMpAdita cha ) A AkhA viSaya upara eTaluM baMdhu ajabALU pADyu karyo che; tathA temanA keTalAka gacchono itihAsa hornala che ke jethI have mAtra kalpanAne A viSayamA ghaNo ja thoDA ane klATa dvArA jAhiramAM Avyo cha. AmAMno challo avakAza raheze. ane aitihAsika tema ja bhASAvijJAnAtmaka vidvAna ( klATa ) je atyAre ApaNI vacce maujuda nathI, sAcI paddhati, te sAhityanA saghaLA bhAgone lAgu pADI teNe saghaLA jaina lekhako ane aitihAsika puruSono eka zakAze. tema chatAM, hajI keTalAka mukhya praznonA khulAsA jIvana caritrAtmaka mahAn nAmakoSa ( Onomasticon) karavA bAkI rahyA cha, tathA je nirAkaraNo A agAu thaI taiyAra karyoM che ane jenA keTalAka namunA prakaTa paNa thayA gayAM che te hajI badhA vidvAnone mAnya thayAM nathI; tethI che. hophreTa bulhare sarvavidyAvizArada evA prasiddha vi A suavasarano lAbha laI AnaMda pUrvaka huM ahiM keTadvAn hemacaMdranuM vistRta jIvana caritra lakhyu che'. vaLI lAka vivAdagrasta muddAonuM spaSTIkaraNa karavA icchu chu. A muddAonA khulAsAo mATe Aja pustakamAM bhASAntatemaNe ghaNAka junA zilAlekhonA artho paNa prasiddha karyA rita ethalA sUtromAMthI ghaNI kiMmatI sahAyatA maLI zake che. DaoN. phuharare mathurAmAthI khodI kADhelA kotara kAmonuM tema che. . . vivecana karyu che , ane mi. levIsa rAise zravaNa belgola __ e bAbata to have sarva sammata thaI cukI che ke nAtaputta 3 barlina 1888 ane 1892. (zAtaputra ) je sAdhAraNa rIte mahAvIra athavA vardhamAnanA 4. Indische Studien pu. 16, pR. 211 Adi. i. mAme oLakhAya che te buddhanA samakAlIna hatA. nigaNTho e. mAM anuvAda tathA judA pustaka rupe, muMbaI 1893. (nirgrantho )13 je hAlamAM jaina athavA AhetanA nAma5. Actes duVI Cougres International des Orientalistes, section Arieane pR. 459 9. beMgalora 1889. aer Wiener zeitschrift fur die Kunde des 90. The Religions of India. Balletin Morcenlandes pu. 5 ane 6. vaLI,jarnala Apha dI jarbhana des Riligions de l'Tande, 1889.94 orienTala sosAyaTI, pu. 48. 99. Uber die Indische Secte der 6. hemacaMdrAcArya racita pariziSTa parva, kalakattA. Jainas, Wien 1881. 7. Denkschriften der philos-histor. 12. rIporTa sana 1883-84. (Maana dan-Kaicar Andammind 13. nigaNTha e spaSTarUpe mULa rUpa ja hoya ema jaNAya che. Weissens chaften, Vol. XXXVII, p.171ff kAraNa ke azokanA zilAlekhomAM, pAlImAM, ane keTalIka vasateM jaina granthAmAM paNa e ja rUpa maLI Ave che. paNa A traNe bolI6. Wiener Zeitschrift fur die Kunde onA svarazAstranA niyamo pramANe to tenuM vadhAre vAstavika rUpa des Morgenlaudes, Vols II and III. niggantha ' ebuM tharbu joIe. ane Aq rUpa jaina graMthAmA svIkAEpigraphia Indica, Vols. I and II. relu paNa maLI Ave che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA thI vadhAre prasiddha cha; teo, jyAre bauddha dharma sthapAI rahyo A vicAronuM jaina pratibiMba uttarAdhyayananA 29 mA hato tyAre eka mahattvazAlI saMpradAya tarIke kyAranAe adhyayanamA maLI zake cha:-'tapathI manuSya karmane chedI prasiddha thaI cukyA hatA. paraMtu hajI e praznanu nirAkaraNa zake cha 27. ' 'yoganA tyAgathI ayogapaNuM prApta thAya cha; thaq bAkI rahyaM che ke-e prAcIna nirgranthono dharma, te karma rokavAthI te navIna karmane grahaNa karI zakato nathI khAsa karIne vartamAna jainonA Agamo ane bIjA graMthomAM ane pUrva grahaNa karelA karmono kSaya kare che. 37' A je varNayelA che te ja hato, ke siddhAnto pustakArUda thayA prakAranI pravRttinI be antima dazAo (sUtra 71 ane tyAM sudhInA samayamAM ghaNo rupAntarita thaI gayo hato. 72 mAM ) varNavAmAM AvelI che. ane vaLI. adhyayana A praznanu nirAkaraNa karavA mATe, atyAra sudhImA 32, gAthA 5, 7 mAM AvatI nIcenI hakIkata vAcAe prakaTa thaelA badhA bauddha graMthomAM, jemane ApaNe sauthI chIe:- janma ane maraNatuM kAraNa kama cha ane janma janA samajIe chIe temAMthI jaina nigaNTho, temanA siddhA. ane maraNa e ja duHkha kahevAya che.' mA uparAMta bAjA nto ane temanA dhArmika AcAronA viSayamA jeTalAM paNa uparanA arthane maLatI 34, 47, 60, 73, 86 pramANo jaDI Ave te bAno UhApoha karavo joIe. ane 99 bhI gAthAno saMkSipta artha nIce pramANe cha:____ aMguttaranikAya 3,74 mAM, vaizAlInA licchavio- 'paraMtu je manuSya iMdriyonA viSayothI ane mAnasika mAMno abhaya'' nAme vidvAna rAjakumAra nigaNThonA keTa- lAgANIothI Ano artha bauddha tattvajJAnanI 'vedanA' lAka siddhAntonuM nIce pramANe varNana kare che:-'bhadanta! nA artha sAthe ghaNo ja maLato Ave che] udAsIna rahe nigaNTha nAtaputta je sarvajJa ane sarvadazI che, je saMpUrNa cha tene zoka sparza karI zakato nathI. jo ke te saMsAramA jJAna ane darzanathI saMpanna hovAno ( A AgaLa jaNA- maujuda che to paNa te duHkha paraMparAthI, jema kamalanuM pAna velA zabdomAM) dAvo kare che ke " cAlatAM, umatAM, pANIthI alipta rahe che tema, te manuSya paNa akhinna UMghatAM ane jAgatA huM sarvajJa ane sarvadarzI chu " te rahe che. ' junA karmono tapasyA vaDe nAza thavAnuM prarUpe che. ane A sivAya bauddha graMthamAM, nAtaputta sarvajJAna ane sarva saMvaradvArA navAM karmone rokavAno upadeza Ape che. jyAre darzana prApta karavAno dAbo kare che-e prakAranuM je kathana karmano kSaya thAya che tyAre du:khano kSaya thAya che. jyAre che tene spaSTa karavA mATe pramANa ApavAnI jarUra nathI. duHkhano kSaya thAya che tyAre vedanAno aMta Ave che. jyAre kAraNa ke A to jaina dharmana khAta eka maulika maMtavya vedanA maTaze tyAre sarva duHkhano kSaya thaze. A rIte jyAre ja che. pApano pUro dhvasa thaze tyAre manuSya vAstavika mukti nigaNThonA siddhAMta viSayaka bIjI vadhAre mAhitI meLavaze." mahAvagga 6, 31 ( S. B. E, pu. 17, pR. 108) 14 A nAmanA, spaSTarIte, be puruSo maLI Ave che. bIjo abhaya AdimAMthI maLI Ave che. e sthaLe sIha"nuM eka vRzreNikano putra hato ane jainono sahAyaka hato. tenA jainonA sUtro tema ja kathAomA ullekha thaelo che. majjhima nikAyanA 5 mAM tAnta ApeluM che. te sIha licchavi ono senApati hato ( abhaya kumAra ) suttamA evaM varNana che ke nigaNTha nAtaputte tene bu- ane nAtaputtano upAsaka hato. te buddhane maLavA icchato ddhanI sAtha vAda karavA mokalyo hato. prazna evo cAlAkI bharelo hato paraMtu nAtaputta kriyAvAdI hoI buddha akriyAvAdI taiyAra karavAmA Adhyo hato ke buddha teno game tevA hakAra agara hatotethItenI pAse javAnI tene nA kahevAmAM AvatI nakArA navAba Ape paNa te svavirodha vALA nyAyazAstra prasiddha doSamAM rUpaDAyA vInA rahe ja nahi. paraMtu A yukti saphaLa thaI nahiM 15' sIha ' nu nAma bhagavatI [ kalakattA AvRtti, pR. 1267 ane pariNAma tethI ulaTuM e Avyu ke abhaya buddhAnuyAyI thaI gayo. juo hornala nI uvAsa gadasAo, pariziSTa, pR.10] mAM mahAvIA varNanamAM naatputtn| siddhAMta upara prakAza pADe evaM kAMI tattva ranA eka ziSya tarIke paNa mAveluM che,paraMtu te sAdhu hovArtha mahAvanathI.. ggamA AvatA A nAma sAthe tenI ekatA batAvI zakAyatema nthii| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina sAhitya saMzodhaka hatI. paraMtu te temanI AjJAne ulaMdhI potAnI meLe buddha upAlinuM bIjuM kathana ke, jemAM te nigaNThone mAnasika pAse gayo ane buddhanI mulAkhAtanA pariNAme te teno pApo karatAM kAyika pApone vadhAre mahattva ApanArA jaNAanuyAyI banyo. A vRttAntamA nigaNThone je kriyA- ve che, te kathana jaina siddhAnta sAtha barAbara maLatuM Ave vAdI jaNAvavAmAM Avya' che, te bAbata A pustakamAM che. sUtrakRtAMga 2, 4 (pR. 398 ) mAM evA eka anuvAdita sUtronA ullekhathI susiddha thAya cha:-sUtra- praznanI carcA karavAmAM AvI cha ke aNajANapaNe karAekRtAGga 1, 12,21, (pR. 319) mAM jaNAve che ke lA kRtyanu pApa lAge ke nahiM. tyAM AgaLa spaSTa rIte 'tIrthakara-ahanane kriyAvAda prarUpavAno-upadezavAno -jaNAveluM che ke nizcita rIte tevu pApa lAge che. ( sarakhAadhikAra che. ' AcArAMgasUtra 1, 1, 1, 4 (bhAga 1 vo pR0 399 TippaNa 6 ) vaLI te ja sUtramA 6 ThA pR0 2) mAM paNa A vicAra, A pramANe darzAvAmAM adhyayanamA (pR0 414) bauddhonA e maMtavyana keAvyo che:- 'te AtmAne mAne che, jagatne mAne 'amuka karma pApayukta che ke pAparahita cha teno nirNaya te che. phaLane mAne che. karmane mAne che. ( eTala ke te A karma AcaranAra manuSyanA Azaya upara AdhAra rAkhe cha,' paNAM ja karelA che ane je A pramANenA vicArothI spaSTa khUba khaNDana ane upahAsa karavAmAM Avyo che. jaNAya che ) te karma meM kathu che; te bIjA pAse karAvIza; te aMguttara nikAya 3,70,3 mAM nigaNTha zrAvakonA haM bIjAne karavA daIza.' ityAdi. AcAronaM varNana ApalaM . te bhAganuM nIce pramANe mahAvIranA je bIjA ziSyana buddhe potAno anuyAyI bhASAntara ApuM chaM. he vizAkhA, nigaNThanAme oLakhA. banAvI lIdho hato tenuM nAma upAli hatuM. majjhimani- to zramaNono eka saMpradAya che. teo zrAvakone A prakAyanA 56 mA prakaraNamA jaNAvyA pramANe teNe buddhanI mANe upadeza Ape che. "he bhadra, ahIMthI pUrvadizA tarapha sAthe, e bAbatano vAda ko hato ke-'nigaNTha nAtaputta eka yojana pramANa bhUmithI bahAra rahetA jIvatAM prANikahe che tema kAyika pApa moTuM che, ke buddha mAme che tema onI hiMsAthI tamAre viramavu, tevI ja rIte dakSiNa, pazcima mAnasika pApa moTuM che ? e saMvAdanA prAraMbhamAM upAli ane uttara dizA taraphanI yojana pramANa bhUmithI bahAra kahe che ke, mArA guru sAdhAraNarIte karma athavA kRtya mATe rahetA prANionI hiMsAthI viramad " A rIte daNDa ( zikSA ) zabdano upayoga kare che.' jo ke A teo keTalAMka jIvatAM prANione bacAvavAno upadeza ullekha sAco che paraMtu saMpUrNarUpe nahiM. kAraNa ke jainasUtro. ApI dayAno upadeza kare cha; ane eja rIte vaLI teo mAM karma arthamAM paNa 'karma' zabdano teTalo ja upayoga keTalAMka jIvata prANiyone na bacAvavAno bodha karI thaelo che. ane daNDa zabdano paNa teTalo ja krUratA zikhaDAve che. ' e samajAvaq kaThiNa nathI ke A thaelo che. sUtrakRtAGga 2,2 ( pR0 357) mAM 13 zabdo jainonA digvirati vratane uddezIne kahelA che ke, je prakAranA pApakarmanuM varNana kareluM che jemAM pAMca sthaLamAM vratamA zrAvakane amuka hada bahAra musApharI ke vyApAra vi'daNDasamAdAna' zabda Avalo cha ane bAkInAM sthaLamAM gere nahiM karavA saMbaMdhIno niyama upadezavAmAM Avyo ke. 'kiriyAthAna' zabda Avelo che. A vratanuM pAlana karanAra manuSya, alabatta, pote chUTI nigaNTha upAli vizeSamA jaNAve che ke kAyika, vA- rAkhelI bhUmi bahAranA prANInI hiMsA to na ja karI zake cika ane mAnasika ema traNa prakArano daNDa che. upA- e to spaSTa ja che. paraMtu, AvA eka nirdoSa niyamane vilinu A kathana, sthAnAMga sUtranA trIjA prakaraNamAM (juo rodhI sampradAye kevA vikRta rUpamA Alekhyu cha? paNa inDi. enTi. pu. 9, pR0 159 ) jaNAvelA jaina emAM e Azcarya jevU kazuM nathI. kAraNa ke koI paNa dhArmika siddhAntanI sAthe pUrNa maLalu Ave che.. sampradAya pAsethI, tenA virodhI matanA siddhAntonuM yathA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA 171 rtha ane prAmANika Alekhana meLavavAnI ApaNe AzA jevA ja hovA joIe. gRhastha ane sAdhujIvananA niyamonuM na ja rAkhavI joIe. teo svAbhAvika rIte, te siddhA- bhinnatva bIjA divasomA rahetuM hatuM. paraMtu A varNana ntornu Alekhana evA ja rUpamAM karaze ke jethI temAM de- jainonA posahavratanA niyamo sAthe pUrepUruM maLatuM AvatuM khAI AvatA doSo vadhAre moTA pramANamAM batAvI zakAya. nathI. pro. bhAMDArakara, tattvArthasAra-dIpikAnA AdhAre jaino paNa A bAbatamA bauddho karatAM lezamAtra utare tema posahavatanuM svarUpa nIce pramANe Ape cha; ane A varNana nathI. temaNe paNa bauddhonA siddhAntone A ja pramANe vikRta bIjA tevA varNano sAthe bagabara saMgata thAya che. bhAMDArakara rUpamAM AlekhyA che. bauddhonA e maMtavyanu ke-pApa lakhe cha:-'posaha eTale dareka pakSanI aSTamI ane catu. e tenA AcAranArane Azaya upara AdhAra rAkhe che, tenuM zInA pavitra divase upavAsa karavo athavA ekAzana jainAe, A pustakanA pR0 414 upara, kevu asatya karavU athavA eka ja grAsa khAvo. te divasomA yatinI nirUpaNa karyu che te jovA jetuM che. e ThekANe jainoe bau- mAphaka vairAgya dhAraNa karI snAna, lepana, AbharaNa, strI dhonA eka mahAn siddhAntane mithyA kalpita ane mUrkhatA- saMgamana, sugandhI dhUpa-dIpa ityAdinA tyAga karavo' jo ke pUrNa udAharaNa sAthe meLavI upahAsa pAtra banAvI vartamAna janAnu e posahavrata-pAlana bauddho karatAM vaNuM dIdho che. sakhata che, e vAta kharI che; to paNa te, nigaNTha-niyamo aMguttara nikAyano eka ullekha jenI thoDIka carcA ke jemarnu varNana upara ApavAmAM AvyuM che, tenA karatAM A upara karavAmAM AvI cha tamAM vaLI AgaLa calA ghaNuM zithila hoya tema jaNAya che. mArA jANavA pramANe vatAM jagAvavAmAM Avyu cha ke-uposathanA diva. jaina gRhastha, posahamAM kapaDAMno tyAga karato nathI. paNa somAM teo (nigaNTho ) zrAvakone A pramANe upadeza bAkInA AbhUSaNo ane bIjA vilAsAno tyAga kare che. Ape che ke " bhadra, tamAre saghaLAM vastro kATInokhA tema ja dIkSA grahaNa karatI vakhate jema sAdhune tyAganA joIe ane kahevU joIe ke -haM koIno nathI ase sUtro bolavA paDe cha tema tene bolavA paDatAM nathI. A mAjhaM koI nathI." ahIM vicAravAnuM che ke, tenA mAtA uparathI ema jaNAya cha ke-kAM to bauddhonuM A varNana -pitA tene potAno putra tarIke mAne che ane te paNa bhUla bharela agara asatyamUlaka hoya ane kAM to temane potAnA mAtA-pitA mAne che. teno patra agara jainoe potAnA niyamomAM kAIka zithilatA dAkhalA tenI patnI, tene pitA agara patirUpe mAne che. ane te karA hAya. paNa temane potAnA putra agara patnI tarIke mAne che. tenA dIghanikAya 1, 2, 38 (brahmajAla sUtra) mAM gulAmo ane nokaro tane potAno mAlika yA zeTha mAne AvatA nigaNTha viSayaka ullekha uparanI potAnI TIkAmAM che ane te paNa temane teo potAnA gulAmo agara nokaro eka ThekANe budhoSa lakha cha ke-'nigaNTho AtmA varNache, tema mAne che. A kAraNathI (nigaNTho) temane rahita cha ema mAne cha; ane AjIviko AtmAnA va(zrAvakone ) ukta rIte bAlavAnuM kahI temanI pAthI rNanI anusAra samasta mAnava jAtinA 6 vibhAgo pADe asatya bhASaNa karAve che. vaLI e rAtrI vyatIta thayA bAda, che. paraMtu mRtyu pachI paNa AtmAnuM astitva dharAve cha teo, te te vastuAno upabhoga kare che je sake nA ane te badhA rogothI mukta ( arogo) hoya che. e bAbatamA mATe) adattAdAnarUpa cha. AthI hu~ temane adattAdAna nigaNTho ane ajIviko baMne samAnamata vALA che.' chevaTanA levAnA paNa doSI tarIke mArnu cha.' zabdono artha gema tema ho, paraMtu tenI uparanuM varNana A varNana uparathI samajAya che ke nirgrantha-upAsakanA to, A pustakanA pR. 172upara ApelA jainonA AtmauposrathanA divasovALA niyamo sAdhujavinanA niyamo svarUpanA varNana sAthe barAbara maLatuM Ave che. eka bIjA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 1 phakArAmAM (10p 168) buddhaghoSa jaNAve che ke nigaNTha he mahArAja, nigaNTha cAra dizAnA saMvarathI saMta cha. nAtaputta thaMDA pANIne sacetana mAna che ( so kira sIto- ane mahArAja, A pramANe saMvRta hovAthI te nigaNTha dake sattasaJjI hoti ) ane tethI te teno upayoga nAtaputtano AtmA moTI yogyatAvALo, saMyata ane susthita karatA nathI. jainonuM A maMtavya atyaMta prasiddha hovAthI che." alabatta, A jainadharmanuM yathArtha tema ja saMpUrNa varNana tenI sAbItI ApavA mATe sUtromAMthI avataraNo Apa nathI. paraMtu temA jainadharmarnu virodhI tattva paNa nathI. AnA vAnI AvazyakatAne haM nirarthaka mArnu cha. zabdo jainasUtronA zabdo jevA ja che. meM bIje sthaLe pAlI granthomAMthI prAcIna nigaNThonA maMtavyo saMbaMdhI jaNAvyuM che tema'cAtuyAma saMvara saMvuto ' e vAkya mAtra je kAMI mAhItI huM ekatra karI zabhyo cha, lagabhaga te TIkAkAre ja nahIM paraMtu mULa granthakAre paNa khoTo rIte badhI upara ApI dIdhI cha. jo ke ApaNe icchIe tenA samajeluM che. kAraNa ke pAlI zabda 'cAtuyAma' te prAkRta karatAM te ghaNI alpa pramANamA cha, to paNa tethI tenI zabda 'cAtuggAma' nI barAbara thAya che. ane A prAkRta kiMmata bilkula ochI gaNAya tema nathI. prAcIna nigaNThonA zabda no eka prasiddha jaina pAribhASika zabda cha je maMtavyo ana AcAronA saMbaMdhamAM je ullekho ApaNe mahAvIranA (paMca mahatvaya ) pAMca mahAvatothI bhinna evA ekatra karyA cha ta sabaLA, eka apavAdane bAda karatAM pArzvanAthanA cAra vratono vAcaka che. AthI A sthaLe vartamAna jaina mantavyo ane AcAro sAtha maLatA Ava bauddhoe, je siddhAnta vAstavikamAM mahAvIranA burogAmI che ane temAMnA keTalAka to jainonA khAsa maulika pArzvanAthane lAgU paDe cha tene, mahAvIra upara Aropita vicAro che. A uparathI ApaNane ema saMdeha karavAnuM karavAmAM bhUla karelI che, ema huM dhAruM chu. A uparatho jarAe kAraNa nathI jaDatuM ke A bauddha granthomAMnI goMdho ema sUcita thAya che ke bauddhoe A zabdane nigaNThonA ane jaina siddhAntonI racanA vaccenA-aMtarvatI kALamAM dharmavarNanamA lIdhelo hovAthI temaNe te pArzvanAthanA anujaina siddhAntomA jhAjho pheraphAra bhayo hoya. yAthiyonA mukhethI sAMbhaLyo ho; ane bIjI e paNa kameM jANI jAIne ja nigaNTha nAtaputtanA mata viSayaka lpanA thaI zake ke mahAvIranA saMzodhita mato jo buddhanA eka pradhAna phakarAna vivecana kara A sthaLe mulatavI samayamAM sarva sAmAnyarIte svIkArAyA hota to pArzvanArAkhyu cha. kAraNa ke e phakarAmAM ApelI bAbata uparathI thanA anuyAyiyo paNa te vakhate te zabdano upayoga nahIM ApaNane eka navI ja paddhatie tapAsa karavAnI jarUrata karatA hota. bauddhonI A bhUla dvArA huM jainonI e paraMparAne rahe cha. A phakaro dIghanikAyanA sAmaJaphala suttamAM satya sthApita karI zakuM chu ke mahAvIranA samayamAM paNa Apalo che. huM tenu ahiM sumaGgalavilAsanI nAme buddhaghoSa- pArzvanAthanA ziSyA vidyamAna hatA. vAlI TIkAnA anusAre bhASAntara ApuM cha-' mahArAja, A paddhatie tapAsa karavAnI zaruAta karatAM ahiMyAM eka nigaDa cAre dizAnA niyamanathI surakSita pahelA huM bauddhonI eka bIjI paNa arthapUrNa bhUla tarapha cha (-cAtudhAma saMva(saMvuto). he mahArAja, kI rIte nigaNTha cAra dizAnA saMvarathI rakSita che ? mahArAja, A 1 grAmabolTa Pali sept suttas mAM, gegI / Co gerly, ane bapha ( Burnout ) je bhaassaantre| nigaNTha saghaLu [thaMDu ] pANI vAparatA nathI. sarva duSTa karma ApelAM che te temaNe TIkAnI sahAyatA lIdhA vinA karelAM hovAthI karatA nathI. ane saghaLA duSkarmAnA viramaNabaDe te sarva durlakSya karavA jeyAM che. budha parnu varNana paraMparAgata ha ke kapApothI mukta che. ane sarva prakAranA duSkarmothI, lita hatuM te saMdigdha che. sapaLA pApakarma thaM nivRtti anabhave che. A pramANe 2 juo. inDi. enTi bhA. 9. pR.158 mA prakaTa thae Tho mAro On Mahavir and his Pre lecessors nA1 sumaMgalAlA senI [pAlI TeksTa senayaTA ] . 119 mano nibandha, / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 aMka 4] DaoN harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA vAcakanu dhyAna khecavA mAMgu chuH bauddhA nAtaputtane aggi- samajAvI niHzaMka banI saMpUrNa ekamata thAya che. banne saMpravesana arthAta agnivaizyAyana kahe che, paraMtu jainonA matAnu- dAyo vacca kAIka matabheda , jovAmAM Ave che, sAra te kAzyapa hatA; ane potAnA tIrthaMkaro saMbaMdhI paraMtu paraspara dveSa yA baira bilakula jovAtuM nathI. jo ke AvI bAbatomA jainornu ja kahe vizvAsapAtra manAvu jo- prAcAna saMpradAyanA anuyAyi one 'paMca mahAvata pratipAdaIe. vaLI mahAvIrano eka mukhya ziSya, je sudharmA nAme nAra ' mahAvIranA dharmanA svIkAra karavo paDayo hato, e hato ane jene sUtromAM mahAvIranA dharmanA mukhya upada- vAta kharo che; to paNa teo potAnI keTa lIka jUnI rUDhizaka tarIke batAvelo cha te pote agnivaizyAyana hato; ane one paNa vaLagI rahyA hatA. khAsa karIne vastra vAparateNe jaina dharmano prasAra karavAmAM mukhya bhAga bhajavelo vAnA viSayamA ke je rUDhIno mahAvIre tyAga karyo hato, hovAthI bahAranA bIjA mANaso ziSyane guru samajI le- tema ApaNe mAnavaM joIra. A kalpanAnusAra ApaNe vAnI bhUla karI hoya ane tethI karIne ziSyanuM gotra gurune zvetAmbara ane digambara saMpradAyarUpI be phirakAno utpattilagADI devAmAM AvyuM hoya, te ghaNu saMbhavita che. A nu mULa kAraNa paNa batAvI zakIe chAe, ke jenA saMbaMdhamAM rItanI bauddhoe karelI bevaDI bhula mahAvIranI pUrva pArzva- zvetAmbara ane digambara bane saMpradAyamA bhinna minna ane nAmanA tIrthakaranI tathA mahAvIranA mukhya ziSya sudharmA- parasparavirodhI daMtakathAo pracalita che.' A bheda dekhI. nI hayAtInI sAkSI Ape che. tI rIte ja kAMI Akasmika thayA na hato; paraMtu asapArzva e eka aitihAsika puruSa hatA te vAta to badhI lano eka matabheda [ udAharaNa tarIke jevo ke zvetAmbara rIte saMbhAvita lAge che. kezI' ke je mahAvIranA sama- matanA keTalAka gacchonI vace atyAre e hayAtI dharAve cha yamA pArzvanA saMpradAyano eka netA hoya tema dekhAya cha kALe karIne vibhAganA rUpamA pariNata thayo ane Akhare teno tathA anya paNa tevA anuyAyIonA jaina sUtromAM teNe eka mahAn dharmabhedana rUpa lodhuM. ghaNe ThekANe ullekho thaelA che; ane te ullekhA evI bauddha granthomAM maLo AvatA ullekho, nAtaputtanI pUrve saraLa rIte thaelA che ke jethI karIne tenI satyAsatyatAnA paNa nirgranthonI hayAtI hatI, e nakAranA ApaNA vicAra saMbaMdhamA zaMkA uThAvavAne kAraNa maLatu nathI. uttarAdhyaya- ne dRDha kare che. jyAre bauddha dharmano prAdurbhAva thayo tyAre nanA 23 mA adhyayanamA junA ane navA saMpradAyano para- nibanthono saMpradAya eka moTA sampradAyarUpe gaNAto hovo spara meLa kevI rIte thaI gayo hato te batAvanArI; eka joIe. e nirgranthomAMnA keTalAkane bauddha piTako mAM, kathA A viSayamAM ghaNI ja agatyanI che. kezI ana buddhanA ane tenA ziSyonA virodhI tarIke ane vaLI gautama ke jeo baMne jaina dharmanA be saMpradAyonA pratinidhi keTalAkane tenA anuyAyI thaelA tarIke varNavelA cha ke tathA netA hatA, teo potAnA ziSyaparivAra sahita eka je uparathI ApaNe upara pramANe anumAna karI zakIe vakhate zrAvastI pAsenA udyAnamA bhegA maLe che, ane chIe. ethI ulaTa e graMthomAM koI paNa sthale evo ulekha mahAvratonI saMkhyA viSayaka tathA sacelakAcelaka avasthA ke sUcana sarakhaM paNa thaeTuM jovAmAM nathI AvatuM ke viSayaka temanA dhArmika matabhedo vadhAre- vivecana kayA nirgranthonA sampradAya e eka navIna sampradAya che. A sivAya mAtra sahaja samajAvIne dUra karavAmAM Ave che. uparathI ApaNe anumAna karI. zakIe chIe ke nirgrantho ane tvarAthI maulika nItiviSayaka vicAronA saMbaMdhamAM baddhanA janma pahalA dhaNA lAMbA kAlathI astitva dharApratyeka pakSa dRSTAnto dvArA eka bIjAnA vicAro samajI - ------- . ? zvatAvara ana digaMbara sampradAyAMnI uttAttanA saMdhamA jarmana 1 rAjapraznImAM pAvane (?) rAjA paesI sAtha saMvAda thayo hato orienTala sosAyaTInA jarnalanA 3: mAM bhAgamA prakaTa tharalo ane tyAra bAda rAjAne teme pe tAno dharmAnuyAyI banAvyo hato. mAro nibaMdha juuo| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka 174 prA vatA haze. A anumAnane bIjI Teko maLe che. buddha ane lona evA makkhali gosale manuSya jAtinI manuSya jAtinI gaumAM vahecaNI karI hatI.' buddhaghoSanA 'kahevA A cha vargamAMnA zrIjAvargamAM nirdhanyonAM samAveza karavAmAM Agyo to have vicArIe ke nirmanyo jo teja arasAmAM hayAtImAM AvyA hota to temanI gaNanA eka khAsa paTale ke manuSya jAtinA eka svataMtra peTAvibhAga tarIke kadApi na karavAmAM AdhI hota. jarUra teNe niyaM ndhone eka mahatvanA ane sAdhe mArA mAnavA pramANe mA cIna bauddho mAnatA hatA tema eka prAcIna saMpradAyarUpeM lakhyA ize mArA uparokta chelA matanI puSTimAM nIce mujavanI dalIla paNa che. manjhimanikAya, 35 ma buddha ane sacaka nAmanA eka nirbandhaputra vase dharalA vAdanuM varNana Ape che. sacaka vAdamAM nAtaputane harAvyAnI baDhAI ApeluM mArato hovAthI te nirdhanya hoya tema lAgato nayI ane bI e ke je siddhAntonuM te samarthana karavA madhe che te siddhAnto jainonA nathI. a uparathI e vicAravA je cha ke eka prasiddha vAdI ke jeno pitA nirgrantha hato ane je pote buddhano samakAlIna hato, tenA purAvA uparathI ni nyono saMpradAya buddhanA samayamA sthApita thayo hato tema bhAgye ja mAnI zakAya. * eka bAbata dvArA paNa mahAvIranA samakA - chava cha va mujaba have ApaNe je je jainaMtara pAkhaMDI matAvalabio sAme jainoe potAno tAttvika virodha batAvyo che, ane te saMbaMdhe je ullokho teoe karyAI che, te tapAsIe, ane tenI sAthai bauddhonA ullekha sarakhAvIe sUtrakRtAMga 2, 1,55 ( pR0 388 ) ane 21 ( pR0 343 ) mAM ghaNe aMze evA ve jaDavAdI siddhAntono paraspara maLatA AvatA 20 1 dIghanikAya, sAmaphala 2 maMgalavAsInI 162mA uddhaghoSa spaSTa jaNAve che ke gosAle potAnA ziSye caturtha vargenA hatA tenA karatA nirdhandho ne ilakI pratimA gaNyA che. gosAle to bhikkhuone tethIe halakA prakAranA gaNyA che ke je bAcata upara buddhaghoSe lakSya ApyuM nathI. te uparathI STa jANAva ke ke bhA bhikchubhane bauddha sAdhuo karatA ve bhinna mAnato hato. [ khaMDa 1 tenuM ja baneluM che ullekha che. pahelA sUtramAM je loko AtmAne eka ane abhinna mAne che temanA eka abhiprAyanuM varNana cha, ane bIjA sUtramAM paMcabhUtane nitya ane badhuM tema mAnanAra eka siddhAntanuM varNana Ape bane mata nA anuyAyIo zrIvatAM prANInI hiMsA karavAmAM pApa mAnatA nathI. AvAja prakArano mata sAmaJJaphalasuttamAM pUraNa kassapa ane ajita kezakaMbalino hovAnuM batAnyuM che. pUraNa kassapa puNya agara pApa jebI koI vastune mAnato nathI ane ajita kesakambalAMno evo siddhAMta che ke anubhavAtIta maMtavya ke je lokomA pracalita che tene maLatu koI tatva ja nathI. A uparAnta te ema mAne cheke 'mANasa (purisa ) cAra bhUtono banelo cha, nyAre che; se marI jAya che tyAre pRthvI pRthvImAM, pANI pANImAM, ani ajhimA vAyu vAyumAM, ane jJAneMdriyo havAmAM ( athavA AkAzamA ) vilIna thaI jAya che. ThAThaDIne upADhanAra, cAra puruSo muDadAne smazAnabhUmimA laI jAya che tyAre kalpAMta kare che kapota raMganA hADaka bAkI rahe che ane bIjA sapaLAM ( padArthoM) baLIne bhasmIbhUta bhaI jAma che. A chellaM sUtra thoDA pheraphAra sAdhe sUtrakRtAMga nA pR0 340 upara Aye che: anya ' jano muDadAne bALavA mATe laI Aya ke pyAre agni tene bALI nAMve che tyAre mAtra kapotaraMganA hADakAM bAkI rahe che ane cAra upADanArA ThAThaDIne laI gAma tarapha pAchA baLe che. jaDavAdanA bIjA siddhAMta (pR. 343, 22, ane pR. 237 ) nA saMbaMdhamAM eka bIjI zAkhAno paNa ullekha 1 mAkAzane bauddha graMthomAM pAMcamA tattva tarIke mAnyuM nathI, parantu jaina graMthomAM te mAnyuM che. jumo AgaLa pR0 343 ona pR0 237 gAthA 15. A mAtra eka zAbdika bheda che nahIM ke tAttvika. 1 2. huM bha sthala bane mULa sUtrone sAmasAme mukuM huM jethI karIne temanI cenuM sAmya padhAre spaSTI samajo zakAyaHnasanda pacamA purikSA matamA | adadagAra para ibhija dAya gacchanti yAca aLAhanA | agaNita sarIre kopadAni paJJApanta, kApotakAni | tavAI ahani asandi honi bhavanti bhavantA hutiyo | paJcamA purikSA gArma pacA gacchanti Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA thaelo che. te matamAM pAMca bhUta uparAnta chaThe tattva ni 7 mI gAthAmA tharalo che. sAthe e paNa jaNAvatuM joIe tyAtmA manAya che. A mata te atyAre vaizeSika nAmanA ke vedAnti o athaga temanA maMtavyono paNa siddhAntomA darzanathI je prasiddhimAM AveluM che tenuM prAcIna athavA ghaNe sthale ullekha Ave che. sUtrakRta ganA bIjA pustakalokapasiddha rUpa che. bauddhagraMthamAM A darzananA saMsthApaka nA pahelA adhyayanamA, pR. 344 upara, trIjA pAkhaMDa tarIke pakudha kaccAyana nirdiSTa thaelo che. teno mata evo mata tarIke vedAntanuM varNana thaeluM che. chaThA adhyayanamAM, hato ke AluM vizva sAta vastunu ( padArthonu ) baneluM che. pR. 417 upara, tenuM pharIthI varNana AveluM che. paraMtu ane te sarva padArtho nitya nirvikAra ane paraspara bauddhoe gaNAvelA cha tIrthIkomA A matano koI paNa AsvataMtra che. te padArtho cAra bhUta, sukha, duHkha ane AtmA cArya nahIM hovAthI ApaNe te upara A sthaLe dhyAna e pramANe che. A sarvenI eka bIjA upara koI asara detA nathI. 1 thatI nahIM hovAthI koI paNa padArthano vAstavika nAza sutrakRtAMganA bIjA bhAganA prathama adhyayanamA, cothA thato nathI. mAre kahevU jAIe ke sukha ane duHkhane nitya pAkhaMDa mata tarIke daivavAda ( Fatalism ) nuM varNana mAnavA chatA paNa te bannenI AtmA upara koI asara AvalaM che. sAmaJa phalasattamAM A matanuM makkhalI gothatI na mAnavI te mArA abhiprAya pramANe to ajJAnatA sAla nIce pramANe pratipAdana kare chaH- mahArAja, jIbhareluM che. parantu bauddhoe kadAca asala siddhAntonu asatya vAtmAonI apavitratAmAM koI hetu agara pahelA hayAtI Alekhana karyu hoya to te paNa saMbhavita che. pakudha kaccAyananA dharAvatuM evaM kAMI kAraNa nathI. te ananyakRta che. tema ja te vicAro avazya karIne akriyAvAdamAM aMtargata thAya che. paTelA hayAtI bhagavatI koI bIjI cha. pahelA hayAtI dharAvatI koI bIjI vastuthI utpanna thayelI ane A bAbatA te vaizeSika darzana ke je kriyAvAdI nathI. ( tevI ja rIte ) jIvAtmAonI pavitratAmAM paNa che tenAthI bhinna paDe che. A banne vAdo bauddha tema ja jaina koI kAraNa agara pUrve hayAtI dharAvato koI hetu nathI. sAhityamAM AvatA hovAthI temanI vizeSa vyAkhyA karavI yA karavA te ananyakRta che. tema ja tenu:koI upAdAna kAraNa nathI. janoI sAmAna ahIM asthAne nahIM gaNAya. je siddhAnta AtmAne AnI utpatti vyaktionA koI AcAranaM pariNAma nathI. kriyAzIla ane kriyAlipta (kriyAthI jenA upara asara tema ja pArakAnA kAyeMnI paNa tenA upara asara nathI. tema thAya tevo ) mAne che te kriyAvAdI kahevAya che. A manuSyaprayatna, paNa te phala nathI. jene utpanna karavAmA, vargamAM jainadharma, brAhmaNadharmo paikI vaizeSika ane nyAyadarza puruSanI zakti, prayatna, bala, dhairya, agara sAmarthya emAnuM no ( A be darzanonA spaSTa ullekho bauddha ane jaina dharma koI kAraNabhUta thatuM nathI. sarve sattva, sarve prANio, zAstromAM thaelA nathI) tathA bIjAM paNa evAM keTalAMka sarve bhUto, ane sarve jIvo, pachI te pazu, agara vanaspati darzano-ke jenAM nAma atyAre upalabdha thaI zakatAM 1 eka vAta yAda rAkhavA jevI cha ke vedAntio paNa buddhanA nathI paraMtu jenI hayAtInI mAhItI ApaNe ApaNA A pratispardhI tarIke kAma bajAvatA ane teo vaidika dharbhanA tattvajJAgraMthomAMthI meLavI zakIe chIe, te sarveno-samAveza thAya mAM AgaLa paDatA hovAthI ApaNe ema anubhAna karavU joIe ke che. akriyAvAda te siddhAnta kahevAya che jemAM AtmAnuM bauddha dharmanI asaravALA lokAthI vidvAn brAhmaNo dUra ja rahetA. * maLamAM 'savve sattA, savve pANa', sabbe bhUtA, savve jIvA, nAstitva agara niSkriyatva athavA karmAliptatva pratipAdana evo pATha che. jaina sUtromAM paNa A ja kramathI anaka ThekANee karavAmAM Ave che. A vargamA savaLA jaDavAdI matA; pATha bhAve che. ane e pAThana saMkSepamAall classes of livibrAhmaNadharmo paikI vedAnta, sAMkhya ane yogadarzano; tathA ng beings. bauddha dharmano aMtarbhAva thAya che. bauddha dharmanA kSaNikavATa sacetana prANaonA badhA vargo' evaM bhASAntara karela che. buddha ghoSanI TIkArnu bhASAntara, hArnale, uvAsagadasAonA pari. tathA zUnyavAdano ullekha sUtrakRtAMga 1, 14, 4 thI ane ziSTa naM. 2 jAnA pAna 16 upara nIce pramANe Apyu che 'sabve Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa, vommons game te ho paNa temanAmAMnA, koImA AMtara bala, zakti astitva ane nAstitvanA saMbaMdhamAM sarve prakAranI nirUtathA sAmarthya nathI; paraMtu A dareka jIva potAnI svabhA- paNa paddhatio tapAsatA hatA ane jo te vastu anubhavAvaniyatine vaza thaI, cha prakAramAMnI koI paNa jAtimAM tIta mAluma paDatI to teo sarve kathananI rItiono rahI sukha-duHkha bhogave che. ityAdi.' A siddhAntAnuM sUtra inakAra karatA hatA. ' kRtAMgamAM (1. c. ) Apalu varNana jo ke thoDA zabdomA buddha ane mahAvIranA samayamA pracalita evA anya che, chatAM paNa sarakhA bhAnArthavALu cha; alabata, te sthaLe tAttvika vicAronA viSayamAM jaina tathA bauddha graMthomAM maLI A siddhAnto makkhaliputra gosAlanA che ema spaSTa - AvatI noMdho game taTalI jUja hoya, to paNa te nAmAMkahevAmAM AvyuM nI. jaino pradhAnatayA cAra dazanAnA kita kAlanA itihAsakArane ati mahattvanI che. kAraNa ullekha kare che:-kriyAvAda, akriyAvAda, ajJA ke A noMdho dvArA te kAlanA dhArmika sudhArakane kevA navAda ane vainayikavAda. AmAthI ajJAniko - prakAranA pAyA upara tathA kayA sAdhanonI madadathI po. nA matAnu mULamAM spaSTa kathana karelu dekhAtuM nathI. tAno mata ubho karavo paDyo hato te jaNAI Abe che. A sabaLAM darzanAnA viSayamA TIkAkAre je samajutA eka bAjae A badhA pAkhaMDI manomAM maLI AvatI paraApalI che, ane je meM pra. 83 nI 2 naMbaranI TIpamA sparanI keTalIka sAmyatA ane bIjI bAjue jaina agara noMdhelI che, te ghaNI ja aspaSTa ane garasamajutI utpanna bauddhonI jaNAtI viziSTatA uparathI spaSTa rIte anumAna kare tevI che. parantu e ajJayavAdano yathArtha khyAla Apa karI zakAya che ke buddha ane mahAvIre keTalAka vicAro Nane bauddha graMthAthI AvI zake tema che. sAmaJaphala to A pAkhaMDIonA matomAMthI lIdhA hatA ane keTasuttamA jaNAvyA pramANe te mata saJjaya belaTThiputtano hato; nA hatA, lAka teonI sAthe cAlatA temanA satata vAdavivAdanI ane tyAM nIce pramANe tenuM varNana kareluM che:-'mahArAja, bha. asarathI upajAvI kaDhAyA hatA. mAjhaM ema dhAraduM che ke jo mane tame puchazo ke jIvanI koI bhAvI avasthA che ? saJjayanA ajJeyavAdanI viruddha mahAvIre potAno syAdvAdano to huM jabAba ApIza ke jo huM bhAvI avasthA anu mata sthApyo hato. ajJAnavAda jaNAve che ke je vastu AbhavI zakuM, to pachI hu~ ta avasthAnuM svarUpa samajAvI , paNA anubhavanA pache tenA saMbaMdhamAM astitva agara zakuM. jo mane puchazo ke zuM te avasthA A prakAranI nAstitva athavA yugapat astitva ane nAstitvanuM viche ? to (huM kahIza ke ) te mAro viSaya nartha'. zuM te dhAna, agara niSedha karI zakAya nahIM. te jarIte paNa tethI te prakAranI che ? te mAro viSaya nathI. zuM te A bannethI ulaTI dizAra doDato syAvAda ema pratipAdana kare che bhinna cha ? te paNa mAro viSaya nathI. nathI ema nathI? te ke eka dRSTie ( apekSAe ) koI puruSa vastunA astipaNa mAro viSaya nathI.' ityAdi. A ja rIte mRtyu tvaceM vidhAna karI zake ( syAda astri ) tema bIjI pachI tathAgatanI hayAtI rahe che ke nahIM ? rahe che ane dRSTie teno niSedha karI zake ( syAde nAsti ); ane nathI rahetI ? rahe che emae nathI ? ane nathI rahetI ema tevI ja rIte bhinna bhinna kAlamAM se vastunA astitva tathA e nathI ? AvA prazno jo koI pUche to teno paNa nAstitvanuM vidhAna karI zake ( syAd asti nAsti ) te e ja rIta jabAba Ape che. A uparathI parantu jo eka ja kAlamAM ane eka ja dRSTie koI manuSya spaSTa cha ke azeyavAdIo koI paNa vastunA vastunA astitvana tathA nAstitvanuM vidhAna karavA icchato sattA-paTale UMTa, baLada, gadheDA ane tevA bIjA badhA pazuo. hoya teNe ema kahevU joIe ke te vastu viSaye kAMI kahI sace pANA-paTale ekAndraya dvindriya nAdi cetanAvALA prANi o, , zakAya nahIM ( syAd avaktavya: ). te pramANe keTalAka sabye bhUtA-eTale aNDaja ane garbhaja jIvo; ane sabbe jIvA -eTale DAMgara, java, dhaUM ityAdi ( vAnaspatika ) jIvo. saMyogomA astitvanuM vidhAna karavU azakya che (syAda Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 4] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA nAsti avaktavyaH); keTalAka prasaMge nAstitva (syAd nirvANanA siddhAntane jhIlavA mATe bhUmi taiyAra karI rAkhI nAsti avaktavyaH ); ane keTalIka vakhate bannenuM vidhAna hatI. eka bAbata khAsa nodha levA jevI cha:-saMyutta azakya hoya che (syAd asti nAsti avaktavyaH) nikAya jernu bhASAMtara pro. alDanavarge kareluM che, temA ___ A vAda te jainono prasiddha saptabhaMgI naya che. zeM koI eka ThekANe pasenadi rajA ane khemA nAmanI AryA vacce paNa tattvavettA potAnA bhayaMkara pratispardhIne cUpa karavAnA thae lo saMvAda Ave che. temAM rAjAe mRtyuvAda tathAgata prayojana sivAya, jene pramANanI jarUra nathI, evI ughADI hayAtI dharAve che ke nahIM e saMbaMdhamA prazna pUche lA che. bAbatonI vyAkhyA karavAnI icchA kare kharo ? ema lAge je sUtromAM A prazno pUchelA che, temAM sAmaJaphala sutta che ke ajJeyavAdionA sUkSma vivAdoe prAya temanA ghaNA -ke jenu bhASAMtara upara ApalaM che,-mAM jevA zabdo kharA samakAlIna manuSyone guMcavaNamA nAMkhyA ho agara saMjaya vApare che tevA ja zabdo vAparelA che. bhamAvyA haze; ane tethI karIne te sarvene ajJAnavAdanI bhUla- buddhanA samayanA azeyavAdanI asara buddha upara thaI hatI bhUlAmaNImAthI bahAra nikaLavA mATe syAdavAdano siddhAnta tevA prakAranA mArA anumAnanI puSTimAM huM mahAvagga 1, eka kSemamArga tarIke dekhAyo haze. A zAstranI madadathI 23 ane 24 mAM ApelI eka paraMparAgata kathA atre virodhio upara AkramaNa karanAra ajJAnavAdio potAnA ja raju karUM chaM. te kathAmA ema jaNAveluM che ke buddhanA sAthI sAme thaI jatA hatA. ApaNe nathI kahI zakatA ke ajJeya- vadhAre prakhyAta evA sAriputta ane mogalAna nAmanA bAdanA keTalA anuyAyio, A saptabhaMgI nayanA satyanI be ziSyo, temanA anayAyI thayA pahelA saJjayanA ziSyo pratIti pAmI mahAvIranA dharmamA AvI gayA haze! hatA ane pachAthI teoe potAnA jUnA gurunA matanA azeyavAdanI buddhanA upara paNa keTalI badhI asara thaI 250 ziSyone paNa bauddhamAgI banAvyA hatA. A hakikata hatI te ApaNe pAlI graMthomA nirupita buddhanA nirvANa buddhe bodhi prApta karyu tyAra pachI tarata ja banI hatI. A viSayaka siddhAntamAM joI zakIe chIe. A prakAranAM ni. thI e saMbhavita cha ke potAnA navA matanA prAraMbha kAlamA zcayAtmaka vAkyo tarapha prathama dhyAna pro. olDanabarge buddhe ziSyo bheLavavA mATe te vakhate pracalita evA bIjA khecyu hatuM. A vAkyo niHzaMka paNe jaNAve che ke mRtyu mato tarapha sarvaprakAranI yogya vartaNuMka rAkhavAnI kozIza bAda tathAgata ( arthAt muktAtmA athavA jene vAstavamAM karI haze. vyaktitvano hetu kahI zakAya te ) hayAtI dharAve che ke mahAvIranA siddhAntonA vikAsa upara, mArI mAnyanahIM; evA praznano uttara ApavA buddha cokkhI nA pADhatA hatA. jo temanA samayanA lokonA sAMbhaLavAmAM AvA vicA 2 nirgaNanA svarUpa-kathana saMvandhamA buddha je mauna dhAraNa karya hatuM te temanA vakhatamA bhale DahApama bhaglaM gaNAraM hoya, paraMtu te ro bilakula na AvyA hota ane AvI keTalIka bAbato ke saMpradAyanA vikAsane mATe to tamAghamA pariNAmo samAelA itA. je manuSyanA manathI atIta hoI te ghaNI mahattvanI gaNAya kAraNa ke bauddha matanA anupAyIone, brAhmaNa dArzaniko jevA ke tenA saMbaMdhamA, tevA prakAranA uttarothI te lokone dUdhamAthI porA kADhanArA tarkazAstromonI viruddha potAnA matana TakAvI rAkhabAno hovAthI, A mahAn prazna ke jenA viSayamA tesaMtoSa na vaLato hota to teo, tevA koI dhArmika suvA- manA dharmasaMsthApake kAI paga nizcayAtmaka kathana karyu nazetuM, te raka ke je brAhmaNadharmamAM tarkasiddha nirupita sadhaLI bAba- upara vadhAre spaSTa vicAro jaNAvavAnI pharaja paDI itI. A rIte tonA saMbaMdhamAM-potAno spaSTa abhiprAya na Ape, tenA potAnA gurue adhurA rAkhelA mahelane pUrNa karavA mATe sAmagrI bhegI karavAnA uddezathI buddhAnervANa pachI tarata ja baudharma puSkaLa upadezone AdarapUrvaka sAMbhaLe e asaMbhavita che. parantu saMpradAyAnA rUpamA vibhaka thaI gayo hato. Azcarya pAmavAnI jarUra vastusthiti jotAM ema lAge che ke ajJeyavAde bauddhonA nathI ke silona je brAhmaNavidyAviSayaka keMdrathI ghaNu dUra Avela che tyA bauddhonA A nirvANano siddhAMta asala rUpamAM akhaMDita 1 bhAMDArakara-riporTa san 1883-4 pR. 95 rahI zakyo che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 1 tAnusAra, makkhaliputta gosAlanI moTI asara thayelI che. bhagavatI 15, 1, mAM Apelo tenA jIvanano itihAsa, haoNrnale potAnA upAsaga dasAonA bhASAntarane aMte, eka pariziSTamA saMkSepamA bhASAntarita karelo che. temAM ema mANe noveluMche ke, gosAla mahAvIranI sAthe temanA ziSya tarI ke zramaNadharma pALato thako cha varSa sudhI rahyo hato. parantu pachI te temanAthI judo thaI gayo ane potAno navo dharma sthApI jina tarIke AjIvikono nAyaka kahevaDAvayA lAgyo. parantu bauddha graMthomAM tenA saMbaMdha evI naoNca maLI Ave noMdha che ke te nanda vaccha ane kisa saMkicano uttarAdhikArI to ane teno saMpradAya sAdhuvargamA cirasthApita (lAMcA vata pUrve sthApita thalo evo) manAto hoI alaka parivAjakA nAme prasiddha hato. jainonI e hakikata ke mahAvIra ane gosAla e banne keTalAka vakhata sudhI sAdhe tapazcaryA karI hatI, temAM zaMkA karavAnuM kAI kAraNa nayI parantu teo banne vacce je saMbaMdha batAvavAmAM Ave che te vAstavamAM tainAthI judA prakarano hoya tema lAge che. mAruM evaM mAnavu che; - ane mArA A abhiprAyanA pakSamAM huM hamaNA jakeTalIka dakIlo ApIza ke mahAvIra ane gosAla e bane potAnA saMpradAyone eka karavAnA ane ekane bIjAmAM meLavI devAnA irAdAthI paraspara sahacArI banyA hatA ane lAMbA vakhata sudhI A banne A cAya sAdhe rAhatA. e bAbata uparathI cokasa anusUcave che bhane teonA dhArmika AcAronuM varNana mahi Ave che. paraMtu A bAbatanA saMbaMdhamA mAruM evaM mAnavuM che ke jainoe mULa A vicAra AjIviko pAsethI lIvo hato, ane pALacI potAnA bajA bacA siddhAntonI sAdhe te saMgata bane teI rIte te pheraphAra karyo hato. AcAra viSayaka saMghaLA niyamonA saMbaMdhamAM, jeTalA pramANo upalabdha thAya che te uparathI, lagabhaga siddha thAya che ke mahAvIre adhika kaThora niyamo gosAlanA lIdhA hatA. kAraNa ke uttarAdhyayana 23, 13 ( pR0 12) mAM jaNAvyA pramANe pArthanA dharmamA nidhAne nIce ane uparanA bhAgamAM ekeka vastra peharavAnI chUTa hatI. paraMtu varSa mAnanA dharmamA kapaDAno spaSTa niSedha karavAmAM Avyo hato. na sAdhu mATe jaina sUtromA aneka sthaLe maLI Avato zabda 'aka'' che jeno zabdArtha 'vana rahita' evo thAya che. 'vastra bauddho acelako ane nirbaMdhoMne bhinna bhinna mAne che. udAharaNa tarIke dhammapadaM uparanI buddhadghoSakRta TIkAmA keTa lAka bhikSuonA saMbaMdhamAM jaNAvelU che ke, teo acelako karatAM niyone vadhAre pasaMda karatA hatA. kAraNa ke a lako taddana nagna rahe che ( sabbaso apaTicchannA ) parantu nirdhanyo koI jAtanuM DraMkuM AvaraNa rAkhe che jene te mi kSuo khoTI rIte 'lagAnI khAtara' mAnatA hatA. acelaka zabdadvArA bauddho makkha gosAla ane tenI pUrve I gaelA kisa saMkica ane nanda baccchanA anuyAyio manikAyamA saMgRhIta rAkhyuM che. temAM te sthale nigaNThaputta sacaka -- jenI oLakhANa ApaNane upara baI gaelI che mAna thAya che ke te bannenA matonI vacce keTalaMka sAmya ho ja joIe AgaLa pR0 26 uparanI TIpamAM meM jaNA che ke 'sacce sattA savye pANA, sabve bhUtA sadhye jIvA' nA svarUpa varNana gosAla temaja jainonI base samAna che. ane TIkAmA jaNAvela ekedriya dvindriyAdi vargarUpe prA jionA vibhAgoM ke je jaina graMthomAM banA ja sAdhAraNa cha, sevA vibhAgono gosAle paNa upayoga kayauM che. camaskArI ane lagabhaga asalyAmAsarUpa cha lezyAno jainasi dvAnta, jene pahelI ja vakhata dRSTigocara kapatuM mAna karyAnuM pro0 lyUmanane ghaTe che -- gosAle karelA saghaLI manuSyajAti mATenA cha vargoMnA vibhAga sAve saMpUrNa rIte maLato -- 1 bIjo eka zabda ' jinakalpika ' che jeno artha 'jina jevo AcArapAlanAra baI zake. zAMvaro kaha le ke jinakalpane mache prAcIna kALamAM ja sthAnarakalpa svira karavAmAM ayo badale AvI hate jenI aMdara patra rAkhavAnI chUTa ApaNAmA jAna hatI. 1 jao phusUbolanI AvRtti, pR. 398. 2 mULa avilAsesakaM purimasamarpitA va paricchAnti e zabdo berAvara spaSTa dhatA navI paraMtu temAM vAmAM Avarodha nizaMkarIte e ja bhAvArtha sUcave che. pAlI zabda ' sesaka ' te mArA dhAravA pramANe saMskRta 'zikSaka' nuM rUpa che A jo kharUM hoya to uparanA zabdAnuM bhAtAntara nIce pramANe 6I zake 'tebho ( zarIranA) AgalA bhAga upara (kapaDuM) paherI gudyAMgane DhAMke che Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvamA aMka 4 ] - kAyabhAvanA eTale zArIrika pavitratAno acela konA AcArane uddezIne artha samajAve che. saccA varNanamAMnI keTalIka vigato TIkAnA abhAve nahIM samajI zakAya tevI durbodha che. parantu keTalIka to taddana spaSTa che ane te, keTalAka prasiddha jaina AcAro sAthe saMpUrNa sAdRzya dharAve che. dAkhalA tarIke acelako paNa jaina sAdhuonI mAphaka bhojananuM AmantraNa svIkAratA nathI. teone mATe abhihata athavA uddissakata anna levAno niSedha che. A banne zabdo jainonA abhyAhRta ane audezika zabdo ( juo pR0 132. TippaNa ) samAna hoya tema dareka rIte saMbhAvita che. vaLI teone mAMsa ane madirA levAnI chUTa nathI. 'keTalAka mAtra eka ja ghare mikSA levA jAya che ane mAtra eka ja grAsa khorAka le che. keTalAka vadhAremA vadhAre sAta ghera bhikSA mATe jAya che; keTalAka eka ja vAra ApelaM anna laIne rahe che; lakavA vAre sAta vAra sudhI ApalaM laIne rahe cha' A prakAranA ja jaina sAdhuonA keTalAka AcA. ge kalpasUtranI sAmAcArImAM varNavelA che (26, bhAga 1, pR0 300, ane A graMthanA pR0 176; gAthAo 15 ane 19). nIce varNavelo acalakono AcAra ane jainono AcAra barAbara eka ja che ema spaSTa jaNAya che. 'keTalAka hameza eka ja vakhata bhojana kare che ane keTalAka be divasamAM eka ja vakhata bhojana kare che, ' ityAdi ane e rIte vadhatA krame keTalAka TheTha eka pakhavADIe eka vAra bhojana le che. ' acelakonA AvA badhA niyamo ane jainonA niyamo yA to lagabhaga eka ja che agara to atizaya maLatA che. ane A prakAranuM sAmya jovAmAM AvatuM hovA chatAM, tathA saccaka eka nigaNThaputta gaNAto hovAnA lIghe temanA dhArmika AcArothI te paricita hovA chatAM, kAya bhAvanAnA Adarza tarIke nigranthono 1 1 A prakAranA upavAsone jaino utyabhatta chahabhatta ityAdi mAma Are che (juo u ta lyumanasapAdita aupapa tika sUtra 30 I A); bhane A ugvAsa karanArA sAMdhuo anukrame cautthabha. ttiya, chabha ttiya, ityAdi nAmothI oLakhAya che. ( juo dA. ta kalpasUtra sAmAcArI 21. ) 171 ullekha karato nathI te kharekhara Azcaryajanaka lAge che. parantu A Azcaryajanaka bAbAtane nIcenI kalpanA dvArA ApaNe sahelAIthI samajAvI zakIe chIe, ane te evI rIte ke bauddha graMthomAM bahudhA je asalanA prAcIna nirgranthonI bAbata nA ullekho maLI AMva che, te (nirgrantho ) jaina samAjanA je eka varge mahAvIranA ugra vratono svIkAra karyo hato teo nahIM, parantu mahAvIranA matanA virodhI na banatA jeo te saMyukta saMpradAyamAM rahIne paNa potAnA prAcIna saMpradAyanA keTalAka khAsa AcArone vaLagI rahyA hatA te prakAranA pArzvanA anuyAyio hatA. A prakAranA keTalAka kaThora niyamo ke je prAcIna dharmanA aMgabhUta manAtA na hatA ane jemane mahAmIre ja dAkhala karelA hatA, te saMbhavita rIte temaNe gosAlanA acelaka athavA AjIvika nAme prasiddha anuyAyionA lIghA hatA. ane AnuM kAraNa te teoe ( mahAvIre ) je cha varSa sudhI gosAlanI sAtha atyaMta nikaTa sahacara tarIke rahI tapazcaryA karI hatI, te che. A pramANe AjIvikonA keTalAka dhArmika vicAro ane AcArono svIkAra karavAmAM mahAvIrano Azaya gosAla ane tenA anuyAyione potAnA pakSamAM levAno hoya ema lAge che; ane keTalAka samaya sudhI to A uddeza saphala paNa thayo hoya. parantu Akhare banne netAonI bacce matabheda thayo hato, ke jenuM kAraNa ghaNuM karIne e prazna hato ke A saMyukta saMpradAyano netA koNa bane. gosAlane sAthai thaelA A Tuka samayanA sambandhI spaSTarIte mahAvIranI padavI ghaNI susthita banI hatI; parantu gosAle, jaina hakikato anusAra, potAnI pratiSThA gumAvI hatI ane Akhare tenA zokapUrNa avasAnathI tenA saMpradAyanA bhAvine sakhata phaTako lAgyo. ApaNe jo ke te badhuM sAbIta na karI zakIe, parantu mahAvIre anya saMpradAyomAthI ghaNuM lIdhuM che e vAta ni:saMzaya che. jaina dharma yathArthamAM eka saMsthiti rUpa darzana nahIM hovAthI temAM navA mato tathA siddhAntonA umerA ghAsalAIthI thaI zake tema hatuM je je saMpradAya agara Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka to tenA bhAgo mahAvIranI saphala kAryadakSatAne' laIne vadhAre juno hoya to tenA tattvajJAnanA svarUpamAM paNa jainadharmamA AvatA gayA te saghaLA saMpradAyonA keTalAka kAMIka prAcInatAnAM cihno dekhAvAM'joIe. AvaM eka prItipAtra vicAro tema ja temanA priya guruo, jeone cihna e dharmamA khAsa maLI Ave che, ane te teno, savaLI teo cakravatI athavA tIrthakaranA nAme oLakhatA vastu caitanya yukta che, ema batAvato sacetanavAda che. te hatA, te saghaLAM dAkhala thaI gayAM hoya to temAM navAI vAda jaNAve che ke mAtra vanaspatimA ja nahIM parantu pRthvI, nathI. alabat A eka mAtra mArUM anumAna che. parantu pANI, agni, ane vAyunA kaNomAM paNa Atmatattva rahekheM A anumAnanI madadathI ApaNe jainonI AcAryo sAdhuo che. mAnavajAtizAstra ( Ethnology ) ApaNane ema viSayaka vilakSaNa paraMparAnu utpatti kAraNa samajI zakIe zIkhave che ke jaMgalI lokonI tattvajJAna viSayaka saghaLI chIe. pratyakSa pramANano jyAM sarvathA abhAva hoya tyAM mAnyatAo sacetanavAdamUlaka hoya che. A sacetanavAda ApaNane anumAno upara ja AdhAra rAkhavo paDe che, jema jema janasaMskRti vadhatI jAya che, tema ane e anumAnomAM paNa je anumAna vizeSa satya- tema zuddha manuSyatvarUpamA ja mAtra pariNata thato sAMbhaLatAM kharUM lAge evaM-hoya te svIkAravA yogya bane jAya che. AthI karIne jo jaina dharmanuM nItizAstra moTe che. phakta A bAbata ne choDIne bAkInI je je bAbato bhAge A prAcIna sacetanavAda-mUlaka hoya to jainadharmanI A prastAvanAnA prAraMbhanAM pAnAomAM meM mArI kalpanAnu- pahela vahelI utpattinA samaye te sacetanavAdano siddhAMta rupe raju karelI che te saghaLI AnA karatAM vadhAre pramANa- hindustAnanI prajAnA moTA bhAgomAM vistRtarupe vidyamAna mata che, e hu~ atre khAsa jaNAvI daU chaM. e badhA vi- hovo joIe. A paristhati te ati prAcIna samayanI cAromAM mArA koI paNa kathanathI jaina paraMparAgata kathana hoI zake ke je vakhate hindustAnanA manuSyonA mana upara ke-je lekhI purAvA onA abhAvamAM ApaNane eka mAtra uMcA prakAranI dhArmika mAnyatAoe ane pUjAnI paddhatite ja mArgadarzaka bane che-tene AghAta pahocato nathI. oe asara karI na hotI. ane bIjuM, mArI eke kalpanA paNa evI nathI aura jaina dharmanI prAcInatAnuM bIju cinha te tenI vedAnta ke je te samayanI paristhiti anusAra asaMbhabita ane sAMkhya jevA be sauthI prAcIna brAhmaNa darzanonI sAthe ra lAge. jaina dharmanA prAcIna itihAsanI racanAmAM rahelI siddhAMtaviSayaka samAnatA che. te prAcIna kAmukhya sthAna rAkanAra je, e raka hakIkata che ke, mahA lamA tattvajJAnanA ( Metaphysics ) vikAsa kramA vIranA samayamA pArzvanAthanA ziSyo hayAtI dharAvatA hatA guNa nAmanA padArthano jevo joIe tevo khullo ane spaSTa ane jeno nirdeza batAvatI paraMparA paNa vidyamAna hoI khyAla thaI cUkyo ha na hato; parantu te padArtha dravyapatenI satyatA paNa atyAranA sabaLA vidvAnA eke avAje dArthamAthI utkrAMta thaI rahyo hato ema lAge che. je je svIkAre che, teno ja meM ahiM upayoga karyo che. vastune ApaNe guNa tarIke oLakhIe chIe te, te vakhate __ have A rIte jo jainadharma e eka prAcIna kAlathI bhUlazI vAraMvAra dravya tarIke manAI jatI ane keTalIka vakhate cAlato Avato dharma hoya ane mahAvIra tema ja baddha karatAM dravya sAthe tenuM mizraNa paNa thaI jatuM. vedAntamA parabrahmane 1 kharakhara mahAvIra temanA potAnA mArgamA eka mahAna vyakti . zuddha sattA, jJAna, ane AnandarUpa svAbhAvika guNathI ize, tema ja temanA samakAlIna puruSomA ta eka uttama prakAranA sampanna nahIM, paraMtu sat, cit, ane AnaMdasvarUpa ja mAnanetA paNa haze, tamAM zaka nathI. temanI tIrtha kara pada-prAptimA je. vAmAM AvyU che. sAMkhyamA puruSa athavA AtmAnA svabhATale ze, tamo potAnA matano prasAra karavAyI saMpAdita karelo vanuM varNana karatI vakhate tene jJAna athavA tejorUpa batAbatemanA yA ka rayAbhUta thayo cha teTale vadhe aMze temana pavitra jIvana kAraNa bhUnana hotu tharmu. vAmAM Avyo che. ane jo ke sattva, rajas, ane tamas, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 DaoN. harmana jekobonI jaina sUtroparanI prastAvanA etraNa padArthoMne guNarUpe gaNAvyA che kharA, paraMtu guNanaM je lakSaNa ApaNe svIkArIe chIe te anusAra te guNo thaI zakatA nathI. pro0 gArbenA jaNAvyA pramANe vAstamAM te mULa prakRtinA avayavo ja che. A ja prakAranA siddhAMtane laIne sAmAnya rIte jainonA prAcIna sUtromA dravya ane tenA paryAyono ja mAtra ullekha karelo hoya che. sUtromA guNa padArthano jyAre koIka ja ThekANe ullekha thalo maLI Ave che tyAre pAchaLanA bIjA badhA graMthomAM te niyamita rIte varNavelo hoya che. A uparathI ema spaSTa jaNAya che ke te pAchaLanA kALamAM svIkAravAmAM Avyo hovo joIe. ane tenuM kAraNa nyAya vaizeSika darzanonA tattvajJAna ane sAhityanI je asara dhIme dhIme bhAratavarSanA vaijJAnika vicAroM upara thatI hatI te ja hovuM joIe paryAya eTale vikAsa agara avasthAntaranI mAnyatAmAM guNa jevA svataMtra padArthane sthAna ja maLI zake tema nathI. kAraNa ke dravya dareka kALamAM tenA paryAyanA rupamAM ja rahe che, ane tethI karIne paryAya guNAtmaka ja hoya che; arthAt paryAyo nI aMdara guNono samAveza thaI ja jAya che. ane A ja vicAra prAcIna sUtromAM lIghelo hoya tema jaNAya che. anya eka udAharaNa, jainoe je adravyatvayukta padArtha upara dravyatvanA Aropa karI, vAstavika rIte je vastu guNanA vargamAM AvI jAya he tevI ' dharma ' ane 'adharma' ebe vastuo, viSayaka che. A be vastuone jainoe dravya tarIke varNavI che ke jenI sAthe jIvano saMbaMdha rahe hoya che. A dravyone AkAzanI sAthe ja saMpUrNa loka vyApI mAnelA che. vaizeSiko paNa AkAzane dravya mAne che. jo te samayamAM dravya ane guNa e bane padArthoM bhinna bhinna vargIkaraNa thayuM hota ane banne anyonyAzrita manAtA hota, ke jaima vaizeSiko mAne che, (muNAzrayaM dravyam ane dravyAntarvatIM guNaH ) to upara jaNAvela go TALA bharelA vicAro jainoe kadApi svIkAryA nahIM hota. 1 A kalpanA mULa vaidika hinduonI hatI, tema molDanabarga potAnA Die Religion des veda nAmanA pustakanA pR0 317 upara jaNAnyuM cha. uparokta vivecana uparathI spaSTa joI zakAya che ke vaizeSika darzana sAthe jainonA keTalAka vicAro maLatA AtA hovAthI jainadharmanI utpatti tenA pachI thaI che, evo je mata DaoN0 bhANDArakare upasthita karelo che tenI sAthe huM samata thaI zakuM tema nathI. vaizeSika darzananA svarupanuM saMkSipta varNana nIce pramANe ApI zakAya kesaMskRta bhASA bolanAra tathA samajanAra badhA mANasoe manana karalA sarvasAdhAraNa vicArAMnI je paddhatisara vyavasthA ane tenuM je tAtvika pratipAdana nirUpaNa, e ja vaizeSika darzana che. A prakAranuM padArthavijJAnazAstra prApta karavAnuM kAma to ghaNA prAcIna kALathI zuru thayuM haze ane kaNA - danA sUtromA jevuM e zAstra saMpUrNa rUpe pratipAdita thayaM che tevu taiyAra thatA pahelA manuSyone ghaNI sadIo sudhI dhIrajathI mAnasika parizrama uThAvavo paDyo haze ; tema ja tattvajJAnaviSayaka satata carcAo calAvavI paDI haze AthI vaizeSika darzananI Adi ane aMtima sthApanAnI vaccenA kALamAM jo vaizeSika vicAro laI levAno khoTo yA kharo Aropa jaino upara mUkavAmAM Ave to, te kadAca tema saMbhavI zake kharUM A sthaLe bIjI eka bAbatano ullekha karavo asthAne nahIM gaNAya, ane te e che ke je muddAo huM atra carcavA icchu chu te muddAone laIne DaoN0 bhANDArakarano evo mata thalo che ke 'jain| nA vicAro te eka bAjU sAMkhya ane vedAntadarzana ane bIjI bAju vaizeSika darzana ema be pacanI va cenA samanvayanA AkAranA che. ' parantu prastuta carcAIne mATe to te banne prakAranA vicAro sarakhA che: - eTale ke sAkSAt lebuM agara ve prakAranA viruddha vicArAnuM taDajoDa karavuM, e eka ja che. uparokta muddAo nIce pramANe che:( 1 ) jaina darzana ane vaizeSika darzana e banne kriyAvAdI che. arthAt te bannenuM mAnavu cha ke AtmA upara karma, kaSAyo tathA vAsanAdinI sAkSAt asara thAya che. (2) banne darzano asatkAryanA siddhAntane mAne che; eTale ke temanA mate kArya te tenA upAdAna kAraNathI bhinna che. parantu 2 juo tamano riporTa, sana 1883-84, 5. 101 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182. jaina sAhitya saMzodhaka [saM-1 vedAnta ane sAMkhya banne satkArya vAdane mAne chaH arthAt eka jAtanA dravyo mAne che. eka bAbatamAM, eka viruddha kArya kAraNane bhinna mAne cha. ( 3 ) e banne darzanomAM vaizeSika vicAra ane tadbhinna jaina siddhAnta vacce keTaluka guNa ane dravyano pRthak vibhAga thaelo che. e chellI bA- sAdRzya jovAmAM Ave che. vaizeSika matamA cAra prakAranA bata to ApaNe upara cI gayA chIe; tethI have ApaNe zarIro mAnelAM che-pArthiva zarIra jaq ke manuSya pazu prathama be muddAonA saMbaMdhamAM vicAra karavAno rahyo che. AdInu, jalAtmaka zarIra jema varuNanI sRSTimAM che, A(1) ane (2) mAM je mantavyonuM nirupaNa kareluM che. neya zarIra jema agninI sRSTimAM che, ane vAyarva ya zarIra te vyAvahArika jJAna-sAdhAraNa buddhinA vicAro che. (arthA- jema vAyunI sRSTimAM maLI Ave che. A vicitra vicAra ta saha koI samajI zake tevA cha ) kAraNa ke ApaNA- sAthe sadRzatA dharAvanAro jainadarzanamAM paNa eka vicAra che. upara vAsanAonI sAkSAt asara thAya che ja, tema ja kAraNa- jaino pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, ane vAyukAya; thI kArya bhinna cha ta paNa ApaNA anubhavanI bahAranI vAta ema 4 kAya mAne che. A 4 maulika padArtho ke je nathI. u.ta. bIja ane vRkSa e banne paraspara bhinna che, ema mULa tattvo cha athavA to tenA paNa sUkSmabhAgo cha, tenI dareka vivekI mANasa jANe che; ane te mAtra sAmAnya a- aMdara eka eka viziSTa AtmA rahelo che, ema teo mAne nabhavano viSaya cha tema paNa lAgyA vinA nahIM rahe. AvA che. A jaDa-caitanyavAdano siddhAnta upara jaNAvyA pramANe vicArone amuka darzananA khAsa lakSaNa rUpe mAnI zakAya asala sacetanavAdanuM pariNAma che. vaizeSikono etadviSayaja nahIM; ane eka bIjA matomo AvA vicAro samAna- ka vicAra jo ke mULa eka ja vicAra pravAhamAthI utpanna rUpe jovAmAM Ave te uparathI te, eke bIjAnA matamAthI thaelo che kharo, parantu temaNe te vicAra laukika purANolIdhelA che tema paNa kahI zakAya nahIM. paraMtu jo be bhinna nA anurUpe goThavelA che. A bannemAM jainamata vadhAre prAdarzanomAM paraspara viparIta vicAradazI eka ja siddhAnta cIna che ane te vaizeSika darzananA cAra prakAranA zarIra Avyo hoya to te bAbata avazya vicAraNIya hoya che. vAlA matanA karatAM paNa tattvajJAnanA vadhAre purAtana vikAsaAvo siddhAnta mULa to te eka ja darzanamAMthI utpanna kramanA samayano cha. mArA abhiprAya mujaba vaizeSika ane thaelo hoya che ane te temAM supatiSThita thayA pachA ja a- jaina darzananI vacce evo koI paNa saMbaMdha ja na hato nyadvArA svIkRta thAya che. dik ane AkAza e ke jethI eka darzane bIjAmAMthI vicAro lIvA che, ema banne bhinna dravyo ke e jAtano vaizeSikono sthApita karI zakAya. chatAM paNa huM ema kabUla karUM chaM ke khAsa svataMtra tarkasiddha siddhAMta che. te jaina darzanamAM e be darzano vacce keTaluka vicArasAdRzya avazya rahetuM che. bilakula dekhAto nathI. vedAMta ane sAMkhya jevA adhika vedAnta ane sAMkhyanA mULa tattvabhUta vicAro prAcIna darzanomAM tathA jaina darzanamA AkAza ane dika jaina vicArothI taddana viruddha cha; ane bacce bilakula bheda karavAmAM Avyo nathI. e darzanomAM tethI karIne jaino potAnA siddhAntane kAMI paNa AMca ekaluM AkAza ja bannenuM prayojana sAre che. AvyA dIdhA sivAya temanA vicAro svIkArI zake ja vaizeSika ane jaina darzananI vacce mUla siddhAntomA nahIM. parantu vaizeSika e evA prakAranuM darzana che ke jethI bhedasUcaka evAM keTalAka udAharaNo nIce pramANe che. jaina siddhAnta potAnA matane AghAta pahoMcADyA si. pahelAnA mate AtmAo ananta ane sarvavyApI ( vimu) vAya keTalIka hada sudhI tenI sAthe saMmata thaI zake che. che; parantu bIjAnA ( jainonA ) mate teo maryAdita pari- ane AthI ja nyAya-vaizeSika darzana uparanA graMthakAromAM mANavALA che. vaizeSiko dharma ane adharmane AtmAnA jainonAM paNa nAmo jovAmAM Ave to temAM navAI pAmavA guNo mAne che, parantu upara jaNAvyuM tema jaino te bannene jevU nathI. jaino to AnAthI paNa AgaLa vadhIne tyAM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtrogaranI prastAvanA marmarma sudhI jaNAve che ke vaizeSika darzana sthApanAra temanA mata- jenuM saMskRtarupa SaDulUka thAya che. temA ghuvaDa ane ghaj no ja eka kauzika gotrIya chaluya rohagutta nAmano karIne kANAdonu sUcana thAya che e kharuM che, parantu ninhava hato jeNe vi. saM. 544 (i. sa. 18) mAM ulUka zabda jainoe rohaguttanA gotrane arthAt kauzikane' trairAzika mata nAmano chaThTho nainhavika saMpradAya sthApyo uddezIne lakhelo hoya tema jaNAya che. kauzika zabdano hato. A darzananuM je varNana avazyaka sUtra VV. 77-83 artha paNa ghubaDa ja thAya che. parantu A bAbatamAM jainonI mAM ApeluM che te vAMcavAthI jaNAya che ke te saghaLaM varNana daMtakathA karatAM sarvabrAmhaNasaMmata paraMparA vadhAre pasaMda kaNAdanA vaizeSika darzasamAMthI lIdhelaM che. kAraNa ke temAM karavA lAyaka hovAthI, ApaNa jainonA paraMparAgata katha( sAta nAhI paNa ) cha padArtho ane tenA peTA bhedonuM nane evI rIte samajAvI zakIe ke rohagutte A vaizeSika varNana ApeluM che, ane A uparAnta guNanA vargamAM (24 darzanane navaM prarUpyu na hotuM paraMtu potAnA nainhavika vicAnahIM parantu ) 17 vastuona varNana karavAmAM AveluM che rone samarthita karavA vaizeSika matano mAtra aMgIkAra je vaizeSika darzana 1, 1, mAM ApelI hakikata sAthe kayA hato. barAbara maLI rahe che. A bhAgamAM bhASAMtarita karelAM uttarAdhyayana ane sUtra kRtAMga sUtranA viSayamA pro. vebare Indische Studien. mAruM mAnavu cha ke, jaino aneka bIjI bAbatonI mA Vol. XVI. p 25yff ane Vol. XVII, p_43ff phaka, hiMdustAnanA pratyeka prasiddha puruSane potAnA dharmanA / mA je lakhyuM che te uparAnta mAre kAMI vizeSa umarevAnuM itihAsa sAtha joDI devAnI bAbatamAM potAne ghaTe tenA karatAM adhika mAnano hakka kare che. uparokta jaina daMta. nathI. A bannemAM, sUtrakRtAMga e bIjaM aMga gaNAya che ane jaina AgamomAM aMgone prathama-pradhAna-sthAna kathAne asatya mAnavAmAM mArAM kAraNo nIce mujaba che: ApavAmAM Ave che,tethI te uttarAyadhyana sUtra, ke je prathama vaizeSika darzana vAstavamAM eka Astika brAhmaNa darzana manAya che ane te mukhyatve karIne svadharmacasta hindao mULa sUtra gaNAtuM hoI siddhAntamAM tene challaM sthAna maLelaM dvArA vikasita thayuM che. Ama hovAthI temaNe sUtrakAra che, tenA karatAM vadhAre prAcIna che. cothA aMgamAM ApelA nu je nAma tathA kAzyapa evaM je gotra batAvyu cha siddhAntonA sAra uparathI jaNAya che ke sUtrakRtAMgano te saMbaMdhamAM teo asatyAlApa kare che, evI zaMkA kara mukhya uddeza navIna sAdhuone virodhI AcAryonA vAnuM jarAe kAraNa jaNAtuM nathI. ane bIju e ke samagra pAkhaMDI matothI saMrakSita rAkhavAno ane te rIte samyA brAhmaNa sAhityamAM evo kyAMe ullekha maLI Avato nathI darzanamA sthira banAvI temane paramazreya prApta karAvavAno ke vaizeSika darzananA kartArnu kharUM nAma rohagutta hatuM tathA che. A hakikata ekaMdara sAcI che, parantu sarvAMgapUrNa nathI; tenuM gotra kauzika hatuM. tema ja rohagutta ane kaNAda ra e ApaNe A pustakanI zuruAtamAM ApelI viSaya sUci e banne nAmo eka ja vyaktiAnAM hoya tema paNa mAnI uparathI joI zakIe chIe. granthanI zuruAtamA virodhI zakAya nahIM, kAraNa ke teonA gotra spaSTa bhinna bhinna matonuM nirAkaraNa ApavAmAM AveluM che ane teno te ja jovAmAM Ave che. kaNAdano anuyAyI te kANAda' / viSaya pharIthI adhika vistAra sAthe bIjA zrutaskaMdhanA prathama adhyayanamA carcavAmAM Avelo che. prathama zrutaskaMe zabda, vyutpattizAstranA anusAre kAka-pakSaka eTale ghuvaDa vAcaka che, ane ethI te darzana, upahAsAtmaka nAma 2 akSarazaH-cha ghuvaDa. A zabdano pahelo 'cha' zabda vaize. Sika darzavanA cha padArthono sUcaka che. aulUkya darzane paDelu che. rohaguttanu bIju nAma chuluya che, ' 3 bhAga 1, pR0 290, parantu pro. lyumane | c. p. 121, upara bhASAntara karelI eka daMtakathAmAM tenuM gotra 'chaUlU ' tarIke 1 juo, kalpavanI mArI AvRttinu pRSTha. 119 lasyuM . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 jaina sAhitya saMzodhaka dhamA AnI pachI pavitra jIvana gALavA saMbaMdhI, sAdhunaH thatA gayA ane jainadharmanI saMsthA o sudRDha rIte sthira pariSaho saMbaMdhI, jemA khAsa karAne temanA mArgamAM batA- thatI gaI. navina sAdhane jIvAjIvarnu barAbara jJAna vadhAre bavAmA AvatAM pralobhano tathA asAdhujano taraphathI upayogI manAtuM hoya tema lAge che. kAraNa ke A viSaya maLatA zArIrika kaSTo saMbaMdhI, tathA dharmanA AdazabhUta upara eka moTUM adhyayana A graMthanA aMte ApavAmAM mahAvIranI stuti viSayaka adhyayano AvelAM che tanI AvyaM che. jo ke A AkhA graMthamAM AvelA jadA judA pachI bIjA paNa tevA ja viSayopara adhyayano che. bIjo badhAM adhyayanonI pasaMdagI tathA goThavaNImAM kAIka yojazrataskaMdha je lagabhaga saMpUrNa gadhayAM ja lakhAelo cha temAM nA jevI dekhAya ke kharI paraMtu te saghaLAM adhyayano eka paNa AvA ja prakAranA viSayonu nirUpaNa kareluM che. parantu ja kartAnA racelAM ke ke lekhI agara maukhika paraMparAgata tenA vividha bhAgo vacce koI paNa dekhIto saMbaMdha jovAmAM sAhityamAthI cUMTI kADhelAM che, e eka vicAraNIya bAbata Avato nathI. A uparathI te skandha anupUrtirUpe gaNI che. kAraNa ke AvA prakAraceM sAhitya jaina saMpradAyamAM, zakAya ane tethI te pAchaLanA kAlamAM prathama skaMdhamA tema ja anya saMpradAyomA paNa, dharmazAstra graMthonI racanAnI apalo eka umero che. prathama skandhano uddeza spaSTa rIte pUrve vartamAna ho ja joIe. mAruM ema mAna, che ke A javAna sAdhuone mArga batAvavAnA che.' tanI racanA zailI adhyayano prAcIna paraMparAgata sAhityamAMthI ja uddhRta karI paNa A ja prayojanane upakAraka thAya tevI rAkhavAmAM lIdhelA che. kAraNa ke tenI varNanazailI tathA bhASAzailI AvI che. temAM ghaNA chadono paNa upayoga karavAmA paraspara bhinna hoya tema spaSTa jaNAI Ave che. ane te Avyo che, jethI temAM kavitvanA paNa samAveza thaelo bAbata eka ja kartAnI kalpanA sAthe saMgata thaI zakatI ke ema mAnavu joIe, AmAMdhI keTalIka gAthAogeM rUpa nahI gAthAanurUpa nathI; ane Ama mAnavAnuM bIju kAraNa e che ke vartamAna katrima lAge che ane te uparathI e graMtha eka ja katAnA siddhAMtomA ghaNA graMtho A ja prakAre utpanna thathA che, ema racelo hoya tema ApaNe mAnI zakIe chIe. bIjo mAnyA vinA chaTa ko nathI. kayA samayamAM A prastuta graMtho skandha prathama skandhamA carcelA viSayo upara lakhelA racavAmAM AvyA athavA to vartamAna svarUpamA mukavAmA nibandhono eka samUha hoya ema jaNAya che. AvyA te praznano saMtoSadAyaka nirNaya karI zakAya tema uttarAdhyayana ane sUtrakRtAMga banne sUtrono uddeza tathA nathI. paraMtu A graMthano vAcanAra svAbhAvika rIte ja A temA carcAelA keTalAka viSayo paraspara samAna cha, bAbatamA bhASAMtarakAranI abhiprAya jANavAnI AzA paraMtu sUtrakRtAMganA mULa bhAga karatAM uttarAdhyayana vadhAre rAkhatA hovAthI, haM atyaMta saMkocapUrvaka mAro mata jAhera lAMbaM che tema ja te sUtranI yojanA paNa vadhAre kuzaLatA- karu cha ke, siddhAnta graMthonA ghaNA kharA bhAgo, prakaraNo parvaka karavAmA AvI che. teno mukhya Azaya navina tathA AlApako kharekhara junAM che. aMgAnu Alekhana sAdhane tenI mukhya pharajono bodha ApavAnA, tathA vidhi ane prAcIna kALamAM ( paraMparAnusAra bhadrabAhunA samayamAM) udAharaNo dvArA yati jIvananI prazaMsA karavAno, tenA dakSiA- dhayaM hataM: siddhAntanA anya graMtho kALakrame ghaj karIne kALa daramyAna Avata vighno sAme cetavaNI ApavAno, tathA I. sa. pUrvenI pahelI zatAdvimAM saMgRhita thayA hatA. keTalaMka tAtvika jJAna ApavAnA paNa cha.pAkhaDAmatAnu vaNAka parata devI gaNie siddhAntonI A challI AvAtta taiyAra ThekANe sacana mAtra karavAmAM AvyuM che paraMtu temane vistRta karI ( vi. saM. 980 I. sa. 454 ) tyAM sudhI temA hone cacevAmAM AvyA nathI. te dizAmAMthI AvatAM vinno sAno AtA ga jema jema vakhata javA mAMDyo tema tema spaSTa rIte ochA uttarAdhyayana ane sUtrakRtAMganuM bhASAntara, meM,mane maLe 1 purANI paraMparA anusAra dIkSA lIdhA pachI cAra varSa vAtyA lI sAthI prAcIna TIkAomA svIkArelA maLanA AdhAre bAba sUtrakRtAMganuM adhyayana karAkthAmA bhASatuM hataM. karelu che. A mULa, hastalikhita anya pratio tathA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ']2 khele-debele 4::** *** ******* ** ********** *****Fed: &=*********** ste:**st=ettet-ts: ********** bette:**tet-tsheet: *** ::::::::::::::::: 2: ck:: -5e32&ct= s et x- jaina sAhitya saMzodhaka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 ] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtroparanI prastAvanA mudrita prationA mULathI thoDeka aMze ja bhinna cha. meM hatI. kAraNa ke zIlAMka keTaleka sthaLe prAcIna TIkAkAekatrita karelI keTalIka hastalikhita pratioM uparathI rono ullekha kare che. zIlAMka navamI zatAbdinA pazcArdhamA eka svataMtra mULa taiyAra karI lIdhuM hatuM ke je mane thaI gayA hoya ema jaNAya che, kAraNa ke temaNe AcArAMga mudrita mULa sAthe meLavI jovAmAM ghaNuM upayogI thaI sUtranI TIkA zaka varSa 798 eTale I. sa. 876 mAM paDayuM che. samApta karI hatI, ema kahevAya che. (2) e TIkAuttarAdhyayana sUtranI kalakattA vALI AvRtti ( saMvat mAMthI harSakule karelo saMkSepa jenuM nAma dIpikA che, te 1936 I. 1879) mAM gujarAtI vivaraNa uparAMta kharataraga- saMvat 1583 athavA I. sa. 1517 mAM racelo che. cchIya lakSmIkIrti gaNinA ziSya lakSmIvallabhanI racelI sUtra mArI pAse dIpikAnI eka prati che jeno meM upayoga dIpikA ApelI che. A TIkAthI vadhAre prAcIna deve- karyo che. ( 3 ) pAsacandrano bAlAvabodha-eTale gujandranI TIkA che ane te ja TIkA upara meM mukhya AdhAra rAtI TIkA. mAhItInA mukhya graMtha tarIke meM sAdhArAkhyo ke. e TIkA saMvat 1179 eTale I. sa. raNa rIte zIlAMkanI ja TIkA vAparI che. jyAre zI1123 mAM racAI che ane te prakaTarIte zAMtyAcAryanI lAMka ane harSakula baMne mamatA Ave che tyAre TIppaNamAM bRhadvRttinA sArAMza rupe che. zAMtyAcArya vALI vRtti meM meM temane batAvavA ' TIkAkAro' ema lakhyuM che. jyAre vAparI nathI. mArI pAse sTressabarga yunivarsiTI lAibrerInI zIlAMkano amuka TIkAMza harSakule paDato mukelo hoya mAlIkInI avacUrinI paNa eka suMdara prAcIna hastalikhita che tyAre hu~ mAtra zIlAMkanu ja nAma ApuM chu; ane jyAre prati che. A graMtha paNa spaSTarIte zAntyAcAryanI vRttino koI upayoganI asala hakikata harSakula ja Ape che tyAre saMkSepa mAtra che. kAraNa ke lagabhaga e tane akSarazaH tyAM AgaLa meM tenuM ja nAma ApeluM che. mAre A sthaLe maLato Avato jaNAya che. khAsa jaNAvI devU jAIe ke mArI eka hastalikhIta sUtrakRtAMganI muMbaIvALI AvRtti ( saMvat 1936- prAtamA hAAsara pratimA hAsiyAmAM tathA be be lITionI vacce keTalIka I. sa. 1880) mAMtraNa TIkAo ApalI chaH (1) saMskRta noTI ApelI che ke jenI madadathI hu~ keTalIka zIlAMkanI TIkA: jemAM bhadrabAhunI niyukti paNa AvelI vakhate mULano khAsa artha nizcita karI zakyo chu. che. A TIkA sarve vidyamAna TIkAomAM sauthI prAcI- bona ec. jekobI. na che. paraMtu AnA pahelA paNa bIjI TIkAo thaelI naveMbara, 1894. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jaina sAhitya saMzodhaka ahiMsA a vanaspati AhAra khAsa karIne bauddha dharmamAM [ buddhi rivyunA, pustaka 6, aMka 1 mAM prakaTa thalADaoN. F. OTTO SCHRADER, PE. D. nA lekhano anuvAda. ] ahiMsA - eTale jIvita prANione koI paNa prakAranI ahiMsAne uddezIne jainonuM dRSTibindu A pramANe ijA karavAmAMthI alaga rahevAnuM vrata hiMdustAnanA Aryo- batAvyuM che:mAM ja janma pAmyuM hatuM yAhudI - khristI saMskArothI e vrata kelaM badhuM videzIya che, e vAta nIcenA virodhadarzaka dRSTAntothI jaNAI Ave che.' jyAre krAIsTa piTarane maLyA tyAre piTare potAnuM mAchalIo pakaDavAnuM kAma zaru karyu hatuM. piTare jalamAM nAkhelI jALene krAIsTe eTalA baghA AzIrvAdo ApyA ke jethI pakaDAelI mAchalIonA moTA samUhane lAve hoDIo DubI javAnA bhayamAM AvI paDI. ethI ulaTaM, pANImAM nAMkhelI potAnI jALone bahAra kheMcI kADhavAnI taiyArI karatA keTalAka mAchImAro byAre pAyathAgorasanI dRSTie tyAre teNe te mAchImAro pAsethI jALagrasta badhI lIo vecAtI laI lodhI ane pachI te badhI mAchalIo tema ja te jAlamAM pakaDAela bIjA prANione paNa teNe mukta kayI. jo ke atyAre Arya olAdano dareka pazcimavAsI potAnA paurvAtya bandhu jeTalo ja ahiMsAvatano pakSapAtI hoya che. chatAM hajura pazcimamA sAmAnyarIte bandhanakAraka niyama tarIke to ahiMsAvatano svIkAra ghaNo ja alpa che. paDyA mAcha ahiMsAne dhArmika tattvanuM sthAna kyAre maLyuM e kahevuM muzkela che; parantu atyAre astitva dharAvA dhamamAM jainadharma eka evo dharma che ke jemAM ahiMsAno krama sampUrNa che ane je zakya teTalI tAthI sadA tene vaLagI rahyo che. uttarAdhyayana sUtra nAmaka jainonA eka Agama graMthamAM [ khaMDa 1 " koIe paNa jIvatA prANionI hiMsAmAM anumati ApavI nahIM; tema karavAthI manuSya sarva duHkhamAthI mukta thaze, je AcAryora yatidharma kahyo che teoe e pramANe AjJA karI che. " je jJAnI puruSa jIvatA prANione ijA karato nathI te samita ( cAre bAjue jonAro) kahevAya che. jema jala ucca pradezano tyAga kare che tema pApakarma te puruSane tyajI deze. " jaMgama athavA sthAvara je prANio jagatmAM rahelA che temane hAnI! thAya tenuM kAMI paNa karma manathI, vacanathI ke kAyAthI manuSye karavuM nahIM. " " ( manuSyo sahita ) prANio, agni ane pavana e trasa-cAlI zake tevA prANio che; pRthvI, pANI, ane vanaspati e sthAvara-na cAlI zake evA prANI che. " AcArAMgasUtra nAmanA eka bIjA prAcIna ane Agama graMthamAM A badhAno yathAkrame saMkSepamAM nIce pramANe samAveza karavAmAM Avyo che.' " te pApa karmane jANIne jJAnI puruSe pRthvI ( jala teja vigere ) pratye hiMsaka rIte vartavuM nahIM, bIjAne te pramANe bartavA prekhaM nahIM, tema ja jeo te pramANe varta hoya temane prazaMsavA nahIM. " jaina dharmamAM ahiMsAnA vicAra saMbaMdhI je utkaTatA che teno AthI khyAla Ave che. jo ke A niyamo mAtra yatio mATe che chatAM hAlI cAlI zakatAM prANiono vadha na karavAnuM ahiMsANuvrata -ahiMsA saMbaMdhI nAno niya ma- to yati na hoya tene paNa dRDhatAthI pALavo paDe * blaeNka TAIpa ame mukyA che. - saMpAdaka jai. sA. saM. che: Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] AhaMsA bhane vanaspati AhAra " trasa eTale cAlI zake evAM prANione abhaya dAna mantavyanI prathama sthApanA jaino athavA koI anya dharmAnuAphvAmA tatpara rahenAra satpuruSoe pramAdaka pAna, mAMsa, yAyIo taraphathI karavAmAM AvI haze. A kalpanAthI madya ane rasavAlA vRkSonA phalono hamezA tyAga karavo ApaNe vaidika yuganI samApti sudhI pAchaLa jaIe choe, joIe. ane ahiM chAndogya upaniSadanA antima bhAgamAM ApaNe "jamAM sUkSma jaMtuono nAza thAya che ane abhakSya icchelu ahiMsA vratanuM prathama pagathiyuM ApaNane maLI vastuo khavAya che tevu rAtrI bhojana, dayAlu sajjano kadI Ave che.-jo ke dekhItI rIte te mULanI zaruAtanuM to karatA nathI. nathI ja. chAndogya upaniSadano te bhAga nIce pramANe cha__"jeo sthAvara praNiono nAza karIna annAhArI " AcAryanA ghare yathAvihita samayamAM, yathA vidhei, tarIke rahe cha ane jeo trasa prANiono nAza karIne vedano abhyAsa karIne je gurunA gherathI pAcho Ava cha, mAMsAhArI tarIke jIve che, te banenA pAparnu antara, teNe potAnI meLe potAne ghare pavitra sthAnamAM, te pavitra satpuruSa jaNAve che ke, paramANuM ane merunA jeTalaM graMthono abhyAsa karavo; satyazIla ziSyone bhaNAvavA; hoya che. potAnI sakala zaktionuM sthAna AtmAne banAvavo; " annAhAramA je paramANu jeTalaM pApa che teno nAza pavitra tIrtho sivAya anyatra koI paNa prANInI hiMsA prAyazcitta mAtrathI karI zakAya che, parantu mAMsAharamA karavI nahIM; te kharekhara A pramANe yAvajjIvana rahI brahmapApa parvatarAja jevaM moTaM ke ane tethI teno nAza karI loka meLave cha; ane punaH Avato nI.-punaH zakAto nathI." Avato nathI." - madha, rezama ane Una vigerenI utpattimAM bane cha eno artha e ke-je mokSanI AkAMkSA rAkhe cha te tema mANionI saMpatti khUcavI levAnI yati ane upA- yajJa sivAya anyatra pazuvadha karI zake nahIM. e dhyAnamA saka bannene manA karavAmAM AvI che. madha khAvAmAM corI rAkhaq joIe ke ahiM gRhasthane uddezIne A ahiMsAnA ane hiMsA banne rahyA che. hiMsA eTalA mATe ke " madhanuM niyamanuM varNana thAya che. kema ke ghaNu karIne te samaye, dareka bindu asaMkhya makSikAonA vadhathI ja prApta thAya vaidika yuganA antamAM paNa, 'sannathAsa' no prAraMbha thayo cha . " " jeTaluM pApa sAta gAmoMne bALI nAMkhavAthI na hato. thAya che teTaluM pApa madhana eka TI' khAvAthI thAya parantu tyAra pachInA upaniSadomA caturthAzrama pUrNa "jyAM hajAro Dhoro bhakhe mare cha evA hinda dezamA vikAsa pAmelo jovAmAM Ave che. ane tene mATe ApalA uparanA vicAra sAtha Azcaryajanaka virodha dharAvanAra vAta niyamo jaina yatinA niyamone keTaleka aMza maLatA Ave to e che ke pANiornu ddha pIvAmA pApa bilakula gaNa- che. jaina yatinI jema. brAmhaNa saMnyAsIne paNa varSARtamAM vAmAM AvyuM ja nathI ! pharavArnu baMdha rAkhavU paDe che, ane pANI pIdhA pahelAM ahiMsAno Avo utkaTa mArga anukrama vagara ekadama u- gALavaM paDe che. ane spaSTa paNe ja-jo ke cokkasa nathI tpanna thAya e bhAgya ja mAnI zakAya tevu cha, tethI; tema chatAM-te mAMsAhAra karI zakato nahIM.8 game tema ho ja mahAvIra ane pArzvanAtha paNa AmAMnA ghaNA niyamo upara parantu ATalaM to coksa cha ke brAmhaNa dharmamAM bhAra mUkatA itA tethI, ApaNe evI kalpanA tarapha dorAIe paNa ghaNA lAMbA samaya pachI sannathAsio mATe chIe ke buddhanI pUrve be zataka ke tethI paNa pahelo A sUkSmatara ahiMsA vihita thaI: ane Akhare vanaspati ( eTale krAIsTanI pUrve 800 varSa pahelAM) hAla jene AhAranA rUpamAM brAhmaNa jJAtimA paNa te dAkhala thaI hatI. ahiMsAna aNuvrata' kahevAmAM Ave cha tenA jevA eka kAraNa e che ke jainonA dharmatattvoe je lokamata jItyo Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 1 hatI tenI asara sajjaDarIte vadhatI jatI hatI. buddhanA bahu to dvijone uddezIne che. vaidika saMpradAyanA avaziSTa samaye ane tyAra pachI paNa keTalAka vakhata sudhI brAhmaNoe vanaspati ahArano svIkAra pUre pUro karyo na hato e vAta suprasiddha paMca paMcanakha vratathI sAbIta thAya che. mahAbhArata ( 12, 141, 70 ) mAM A niyama nIcenA rUpamA Apela - brAhmaNa, kSatriya ane vaizye mAtra pAMca pAMca nakha vALA prANInuM bhakSaNa karI A dharma pramANe cAlavuM ane je abhakSya che te pratye mana dorakhaM nahIM. " "C niyama eka jUnA brAhmaNa kUrmapurANamAM e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke te ja jUnA bauddha jAtakamA ane lagabhaga badhA dharmagraMtho-smRtiomAMdeg maLI Ave che. tene manue kahelo batAvyo che, paraMtu manu ( temaja gautama) cha prANIonI anumati Ape che; ane ApastaMba sAtanI paNa rajA Ape che. mahAbhAratamAM bIje sthaLe ( 12, 37, 21--24 )' ' brAhmaNane abhakSya evA prANIonuM eka lAMbu lISTa vyAsa munie ApyuM che. jo bhakSya prANIonI saMkhyA bahu thoDI hota to vyAsa ATalI mahenata leta nahIM. paraMtu samaya jatAM jyAre jaina ane bauddha dharma dezamAM prabaLa thayA tyAre prANI-hiMsA ane mAMsa bhakSaNa mAtra yajJamAM ja karavAM evo niyama karyA vagara brAmhaNothI calAvI levAyuM nahIM." ane temAM paNa pazuhiMsA vadhAre ne vadhAre ochI karavAmAM AvI ane ante mAMsanI icchA rAkhanArA ( AmiSakAMkSiNaH pitRone [ jeono mAMsabhakSaNano hakka mahAbhAratanA challo bhAgomAM saheja nAmarajI sAdhe svIkAravAmAM Avyo che] paNa vanaspati-makSaka thavAnI pharaja pADavAmAM AvI. ane Akhare dakSiNa hiMdamAM I. sa. nA teramA saikA mAM utpanna thaelA mAdhava saMpradAyanA keTalAka pratinidhioe antima pagaluM lIdhuM. temaNe game te prakAranI prANIhiMsAne pApavALI gaNIne dhikkArI ane yajJamAM prANI balidAnane sthAne kahe vAto piSTa- pazu eTale annanI banAvelI prANInI AkRti vAparavAno rivAja dAkhala karyo.' parantu A sarva brAhmaNone ja uddezIne che; athavA 14 vargoMne mAMsAhAramAthI mukta rAkhavAmAM AvyA na hatA. tethI Adhunika sthiti bahuzaH nIce darzAvyA mujaba che. dakSiNa hindamAM sarvatra brAhmaNo vanaspati AhAra karanArA che. uttaramAM ghaNA brAhmaNo matsya bhakSaka che ane kAzmIramAM to anya mAMsa paNa khAya che. kSatriyo sadA moTe bhAMge mAMsa khAtA ja hatA ane hajue khAya che. vaizyo ( vyApArI varga, jene dakSiNamAM beTIAra ane uttaramAM vANIA vigere kahe che teo ) sAdhAraNa rIte brAhmaNonA bhojananuM anukaraNa karatA dekhAya che. zUdro mAMsa bhakSaka tema ja vanaspati-bhAjI paNaM hoya che. ghaNA bhAge teo vanaspati AhAra upara rahe che, kema ke mAMsa ghaNuM moghuM hovAthI temanA mATe durlabha jevuM che. saMnyAsIonA viSayamAM to meM prathama ja kayuM che ke je niyamone teo anusare che te ghaNe aMze jaina matane maLatA Ave che. teo jhAjhe bhAge tapasyA kare che ane teMthI teomAMnA ghaNA to mAMsano sparza paNa karatA nathI; kema ke iMdriyonA viSayonI vRttione tethI poSaNa maLe che. parantu janmathI brAhmaNa evo eka Adarza rUpa ane vidvAn saMnyAsI ke jenA paricayamAM huM Avyo chu, teNe mane kahyuM zraddhApUrvaka arpaNa karavAmAM AvelI mAMsavALI vastuno paNa anAdara karavo e kharA bhikSu mATe ayogya ane daurbalyasUcaka che. teno vicAra Avo hoya ema jaNAya che, ke je yati tene ApavAmAM AvelI khAvAyogya game te vastu khAvAne zaktimAna na hoya, te taittirIya upaniSadmAM ( 2, ) kahela, tenI ane saMsAranI vacce rahelA khADAnI ( 'udaraM antaraM ' nI ) pelIpAra javAne phateha thayo gaNAya nahIM; tema ja dvandva-moha ane jugupsAne jItyAM gaNAya nahIM, ke je Atma-sAkSAtkAramAM mukhya sAdhana manAya che. A uparathI ' milindapahna ' ( 3,6 ) no eka jANavA jevo ullekha smaraNamAM Ave che, jemAM bauddha sAdhu kahe che ke " he mahArAja ! te haju rAgathI mukta thayo nathI, je bhojana karatI vakhate Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] AhaMsA ane vanaspati AhAra svAda ane svAda janya sukhano paNa anubhava kare che "( duSkAlanA vakhatamA) eka gRhastha potAnA putrane jyaro khairekhara rAga rahita puruSa to bhojana karatI vakhate mArIne khAI zake, ane eka jJAnI bhikSu jo temAthI mAtra svAdano ja anubhava kare ke paranta svAda janya sukhano mAMsa le to tene pApa lAge nahIM. anubhava karato nathI." " jo koI mANasa mUlathI dhAnano Dhagalo mAnIne" have ApaNe bauddhadharma tarapha vagae. ahiM ahiMsA ane mANasa athavA bAlakano vadha kare, tene agni upara vanaspati AhAranA saMbaMdhamAM eka vivAdagrasta prazna utpanna mUke, pakAye to te buddhono mATe yogya evaM bhojana hoI thAya cha, ke je praznano nirNaya mArA jANavA pramANe haju za koI lAvI zakyuM nathI. DaoN0 nyUmena Adino pakSa kahe AhaMyA A pramANe ghaNA vilakSaNa rUpamAM buddhanA che, ke buddha vanaspati AhAra ja karatA; jyAre bIjo pakSa ke eka matane AlekhyuM che ke je asalamA ApaNe jemA ghaNA vidvAno che, teo 'amuka khAsa prasaMga sivAya joI e to, A pramANe jaDI Ave che, ke vadha anyatra buddha mAMsAhAranI manA karatA hatA,' e vAtano karAelA prANInA vadhanuM kAraNa pote koI paNa rIte na inkAra kare che. pUrvapakSa jyAre, ahiMsA e vrata bhikSa tema hoya tevA mAMsa sivAya bauddha bhikSue anya koI jAtaja gRhasthe pALavAnA niyamomAM prathama sthAna dharAve cha. e no mAMsAhAra karavA nahIM. bAbata upara bhAra muke che, tyAre uttara pakSa, dharma graMthonA cullavaggamAM (7,3-15) ane anya piTakomA keTalAka phakarAono, tathA mahAyAna tema ja hInayAna eu- vaNI sArI rIte eka khulAso ApavAmAM Avyo che. ke bhaya zAkhAonA anuyAyIono moTo bhAga je Aje mAMsa jyAre matabheda utpanna karavAnI icchAthI ( arthAta pobhakSaNa karavA chatAM pote ahiMsAnuM pAlana kare cha ema tAnI mAMgaNI svIkAravAmAM nahIM Ave ema sArI rIte mAne che, te bAbatano Azraya le. che. jANato hovo chatAM) devadatta matsya ane mAMsa AhAranI mArA mata mujaba satya banne pakSamA rahelu cha ane tenA bhikSuone mATe manA karAvavAnI vinati karavA buddha pAse kAraNo have hu~ vistArathI ApuM chu. jAya che tyAre buddha tenI vinatino asvIkAra kare cha18 eka Azcaryajanaka vAta e che, ke dakSiNa hindanA jaino ane kahe che ke '......he devadatta ! ATha mAsa sudhI vRkSo mAM buddhasambandhI adyApi jANItI evI eka hakikata cha / . nIce zayana karavAnI meM rajA ApI che. 19 tema ja adRSTa, ke te 'buddha eka ghaNo kharAba mANasa hato ane mAMsAhArane azruta __ azruta ane azaMkita e pramANe traNe bAbatomA je taddana uttejana Apato hato,' brAhmaNadharmarnu upahAsa AlekhatuM zuddha zuddha hoya tevA matsya ane mAMsa [ khAvAnI paNa meM rajA ane khaNDa namaNDana karatuM dharmaparIkSA nAme pustaka" je A tAmila bhASAntaranA rUpamAM baNuM prasiddha che, temA ullekhe- arthAt, hata prANItene mATe haNavAmAM AvyuM che tema lI buddhanI A apakIrtina kAraNa ApaNe gotavaM joIe. te bhikSunA dIThAmAM AveluM na hoya ( adiTTham ), tenA e pustakamAM bauddhadharma Upara sAta padyo cha; ane temAM pahelo mATe haNAeluM che ema tenA sAMbhaLavAmAM paNa Avyu na ja je AkSepa karavAmAM Avyo cha te e che ke 'buddhanA mata hoya (azrutam ), ane A mArA mATe haNavAmAM Avyo pramANe mAMsAhAra karavAmAM pApa nathI.' A AkSepa mAtra haze ke kema ? ema tene zaMkA paNa na AvI hoya (apamanaHkalpita nathI. bIjA prAcIna jaina pustakomAM paNa rizaMkitam ), tevA mAMsane pavattamaMsa ('pahelothI ja astite rUpAntarathI maLI Ave che. dRSTAMta tarIke sUyagaDAMgasUtra tvamA AveluM mAMsa') kahevAmAM Ave che, ane te uddimAM ema kahela cha ke buddhe nIce pramANe upadeza karyoM sakatamaMsa ('hetupUrvaka taiyAra karelA mAMsa') thI uhato. laTA prakAraceM manAtuM hatuM." Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka NAARA vaLI sarakhAvoH-'he bhikSuo ! mAMsa khAvAnA hetuthI varNana ane prazaMsA karIne kahe cha ke "svacchatAne (AmahaNAelA prANInuM mAMsa jANI joIne koIe khAvU nahIM. gaMdha eTale kharAbagaMdhane ) mArI sAthe koI saMbaMdha nathI. je koI e pramANe karaze te "dukkata " aparAdha karaze. he Ama tame kaho cho ( ane vaLI ) he brahmabaMdhu ! sArI bhikSuo ! adRSTa, azruta, ane azaMkita ema traNa prakAre rIte taiyAra karela pakSInA mAMsa sAthe meLavelA bhAta tame khAo je mAMsa zuddha hoya te khAvAnI huM rajA ApuM chu." cho; tethI he kAzyapa ! hu~ tamane pUrcha chu ke tame azuddhatA( mahAvagga 6, 31 nA aMtamAM) vaLI. " he mUrkha ! no zo artha karo cho ?" Ano buddha uttara Ape cha keH (mAMsa kyAthI AvyuM che te ) tapAsyA vinA tuM zI rIte " jIva" prANione dubhavAM, mAravAM,kApA,dAMdhavAM,corI te mAMsa khAI zake ?.........he bhikSuo! tapAsa karyA karavI, asatya bhASaNa karavaM, chala ane kapaTa karavu, sAra vagara koIe paNa mAMsa khAvU nahIM" ( teja graMtha 6.23) vagaranuM vAcavU tenuM nAma azuddhatA che, paNa mAMsabhakSaNa bIjo niyama e che ke-mAMsa kAcuM na hovU joIe. nahIM." AnI pachI A prakAranA bIjA cha zloko Ave (brahmajAla sutta 10, aMguttaranikAya 193-199, che je darekanI aMte; "A te azuddhatA che; paNa mAMsamajjhimanikAya, 38 vigere ) saMghamAM dAkhala thatA navA bhakSaNa nahIM " A zabdo hoya che. ane temAM kahe che ke puruSo mATe vAraMvAra kahevAmAM AvyuM che ke "teo kAcuM "matsyAhAra ke mAMsAhArano tyAga, nagnabhramaNa, mastaka( anna ) svIkAratA nathI [ teo kAcuM mAMsa svIkAratA muMDana, jaTAdhAraNa, dhUla-nirmAlya-bhasmadhAraNa, agnihoma, nathI.]" A sarva, mAyAmAthI je puruSa mukta nathI tene pavitra karI chevaTe mahAvagga (5,23 ) mAM eka vicitra AjJA zakatA nathI. vedAdhyayana, gurudAna, devayajana, dharma karavAmAM AvI che-ane haM jANuM chaM tyA sudhI anyatra athavA zIta sahanadvArA Atmadamana, ane evA bIjAM: te jovAmAM AvatI nathI. te sthaLe mANasana, hAtha na amRtatvanI icchAthI karavAmAM AvelAM tapo, mAyAthI baddha ghoDAna, kutarAnu, sarpana, siMhanu, vAghanaM. cittAnaM.dIpa- puruSane pavitra karI zakatA nathI." DAnu, rIcharnu ane tarakhunuM mAMsa tyajavA viSe kahevAmAM alabat, e vAta to spaSTa ja che ke Upara je prakAro AvyuM che. Ane ApaNe vyAsanI yAdInA ( juo upara) varNavelA che temAM mAMsane bhikSunA bhojananA eka AvazyaavaziSTa bhAga tarIke gaNI zakIe. ka bhAga tarIke to sthAna ApavAmAM Avyu nathI ja, paNa __ ahiMsopadezaka dharmanA eka mahAn pravartaka mAMsanA u- sahelAIthI jeno sarvadA tyAga karI zakAya evA apapabhogane dhikkAre nahIM mAMsAhArano sarvadA tyAga karyA vAda rUpe ja mAMsane sthAna ApeluM che. tathApi buddha teno sivAya potAnA manovikArone jItavAnI eka bhikSu sarvathA niSedha karavA icchatA na hatA. ane tema karavAmAM icchA rAkhe; A badhuM, jema atyAre paNa bauddhadharmanA pari- temane mukhya kAraNa, potAnA upadezana e eka spaSTa ane cayamAM, je vicAra zIla puruSo Ave che temane, eka na zAzvata udAharaNa batAvavAnI temanI icchA hatI ke samajI zakAya evI guMcavaNa lAge che, tema te samaye paNa "AhAranA praznane dhArmika zuddhi-vizuddhi sAthe bilakula ghaNA mANasone A vicAra Azcaryajanaka ane atayaM saMbaMdha che nahIM." lAgato hato. paraMtu e eka sArI vAta che, ke A vicAra- mAMsanA A niyata upayoga sivAya, ApaNA prastuta no buddha pote zI rIte nirAkaraNa karatA hatA teno eka viSayamA bauddha ane jaina sAdhuomA vizeSa bheda nahIM 'purAvo ApaNane maLI Ave che. hato. jaina sAdhunI jema bauddha sAdhune paNa kAlajIpUrvaka sutta nipAtanA AmagaMdha suttamAM koI eka puruSa buddha- koI paNa prANInI hiMsAthI dUra ja rahevArnu hatuM. sutInane saMbodhe che; "ane pachI potAnA vanaspatibhojIpaNAna pAtamA (dhammika sutta 19) paNa kA che ke: Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] AhiMsA ane vanaspati AhAra "cara tema ja acara ( tasa ane thAvara ) ubhaya prakA- paraMtu je kAyAthI, vacanathI, ane manathI koInI hiMsA ranA prANInI hiMsAthI dUra rahe, teNe ( bhikSue ) jIvane karato nathI tevo ahiMsaka tU thA. kema ke te ja kharo a"hAni karavI nahIM, karAvavI nahIM, bIjAne tema karavAmAM hiMsaka cha je bIjAnI hiMsA karato nathI." sammati ApavI nahIM." punaH aMguttaranikAya (3, 153 comp,10, 212 teja pramANe dhammapada (26,23) mAMH- mAM ApaNe vAMcIe chIe keH"je carAcara prANInI hiMsAthI dUra rahe cha tene hu "he bhikSao !traNa kAryavALo mANasa narakagAmI brAhmaNa kahuM cha; je pote hiMsA karato nathI, ane anyane thAya che. kayA te traNa kAryo? je pote jIvanI hiMsA hiMsA karavA preratA nathI (tene huM brAmhaNa gaNuM chu.)" karato hoya, bIjAne hiMsA karavA prerato hoya, ane ___"sArupyamattano-AtmAnuM sArupya-arthAt jyAM bIjAne hiMsA karavAmAM sammati Apato hoya.". jyAM jIva cha tyA tyAM tenA AtmAnA jevU ja koI che" "hiMsA. he bhikSao! haM traNa prakAranI gaNuM chu. loe vAta bhikSue mUlavI joIe nahIM.24 bhathI karAelI, doSa-dhikkArathI karAelI, ane ajJAna" lIlA ropAone paganIce cagadI nAkhavAthI dUra rahe- mohathI karAelI. " vAne, vanaspati jIvanI hiMsAthI bacavAne. ghaNA nAnA A vacano aMguttara nikAya (10-174 ) mAnoM jIvonI jiMdagImo kSaya thato aTakAvavAne " 25 mATe niyamanI jema mAtra bhikSuo mATe ja kahevAmAM nathI varSA RtumA paryaTana karavAnI nA karI hatI. je phaLone a- AvyA. gnithI, charIthI, nakhathI acetana karavAmAM AvyA hoya athavA A viSayamA sauthI vadhAre vicAravA lAyaka suttajemA eka paNa bIja rahyaM na hoya athavA jemAM bIjano nipAtana dhammika sutta che. bhikSunA niyamanuM varNana karyA ( arthAt bIjamAM rahelI bIjAM phaLo utpanna karavAnI pachI, temAM (zloka 18 vigere ) kAM che ke " have huM zaktino) kSaya thaI gayo hoya, tevAM ja phaLo khAvAnI tamane gRhasthanA dharmo kahIza, jenuM pAlana karavAthI manuSya rajA ApavAmAM AvI hatI.26 A sAthe-eTale vanaspati (bIjA janmamAM) zramaNa ane ahaMtu thAya che. kAraNa jIvanI ahiMsA sAthe "ghAsa vagaranI" jagAmAM annanA ke eka bhikSu pAthI je niyamonA pAlananI AzA aviziSTa bhAgane pheMkI devAno Adeza paNa vaNe sthale rAkhI zakAya, tevA niyAmo pAlavA gRhastha, kadAca samartha karavAmAM Avyo che. thAya nahIM. " ane tyAra pachI "cara tema ja acara-tasa ___ A badhuM to bauddha bhikSune uddezIne vivecana thayu. thAvara-ubhaya prakAranA " vigere upara utArelA zloko have ApaNe e nirNaya karavAno che ke bauddha gRhastha mATe baDe upAsaka gRhsthn| dhonI te gaNanA gaNAve che. A niyamo cha ke nahIM ? ane jo hoya to te keTalI AthI e vicAra sUcavAya che ke. jo ke " acaramaryAdA sudhI. jIvo " e padano bauddha matamA artha mAtra " vanaspatijainonI sthUla ahiMsAnA jevaM emAM paNa kAMI hovU joIe yonI" eTalo ja thAya che. chatAM cara ane acara banne e vicAra, dRSTAMta tarIke, saMyutta nikAya 7, 1, 5 nA prakArano ahiM samAveza karavAmAM Avelo hovAthI bauddha ullekhathI dRDha thAya che. te sthaLe jyAre ahiMsaka nAmano dharmI gRhastha, jaina upAsaka karatAM vadhAre vyApaka arthamAM brAhmaNa buddhapAse AvIna kahe che ke " ayuSmAn gotama. ahiMsAnuM pAlana kare che. paraMtu kadAca e vicAra barAhUM ahiMsaka chu" tyAre teno uttara buddha zlokomA A vara paNa nahIM hoya. kAraNa ke piTakomA eka ja zabda pramANe Ape chaH ghaNI vAra judA judA arthamA prayojAelo najare paDe che; " tUM jema kahe che tema bhale tArUM nAma ahiMsaka hoH ane tethI tasa ane thAvarano je artha ahiM e loko karatA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rrorerrrrrrrrrrr 192 jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa , te ghaNe bhAge phujabole potAnA mASAMtaramA karyo che ApaNA A UhApoha uparathI ApaNe e nizcaya tevo ja hatoH eTale tasa " je dhruje che te " ane thAvara upara AvIzu ke purANA bauddha dharmamA bhikSu mAMsAhAra " je balavAn che te." kvacit ja karato, ane gRhastha to tenA karatAM paNa ochI, - game tema ho, paNa e to spaSTa cha ke bauddha gRhasthane vakhata mAMsa khAto. kema ke gRhastha kAMI bhikSA mAMgato mAtra jAte hiMsA karavAmAMthI ja nahIM. parantu matsya a- nahIM. paraMtu tene pravAsa vimerenA prasaMga darmiyAna bauddhetara thavA mAMsa vecAtuM levAmAMthI, tema ja anya rIte paNa prANI varga pAsathI tevo khorAka levAnI rajA ApavAmAM AvI vadhane uttejana ApavAmAthI paNa alaga rahevAna kahevAmA hatI.. -- AvyuM hatuM. kema ke je mANasa mAsya athavA mAMsa kharIde saMpUrNa ahiMsAnuM pAlana to moTAmAM moTA jJAnI puruche te mAchImAra athavA kasAInA kAryane anumati Ape Sane mATe paNa 'azakya che. ane jema ghaNA mANaso dhAre che ja. kharuM jotAM to te vadhAre (pApa) kare che. te" bIjA cha cha tema A kAMI navI paNa zodha nathI. A viSayamA pAse hiMsA karAve che" "hiMsAne uttejana ASe che" mahAmAra . mahAbhAratanA vanaparvamAMnI dharmavyAdha-bhaktimAna zauni kanI manoraMjaka vArtA vAMcavA jevI che. tenA aMte kahelu athavA ( mahAbhArata 13, 113, 40 ) bhISmanA che ke cAlavAmAM, besavAmAM, suvAmA, khAvAmA, vigare zabdomAM kahIe to te " potAnA pasA vaDe hiMsA dareka kriyAmAM ane dareka bAbatamAM asaMkhya prANAonI kare che." hiMsA thAya che. tethI jagatmAM koI ahiMsaka nathI. ___ haM mArnu cha ke mahAvagga (6, 31 ) nA ullakhamA (nAsti kazcidahiMsakaH )' A nirvivAda satya che. rahelo artha A ja che. e sthaLe rAjA pavatamasa-eTale ApaNane jIvavA mATe jIvanI hiMsA karavI paDe che, e koIe taiyAra kareluM mAMsa maMgAve che, jenuM pariNAma e A jIvananI eka atyaMta da:khadAyaka bInA che; "A badhuM Ave che ke baladanA eka ghAtaka tarIke tenI niMdA kara. jIvatA prANIothI vyApta che" ane " A sarva jIvatA vAmAM Ave che. vaLI saMyutta nikAya (14, 25.3 ) 2) prANI othI grasta che." ( jIvaistamidaM sarva ) e juo. tyAM hiMsA karanArAo sAthanA saMsargane paNa niMdavA vA: ullekha satya che. tema chatAM paNa sarva anAvazyaka hiMsAmAM Avyo che. mahAbhArata (13, 113, 47) mA thI bacavAnI ApaNI pharaja che. jyA jyAM ApaNAthI kacaM che ke sAta mANaso jIva-bhakSaka che, eTale hiMsAna hisAnu banI zake tyAM tyAM duHkha utpanna thatuM aTakAvavAnI ane kI jAna pApa kare che, jema ke-je mANasa te prANI ne lAve che, , 4 , utpanna thaela duHkhane ghaTADavAnI ApaNI pharaja che. vRddha je anumAte Ape che, je haNe che, je vece cha, athavA mISmamA zabdo ( mahAbhArata-113,116,34) dhyAnakharIde che. je mAMsa taiyAra kare che, ane je tene khAya che. mAM rAkhavA joIe ke. "jIvanadAnathI anya mahattara chellA beme apavAdarUpa gaNie to buddhe kahelA niyamone bAta dAna hatuM nahIM ane thaze nahIM. " anusarato ja mahAbhAratano-A ullekha che. jo ke buddhanA prANadAnAtparaM dAnaM na bhUto na bhaviSyati anuyAyIonA vartana sAthe to te asaMgata che. paraMtu koI zaMkA kare ke, jo gRhastha mAMsa vecAtuM [ A AkhA lekhamAM AvelI TIpo A nIce eka paNa laI zake nahIM to bhikSuone je traNa prakAre zuddha sAthe ja ApI devAmAM Ave che.-saMpAdaka.] evA mAMsane levAnI rajA ApavAmAM AvI che, te mAMsa 1 zAMpanahaoNra, granDle ja Dara mArala, relam, pu0 3, pAna 623 kyAMthI Ave ? Ano to uttara spaSTa cha ke bauddha sAdhu 2.jekaoNbI, jainasUtra, pu. 2, pA0 33, 31. 3. jekaoNbI, jainasUtra, pu. 1, pA. 5 o game tyAMthI bhikSA grahaNa karatA hatA; mAtra buddhAnu- 4. cAturbhotika dehavALA asaMkhya AtmAo che. evA ghaNA yAyI pAsethA ja nahIM.27 daho ekasthAne bhegA thavAthI ja teo dRSTigocara thASa che. jekaoNbI. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka . ahiMsA ane vanaspati AhAra 193 vi-vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv 5. nIbavicAra tathA anya granthoMne AdhAre teno artha vanaspatI 17. pro. jekaoNbIe teno anuvAda karyo che. sekreDa bu0I0; pu0 - ane jvArabhUno sivAya anya sarva ema thAya che. 45 pA0 243 tathA 415 6.amitagatinuM subhASitasaMdoha, 31, 3, 5, tathA 21, 8, 9, 18 pUrvapakSIe zaMkA uThAvI che te pramANe zakya nathI. viruddha 7. amitagatinuM subhASitasaMdoha, 22, 2, pakSamA baMdhabesatA dRSTAntanuM vicitra rUpAMtara karavAne badale lekhake 8. " " , 29, 3 eTalaM ja kahavaM joItuM hatuM ke bhUlathI haNelA prANIne khAvAmA kAMI 9. sarakhAvo, Dabasenanu Geschich teder Philosoh pApa nathI. hie, I,2, pA0 340. 'bhikSA' nA artha upara teno AdhAra che. 19. " matsyamAMsa " olDanabarga, paraMtu sarasAvo aGaguttara ni 10 syuDarsa, Eine indische Speisereel.jarmana kAya 3, 151, 'na macchaM na maMsaM." orienTala sosAyaTInuM jarnala 1907 pA0 641 2. DnI anya sUcanA viSe jaNAve che. 11. yAjJa017 177, vasi014, 39, gau017,29, ma 05 2 1 olDanabargana vinayapiTakama, pu0 2, pA.81 TIpa. 18, Apa015, 17,37, viSNu0 51, 6. 22. A sthaLe mULamAM kassapa che.paNa te kAI khAma noMdhavA javI Durnrater, Dierragen des hoenigs bAbata nathI,kAraNa ke sagaLA buddhono lagabhaga sarakho ja upadeza cha Menandros pariziSTa, pA0 27 23. duSTa brAhmaga. 13. pahelAM ghaNI vakhata A pramANe karavAmAM Avyu hatuM temA 4 Rhys Davids, Buddhism, 8 th ed. juo upara. 14. alpadoSamiha jJayam (13, 115,45). pA0 131, tathA saeNkreDa bu0 I0, 10, 10. pA. 40, 41 15. A rivAjanI tarapheNamAM tema ja viruddhamA ghaNuM lakhAyu che, 25. sucanipAta 13, 10 tathA anya sthaLe. juo mahAmahopAdhyAya haraprasAdazAstrInuM Notices on San 26. mahAvagga, 3, 1. Mss., 1907, p. .ghaNe bhAge A bAbatamA madha sudhAraka hatA. 27. cullavagga, 5, 5,2 ( sarakhAvo. olDanabarga, pA. 75) mahAbhArata 13, 115, 56 mA jaNAvyu cha ke " pUrvakalpamAM yajJapazu 28. mA uparathI ebuM anumAna karavu na joIe ke je cundanI cokhAnA loTano (vrIhimaya ) banAvatA, ane te vaDe zubha lokanI pAsethI temane chevaTanI bhikSA maLI hatI te bauddhetara tathA mAMsAhA. icchAvALA purohito yajJa karAvatA ema kahevAya che." te ja sthaLe rAhato. kevI jAtano khorAka banAvavo e nizcaya nahIM karI zaka 63 mA zlokamAM jainadharmanI asara jaNAya che jyAM bhISma madhu mAM- vAthI tege eka pADozIne mokalyo hato. ahIM khAsa jANavAne sano upayoga karavAno niSedha kare che. e che ke A phakarAmA (4.13-20) canda zabda ja vaparAelo 16 ' Die Dharmapariksha des Amitag che, tathA tene 'luhAgnA putra' tarIke oLakhAvyo che; paraMtu Aati, Leipzig' 1905 mAM ema0 mIronoe tenuM pRthakkaraNa gaLa upara tene 'Avuso' (42) tathA 'bhikkhu (41 ) paNa karyu che., pA038. kahelo che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa jaina sAhitya saMzodhaka DaoN0 honalanA jainadharma vinA vicAro, . [anuvAdaka-zrIyuta nAnAlAla nAthAbhAI zAha. bI. e.] [ svargastha DaoN. e. eph. Ara. hornalanuM nAma purAtattvavettAomAM suprasiddha che..temaNe caMDakRta prAkRta lakSaNa ane uvAsa gadasAo sUtra e be jaina graMtho saMzodhita-anuvAdita karIne prakaTa karyA hatA. te sivAya keTalIka jaina paTTAvAlao paNa temaNe prasiddhimAM mukI hatI. teo san 1897 mAM baMgAlanI esiyATika sosAyaTInA pramukha nemAyA hatA. san 1898 mAM jyAre e sosAyaTInI vArSika sabhA maLI hatI tyAre temaNe potAnA pramukha tarIkenA mASaNamAM khAsa karIne 'jainIjam eNDa buddhijam' tathA 'inDiyana ArkiolaoNjI enDa epigrAphi 'e viSayo cA hatA. A nIce ApalA vicAro temanA e ja bhASaNamAMthI lIdhelA che. A mULa bhASaNa prosIDignAsU oNpha dhI esiyATika sosAyaTI oNpha beMgAlanA 1898 nA phebruvArInA aMkamAM (pR0 39 thI 53) prasiddha thaelaM che. sampAdaka.] jainadharmaviSenA ApaNA jJAnamAM gayA varSomAM ghaNo ja navAmAM Ave che. temanuM mULa nAma vardhamAna hatuM. bauddha vadhAro thayo che. hiMdustAnamAM jaina ane bauddha e banne graMthomA temane 'mAtaputta ' eTale ke nAta kSatriyonA rAjapratispadhI dharmo hoI sarakhI rote ja purANA che, to paNa putra tarIke oLakhAvyA che. buddhanI mAphaka mahAvIra madhyakAlIna yugamAM jainadharmarnu astitva ja nahIM hatuM ema paNa rAjakulotpanna hatA. temanA pitA siddhArtha te nAta AjaparyaMta ghaNA vidvAnonuM mata hatu, ane hajI paNa tenA agara nAya nAmanI kSatriya jAtanA ThAkora hatA, je vaivizvavikhyAta pratispadhI-bauddhadharma-sAtha sarakhAvatAM mAtra zAlI nAmanA AbAdI bharyA zaheranA kollAga nAmanA nAma sivAya tenI vizeSa mAhitI janasamudAyane nathI. parAmA rahetA hatA. A kAraNathI mahAvIrane vaizAlIya paraMtu have pro. jekobIe karelI gaveSaNAo, ke jemAM paNa kahevAmAM Ave che. vaizAlinu Adhunika nAma baisADha pro. bulhara, meM ane anya vidvAnoe paNa madada karI che,' che, je paTanAthI uttare 27 maila dUra AveluM che. junA tene laIne hindustAnanA ati prAcIna ane susthita saMpra- vakhatamAM te zaheranA traNa bhAga hatA; vaizAlI, kuMDagAma ane dAyomAno e paNa eka che evI jAtanuM potArnu assala vANiyagAma; jemAM anukrame brAhmaNa, kSatriya ane vANIsyAna e dharme punaH prApta karyu che. e ja garveSaNAono yA rahetA hatA. hAlamAM A sarva nAza pAmyuM che. paraMtu sArAMza saMkSepamA huM Aja ahIM ApavA icchu chu. . tenI nizAnIo Adhunika besADa, basukuMDa ane baniyA jaina Agamo vigeremAM mahAvIranA nAmathI oLakhAtA nAmanA gAmonA rupamA hajIe hayAtI dharAve che te vakhate mahApuruSane sAdhAraNa rIte jaina dharmanA pravartaka tarIke mA. temAM gaNasvAmika nAmanI vicitra prajAsattAka rAjya 1 A bAbatanI vizeSa hakIkata mATe pro0 jekobInA 'A vyavasthA cAlatI hatI: eTale ke tyAMnA rahevAsI kSatriya cArAMga ane 'kalpasUtra' tathA 'uttarAdhyana ' ane 'sUtrakRtAMga jAtInA umarAvonI banelI eka samitinA hAthamA rAjyasUtra' nA anuvAdo tathA pro. bulharanuM 'IDiyana sekTa opha sattA rahatI hatI. e samitimAM eka sabhApati raheto jainas' ane mAru 'upAsaka dazA'nu bhASAMtara juo. vaLI, 1879 mA prasiddha thayelu pro0 jekobInu 'kalpasUtra' tathA 'o jene rAjA kahevAmA Avato, ane tenI madadamA eka uparIjina opha dhI zvetAmbara enha digambara' na manA jarmana bhorI- sabhApAta ana bAjA sanApAta rahatA. e prajAsattAka enTala sosAyaTInA Volo XXXVIII jarnalamA prasiddha rAjyanA te samayanA pramukha rAjA ceTakanI trisalA thaelo temano lekha vAcA. nAme kanyA sAthe siddhArthanA lagna thayAM hatA, ane tenA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN0 honalanA jainadharma vinA vicaaro| 195 naanaamanaramination ja peTe I. sa. pUrve 599 mAM agara te arasAmAM mahA- che. tethI ekAda varSa pachI teo tyAMthI nIkaLo gayA, vIrano janma thayo hato. A uparathI teo eka ucca ane nirvastra ( digaMbara) thaIne bihAranA dakSiNa tathA kulamAM janmyA hatA, e svataH siddha thAya che. ane tene uttara prAMtamAM, tema ja kadAcit hAlanA rAjamahAla sudhI lIdhe ja buddhanI mAphaka mahAvIra paNa zaruAtamA po. teo khUba pharyA hatA. nagnavRttivALI dIkSA levA taiyAra tAnI jAta nA kSatriyo ane ucca kuLanA lokonA saMsarga- thAya evA anuyAyIo meLavatAM temane bAra varasa lAgyA mAM ja vadhAre AvyA hatA. mahAvIranA lagna yazodA hoya tema jaNAya che. e pachI temane 'mahAvIra'nu upanAma nAme strI sAthe thayAM hatA. te yazodAne anojjA nAmanI maLyu ane 'jina' tarIke teo oLakhAvA lAgyA. putrI thaI jenAM lagna paNa eka evA ja ucca kulanA jamA- A 'jina' pada uparathI ja jaina ane jainadharma lI nAmanA puruSa sAthe karavAmAM AvyAM. A jamAlI pA- evAM nAmo ghaDAyAM che. mahAvIra prathama pArzvanAthanA paMthachaLathI mahAvIrano ziSya thayo hato. potAnA pitAnA mAM dIkSita thayA hatA, tethI temano ullekha jaina tIrthamaraNa sudhI mahAvIra gRhasthavAsamAM ja rahyA. pitAnI karonI paraMparAmA pArzvanAthanI pachInA tIrthakara tarIke karasaMpattino vArasA temanA moTA bhAI naMdIvardhane lIdhA vAmAM Ave che. jaina maMdiromA pArzvanAthanI pratimA sthApachI, trasa varasanI umare, potAnA kuTuMbanA vRddha puruSo- pavAnuM paNa A ja kAraNa che. jaina maMdirokALA pavitra nI AjJA laIne temaNe yatijIvanamA praveza karyo, ke je parvatarnu pArzvanAtha pahADa (pArasanAtha-hila ) ebuM nAma jIvanane yuropanI mAphaka bhAratavarSamAM paNa kulanA jeSTha putra paNa A uparathI ja paDelu che. potAnI jIMdagInA chazivAyanA anya yuvAno mATe mahattvAkAMkSAo pUrI kara- vaTanA trIsa varasomAM mahAvIre dhArmika upadeza Apyo vAnA kSetra tarIke mAnavAmAM Ave che. kollAgamAM nAya cha, tathA patAnA saMpradAyanI vyavasthA karI che. e kAmavaMzanA kSatriyoe eka dhArmika saMsthA sthApI hatI, ke mAM temane, temanA mAtRpakSane laIne sagapaNanAM saMbaMdhamAM jevI saMsthAo hajIe A dezamAM dRSTigocara thAya che. joDAelA uttara ane dakSiNa bihArapadazamAMnA videha,magadha ahIM kalakattAmA ApaNI najIka AvelA mANikato. ane aMga dezanA rAjAonI ghaNI sahAyatA maLI hatI. lAmAM ja AvI eka saMsthA vidyamAna cha jene ApaNe A dezomAM AvelA zahero ane gAmaDAomA ja ghaNe badhA jANae chIe. AvI saMsthAomAM maMdira ane bhAge temaNe potArnu dhArmika jIvana gALayuM hatuM. paraMtu munione rahevA sArUM upAzraya hoya che ane tenI pharatuM nepALanI hada bhaNI AvelI zrAvastI nagarI tema ja pArasaudyAna hoya che, keTalIka vakhate temA stUpa paNa hoya nAthanI TekarI sudhI paNa temaNe potAnuM bhramaNa laMcAvelu che. A badhAne sAdhAraNa rIte caityanA nAmathI oLakha- kharUM. A uparathI ema kahI zakAya ke temanI dhArmika vAmAM Ave che, jo ke kharI rIte caitya nAma phakta aMdara- musApharI temanA samakAlIna buddhanA jeTalI ja lagabhaga nA maMdira mATe ja vAparI zakAya. nAya vaMzanA A cai- hatI. sAdhAraNa rIte temanA jIvanamA evA koI khAsa tyane duIpalAsa kahetA, ane temAM te vaMzamAM pUjya manAtA banAvo banelA nathI. buddha temanA eka bhayaMkara pratispadhI pArzvanAthanA saMpradAyanA sAdhuo AvIne vasatA hatA. hatA; to paNa temanI sAthe koI jANavA jevo vAda-vi. potAnA yatijIvananA AraMbhakALamAM mahAvIra svA vAda thayo hoya ema lAgatuM nathI. jainonA graMthomA buddhabhAvika rIte ja duIpalAsa caityamA vasatA pArzvanAthanA nA no bhAgye ja ullekha Ave che, pratyuta te graMthomA tatkAlIsaMpradAya taLe rahavA lAgyA; paraMtu tyAga viSenA temanA na eka bIjA ja moTA dharmaguru sAthe mahAvIrane thaelA vicAro, jemAM digambaratva mukhya hatuM, tene lIthe, e saMpra- bhayaMkara vairano ullekha karelo che. A dharmaguru te gosAla dAyanA niyamo temane rocaka na lAgyA hoya ema jaNAya che. je eka maMkhalI ( bhikSu) no putra hoI AjIvika Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jaina sAhitya saMzodhaka nAmanA sAdhuono AcArya hato. A AjIvika sAdhu. pathana to potAnA matamAM ja meLavI lIdhA hato ke jethI saMpradAya te samaya tema ja tadanaMtara paNa eka ghaNo A- pArzvanAthanA paMthanuM nigraMtha nAma temanA paMthane paNa lagADagaLa paDato saMpradAya hato. teno ullekha azokanA I0 vAmAM AvyuM hatuM. e beUnA matamAM phakta nyUnAdhika vastro sa. pUrve 234 mA staMbha-lekhabhA paNa Ave che. paraMtu paheravA viSe ja mukhya phera paDato hato. pArzvanAthamA paM. tyAra bAda te saMpradAya naSTa thayo lAge che. jyAre mahAvIra thanA sAdhuo te vakhate to A bAbatamAM ekamata thaI prAraMbhamA nagnAvasthAmA pharavA lAgyA tyAre A gosAla gayA hatA. paraMtu vastra viSeno A matabheda keTalAka satemano pahelo ziSya thayo hato ema lAge che. paNa cha mayasudhI mUDhAvasthAmA rahIne thoDA saikA bAda e pharIthI varSa te o sAthe rahyA pachI te beUmA vikhavAda utpanna jAgI uThyo, ane AgaLa upara ApaNe joIzu tema, thayo. tethI gosAla temanArthI judo paDyo ane eka navA tenA lIdhe zvetAmbara ane digambara evA be khAsa vibhAga ja sampradAyano jAte guru banyo; ane te paNa mahAvIra paDI gayA. pahelA jaina loko nigraMtha agara nigaNThanA karatAM be varSa pahelA. potAno ziSya potAnI pahelAM nAmathI oLakhAtA hatA. upara kahelA I. sa. pUrve gurupadane prApta thayo, AthI svAbhAvika rIte ja te be- 234 nA azokanA staMbha-lekhamAM paNa A ja mAma temaUmAM vaira thayU. gosAla zivAya mahAvIrane mukhya 11 ne mATe vApareluM che. tyAra pachInA ghaNA saikAparyaMta paNa ziSyo hatA je saghaLA bhaktipUrNa rahyA hatA, ane temaNe A ja nAma cAlyuM AvyuM hatuM. kAraNa ke I0 sa0 upadeza ApI ekaMdara 4200 zramaNo banAvyA hatA. pachInA sAtamAM saikAmAM Avalo cInI musAphara huentsAMga A badhAmAthI mahAvIranI pAchaLa jIvato rahenAra sudha- paNa temane e ja nAmathI oLakhe che. A nAma kevI bhan nAmano ziSya hato jenA lIdhe hAla sudhI jainadharma rIte uDI gayuM ane tene sthAne " jaina " nAma kema cAlyo Ave cha. mahAvIranuM nirvANa tamanA 72 mA varSe pracalita thayuM te hIparyaMta samajAyuM nathI. paTanA pratimAMnA pAvA nAmanA gAmamAM thayu hatuM ke je ahiyA krAIsTa ane mahAvIranA sAmya viSe thoDIka sthAna jaina lokomA hAla paNa pavitra mAnavAmAM Ava cha. TIkA karavAnuM mane mana thAya che. te beUne bAra ziSyo temanA janma ane nirvANanI sAdhAraNa rIte manAtI tithi- itA ke jemAthI beUne eka zipyAbhAsa hato. AvI o I. sa. pUrve 599 ane 527 cha. ane hAlanI jAtanA keTalAka samAna banAvone lIdhe bauddharma ane zodhakhoLo uparathI paNa e bahu khoTI lAgatI nathI. IsAIdharma vacce jema parasparanI sApekSitA batAvavAmAM Ave A pramANe buddhanI mitio paNa kramathI I. sa. pUrve che. tema jaina ane IsAI bacce batAvavAnuM kAma koIe 557 ane 477 che. eTaluM to nizcita ja che ke A kareluM nathI. AvA banAvone ghaNI vAra vadhu mahattva Abanne samakAlIna hatA, ane mahAvIra buddha karatAM pahelAM pavAmAM Ave cha. uparyukta nAva paNa jarA vicArAspada nirvANa pAmyA hatA. temanuM prAbalya paNa buddha jeTalu ja che, jo ke AvA chUTA chavAyA banAvo bahu pramANabhUta to haze, kAraNa ke teo paNa potAno eka khAsa sampradAya na ja lekhAya. jaina ane baudharmanI tapAsa calAvatAM calAvI zakyA che. temaNe khAsa karIne pArzvanAthanA mAluma paDe che ke mahAvIra ane buddhanA jIvana tema ja sindhAtomA dhaNI nAnI moTI bAbatomA sAmya raheluM che. 2 gosAla viSa pro0 jekobInA vicAro saheja jadA che. A sAmya uparathI ja mahAvIranA vRttAntamAM tathA temanI temanA mA pramANe gosAla ane mahAvIra banne svatantra matasthApaka hatA ke jeo pAta potAnA paMthone bhegA karavAnA he tuthI ja 6 varSa 3traNa vepArInI vAta viSanA sAmya vAlA AvA eka bIjA sAtha rahyA hatA, parantu maMghaTita paMtha no koNa netA thAya te viSa- banAva mATe juo pro0 jekobIno uttarAdhyayanasUtra no anuvAyama rAra par3hatA teonI bacce virodha utpanna thayo hato. . da, pAna 29. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN.halinA jainadharma vinA vicAro. 197 pahalA jaina dharmanA astitvamA ghaNAone azraddhA rahelI LathI, bIjA lokone paNa dAkhala karavAmAM AvyA. hatI. paraMtu upara ApelI mahAvIranA jIvananI rUpareSA brAhmaNa saMnyAsIo AvA brAhmaNetara saMnyAsI vargoM tarapha uparathI jaNAze ke temanuM jIvana buddhanA jIvana karatAM ghRNAnI najarathI juve, e svAbhAvika cha, ane tethI temacokkasa bhinna ja che. nAmAM paraspara bhedabhAva ane virodha utpanna thAya e paNa teTaluM ja svAbhAvika cha. A kAraNathI brAhmaNa saMnyAsIsiddhAnto ane vrata-niyamonA sAmyanI bAbata viSe bo onI jema jaina ane bauddha zramaNoe ekalA karmakAMDane latAM pahelAM mAre jaNAvayU~ joIe ke bauddha agara jaina e kharI ja tilAMjalI ApI aTakI nahIM rahyA, paNa temaNe eka rIte dharmo nathI ;paraMtu eka jAtanI sAdhu-saMsthAo che. yuropamA pagalaM AgaLa jaI vedAdhyayana paNa baMdha karyu, ke jene jema DaoNminikansa ane phrAnsIskansa jevA sAdhusaMpradAyo lIdhe teo kharI rIte brAhmaNadharmathI bilkula chUTA paDyA. cha tevA A paNa bhikSusaMpradAyo che. bane I. sa. pUrve jainadharma ane bauddhadharma e sudhAraka pakSanI caLavaLo hoI pAMcamAM saikAnA AraMbhamAM ane chaThThA saikAnA atamA khAsa karIne teo varNAzrama sAme baMDa uThAvanAra che, ebuM sthapAyelA che. e vakhate uttara hindamAM dhArmika caLavaLa jemata adyApi pracalita jaNAya che te taddana khoTu cha. pUrajozamAM cAlatI hatI. evA ghaNA saMpradAyo e vakhata teo to phakta brAhmaNa saMnyAsIonA svAtaMtrya sAme ja udbhavyA hatA. paraMtu temAM A be ja pracalita rahI zakyA. virodha uThAve che. varNAzrama dharma upara teono dhasAro trIjo saMpradAya 'AjIviko' no hato, jenA viSe meM upara nathI. temanA saMpradAyomAM paNa, jo ke ughADI rIte badhAne kahelu ja che. A uparathI ema nahIM mAnavAnuM ke AvA avakAza che ema jaNAvavAmAM Ave che, chatAM ghaNA bhAge bhikSu saMpradAyo te vakhatanI paristhiAtamA khAsa sudhArArUpa mAtra ucca varNone ja dAkhala karavAmAM Ave che. eka vAta agara navA ja hatA. AvI saMsthAo mULa cAlatA A khAsa jANavA jevI che, ke A panthone mAnanArA gRhastha velA brAhmaNa dharbhamAM paNa hatI. brAhmaNa dharmamA cAra loko sAdhAraNa rIte dhArmika bAbatomA potAnA paMthanA Azramo vihita che; jema ke vidyAbhyAsane mATe brahmacaryA vrataniyamone ja anusaranArA hatA, tema chatA, garbhAdhAna, zrama, pachI gArhasthya, pachI ekAMtavAsa mATe vAnaprastha, ane ana lagnavidhi, uttarakriyA vigere saMskAra mAM teo brAhmaNatyAra bAda chellAM varSo mATe saMnyasta. A saMnyAsI AnA dharmanA upAdhyAyone nimaMtratA hatA. bauddha agara jaina Dhabe ja jaina ane bauddhanA saMpradAyo I. sa. pUrve chaTTha bhikSa zrI te lokonA dharmAcArya tarIkena kAma karatA, kAmAM astitvamA AvyA hatA. phera mAtra eTalo ja ke , paraMtu te manuM gaurapadaM to brahmaNo ja karatA rahetA hatA. jaino tathA bauddhonI mAphaka brAhmaNoe moTI bhikSusaMsthAo racI na hatI. e dharmoe brAhmaNa saMnyAsIonA vidhi- A uparathI jaNAze ke bauddha ane jainadharmamA ghaNaM niyamonuM ja anukaraNa kayu hatuM. ane tethI ja bauddha ane sAmya hovAnuM kAraNa temanA vakhatanI paristhiti ja hatI. jainomAM sAmya hovAnuM kAraNa maLe che. ahiMsAno siddhAnta bAkI siddhAMta ane prakriyA viSayaka teomA ghaNI bhinnaje bauddho ane jainomAM khAsa agatyano gaNAya che te mULa tAo che, ane te eTalI badhI tathA eTalI jhINavaTavALI brAhmaNa dharmanA saMnyAsIomAe paLAto hato. kALakrame ane paribhASika che ke AvA nAnA. lekhamA hu~ bhAgye ja brAhmaNadharmamA evI eka vRtti udbhavI ke saMnyasta Azra- tenuM vivecana karI zakuM. tema ja te, vivecana ghaNAne mamAM brAhmaNa zivAya bIjA loko dAkhala thaI zake nahIM; nIrasa paNa lAge. jemane temAM rasa paDe ema hoya temane ane prAyaH e kAraNane lodhe ja, brAhmaNetara jJAtio mATe pro. jekobInAM jaina sUtronA bhASAMtaronI prastAvanAo A jaina ane bauddha saMnyAsI Azrama sthapAyA hatA. emAM jovA mArI bhalAmaNa che. be bAbato ke jenA viSeno paNa prathama to kSatrione ja avakAza hato. paraMtu pAcha- ullekha bIje koI ThekANe thayo nathI te, mArA mata pramANe, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cacintil jaina sAhitya saMzodhaka A ve dharmonA siddhAMta ane prakriyAmAMno khAsa taphAvata ja- tathA koI duSTane bahiSkRta paNa karavAmAM Avato nahIM; NAvI zake che. 'triratna' nAmano prakhyAta. zabda bauddho huMkANamAM e ja ke temanA paMthanA sAdhAraNa lokonI ane jainone sAmAnya cha, jeno artha bauddho buddha, dharma sthiti evI zithila tathA asaMbaddha hatI ke bauddha paMthano ane saMgha kare cha; ane jaina loko samyakdarzana, samyak- anuyAyI sAthe sAthe bIjA paMthano paNa hoI zake; kAraNa jJAna, ane samyakAcAra kare che. beU dharmanA A mudrA- ke te mATe koI jAttanA khAsa niyamo na hatA. hu buddhanA lekho khAsa vicArasUcaka che. bauddha lokono mudrAlekha Adhi- mahAma saMghamAMno eka chu tathA tenA dhArmika phAyadAo bhautika arthavALo che ane jainono AdhyAtmika arthamAM che. huM uThAvaM chu; AvI magarInI lAmaNI rAkhabAno avipahelA artha uparathI jaNAya che ke buddha dharmamA vyAvahArika kAra bauddha upAsakone na hato. jainonA zrAvakAdinI ane jIvaMta utsAha bharelo cha, ane bIjA artha uparathI sthiti AthI judI ja cha. bauddha upAsaka karatAM taddana judI jaNAya che ke jaina dharma vicAromAM vahanAro ane asAha- ja rIte te o potAnA sabanA khAsa Avazyaka aMga tarIke sika che.A anumAnane beU dharmanA itihAsathI samarthana maLe gaNAtA; ane potAno gADha saMbaMdha bhikSuo sAthe joDAche.potAnA capaLa ane pravartaka utsAhI bauddhadharma, hiMdustA- elo che ema teo mAnatA. A bAbatamA bauddhadharme himAnanI bahAra prasaryo, ane phakta eka bhikSu saMpradAyamAMthI laya jevaDI moTI bhUla karI cha; ane vikasita thaIne silona, barmA, tibeTa,tathA anya bhAgomAM ve hiMdustAna ke jyA teno khAsa prAdurbhAva thayo hato vadhIne eka mahAn dharma tarIke pariNata thayo; paNa jaina- tyAMthI, jaDamULathI jato rahyo che. AgaLa vadhatA I. sa. dharma zAntavRttIthI mAtra hindamAM ja cAlu rahyo. bIjo nA sAtamA saikAthI asarakAraka banatA jatA lokonA zabda jeno jaino ane bauddho bane upayoga kare che te dhArmika vaLaNamAM pheraphAra thato hovAne lIdhe prakhyAta jainonA saMghamAM cAra prakAranA mANaso- cInI bhusAphara huentsaMganA samayamA bauddha dharmamAM oTa no samAveza thAya che-jema ke bhikSu, bhikSuNI, zrAvaka thato gayo; ane temAM paNa kALakrame navamA sakAmAM zaMka- . ane zrAvikA. bauddha lokAnA saMghamAM phakta bhikSuo ane rAcArye prakaTAvelI brAhmaNa dharmanI saMsthAonA sacoTa bhikSaNIono ja samAveza thAya che. te paMthamAM itara lokone virodhane lIdhe paDyA para pATu mAravA jevaM thayu. Akhare koI khAsa nAmathI saMpradAyamAM joDavAmAM AvyA nathI. jyAre bAramA ane teramA saikAmAM bhAratavarSa upara, ucchepotAnA paMthanA loko sAtha koI prakAranA vyavasthita daka musalamAnonI svArIo thayA lAgI tyAre, tArAnAtha saMbaMdha vinA koI paNa bhikSusaMgha na bhI zake nahIM, e spaSTa ane bhinhAjuddInanI tavArIkhomAM jaNAvyA pramANe thoDA ja che. kAraNa ke potAnA saMpadAyanA astitvanI khAtara ghaNAM bAkI rahelA bauddha vihAro tathA caityone sakhata potAnA paMthanA loko pAmethI dravya vigere meLavavAnI AghAta pahocyo, jethI bauddhadharma kevaLa chinnabhinna dazAmAM dareka saMghane khAsa karIne jarUra rahe che ja. paNa e beU AcI aMte nAza pAmyo. teNe mULathI ja potAnA upAsapaMthonuM vartana potAnA upAsako tarapha taddana bhinna bhinna kone bhikSusaMghasAthe gADha saMbaMdhamA rAkhyA nahIM, tema ja prakAranuM hatuM. bauddhomAM bhikSuonI bAbatamAM kAMI kahevA- pAchaLathI paNa te saMbaMdha yojAI zakayo nahIM, tethI karIne karavAno bIjAone koI adhikAra na hato. lokone sAdhAraNa upAsako pAThA brAhmaNa dharmamAM joDAI gayA saMghamAM koI vidhipurassara dAkhala karavAmAM AvatA na ane tethI brAhmaNo kevaLa gorapadaM karavAne badale, punaH bauddha hatA. temane koI jAtanI pratijJAo levAnI na hatI.temanA dharmanA pahelAMnA samaya pramANe gorapaduM tema ja AcAryapa, AcArone mATe koI vidhi-niSedhano khAsa graMtha na hato. baMne karabA lAgyA. phakta thoDAka loko, ane khAsa karIne temane mATe koI viziSTa dharmakriyA karavAmAM AvatI nahIM; baMgALanA keTalAka loko, brAmhaNadharmamAM na bhaLatAM buddha Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] DaoN. hormalanA jainadharma viSanA vicAro tathA bhikSusaMgha vinA paNa bauddha dharmanI patita ane kaLyA che. bauddhono tathA jainono aitihAsika zokha ekavizIrNa avasthAmA paDyA raddhA ke jemane jotAM sAdhAraNa sarakhI rIte vRddhiMmata thaelo che. teoe niyamita rIte te pahelAMnA jAho jalAlIvALA bodharmanuM bhAgbe ja potAnA dharmAcAryoM tathA guruonI paTTAvalIo jALavI "koIne bhAna thAya. bauddharmanA A abazeSa rahelA upAsa- rAkhelI che, jemAMnI ghaNI kharI pro. bulhare, DaoN. klATe, konI zodha karavAna mAna ApaNA joInTa philolojikala tathA me iMDiyana enTIkverImA ane epigrAphiA. iMDisekreTarI paMDita haraprasAda zAstrIne ghaTe che. temaNe ja prakhyAta kAmA prasiddha karI che. vizeSamA temanA dhArmika tathA bauddha trayImAMnA 'dharma' nA anuyAgI tarIke te lokone anya pustakomA ghaNa aitihAsika bAbatonI noMdho vAraMvAra zodhI kahADyA che, ane 1895 nA ApaNI saMsthAnA jovAmAM Ave che. AvI bAbatone uparyukta vidvAno upajarnalamA temanI hakIkata prasiddha karI cha. A loko upa- rAMta pro. vebara tathA pro. bhANDArakare paNa judI judI rathI ja dharmatolA sTrITa Abu nAma ghaDAyuM che, tathA hajI kADhIme saMgRhIta karI che. e sAhityamAMthI hajI paNa paNa jAUM bAjAra sTrITamA temanuM dharmacaitya maujUda che. ebI ghaNI bAbato tAravI kaDhAya tema che, jenI TraMka rupa. bauddha dharmanA A prakAranA vinAzakALa daramyAna jaina reSA hu~ ahiM nIce varNavaM chaM. dharmanI sthiti taddana judI ja hatI. ane tethI te hajI paNa mahAvIratuM nirvANa thayAM pachI bIjA sekAmAM-I0sa0 nirvighnapaNe cAlyA kare che, tathA tenA sAdhusaMgho pUrva lagabhaga 310 mAM-magadha dezamA eTale hAlanA bi. ane zrAvakasaMgho hajI paNa pazcima tathA dakSiNa hindamAM hAra prAMtamA hAdaza vArSika dukAla paDyo. te vakhate ane baMgAlamA dRSTigocara thAya che. temanI evI eka saMsthA jainadharma bihAraprAMta oLaMgI bahAra nIkaLyo hato ema jaApaNI najIkamAM AvelA mANikatolA parAmAM ja maujuda NAva che. te samave tyAMno rAjA mauryavaMzIya caMdragupta hato. che. jumA vakhatanI dhArmika bhikSusaMsthAomAthI hAla jI- tathA adyApi avibhakta jainadharmanA AcAryapadapara bhadrabAhu vatI jAgatI evI phakta e eka jainadharmanI ja saMsthA che. pratiSThita hatA. dukALanI AphatamA keTalAka sAdhuo sAtha alabat AvI aikAMtika saMsthAnA itihAsamAMthI janasa- bhadrabAhu dakSiNa tarapha karNATakamAM nIkaLI gayA ane mAjane rasa paDe evo khorAka to bhAgye ja maLI zake; to magadhamAM temanI jagyA sthUlabhadra bhogavavA lAgyA. lagabhaga paNa je eka bAbata ApaNA dhyAna upara khAsa dhasAro karI dukALanA aMtamAM, paNa bhadrabAhunI gera hAjarImAM, pATalIzakele te e cha, ke A dharma paNa zvetAmbara ane digaMbara putra ( paTanA ) mAM eka sabhA thaI jeNe agyAra aMgo tathA evA be paMthamAM vibhakta thaI gaelo che. A bibhAga 2- cauda pUrvo ke jeno samAveza bAramA aMgamAM thAya ke te bhegAM vAnuM kAraNa e zabdo uparathI ja sUcita thAya che. eTale kI. durbhikSanA Apatti-samayamA je je harakato pedA thaI ke nyUnAdhika vastro paheravAnA vikhavAda uparathI A bhAgo tenI asara jaina dharmanI prakiyA upara paNa thaI. sAdhuone paDelA che. A uparAMta pAchaLavI siddhAMta ane prakri- mATe sAdhAraNa evo niyama hato ke temaNe nagna ja rahe, yAmAM paNa beU saMpradAyone keTaloka bheda thaelo che, paNa joIe; jo ke apavAdarUpe keTalAka nabaLA sAdhuone te janasamAja mATe vizeSa rasotpAdaka nathI. jainadharmanA amuka vastra paheravAnI rajA paNa ApavAmAM AvelI hatI. A bane saMpradAyo vibhakta tema ja virodhI avasthAmA rahyA magadhamAM rahelA te keTalAka sAdhuone vakhatanI jarurIyAta kare che. beUnuM sAhitya paNa bhinna che; paraMtu ' aMgo' .... ane 'pUrvo' nA nAme je junuM dhArmika sAhitya cha te 4. juo pro. vecararnu "pheTalAga oNpha jaina menyuskrapTas' mAtra zvetAmbaronuM ja gaNAya che. vakhata jatAM Ave vi- 1888 ne 92, tathA pro. bhAMDArakarano piorTa oNpha dhI sarca phaoNra menyuskIpTas 1883-1. vizeSa hakikata mATe vaLI juo. pro, bhAgomAMthI saMpradAyo ane sAdhuonA aneka phAMTA ni- jekobInI jainasatraunI prastAvanA (bhAga 2). Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jaina sAhitya saMzodhaka Radian pramANe ema lAgyuM ke nagna dazA choDI ApaNe have zveta lAgI. tethI temane vyavasthita karavAnI jaina smaajne| vastra paheravAM joIe. ethI ulaTuM keTalAka sAdhuo dharmAdha- atyaMta AvazyakatA lAgI ane reTalAmATe Akhare saMpratAthI e vicArane vaza na thatAM potAnA varganA sAdhuone dAyanA eka mukhya AcArya devardhinI dekharekha taLe gujH| mATe nirvastra rahevAno pharajIyAta vidhi banAvyo, ane rAtamAM AvelA vallabhI nagaramAM eka....sabhA maratemanAthI alaga thaI dUra jatA rahyA. durbhikSa pachI jyAre vAmAM AvI. -- pharIthI deza AbAda thayo tyAre te pelA sAdhuo pAchA , A daMtakathA uparathI ema jaNAya che ke zvelAmbaroe AvyA parantu temanI gerahAjarImA zvetavastra peharavAno surakSita gakhelA jaina siddhAntagraMtho I. sa. pahelAMnA niyama rUDha thaI gaelo hobAthI teo tyAMnA sAdhuo lagabhaga cauthA saikAnA aMta athavA trIjA sakAnA prAraMbha sAthe bhegA maLI zakyA nahIM. A rIte digambaro ane - jeTalA junA che, kAraNa ke pATalI putranI sabhA lagamaga zvetAMbaronI bhinnatAnA pAyo naMkhAyo. AnA pariNAma I. sa. pUrve 300 mAM tharalI; ane te vakhate ja A pATalIputramA saMgRhIta thaelA dhArmika graMthone digambaro Agamo saMgRhIta thayA hatA. A hakIkata uparathI sUcita e mAnya rAkhyA nahIM ane tethI teo kahevA lAgyA ke thAya che ke e graMtho te vakhata pahelA paNa vidyamAna hovA amArA 'pUrvo' ane 'aMgo' naSTa thaI gayAM che. zaruAtamAM joIe ane jaina daMtakathA paNa ema kaI cha ke mahAvIre poA vibhAga bahu mahattvano na hato parantu keTalAka saikA pachI tAnA mukhya ziSya gaNadharone prathama 'pUrvo' zIkhavyAM hatA eTale lagamaga I. sa. 79agara82mAM A vibhAgoe custa- ane te parvo uparathI gaNadharoe navA 'aMgo' banAvyA rUpa dhAraNa kayu. vibhakta thavA viSa gheU pakSanuM aikamatya che, hatA. ' pUrvo' eTale 'pahelAM'nA graMtho arthAt ' aMgo' nI parantu vibhakta thavAnA varSa mATe 3 varSanI bhinnatA jovAmAM / pahelAM thaelA graMtho. pATalIputranI sabhA vakhate, jainonA kahevA Ave cha. A samaye vihAra prAMtamAMthI nIkaLIne jainadharme pramANe te graMthomAMno keTaloka bhAga nAza pAmyA hato, ghaNI dUra sudhI potAno prasAra karyo hato tathA potAnI ane tethI bAkI rahelA bhAgane bAramA -- aMga' tarIke keTalIka saMsthAo ane pakSo vadhAryA hatA; ane ApaNe saMgRhIta karavAmAM Avyo. eka jaina daMtakathA ema jaNAve AgaLa joIzu ke A vakhate temaNe mathurAmA paNa eka keke maLamAM je siddhAnta graMtho hatA, temAthI bAkI rahelA sArI saMsthA sthApI hatI. tavArIkha uparathI ema jaNAya graMthone pATalIputranI sabhAmAM punaH saMzodhita karI te samache ke, A pramANe vistRta thavAnI pravRtti khAsa karIne, . 1, yane anukUla Ave tevA navA rUpamAM goThavavAmAM AvyA. I. sa. pahelAnAM trIjA saikAmAM zvetAmbarAcArya suhAstan jaina dharma ane tenA itihAsa viSe A pramANe daMtanA samayamAM vadhI hatI. kAraNa ke te vakhatanI paTTAvalImA kathA o che. trIseka varSa pahelA A daMtakathAone bila. vibhAgo ane upavibhAgonI asAdhAraNa bharatI jovAmAM kula bevajUda gaNavAmAM AvatI hatI, parantu have tevI Ave che. ane eTaluM to nizcita ja che ke I. sa. pahe. vRttine, jaina sAhityamA dekhAI AvatI aitihAsika cokkalAMnA bIjA saikAnI madhyamAM jainadharma orIsAnA dakSiNa sAI ane jhINavaTane lIdhe sakhata phaTako lAgyo che. gata bhAga sudhI pahoMcI gayo hato. kema ke kaTaka AgaLanA varSomAM pro. jekobI, pro. lyumaeNna ane meM prasiddha karelA khaMDagiri parvatanA khAravelanA lekhamAM jainono khAsa ullekha jaina pustako uparathI A daMtakathAonI satyatA vizeSa thaelo che. mAluma paDatI jAya che. pro. jekobIe jaina siddhAnta kALakrame pATaliputramA saMgRhIta thaelA jaina siddhAnto graMthonI bhASA ane zailInI bArIka tapAsa karIne temanA pharI keTalIka avyavasthAmAM paDyA, ane hastalikhita purANapaNA viSenuM potAnuM prAmANika mata prasiddha kayu ch| pratonA abhAvane lIdhe temanA nAzanI paNa taiyArI thavA to paNa jyAM sudhI A daMtakathAo viSe acuka ane Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka.] DA. hornalanA jaina dharma viSeSanA vicAro. 201 ....... .ran. svataMtra pusavA maLI zake nahIM tyAM sudhI temanA upara athavA sAdhvionA upadezathI e kArya karavAmAM Avyu saMpUrNa vizvAsa rAkhI zakAya nahIM, e svAbhAvika ja che. tenAM ane je gaNa agara saMghanA teo anuyAyI hatA paraMtu have AvA svataMtra pUrAvAnI zodho paNa gaNa varSomAM tenAM nAmo ApelA che. A samarpaNanA lekhomAMthI ghaNI thaelI che, ane tenuM mAna vIenAnA pro. bulharanI tIvra upayogI bAbatonA vizvasanIya purAvAo maLI Ave che. 'buddhine ghaTe che. I. sa. 1871 mAM mejara janarala sara prathama to A lekhomA upadezaka tarIke ullikhita e. kanInhAme mathurAnA kaMkAlI TIlAnA khaDeromAMthI sAdhu agara sAdhvionA je je gaNa-saMgha zodhI kADhelA lekhAnu punarnirIkSaNa karIne pro. bulhare AdinAM nAmo emAM ApelA che te gaNAdi I. sa. nA tamAMnA keTalAka lesomAM jainonA keTalAka AcAryoM ane pahelA ane bIjA saikAmA vidyamAna hatA e bAbatano vibhAgonAM khAsa nAmI zodhI kADhayAM; ane tethI te vakha- purAvo kalpasUtra ane bIjA jaina graMthomAthI ApaNane tanA AkAoM laoNjIla savrhe khAtAna. vaDA DaoN0 je maLI Ave che. je kauTika nAmanA gaNano emAM vAraMvAra bargesa dvArA te TekarAne barAbara khodAvavAnI vyavasthA kara- ulekha thaelo che te gaNa susthitAcArye sthApelo hato. vAmAM AvI, je mujaba DaoN0 phuhararanA adhyakSapaNA nIce A susthita I. sa. pUrvanA bojA saikAnA pUrvArdhamA saMghanA 1889 thI 1893 sudhI ana punaH 1826 mAM tenuM AcArya tarIke vidyamAna hatA. spaSTa rIta ja A gaNa jainonI khodANa kAma karavAmAM Avyu. AthI bIjA ghaNA navA zvetAMbara zAkhAno hato. A rIte ApaNane A lekho upalekho hAtha lAgyA ane tenI nakalo DaoN0 bulhara tarapha rathI I. sa. parvenA bIjA saikAnA madhyamAM jaina zvetAMbara ravAnA karavAmAM AvI. temaNe te lekhornu parIkSaNa karI saMpradAyanI vidyamAnatAno parokSa purAvo maLe cha eTalu tamAthI keTalAka khAsa khAsa lekho cUMTI kADhathA ane ja nahIM paNa I. sa. nA prAraMbhanA be saikAmA e saMpradAya vIenA orIenTala jarnalamAM tathA epIgrAphIA iMDI- no kauTika nAme gaNa mathurAsudhI phelAelo hato teno kAnA prathama be pustakomA prasiddha ko. AmAMnA keTa. pratyakSa purAvo paNa maLe che. tathA e lekhomA teno je lAka lekho ghaNA upayogI cha. kAraNa ke temAM iMDo vAraMvAra ullekha Ave cha tethI te matharAmAM sArI peTha jAsithIyana saMvat etale ke iMDo-sithIyana rAjA kaniSka, melo haze ema paNa spaSTa jaNAya che. te samaya bulanda iviSka ane vasudeve upayoga karelA saMvatanI mitio zaharamAM paNa eka evI saMsthA hatI jeno purAvo e lekhoApelI che. A rAjAo I0 sa0 nA prathama be saikA omAM mAM AvatA uccanagara athavA vAraNa nAmanA samudAyanA thaelA che ane temanuM rAjya hiMdanA uttara-pazcima kinA- sAdhuonAM nAmo uparathI maLe che. e banne nAmo ukta rAthI TeTha mathurAsudhI prasaryu hatuM. A lekhonI miti, te zaheranA junA nAmo hatA. saMvatnA 5 thA 98 mAM varSa sudhInI che, je I0 sa0 nA. bIjI bAbata e che ke, saMghanA eka aMga tarIke 83 thI 176 varSanI barAbara thAya che. AmAMnA ghaNA sAdhvI vargane je gaNavAmAM Ave che tenI hayAtIno purAvo lekho to jana pratimAonI besaNI Upara kotarelA che. paNa Alekho paro pADe . ane te uparathI vizeSa e temAM te mUrti bana banAra zrAvaka agara zrAvikAonAM, je paNa hakIkata maLI Ave cha ke potAnA dharmano vikAsa maMdiramA te mUrti sthApita karavAmAM AvI tenAM, je sAdhu karavAmAM A sAdhvIo paNa ghaNo bhAga letI hatI. ane 5 A viSayanI zodha kholanA temanA lekho vIenA orienTala khAsa karIne zrAvikAomAM. kAraNa ke eka apavAda jarnala, 108 thI 91, ane 1896 mAM prasiddha thayA che; tema ja sivAya badhI ja zrAvikAoe sAdhvIonA upadezathI 1897 mA imirIyala ekeDemI oNpha sAyansanA jarnalamAM paNa pratimA samarpaNa karavAnuM jaNAvyuM che. A vAtane jaina tamaNe te prakaTa karAvyA he. 6 julo temanA sarve riporTara , bhAga 2. siddhAnta graMthonA lakhANathI samarthana paNa maLe che. jaina Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dharmamAM digaMbara ane zvetAmbara e ve vibhAgo ghaNA junA vakhatathI paDelA che teno paNa eka adhika pUrAvo AmAMthI maLI Ave che. digambaro potAnA saMghamAM strIone sAmela karatA nathI. phakta zvetAmbaro ja tema kare che. tethI Alekho uparathI ema siddha thAya che ke mathurAmAMnI A saMsthA zvetAmbaronI jahatI tathA I. sa. nA prathama saiMkAmAM A vibhakta avasthA barAbara nizcita thaelI hatI. jaina sAhitya saMzodhaka. lekhomAMthI thaI zake ema che, e siddha karavA bhATe pa vistRta pUrAvA huM ApI zakuM tema chu; parantu te karavA karatA A viSayamAM rasa lenAra sajjanone pro. bulharanA lekho ja svayaM vAMcI levAnI huM bhalAmaNa karavI yogya dhAruM chu hajI je eka bAbata mAre khAsa jaNAvavI jAIe, te e che ke, suprasiddha cakra ane stUpa tathA tenA anya aMgo e bauddha dharmanA ja khAsa bAhya cinho manAya che| paNa 1883 mAM lIDana mukAme bharAelI chaDI ' inTaranezanala kaoNMgresa oNpha orIenTAlIsTas ' AgaLa vAMcelA lekhamAM mahuma paMDita bhagavAnalAla iMdrajIe batAvI ApyuM hatuM ke jaina loko paNa stUpone pUje che. khoLa karyA ane have pro. bulhare UMDI zodha pachI sapramANa siddha karye che ke cakra ane stUpa viSenI adyApi cAlatI AvatI vidvAnonI mAnyatA kevaLa bhUla bharelI che. mathurAmAMthI eka jaina stUpanAM avazeSa sudhAM prakaTa rIte maLI AvyA che. pahelAMthI thatI AvatI bhUlane lIdhe zaruAtamAM ema lAgyuM hatuM ke A stUpa paNa bauddhono haze; parantu tenI bAjuethI jyAre be jaina maMdironA avazeSo maLI AvyA tathA jaina lekho ane pratimAo vigere paNa tyAM maLI AvyAM tyAre A stUpa paNa jainono ja hovo jAIe, te viSayamA pachI koI jAtanI zaMkA rahI nahIM. tyArabAda keTalAka kotarelA pattharo paNa maLelA he, jenA upara tenA bIjA avayavaze sAthe jaina stUpono AkAra kotarelo che. ApaNe hAla sudhI jene bauddha stUpo mAnatA AvyA chIe tenA jevA ja A stUpo che. pro. bulhare to potAnuM anumAna AgaLa doDAvIne ema paNa kahyuM che ke stUpa - pUjA e junA vakhatamAM phakta jaina ane bauddha ja karatA ema nahIM, paraMtu custa saMnyAsIo ( brAhmaNa dharmanA ) paNa karatA hatA. eka jaina pratimAnI besaNI jenA upara kotarakAMma tathA lekha che tanI zodha khAsa jANavA jevI che, temAM bauddha pratimAotI mAphaka ja eka trizUla upara cakra kADhaluM che. A uparathI ema siddha thAya che ke cakranuM cinha e kevaLa bauddhonuM ja nathI. jaina graMthomAM ApelI ghaNI bAbatonuM samarthana A te lekhamAM jaNAvyA pramANe, te pratimA, eka sAdhunA Alekha uparathI eka bIjI hakIkata e maLe he ke jaina saMghamA zrAvaka-zrAvikAonI vyavasthita racanA karelI che. meM upara sUcanA karelI ja che ke jaina saMghamAM ApaNa eka agatyano vibhAga gaNAya che, ke jaM dharmanI unnatimAM vaNI mahattvanI bAbata che. e lekhomAM zrAvaka ane zrAvikA evA zabdo vaparAelA che jaine hAla sarAvagI paNa kAmAM Ave che. bauddhomAM paNa zrAvaka zabda vaparAelo ke paNa tyAM teno artha arhat ( amuka kakSAno sAdhu ) evo karavAmAM Ave che. A hakikata zrAvakonI coksa |sthativiSe ullekha kare he eTaluMja nahIM, paNa jaina ane bauddha e be mahAn dharmonI viziSTatAnuM paNa spaSTa pratipAdana kare che. khaDe eka bIjI upayogI bAbata e che, ke te lekhAMmAM zrAvakonI jaHtiviSe paNa vAraMvAra ullekha Avelo che. jaina agara bauddhadharma varNAzrama dUra karavA mAMge che, evI je mAnyatA che te taddana khoTI che ema meM pahelI jaNAveluM che. eka mANasa zrAvaka banavAthI varNabhraSTa thato nathI. te potAnI jAtino baMdho--rojagAra choDI zake cha, parantu kanyAnI Apa le mATe tathA anya vyavahAra mATe to tene potAnI junI jAtino ja Azrita rahanuM paDe che. eka lekhamAM eka luhAre dAna ApyAnuM varNavyuM che. jaina thayA pachI te luhAra banyo haze ema mAnavuM bhUla bhareluM che, kAraNa ke zrAvakone mATe to chuhAranA dhaMdhAno niSedha karelo che. tethI A ullekha tenA bApadAdAnI tathA tenI jAti mATe ja haze to paNa ema jaNAya che ke hAlanI mAphaka te bakhate paNa ghaNA kharA zrAvako vapArI varganA ja hatA. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 aMka DA honalanA jaina dharma viSenA vicAro. upadezathI eka zrAvikAe pratiSThita karI hatI. e beUnI hato ane te vakhate tenI marAmata vigare karavAmA " AkRti au paNa, A pavitra cinhanI teo stuti karatA AvI hatI; tathA temAM pattharo besADavamAM AvyA hatA. hoya tema, kotaravAmAM AvI che. varI lakhamA ema paNa mULa te stUpa ITono banelo hato ane pArzvanAthane sm| ullekha cha ke, I. sa. 157 ne maLatI sAlamAM, A rpita karelI suvarNathAla temAM mukelI hatI. ema kahevAmA * devanirmita stUpamA pratimA besADavAmAM AvI. 'devani- Ave che ke e suvarNa thALa mathurAmAM devoe ANI hatI mita' e zabdathI sUcita thAya cha ke e stUpa bahu ja juno ane vaNA vakhata sudhI jainone pUjA karavA mATe te bahAra "hovo joIe. kAraNa ke I. sa. nA bIjA saikAmAM rAkhavAmAM AvI hatI. paraMtu pAchaLathI jyAre mathurAnA eka teno mULa itihAsa bhUlI javAyo hato ane tenuM sthAna junA rAjAnI te thALI paDAvI levAnI icchA thaI tyAre eka daMtakathAe lIdhuM hatuM. tethI ApaNe to e ja nizcaya tenA upara IMTono A stUpa banAvavAmAM Avyo upara AvI zakIe ke ghaNA saikA pahelA e stUpa nirmita A samaya te. vaNA bhAge I. sa. pahalAMnA bIjA saikAnA thayo haze. pro. bulhare zodhalI e bAbatane eka jaina graMtha- haze, jyAre prathama ja jaino mathurAmAM vAsa karavA lAgyA mAthI Teko paNa maLe cha.' te daMtakathA pramANe 30 hatA. e. thALa teo kaMdAca bihAramAthI lAvyA sa0 nA 9 mA saikAmAM te stUpa hayAtI dharAvato haze, ane je rAjAe thALa paDAvI levAnI iccha 1 e graMtha te jitaprabhakRta tIrthakalA cha ra viSayanA vizeSa varNa kI, te kadAca I. sa. nI zaruAtamA amala calAvato na mATe 'vAekA ekeDamI oNpha sAyansoj'nA, kArya vivaraNa mAM juo. iMDo-sIthiyana kaniSka rAjA haze. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya saMzodhaka mahAvIra nirvANano samaya-vicAra [* jemanI aitihAsika viSaya tarapha rucI che ane jeo e viSayanA lekhonuM mananapUrvaka adhyayana-zravaNa kare che teo sArI peThe jANe cha ke, jaina itihAsa ane jaina kALagaNAnAnA OM namaH rUpe je zramaNa bhagavAn zrI mahAvIra devano nirvANa-samaya che tenA viSayamA purAtattvavettAomA Aja ghaNAM varSothI paraspara matabheda ane vAda-vivAda cAlI rahyo che. jaina dharmanA prAcIna sAhityamAM paNa khuda e bAbatamA ekatA jaNAtI nathI. mahAvIradevano nirvANa. samaya, e jaina itihAsamAM to sauthI aya bhAga bhajave che; parantu akhila bhAratIya itihAsamAM paNa tenI deralI ja mahattA che ane e kAraNane laIne purAtattvajJonA mATe te eka ghaNo ja agatyano savAla thaI rahyo che. sAmAnya rIte jaina graMthonI vaLaNa uparathI ema mAnavAmAM Ave che ke, hindustAnamA vartamAnamA je vikrama saMvatnA nAme saMvat pravarte cha tenA prAraMbha pahelo 470 varSe, ane I0 sa0 527 pUrve, zramaNa bhagavAn zrImahAvIra, nirvANa thayuM hatuM. jaina dharmanA digaMbara ane zvetAMbara nAmanA bane prAcIna saMpradAyAnA ghaNA graMtho uparathI e nirNaya nikaLe che. paraMtu prasiddha jaina sAhityajJa jarmana vidvAn DA. harmana jekobIe, AcArya zrI hemacandranA eka ullekhathI prerAI e nirNayamA zaMkA upasthita karI ane tene maLatAM bIjAM keTalAMka pamANono Azraya laI, e junI mAnyatAne asaMbaddha jaNAvI. tyAra pachI bIjA ghaNAka vidvAnoe e saMbaMdho, paraspara khaMDana-maMDana cAlu kayu ane eka bIjAe pota potAnA kathanane satya siddha karavA aneka jAtano UhApoha ko. jArla cAra peMTiyara nAmanA eka vidvAne ' iMDiyana enTIkverI' nAmanA suprasiddha mAsika patranA san 1914 nA jUna, julAI ane ogaSTa mAsanA aMkomA, e viSayano eka vaNo ja vistRta lekha lakhyo ane temAM mahAvIra nirvANa vikrama saMvat pUrve 470 barSe nahIM paraMtu 410 varSe (I0 sa0 467 pUrva) thayuM hatu, ane paraMparApramANe je gaNanA gaNavAmAM Ave cha temAM 6. varSa vadhAre cha te kamI karavA joIe, ema siddha karavA vizeSa prayAsa ko hato.. potAnA e vistRta lekhamA prathama to e vidvAne ema siddha kayu ke, merutuMgAcArya vigerenA vicArazreNI Adi graMthomA jaina kALagaNanA saMbaMdhI je pAcIna gAthAo ApalI che, temAM jaNAvelA rAjAono koI paNa prakArano paraspara aitihAsika saMbaMdha ke ja nahIM. tema ja mahAvIra nirvANa pachI 470 varSe je vikrama rAjA thavAno ullekha cha teno itihAsamAM kyAe astitva nathI. mATe e purANI gAthAomA je prakAre kALagaNanA karavAmAM AvI che ane je rAjAonA rAjyakALa ApyA che te nirmULa che. lekhanA bIjA bhAgamA e vidvAne ema batAvyuM ke sAmaNNaphalasutta vigere keTalAka bauddha graMtho uparathI jaNAya che ke, mahAvIradeva ane buddhadeva baMne samakAlIna hatA; ane bauddha graMtha pramANe buddhadevano nirvANa I. sa. pUrve 477 varSe thayuM hatuM. janarala kaniMghAma ane mokSabhullare paNa e tArIkha mAnya rAkhI che. buddhadevanI mRtyusamaye 80 varSanI avasthA hatI. to have jovAna ke, gAthAomA jaNAcyA pramANe jo mahAvIra devano aMtakALa I. sa. pUrve 527 varSe thayo hoya to te vakhate buddhadevanI umara phakta 30 varSanI haze. paraMtu e sau koI mAne che ke chatrIsa varSanI ummara pahelA to gautama buddhane bodhijJAna paNa thayuM na hotuM, to pachI temanA ----- - *A lekha cAreka varSa upara lakhAyo ito. ane eka patramA te vakhata prakaTa karAyo ito. have ApaNa viSayanA yathA lekho, A patramA kramathI prakaTa karavAno vicAra rAkhyo che tethI A lekha aha prakaTa karavo Avazyaka bhAnyo che.-dika. lekho anuvAda hA paLInA aMkAmAM AvAmAM Avaze.-saMpAdaka. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka . mahAvIra nirvANano samaya-vicAra. anuyAyiyo to thAya ja kyAM thI. tethI have siddha che ke mahAvIra devatuM nirvANa jo ukta kathana pramANe thayuM hoya, to pachI manI, buddhadevanI sAthe samakAlImatA zI rIte maLI zake cha ?kLI ema paNa kahavAmA Ave che ke mahAvIra ane buddhadeva bane ajAtazatru (zreNikanA putra ) nA rAjyakALamAM maujuda hatA. aitihAsika ullekho pramANe ajAtaza buddhadevanA mRtyu pUrve 8 varSe rAjagAdIe beTho hato ane teNe ekaMdara 32 varSa suvI rAjya karyu. A rIte mAthA o pramANe jo mahAvIra nirvANa mAnavAmAM Ave to A hakIkata paNa baMdha besatI Ave tema na thI. tethI yA to mahA vIranirvANano samaya ukta samayathI A tarapha ANavo joIe ane yA to buddhadevano nirvANasamaya pAchaLa haThAvavo nAIe. paraMtu buddhadevano nirvANasamaya to cokkasa gaNatarIe gaNelo cha ane mahAvIrano samaya mAtra anumAnathI kalpI lIdhelo che, mATe tene 60 varSa A tarapha khaseDavAnI jarurata che. AnI puSTimAM hemacandrAcAryanA pariziSTa parva nuM kathana paNa upalabdha che A viSayamAM, AvI rIte, e lekhamAM te vidvAne ghaNA ja laMbANathI carcA karI che. upara ja jaNAvyu cha ke, jaina itihAsanA mAre A eka vaNo ja agatyano savAla che ane enA nirAkaraNa upara ja jainadharmanA sAhitya ane itihAsanI vAstavika ane kramika racanA racI zakAya che ane teTalA mATe, jaina vidvAnoe, e bAbata khAsa prayatna karavAnI jarUrata hatI; paraMtu joIe chIe ke saMkhyAbaMdha jaina AcAryamAMthI koI. e paNa, jemanI gAdInA pote vArasa thavA jAya che temanI, kharI tArIkha khoLI kADhavA mATe jarAe prayatna karyo nathI. prayatna karavAnI vAta to dara rahI, parantu duniyAnA bIjA vidvAno e viSayamAM zI ghaDa-thaLa karI rahyA che tenI khabara sudhA meLavavAnI darakAra karatA nathI ! astu. zrIyuta kAzIprasAdajI jAyasavAla em. e. ( AkSaphorDa yunivarsiTI ) bArisTara-eTa-lA karIne paTanAmA eka vidvAn gRhastha che. hiMdustAnanA nAmI aitihAsikomAMnA teo eka che. temaNe bhAratanA prAcIna itihAsasambaMdhI vaNo UhApoha ko cha ane keTalAka pAzcAtyonA bhrAMta vicArono ghaNI ja uttamatApUrvaka saMskAra karyo che, ane aneka aitihAsika gucavADAo ukelyA che. prasaMgopAtathI mahAvIranA nirvANa samayano paNa temaNe keTaleka ThekANe ullekha karelo che, ane upara jaNAvyA pramANe e guMcavAyalA kokaDAne paNa kholavAno prazasanIya prayAsa karelo che. bihAra ane orIsA rIsarca sosAyaTInA sane 1915 nA sapTeMbara mAsanA jarnalamAM zaizunAka ane maurya kAla gaNanA ( Saisunaka and Mauyra Chronology ) viSaye temaNe eka ghaNo ja mahattvano nibaMdha lakhyo che. temAM aMte buddha deva ane mahAvIra devanA nirvANa-samaya, paNa vaNI ja vidvattApUrvaka vivecana karyu che, ane jainonI prAcIna gAthAonI gaNatarIne ja sapramANa siddha karI, je vidvAno upara jaNAvyA pramANe 60 varSanI nyUnatA ANatA hatA temanI dala lo toDA pADavAnuM prayatna kayu che; tathA jaina, bauddha ane hiMduonA graMthonA prAmANika AdhArone laIne temaNe potAnAM kathanane puSTa banAvyu che. hAlamAM e vidvAne eka atyaMta mahattvanA aitihAsika lekhanuM saMzodhana karI ukta jarnalanAM chellA aMkamAM prakaTa karyo che. e lekha te suprasiddha samrAT khAravelano udayagirinI hAthIguhAvALo lekha cha, je meM. DaoN. bhagavAnalAlajInI saMzodhita karelI AvRtti pramANe gaye varSe gujarAtImAM bahAra pADayo cha. DaoN. bhagavAnalAlanA saMzodhanamAM thoDA varSa upara DaoN. phalITa vigere purAtattvajJoe zaMkA karI hatI, ane koI adhikArI vidvAnanA hAthe e lekhanuM punaH ava. lokana thavAnI jarUra jaNAvI hatI. te kArya zrIyata jAyasavAla mahAzaye pUrNa kayu che ane e lekhanI ghaNI ja sUkSma buddhithI chAnavIna karI tenI uttama AvRtti prasiddhimA mUkI ghaNA navA tattvonuM udghATana karyu che. e lekhanA eka bebhAgA saMbaMdhamAM mArI sAthe paNa tamaNe keTaloka rasabharyo patravyavahAra calAvyo hato. temanA e lekha-saMzodhanathI jainadharmanA tatkAlIna itihAsa upara DaoN. bhagavAnalAla karatAM paNa vadhAre prakAza paDayo che ane samuccaya bhAratIya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jaina sAhitya saMzodhaka itihAsanI mahattAmA paNa eka vizeSa umero thayo che. e nibaMdhamAM paNa temaNe mahAvIra - nirvANa saMbaMdhI sUcana kartuM che ane potAnA uparyukta kALanirNayavALA lekhamAM karelA kathanane vadhAre puSTa banAyuM che. temanI A vadhI dalIlo purAtatvajJo mAnya karatA jAya che ane ali hisTarI oNpha inDiAnA lekhaka prasiddha itihAsajJa mi. vInseMTa smIthe have tamanA kathanane sAdara svIkArya che, ema zrIyaMta jAyasavAla mane potAnA tArIkha 9/7/18 nA patramA, khAsa rIte nIce pramANe jaNAve cha. 46 Apa ko yaha suna kara prasannatA hogI ki V. Smith ne yaha aba mAna liyA ki buddhadeva tathA mahAbI rasvAmI kA nirvANa-kAla jaisA hama kahate haiM vahI ThIka hai / arthAt jaisA ki una ke anuyAyI mAnate haiM / yahA~ khAravela ke lekha se siddha ho gayA / bhi. viMseMTa smIthane patradvArA yaha mujhe likhA hai / " AvI rIta bhAratIya itihAsanA eka ghaNA ja mahattvanA praznano ghaNA yugonI ghaDamathala pachI eka bhAratIya vidvAnanA hAthe ja nirNaya thato joI dareka bhAratIyane prasanna thavA jetuM che, ane khAsa karIne jaina samAje to potAnI kRtajJatA prakaTa karavA mATe zrIyuta jAyasavAlane hArdika abhinaMdana Apa joIe. kAlagaNanA viSayamA hamezAM kRpaNatA batAvanArA pAzcAtya purAtatvajJoe mahAvIra - nirvANane 60 varSa A tarapha cIne purANA jaina graMthomAM ApelI prAcIna gAthA Ane asatya vA hatI, paraMtu zrIyuta jAyasavAla e graMthakAronA pakSamAM vagara phIe berIsTarI karavA taiyAra thayA ane anAtha ane mUka evA e jIrNa graMthAMnA kathanane potAnA pratibhAbaLe satya TharAvI vicAraka jagat AgaLa temano pratiSThAne pUrvavat sthira karI aap| che. zrIyuta jAyasavAlanA mata pramANe mahAvIra svAmInuM nirvANa vi. saM. pUrve 470 varSe nahIM paraMtu 488 varSe thayuM hatuM. kAraNa ke paTTAvalio vigeremAM je 470 varSa lakhyA che te vikramanA rAjyArohaNa sudhInAM nathI; paraMtu janma sudhInAM che. vikrama potanA janmathI 18 me varSe gAdie beTho hato, ane tyArathI teno saMvat cAlyo che, tethI vikrama saM. nI zarUAta pahelA 488 varSa upara mahAvIra - nirvANa thayuM hatuM e siddha thAya cha. A gaNatrI pramANe Aje je ApaNe mahAvIra - nirvANa saMvat 2448 mAnIe chIe tenA badale 2466 ( 2448+18 ) mAnakuM joIe. keTalIka jUnI paTTAvaliomAMthI paNa A kathanane purAvA maLe che. zrIyuta jAyasavAle A saMbaMdhamAM chUTA chavAyA vaNA ullekho karyA che, paraMtu sacaLA purAvAono saMkSepamAM ekatra saMgraha ane tenA uparathI nikaLato sAra; temaNe upara jaNAvyA pramANe bIhAra ana orIsA rIsarca sosAyaTInA jarnalanA prathama bhAganA prathama aMkamA ( The Journal of the Bihar and Orissa Researe Society. Vol, 1. Part 1.) zaizunAka ane mauryakAlagaNanA tathA buddhanirvANanI tArIkha (Saisunaka and Maurya Chronology and the Date of the Buddha's Nirvana ) nAmanA lekhanI aMte, khAsa mahAvIranirvANa ane jaina kAlagaNanA saMbaMdhI eka svataMtra prakaraNa umerIne temAM Apyo che. jaina graMthomAM vAraMvAra maLI AvatA zreNikAdi zizunAkavaMzIya ane candragutAdi mauryavaMzIya rAjAonA vAstavika rAjyakAla jANavAnI jijJAsAvAlA dareka jaina vidvAne e samagra nivadhaM khAsa mananapUrvaka vAMcavA joIe. : jijJAsu vAMcakonI khAtara temaja vidvAn manAtA jaina munivaronA jJAnanI khAtara e lekhamAno aMtima bhAga je mahAvIra - nirvANa saMbaMdhI lakhAelo che teno 'anuvAda atra ApavAmAM Ave che. jaina vidvAno taraphathI A viSayamA vadhAre UhApoha thavAnI AzA to rAkhI zakAya tema che ja nahIM paraMtu jo teo ekavAra mananapUrvaka A vadhuM samagra vAMcI javA jeTalI paNa pravRtti karaze to A prayatna mATe levAyalo zrama AzA ApanAra nivaDaze. tathAstu.] Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 aMka mahAvari nirvANane samaya-vicAra nivANa tithio . . have caMdraguptanA rAjyArohaNa pahelAnuM 218 muM varSa te -caMdragupta rAjAnA rAjyArohaNa vidhe jaino taraphathI nIce ( 326+218) I. sa. pUrvenuM 544 muM varSa thAya, 'pramANenI hakIkata maLe che.--je varSamAM navamo naMda eTale ke buddha nirvANanuM varSa paNa upara jaNAvyA pramANe, (zakaTAlano svAmI ) mRtyu pAmyo ane caMdragupta gAdI- I. sa. pUrvenU 544 muMja thayu. ane sIlona, barmA ane e baTho te ja varSamA sthUlabhadrAcArye kAla ko hato.' A sIAmanI daMtakathAo pramANe paNa buddhanirvANa- e ja banAva mahAvIranA nirvANa pachI 219 varSe banyo hato. varSa Ave che, je jANI ApaNane sAnukLa Azcarya thaze. have jo ema mAnie ke mahAvIra caMdraguptanA takhtanazIna jaina kAlagaNanA( Jaina Chronology ) thayA pahelA 219 varSe nirvANa pAmyA, to pachI mahAvI DaoN. hornala sarasvatI gacchanI paTTAvalAnI 18 mI gnA nirvANa pachI 53 ke 60 varSa pachI buddha nirvANa gAthAnA AdhAre vikrama saMvatnI zaruAta mATe 470 pAmyA, ema mAnavaM yogya gaNAba nahiM kAraNa ke teo pachI bIjAM 16 varSa vadhAre le che. gAyAno artha athavA baMne samakAlIna hatA ane tethI temanu mRtyu.paNa thoDA ja to bhAvArtha evo che ke-vikrama soLa vardhanI umara sudhI aMtare thayuM hoya ema mAna, sakAraNa che. nirgrantha jJAtaputra ( mahAvIra ) jyAre pAvAmAM nirvANa khamA ane caMdraguptanI rAjyArohaNanI tArIkhamAM paraspara kAI vi. pAmyA tyAre buddha jIvatA hatA evA bhAvArtha vALo ullekha rodha nathI. nandanA sainya sAmethI aeNlekajheMDa rano pAchA pharavAno je aMguttara nikAyamAthI maLI Ave che te pUrNa mAnavA ane paMjAbamAM meseDoniyana laSkaranI hayAtIno paNa caMdragupte lAbha lIdho. paMjAbanA lokoe caMdraguptane magadhanu rAjya meLavavAmAM yogya che. ane je purAvAonA viSayamA atre UhApoha madata karI hatI. ane te evA irAdAthI karI haze ke magadhanuM mahAn karyo che, temAMthI paNa eja nikaLA Ave che, ke mahAvIra senya parcha temanA svataMtra thavAnA AzAne purI kare; eTake caM caMdraguptanA rAjyArohaNa pUrve 219 varSe nirvANa pAmyA dragupta potAno vijaya thayA pachI te senyano upayoga temanA mATe gupta pAtA kare. aeNlekajhenDara kAminiyAmAM hte| eTalAmAM ja paMjAbanA suane buddha 218 varSe. A pramANe caMdragupta 320 A M. bA philipposaveM hiMdionA hAthe khUna thayu, ane A kAma caMdraJ. (mahAvIra jina pachI) ( cAlu ) ane 219 A.B. guptanI uspheraNIthI thayu hoya tema lAga che. sarakhAvo,mudrArAkSasanI ( = buddhadeva pachI ) ( cAlu ) gAdiye beTho; ane buddha, aMdara parvatakanA mRtyunI hakIkata. parvataka saravao-piravao= philiposa / (mudrArAkSasa viSayaka mhAro nibaMdha, I. A. mahAvIranA pachI eka varSe nirvANa pAmyA. jainonI kA- ' AkTobara, 1913.) lagaNana pramANe caMdragupta I. sa. pUrva 326 yA 325 nA J. R A. S. ( jarnala oNpha dhI raoNyala meziyATaka navheMbara mAsamAM gAdie beTho." se sAyaTi) 1503, 2. . . . - buddhadevanA nirvANanI tArIkha upara takSazIlAno itihAsa eka jaina graMthA pramANa A kathana bilkula baMdhabesatuM nathI. rIte amuka prakAranoM prakAza pADe che. jyAre buddha upadeza ApatA sapAdaka ja. sA. sa. hatA tyAre takSazilA e eka svataMtra saMsthAnanI rAjadhAna hatI, 1 tapagaccha nI paTAvalI I. A. 11-251 ( inDiyana enTI ( BI, P.20. ) ane hindI vidyArnu eka mahAn kendra havaM. kverI, pustaka 11. pRSTha 25 azokanA abhiSekanuM varSa bu. ni0 pachI- 218 muM gaNI tenA 2. kharatagacchanI paTAvalI. I. A.-11.246. uparathI gaNanA karatAM buddhano upadeza samaya (44 varSa ) I. sa3 bolaDenaburga, Z D M G 34,749, pUrva 528 thI 4.3 sudhImAM mAvI jAya che. parantu takSazilA laga1 bara para cokasa bolie to buddha mahAvIra pachI eka varSa ane bhaga I. sa. pUrva 505 varSa nA arasAmA hindu rAjadhAnI tarIke rahI bhATha viSase nirvANa pAmyA kAraNa ke mahAvIra kArtika vadI 15 na hatI. kAraNa ke teja varSe athavA to tenI AsapAsamAM ja te he. ne divase nirvANa pAmyA (kalpasUtra, prakaraNa 123) ane buddha rIasAvAthamAM cAlI gaI itI. buddhanA chellA vIsa varSanA arakArtika zudI ne diyase (phalITa, J RAS. 1909,42) sAmAM takSazilA jo pazianonA tAye rahI hota to bhAgye ja koI 5 belekajhenTara jyAre paMjAcamAMthI pAcho phayoM (I.sa. pUrva 3- tene eka svataMtra rAjadhAnI tarIke adhA ho eka mahattvaveM sthAna 26 maoNkTobara ) tyAre nandarAjA rAjya karato hato. A tArI. tarIke gaNI.zakata.. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina sAhitya saMzodhaka gAdie beTho hato nahIM. eTale ke 17 mA varSe pradyotonA samayathI laI zakarAjya' ane vikrama saMteno abhiSeka thayo, ene eno tAtparthArtha evo nokaLe vat sudhInI jaina kAlagaNanA nIca pramANe che. 10% che ke te sattaramA varSanA aMtamAM athavA to 487 ( a ) pAlaka ( jenu pradyAta pachI gAdiye AvavAnu' A. M J. nA aMte gAdie beTho. AnuM pariNAma e varNana purANomAthI paNa maLI Ave che. ) je rAtrie maAvyu ke jainoe vikrama saMvatnA prathama varSa (I0 sa0 hAvIra nirvANa pAmyA te rAtrie ( arthAt divase) apUrve 58-57) nA aMte ane 470 A, M.J. vaMtInI gAdiye beTho. . purA thayAnI vacce 18 varSatuM aMtara mukyu. (va) tenAM 60 varSoM pachI nandonA rAjyane eka . ___ " brAhmaNa sAmra jya" nAmanA mhArA lekhamAM, mheM agatyano samaya gaNavAmAM Avyo che. ane teonA rAsAbIta kayu cha ke jaino vikrama nAmathI sAtakarNi bIjAne jyanA ekaMdara 155 varSa gaNelA che. purANonA hisAba, oLakhe che ( je nahapAnane tAbe karanAra hato ane jenA naMdavardhanathI te chellA nanda sudhI 123 varSa thAya che ane viSe nIce juo-) ke je lagabhaga I. sa. pUrva 57 varSe teTalA kAla suvI e lokornu rAjya cAlyu. 32 varSano mRtyu pAmyo; athavA to teno putra pulumAyi ke je je vadhAro che te ApaNane udAyonA rAjyanA prathama athavA tenA pachI te ja varSe gAdiye beTho. ane mhArA potAnA bIjA varSa AgaLa lAvI muke che. eTa ke pAlakavaMzano mata pramANe to have pulumAthi e ja jainono kharo lakSya kheMcavA lAyaka bojo eka agatyano samaya, udAvikrama che. ( kAraNa ke-lokamAM tanuM bIjaM ane ghaNuM ka- yInA rAjyArohaNathI zaru thAya che. paNa purANa) pramANe rIne vadhAre pracalita nAma -- vilavaya ' hatuM (kuru-rAjA) ajAtazatrunA chaThA varSanI (pAlakanA rAjyArohaNa ) ane [ sarakhAvo, zikAnu nAma vivilaka ( A- ) pilava, udAyInA abhiSekanI vacce ApaNe 64 varSa mUkI e ( I- ) purANono vilaka, W. and H, 196; V. chIe, jyAre jaina kAlagaNanA pramANe pAlaka ( eTale pAP. 45a n. ] Aja vilava ( viDava ) athavA pilava lakavaMza ) nA 60 ja varSa che.'deg A rIte caMdraguptanA sane, kra no la (Da) thaI gaelo samajI jainoe teno mayamA punaH 4 varSano pharaka Ave che, ane tethI te mavikrama karI nhAkhyo che. mAlavAnA kArtikAdi (kateSa) hAvIra pachI 215 athavA 219 varSe gAdiye beTho ema saMvatanA pahelA varSano ane vilavanA rAjyArohaNano samaya judA judI tArIkho ApavAmAM Ave che. ApaNe AgaLa eka hovAthI, athavA ghaNuM karIne teono paraspara samAna- joizu tema, A taphAvata zuMga samayanI zarUAta sudhI kAla hobAthI, te banne haka ja hoya, ema mAnI levAmAM barAbara karavAmAM Avyo na hato ane tethI te pAchaLathI AvyuM che. karavAmAM Avyo haze. . 7. I. A. 2, Page 347, sarasvatI gacchamI paTA- (ka) mauryAnA rAjyakAlanA varSasamUhanA ve vibhAgo valI, DaoN0 honalanI 360 mA pRSTha uparanI TIkA. mahAvIranA ni- karavAmAM AvyA cha 108 ane 30. (ekaMdara 138 vANathI te zaka sudhI 470 varSa / sarakhAyo, I.A. 2. 363.) varSa ane purANa' pramANe 137 ) temAM 108 varSa mauryabhane pachI vikrama saMvatnI zarUAta sudhI 18 varSa "vIrAt 492 vaMzanA ke ane 30 varSa puSyamitranA che. bIjA zabdomAM vikrama janmAnta varSa 22-rAjyAna varSa 4" eTale ke 492 A M. J=4 vikrama saMvat. (purA thayAM ) bolIe to puSyamitranuM pahelu varSa te ja tenA challA varSa 8 sarakhAvo, cAMDanA (hindI ) caMkramaNa (saMskRta) ___saDa (hiM0) sakRt (saM.) 9 1. A, II, 361; XX, 341. bheMDa (hiM0) bhaka(2) 10 ajAtazatru 29 bhaDAva (hiM0) bhakrama (saM) darazaka 35 klima ( hiM. bhIme cAlabu) vikram. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] mahAvIra nirvANano samaya-vicAra tarIke jaNAya che. ane balamitra-mAnumitra (balamitra hemacaMdrAcAryanI bhUla. vaMzano mAnumitra ? ) nA 60 gaNI samaya barAbara karyo hemacaMdrAcArye pradyotonA je 60 varSa mukI dIdhA cha, che. A gaNanA ApaNane mahAvIra pachI 413 varSa sudhI te temanI eka mhoTI bhala che ane te spaSTa ja che. kAraNa laI Ave che. 40 varSano bIjo AMkaDo nahapANanA hai jo ApaNe satya ke jo ApaNe zuruAtanA te / 60 varSa mukI daIe to, rAjyakAla mATe Apyo che." chellA aMkomA 13 varSa caMdragupta sthalabhadra, subhadra ane bhadrabAhunI samakAlIna"gardabhillanA rAjyanA che ane 4 zakarAjyanA che. AvI tAmAM virodha Ave che. pro0 jekobIe madhyakAlIna rIte ekaMdara saMkhyA 470 thAya che. ahiMA gAthAonI hemacaMdranA A bhAMgyAtuTyA ahevAlane potAnI gaNanAmAM gaNanA baMdha thAya che. te prathama zakonA parAjayI samApti pAyA tarIke lIdho ke. ane Ama karavAmA, pAlIpAme che.12 vikramasaMvat ane A gaNanAno (470 lekhomAM ApelA azokanA abhiSekanA bhUlabharelA mahAvIra pachI) paraspara saMbaMdha meLavavA, jaino upara jaNA- samayanI ane tenA upara bAMdhelI nirvANakAla-gaNanAnA vyA pramANe vacce 18 varSano AMtaro muke che. temanA upara vadhAre asara thaI che. gAthA, mahAvIranA nirvANana varSa ( 17+58+ pAla pAlI lekhomAM ApelA samaya upara bAMdhalI gaNatarIe, 470= ) I0 sa0 pUrve 545 muM Ape che, ke jene ra ja lekhomAM lakhAyalI azokanA abhiSekanI tArIkha jaino, mahAvIra pachI 470 varSe, vikrama janma ane tenA ane pUrvaparaMparAthI cAlatI Avelo tavArIkha vaJce lagabhaga 18 mAM varSe vikramarAjya prAraMbhaH ema jaNAve ke 60 varSano taphAvata mukyo che. hemacaMdrAcAryamI bhUlathI mahAvIra kArtika vadI 15 nA divase nirvANa pAmyA / jaina tavArIkhamAM paNa 60 varSa choTI devAmAM AvelA ane vikramanA kAlikAdI saMvatnI zuruAta thaI te vacce hovAthI, A gaNanA-ekatAe, kAlagaNanA viSe 47. ane 18 varSa pUrepUra pasAra thaI gayA hatA. saMkucita dRSTi raakhnaa| Adhunika abhiprAyane majabuta have A pramANe caMdraguptanA rAjyArohaNa- prathama varSa, banAvyA cha. para banAvyo che. paraMtu pradyotano putra pAlaka, ke je ajAtake je mahAvIra pachI 219 varSe Ave che, te I0 sa0 zatruno samakAlIna hato, te mahAvIra nirvANa pachInA divase pUrve 326 nA naveMbaranA koIka divasanI ane I0 sa0 athavA varSe gAdiye beTho, e mAnavaM svAbhAvika ane sapUrve 325 nA AkTombara-navembaranA aMtanI vacce Ave. pramANa che. hemacaMdrAcAryanA kathana pramANe, mahAvIra-nirvANa jainonA ahevAla pramANenI A tArIkha, azokanA pachI turata ja naMdavaMzanuM rAjya zarU thayu e mAnava' taddana pramANenI tavArIkha bhane tI mInA bhUlabhareluM ane apramANika che. AnI samakAlInatA sAthe barAbara maLatI Ave che.15 upasaMhAra. upara je UhApoha karavAmAM Anyo che teno sArArtha 11 'brAhmaNa sAmrAjya ' nAmanA meM mhArA lekhamAM nahapANanI e nikaLe cha ke-purANonI gaNanA pramANe buddhanA nirvANana tArIkhamI parcA karI che. [ ane te samaya 133-93 B. C.che] saMvatsara I. sa. pUrve 544 muM varSa Ave che. A tArIkhane 12 A zakono parAjaya sAtakaNi bIjAe ko hato...... jaina kAlagaNanA paNa puSTi Ape che, ane bauddhagraMtha dIpajyotiSiyono vikamAditya te bIjo zAtakarNi che ane jaimono vikrama se pulumAyI che. vaMzanI aMdarathI paNa evI hakIkata maLI Ave che ke je 13 jaina tavArIkhane ujjainanI tavArIkha kahI zakAya. te pAlaka mA nirNayanai majabuta kare che. ane A badhA uparathI e mA rAjyathA zarU thaI nahapANa sudhI Ave che ane pachI mAlava siTa thAya che ke baudharmiono, temanA dharmasaMsthApakanA saMvatathI prAIbha thAya che.. 14 puNo, azokamA mabhika upara mhAro lekha. J.A.S.B. nirvANa-samaya mATe vartamAnamA je abhiprAya che, te yathArtha bAgasTa-sapTeMbara 1913. sake. bIjo sArArtha emikaLe che, ke mahAvIranA nirvANa. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka samaya vidhe jainagraMthomA ApelA ahavAlane purANomAthI A traNe saMpradAyonA kathanomAM jo ke keTaloka paraTeko maLe che." spara virodhAbhAsa dekhAya che parantu bhAvArtha eka ja che. ___ vAstavika rIte sIlonanA pAlI-lekhone purANanI gaNa- A traNe Astika-nAstika paMtho kharekharA itihAsane nA sa the virodha nathI. te tene pUrNa kare che ane puSTi Ape che anusaryA che, ane tenuM rakSaNa karyu che. be hajAra varSa tathA pote tenAthI pUrNa thAya che ana puSTi meLave che. naMdonA jeTalA lAMbA samayamAM je kAMI mUlo pesI gaI ke te viSayano ghoTALo, ke jenA pariNAme, saikAo sudhI bIjA AvI rIte thoDI mehanate ane thoDaM dhyAna Ape dara karI. ghoTALAo udbhavyA hatA te dUra thavAthI jaina kAlagaNanA- zakAya evI che. nI kharI kiMmata jaNAI Ave che." 15 DaoN, hornalee jainakAlagaNanAmAMno ghaNe ghoTALo dUra koM che. [jao, iDiM ana eMTIka vega, pu. 20, pRSTha 130 ] [A lekhanA sUkSma avalokanathI samajAze ke zrIyuta 16 saMprati ane suhastI viSe je tArIkha ApelI che te bhUla jAyasavAle jaina daMtakathA ane tenI purANI gAthAonI marelI cha. badhI pratonA saMpratinI tArIkha viSa eka mata nathA, bauddha ane hiMdapurANa graMthonI sAthe kevI uttama rIte saM[i. e. pu. 11 pR. 246 ] teo 202 A.M.J. ane 235 . baddha TharAvI che, ane Aja lagabhaga be hajAra varSa A.JIJii vacce hatA. [ teja ThekANe juo.] jyAre caMdraguptanI jeTalA dIrghakALa sUdhI, bhAratanA itihAsa yuganA AditAra kha ta 219 thI 243 A.M.J. nAM varSe gaNI lIdhA che. purANonA AdhAre karalI gaNanA pramANe 235 A.M.J. nA ba- bhUta ullekhomAM, je paraspara virodha ane asaMgatatA purAdaletenI kharI tArIkha [i. sa. pUrva 220, 545+220 = ] 325 tatvajJone jaNAtI hatI teno kevI uttama paddhatie nikAla A.M.J che. [ juo, eDIkasa, C] zvetAbara jaino, suhastI bha Apyo che. alabatta zrIyuta jAyasavAlanA vicArono ra ke, je saMpratinA samakAlIna itA, temanI vidyama natAnA varSa sarvAze svIkAra hajI sudhI vidvAno taraphapI thayo na rAke 265 A.MJ. vardhane gage che. paNa zveta'bara jaino pAlakanA zarUAtanA 50 athavA vadhAre-kharI rIte 54-varSe [ jao, vibhAga hAya,ke temA kAMI koI aze matabheda hoya to te svAbhAvika che; paraMtu temaNe bhAratanA prAcIna itihAsanA nirIkSaNa, =329 A.M.J. che. AmanA svargavAsanI tArIkha cha. A pra eka jurdU ja dRSTibindu vicAraka jagat AgaLa upasthita karI, mANe muhastI, saMpratinA gAdInazIna thathA pachI cAra varSe devaloka. pAbhyA. itihAsanA guMcAelA kokaDAnu navI ja paddhatie pRthakkaraNa caMdragAta ane sahastInA nirvANanI vacce zvetAMbara jaino 109 karavAnuM eka atyuttama sAdhana dekhADI Apyu che, temA athavA 110 varSa muka che. [DaoN. jekobInI pariziSTaparvanI prastAbanA pR. 5] A hakIgata purANokta kathana sAthe maLatA Ave che. koIne saMzaya nathI. ane jaina kALagaNanA tathA mahAvI[jao epeMDIksa sI prakaraNa 25-25] 24 varSa caMdragupta, 25 varSa ra-nirvANa samayanA viSayanA temanA vicAro mhane to biMduvAra, 40 varSa azoka,8 varSa kunAla, 8 dazaratha, 4 saMpratInA " ghaNe aze grAhya jaNAya che. to paNa jo koI vidvAnanA rAjyanA = ekaMdara 109 srkhaav| epeMDIksa bI. 3. hemacaMdra ane bIjAonA lekhA pramANe jaina rAjaparaMparA nIce manamAM A saMbaMdhI matabhinnatA jaNAtI hoya, to teNe pramANe che. avazya AvI rIte jAhera UhApoha karIne, ApaNA zramaNa A. zreNika [biMbIsAra]. B. kuNika [ ajAtazatru ] [avaMtImAM pAlaka ]. bhagavAna zrImahAvIradevanA nirvANa samayano sadAne C. udAyI. mATe nirNaya karI nAkhavo joIe. jyAMsudhI A D. naMda [ naMda. vardhana ] ane, bIjA naMdo. . rIte, koI pramANikapaNe zrIyuta jAyasavAlanA nirNaE. caMdragupta. F. biMdusAra, ma.[ kunAla ]. yamA zaMkA upasthita na karI zake ane A vicAG. azokazrI. I saMprati. ramAM sapramANa matabheda na jaNAbI zake tyAM sudhI have Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvAra nirvANano samaya-vicAra mApane e ja nirNayane kabUla karavo joIe ane vahe meM jisameM mahAvIrasvAmI aura vikramasaMvat ke bIca kA achI vIra-nirvANa saMvat e ja gaNatarIe lakhavAno vyava- antara diyA huA hai nahapANa kA nAma hamane pAyA / hAra ane pracAra karavo joIe. AvatA navA varSanA cha- vaha ' nahavANa' ke rUpa meM hai / jainoM kI purAnI gaNanA pAtA jaina paMcAMgomAM vIra saMvat 2445 nA badale meM jo asaMbaddhatA yorapIya vidvAnoM dvArA samajhI 463 lakhavAM joIe. AzA cha ke jaina paMcAMga prakA- jAtI thI vaha hamane dekhA ki vastutaH nahIM hai / zako ane jaina patra saMpAdako A bAbata upara lakSya Apaze. mahAvIra ke nirvANa aura gardabhilla taka 470 pariziSTa varSakA antara purAnI gAthA meM kahA huA hai jise [upara je lakhavAmAM Avyu che, te zaruAtamAM jaNAvyA digaMbara aura zvetAMbara donoM dalavAle mAnate haiM / yaha pramANe zrIyuta jAyasavAlanA eka iMgrejI vistata ni. yAda rakhane kI bAta hai ki buddha aura mahAvIra donoM baMdhanA thoDAka bhAganA bhASAMtararUpe che. e nibaMdhamA temaNe eka hI samaya meM hue / bauddhoM ke sUtroM meM tathAgata jaina kALagaNanA saMbaMdhI vistata vivecana bolane meM kA nirgrantha nAtaputra ke pAsa jAnA likhA hai| aura te A lekha dhyAnapUrvaka vAMcI jabAthI teno kAMIka yaha bhI likhA hai ki jaba ve zAkyabhAme kI aura khyAla AvI jaze. A iMgrejI nibaMdha lakhyA pahelA jA rahe the taba dekhA ki pAvA meM nAtaputra kA zarI4-5 varSa agAu jyAre zrIyuta jAyasavAla pATalIputra rAnta ho gayA hai| jainoM ke 'sarasvatI gaccha' kI nAmanA hindI patranA saMpAdaka hatA tyAre te patramA paNa temaNe paTTAvalI me vikramasaMvat aura vikramajanma meM 18 varSa eka nhAno sarakho lekha jaina nirvANa saMvat upara hindI __ kA antara mAnA hai / yathA-" vIrAt 492 mo lakhyo hato.e lekha paNa A viSayane ja lagato cha ane vikrama janmAntara varSa 22, rAjyAnta varSa 4" saMkSiptamA lakhAyelo hoI sahaja samajavA jevo cha tethI te vikrama viSaya kI gAthA kI bhI yahI dhvani hai ki paNa, temanI ja bhASAmA atra ApI devamAM Ave che. ] vaha 17 veM yA 18 veM varSa meM siMhAsana para baiThe / isa se siddha hai ki 470 varSa jo jaina-nirvANa jaina nirvANa-saMvat / aura gardabhilla rAjA ke rAjyAnta taka mAne jAte haiM, jainoM ke yahAM koI 2500 varSakI saMvat-gaNanA kA ve vikrama ke janma taka hue-(492=22+470) hisAba hinduoMbhara meM sabase acchA hai| usa se vidita ataH vikramajanma ( 470 ma0ni0 ) meM 18 aura . hotA hai ki purAne samayameM aitihAsika paripATI kI joDane se nirvANa kA varSa vikramIya saMvat kI gaNanA varSagaNanA yahAM thI / aura jagaha lupta aura naSTa ho gaI, meM nikalegA arthAt (470+18) 488 varSa kevala jainomeM baca rahI / jainoM kI gaNanA ke AdhAra vikrama saMvat se pUrva arhanta mahAvIra kA nirvANa para hamane paurANika aura aitihAsika bahuta sI ghaTanAoM huA / aura vikrama saMvat ke aba taka 1971 varSa ko jo buddha aura mahAvIra ke samaya se idhara kI hai sama- bIta gae haiM, ataH 488 vi0 pU0 1971=2459 yabaddha kiyA aura dekhA ki una kA ThIka milAna jAnI varSa Ajase pahale jaina-nirvANa huA | para "digaMhuI gaNanA se mila jAtA hai| kaI eka aitihAsika bara jaina" tathA anya. jaina patroM para vi0 saM0 bAtoM kA pattA jainoM ke aitihAsika lekha paTTAvaliyo meM 2441 dekha paDatA hai| isa kA samAdhAna yadi hI milatA hai | jaise nahapAna kA gujarAta meM rAjya karanA koI jaina sajjana kareM to anugraha hogA | 18 varSa usa ke sikkoM aura zilA-lekhoM se siddha hai / isa kA kA pharka gardabhilla aura vikrama saMvat ke bIca gaNanA jika purANoM meM nahIM hai / para eka paTTAvalI kI gAthA choDa dene se utpanna huA mAlUma detA hai / bauddha loga Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jaina sAhitya saMzodhaka laMkA, zyAma, varmA Adi sthAno meM buddha nirvANa ke nahIM to bauddha gaNanA aura 'digaMbara jaina ' gaNanA se Aja 2458 varSa bIte mAnate haiN| so yahAM milAna arhanta kA anna buddha-nivArNase 16-17 varSa pahele khA gayA ki mahAvIra, buddha ke pahale nirvANa-prApta hue; siddha hogA. jA purAne sUtroM kI gavAhI ke viruddha pddegaa| vijayasena sUrine AgarAnA saMghe mokalelo sacitra sAMvatsarika patra. A sAtha je eka citra ApeluM che, te tapAgacchanA hatuM. e bAbatano paNa thoDoka ullekha uparyukta pustakamAM suprasiddha AcArya vijayasenasUri upara saMvat 1667 mAM ko che. saMvat 1652 mAM hIravijayasUri svargastha AgarAnA jaina saMghe mokalelA eka sAMvatsarika-kSamApanA thayA ane temanI pATe vijayasena sUri adhiSThitta thayA. patranu che. sAMvatsarika-kSamApanA patra eTale zu e jame te banAva pachI 10 varSe eTale saMvat 1662 mA akajANavAnI icchA hoya teNe amAuM vijJapti triveNI nAmarnu bara bAdazAha gujarI gayo ane tenI gAdie jahAMgIra hindI pustaka vAcavU. e pustakamAM ameM evI jAtanA Avyo. akabara bAdazAhe hIravijayasUrinA upadezathI patro-ke jane vijJapti patra paNa kahevAmAM Ave cha na potAnA sAmrAjyamAM paryuSaNA vigerenA divasomAM je jIva vistRta varNana kareluM che. hiMsA-niSedhanA pharamAna Adi bahAra pADyA hatA te ___ A sacitra patra munirAja zrIhaMsavijayajI mahArAjanA jahAMgIre rada karyA hatA eTalaM ja nahIM paNa jainomA dharmazAstra-saMgrahamAMthI maLI AvyuM che. mULa patranA koIe be guruo upara potAnI khaphagI jAhara karI aneka rIte kakaDA karI nAMkhyA che ane temA pahelA kakaDhAnA mathA- temane kanaDavAnI paNa teNe zuruAta karI hatI. LAno keTaloka bhAga jato rahyo che. A banne kakaDAnI vijayasena sUrinA ziSya samUhamA mahopAdhyAya vivekabhegI laMbAI ekaMdara lagabhaga 13 phUTa jeTalI che ane harSa gaNI karIne eka mahAn vidvAn ane aneka rAja. pahoLAI 13Ica che. pahelA ane bIjA kakaDAnI vacceno darabAromA ghaNuM mAna sanmAna pAmelA prabhAvazAlI yatikoI citra-bhAga jato rahyo cha ke, che te barAbara che, te vara hatA. temaNe saMvat 1668 nI sAlamAM AgarAmAM jANavAnuM kazuM sAdhana nathI. citrasamUhanI nIce vijJapti- cAturmAsa ko ane rAjA rAmadAsAdi dvArA jahAMgIra lekha che ane teNe ekaMdara 3-7 jeTalI jagyA rokI che. bAdazAhane maLIne potAnI vidvatA ane zAMtavRttithI A sacitra patranI pUrepUrI vigata samajavA mATe, ene tene saMtuSTa karI tenI pAsathI, te sAlamAM, tenA rAjyamAM lagato thoDoka itihAsa ahiM Apavo Avazyaka che. paryuSaNAnA divasomAM jIvahiMsA na thavA pAme tevU phara jagadguru zrIharivijaya sUri ane temanA paTTadhara A- mAna bahAra paDAvyu. mahopAdhyAyanA AvA sukRtyathI cArya vijayasenasUri-baMne jaina itihAsamAM suprasiddha che. AgarAnA jaina saMghane ghaNo AnaMda thayo hato. teNe hIravijayasUrine mugala samrATa akabara bAdazAhe kevI rIte potAnA e AnaMdane gacchapati AcArya ke, je te vakhate potanA darabAramA bolAvyA hatA ane kevI rIte devapATaNa (kAThiyAvADa ) mAM cAturmAsa rahelA hatA temano Adara-satkAra karyo hato, e vigereno itihAsa temanI agaLa prakaTa karavA mATe uttama citrakAra pAse amArA kRpArasakoSa nAmanA pustakanI prastAvanAmA vi- sundara ane bhAvadarzaka citrapaTTa taiyAra karAvI sAMvatsarika stAra sAtha Apyo che. hIravijayasUri jyAre bAdazAhanI kSamApanAnA patrarUpe temanI upara mokalyu. A citrapaTTa. anumati laI pAchA gujarAtamAM AvyA tyAre eka-be mAM kevI rIte mahopAdhyAya vivekaharSa gaNI rAjA rAmavarSa pachI bAdazAhe vijayasenasarine paNa potAnI pAse dAsane sAthe laI jahAMgIra bAdazAha pAse pharamAna meva M P ne temanuM paNa tege sAraM sanmAna kayu vAnI prArthanA kare che; te maLyA pachI kevI te upA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra nirvANano samaya-vicAra dhyAyanA ve ziSyo bAdazAhI nokarone sAthe laI AgarA ullekha karavAmAM Avyo cha ke-'ustAda sAlIvAhana meramA jAte te bAbatano DhaMDhero pITatA phare che, ityA- bAdazAhI citrakAra che. teNe te samaye joyo tevo ja di dRzyo bahu sundararIta citrelAM che. citranA eka bhAgamA AmAM bhAva rAkyo che. ' AthI A sacitra-patranI aitivijayasenasUrinI vyAkhyAnasabhA paNa citralI che ane hAsika mahattA keTalI vizeSa che te dareka vidvAn samajI temA vivekaharSa gaNI jAte e pharamAna patra laI AcAryanI zake tema che. sevAmA samarpita karI ramAno dekhAva paNa kADhelo che. patranI bhASA hindI mizrita gujarAtI che ane te * A citramA AlekhalI AkRtiyo baha spaSTa ane kAnA-mAtranA hisAba vagara jema vyApArI loko lakhe che tAdRza che. dareka pradhAna AkRti upara tenuM nAma paNa tavA rAta lakhAelA cha. A nAca prathama pAnA mULa kALI zAhIthI lakheluM che. citranI mahattA eTalA uparathI ja nakala- asalanI bhASAmA ja-ApI che ane tenI nIce samajI zakAza ke te khada bAdazAhI citrakAranI pILIthI lAInavAra hAlanI bhASA pramANe zuda-saMskArI rUpAntara AlekhAyuM che. e bAbata e patramA nIce pramANe khAsa ApyuM che. __ (mULa nakala) (1) svAstAzrIcaMtAmaNApArasvajaNApraNAmo zrIdevakApATaNAmAhAnagarasUbhathAMne pUjaAraMddhA mAhAotamo(2) ataMmacArItarapAtrasurAmaNA kamataM aMdhakAranabhomaMNA kalakAlagautamoavatAra sarasvatI kaMTha AmaraMNA(3) caudavadAnaddhAMna aikavaddha asaMmanA TAlaNAhAra vaddha daraMma parUpaka tragA tatavanA jANA cAra kakhAanA. (4) jIpaka paMcamAhAvaratanA pAlaNAhAra chakAanA pIhara sAtabhaanA TAlaNAhAra ATha maddha sAnakanA jIpaka. (5) navavAgvasabaraMmacarajAnApAlaNAhAra dasavaddhasaramaNAraMmapatrapAlaka agara aMgabAra UpAMganA jANA. (1) tera kAThI AnA jIpaka caUdabheda jIvanA paropaka panara paramAdhArmanA bhedanA jANa solakalAsaM(7) puraNa caMdravadana satarabheda saMjyamanA pratipAlaka aDhAra sahasa silaMga rathanA (8) dhArakaH ugaNisa nyatadharamanA parUpaka visa asamAdhIthAne rahAtaH aikavisa sabala(9) nA vArakaH bAvIsa parIshAnA jIpakaH tevIsa sugaDA aMga adhenanA jANa caivi(10) sa tithaMkaranI AganyanA pratipAlakaH paMcavisa bhAvanAnA bhAyakaH chavisa(11) dasAkalapavivahAranA jANa satAvisa sAdhaguNanA upadesaka aThAvisa AyA- . (12) rakalapanA jANa ugaNatisa papasutta prasaMganA TAlaNahAraH tisa mohanI sthAnIka(13) nA jIpaka Ikatisa sidhaguNanA jANaH battisa joga saMgrahanA pratipAlaka te(14) tisa guranI AsyatanAnA vAraNahAraH cattisa atIbainA jANaH pattisa zrIvita-- (15) rAgavaNInA guNanA kathakaH chattisa chattisI suraguNe vorajamAnaH vAdIgura(16) Da govIda vAdIgodhumagharaTa maridatavAdI maraTa sarasatilabadhaprasAdaH dalI(17)ta aneka duravAdavAda samudranI pari gaMbhIraH meraparabatani parI dhiraH prApata saM(18)sAra samudra tiraH mAyamahI viDAraNasIraH zrIjinasAsana sahakArakIra (19) karamasatta viDAraNavIraH vANi mIThi ImratakhIra: dharamakaratai na kara dhIraH nIra(20) malacita jIma gaMgAnIraH ujala jasasAgara DaMDIraH bhaMjaNa bhavabhiraH sobhA(21 ) gaguNe aminavai gurahIra jINa pratIbodhya akabara sAha vaDavIra dI(22) na karaNIpara adhIka pratApa teja suvihata jaNasu dhare heja va vairAgI atI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jaina sAhitya saMzodhaka (23) sobhAgI karaNIna parI tyAgI mugatinA rAgI zrIpatisAha prabodhaka avoha jI - (24) va pratiboha kalikAla gotImA avatAra tapagacha sAgAra hAra tapateja dIvA - ( 25 ) kara gachAdhIpati gachAdhIrAja sarabaupamAjogaH bhaTArika puriMdara zrI zrI zrI zrI zrI - (26) zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI zrI vijayasena surasUrizvara (27) parivAra caraNa kamalAnaM zrI AgarAkoTAnu sadA AdesakArI caraNasevaka dAsana( 28 ) dAsa pAiraja samAna sadAsevakaH sAH vimaladAsa sA maMdIdAsa sA lAlacaMda duragadA(29) saH saM caMdumatI sAH nanajIH sAH caMdrasenaH saH pratApasI: sAMH nAthu mIdhArIdAsa sA punmanA (30) khAH samIdAsa daragahamalaH sAH pemana sA: Tobara: saM: vIradAsa sAH kaz natu saM dharamadAsa gaTakA saMH netasIH sAH khar3AH sAH bhoju sAH sA ? T (31) gara saM kavarajI varacamAnaH sAH bairA rAI sIpa sA kavarA dharamasI sAH mokala sAH meghA (32) sAH kaTArU pirathImala sAH bohIca sA gorA sA bacA kuhADa saM devakaraNa sAH padamasIH sAH mA( 33 ) nakicaMda sA tIlokasI jaitasIH saM dharamadAsaH sAH tArAcaMda sAH pApIyAkA sA rAsAH sAH preta( 34 ) sI sAH netasI sA mulAH sAH DUMgaraH saM: rISabhadAsa sA cAu sA Sebhana sAH lISamIdAsa saH bhIrapAla sAH mImA sAH mojurAju (35) sA: bhArUtAraNaH sAH patApasAriH sA tArUpasArI sAH devajI sonI: roSamadAsa sonI vimaladAsaH ( 36 ) sAH amIcaMda sA devakaraNa sA devajI mImajI sAH jIvA se udA kamAH saMH sIdhu se savala ( 37 ) saM: samIdAsa saM: lIlApatI saMH kalu saMH vIrajIH saMH kapurA sAdula sAH kalyANa sugaMdhIH daragaha sugaMdhI : (38) sA kacarA muhaNaita sAH padA muhaNaita sAH jesIya muhaNaita sA jAdU sA ( 39 ) sAH somasIH sAH pomazrI sA daradhamAna khA rAu sA dhanarAja saM: vAla sonI ( 40 ) sakatana sA:, ratanA sAH saMsArU sAH vAghu sA: jAvaDa sAH Dagara vaida sAH gagga sAH bhU igara sAH su( 41 ) ratANAH sAH jekaraNa AdesakArI davasa vaMdaNA: sIkAha sA kAvaH rAghavanI avadhAra jo: samasa(42) ta saMpanI dvAdasa vaMdaNA avacArajo Iha zrI pujIjI ne prasAda kusala bema chai pujIjInA( 41 ) kucala bemanA sadA samAcAra lIghavAjI ta sevakanai parama saMtoSa upajai: apara iMha zrI(44) pajusaNa prava nIrAbAda paNai huA chai amArI dIna 12 pajusaNanI viseSa sAvadesaH purabadesaH (45) tathA DIlamaMDaLa: mevAtamaMDala raNardhamairagaDha desI: bIjA hI paNa desI amArI varatI chai te saMtoSa mAnajo Isara sAH mAu sA govala nIhAlu sAH rUDhAH sAH mo (46) zrI satarabheda pujA 15 zrI jahagIra pAtIsAha taSata beTha puThai ye apuraba karaNI huI che bha ( 47 ) gavanajInai prasAda zrItapAgacchanI unita vIseSa huI chai zrIH pAtisAhajI phuramAna 2 karI da-- ( 48 ) nAH te zrI paNa Ava zrIjInuH ramadAsajI Age huI gudaraNa hukama dIA DhaMDhorA dIvAya(49) pArIura vAra sArai dInA 12 amArI baratAI: jINa bela zrIjI hukama dInA tINavelA darIdhana(50) juDathA zrIjI jharoSai baiThA thA rAjA ramadAsajI Agai thA tINa pAchai phuramAna lIyaH paMH viveka [ harSa ( 51 ) tiNa pAchaiH paMH udaiI ( harSa ) thAH pachaM amArI AsarI vinatI kI zrIpAtisAhajI hukama dInA ( 52 ) tatakAlI: tINavelA: jIsA darISanA juDasu tINa samanA ye leSa mAha saraba lISa chai Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgarA saMghano sacitra sAMvatsarika patra (53) usatA sAlIvahaNa pAtisAhI citrakAra chai teNa tINa samai deSa chai IsAhI INa ciM(54)tra mAhe bhAva rASa chai su leSa deSa prIchajoH utatA sAlIvahaNa vaMdaNA vinavI chai pracha jo ) Iha zrIH pajusaNa zrIsatara bheda pujA 15 sanAthadIna 61 tapa mAsaSamaNa 1 // mAsaSama(56) Na 1 / pASaSamaNa tathA aThAI tathA davadasama dasama aThama bIjAhI tapa ghaNA huA chai. chamacharI posaha ta 901 sahamI vachala sAH baMdIdAsakaiH caimAsA pASI asaTamI sadI saha ) mIvachala cAla chai pujojIkA prasAdathI aparaM Iha zrI jina prAsAda navA saMH caMdu karaya chai (19) pratImA pINa mAhAsudara huI chai dhaNinu pINA pratIsTAnA ghaNArha chai zrIpujI jI Avai tathA (10) zrIAcArijajI padhAratai jINasasaNInA ghaNA uchAha hoI sAra saMghanA manoratha paihacai 61) pujIjI kripAkara padhArajoH maho upAdhyAya zrIsomavijai pINa neDA chai pujI jaladathI laSI chai vi(62) cArI bhalA jANa tama lISajo jIma pujI lISa tima paramANa leSa prasAda vaigA makulajo. (63)IbharamAvAdaH paMH zrI: mAhAnaMda ThaNa 3 chai dIla: rI jeThaThaNa 2 chaiH pAroHgaNasaratanaha ThaNa 2 pahalI cai(64) mAsaH perojAbAda gaNI SImAnaMda rahathA vijA matakA AcArija rahamATa: hIvaka te te pAlI (65) paDaH hIvai caimAsa perojAbAdakI ghetanI cItA karajoH pahale kaitahI sAta parahathA tai saraba maDarASa ( 66 ) hIvai bhIpu Seta pAlI na raha tIma karajoH sAvIkAnI vaMdaNA vinavi chai te pIchajo sahI cANajo. (67) saMH vimalAde bAH sAhAjade bAH mIragha bAH jAdava [pAramAsahamanI vaMdaNA: avadhArajo (68)vAI kapura de bAH lAcha bAH motAsa payAdI bAH jIvaTa de 1sAH tArAcaMda sAH tAbeda sAH mohIla (69)maNIka de bAH kavara .. bAH sIrade. bAH bhagata.. 1 sAH chItu sAH kAsI sA veNIdAsa (70) bAlAde vahuH manorathade bAH gArabade bAH rAja 1 sAH sAgara sAH bhairU sAHmaNakacaMda (71) vahu kesarade bAH holI vAH garAde 1 sAH bhovAla sA: DholA sAH Dagara (72) pujIjI pratisTA uparI vaiga padhArajo IhanA saMghanA utakaMThA paNI chai aikavAra tumAra caraNa (73 ) deSa samasata saMgha saMtoSa pAmaH nahItara mahoupAdhyanu Adesa dejo jINa sAsaNanI so(74) bhA hoI tIma karajo ghaNa sya lISIa pujIjI IhanI paracItA tumana che te pIchajo (75) saMvatu 1667 mItI kAtIsudI 2 subhadIne somavAre subhaM bhavatuH lIH sIkahasA suta. [uparanA lakhANarnu hAlanI bhASAmAM zuddha saMskArI rUpAMtara ] (1) svasti zrIcintAmaNipArzvajinaM praNamya zrI devapATaNa mahAnagare zubhasthAne, pUNya ArAdhya mahAtmA, (2) uttama cAritra pAtraziromANa, kumatAndhakAra nabhomANi, kalikAla gautamAvatAra, sarasvatIkaMThAbharaNa, ( 3 ) caudavidyAnidhAna, eka vidha asaMyamanA TALaNahAra, dvividha dharmaprarUpaka, traNa tattvanA jANa, cAra kaSAyanA( 4 ) jIpaka, paMcamahAvratanA pALaNahAra, chakAyanA pitA, sAta bhayanA TALaNahAra, ATha madasthAnakanA jIpaka, (5) navavADha vizuddha brahmacaryanA pALaNahAra, dazavidha zramaNadharma pratipAlaka, agyAra aMga bAra upAMganA . jANa, . (6) tera kAThiyAnA jIpaka, caUda bheda jIvanA prarUpaka, paMdara paramAdhArmikanA medanA jAMNa, solakalA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ... jaina sAhitya saMzodhaka Gowwwwws (7) saMpUrNa candravadana, satarabheda saMyamanA pratipAlaka aDhAra sahasra zIlAMgarathanA(8) dhAraka, ogaNIsa jJAtAdharma ( kathA ) nA prarUpaka, vIsa asamAdhi sthAnaka rahita, ekavIsa sabala(9) [ doSa ] nivAraka, bAvIsa parISahanA jIpaka, tevIsa sUyagaDAMganA adhyayananA jANa, cauvI(10)sa tIrthakaranI AjJAnA pratipAlaka, paMcavIsa bhAvanAnA bhAvuka, chavIsa(11) dazAkalpa-vyavahAra [ adhyayana ] nA jAMNa, satAvIsa sAdhuguNanA upadezaka, aThAvIsa AcA(12) raprakalpanA jAMNa, ogaNatIsa pApasUtraprasaMganA TALaNahAra, tIsa mohanIyasthAnaka-.. (13) nA jIpaka, ekatrIsa siddhaguNanA jANa, batrIsa yomasaMgrahanA pratipAlaka, te(14) trIsa gurunI AzAtanAnA vAraNahAra, cautrIsa atizayanA jAMNa, pAMtrIsa zrIvIta(15) rAgavANInA guNanA kathaka, chatrIsa chatrIso sUriguNe virAjamAna, vAdogaru-- (16) Dagovinda, vAdIgodhumagharaTTa, mRditavAdImaraTTa, sarasvatI labdha prasAda, dali. (17) ta aneka duravAdI vAda, samudanI pare gaMbhIra, meru parvatanI pare dhIra, prAptasaM (18) sAra samudratIra, mAyAmahI vidAraNasora zrIjinazAsana sahakArakIra, (19) karmazatruvidAraNavIra, vANI mIThI amRtakSIra, dharmakaratAM na kare dhIra, ni(20) mala citta jima gaMgAnIra, ujjvala yaza sAgara DaMDIra, maMjaga bhavabhIra, zaubhA(21) gya guNe abhinavaguruhIra, jeNe pratibodhyo akabara zAha baDavIra, di( 22) nakaranI pare adhika pratApa teja, suvihita janathI. dhare heja, vaDa vairAgI, ati( 23 ) saubhAgI, karNanI pare tyAgI, muktinA rAgI, zrIbAdazAha prabodhaka, abodhajI(24) va pratibodhaka, kalikAla gautamAvatAra, tapAgaccha zrRMgArahAra, tapateja divA(25) kara, gacchAdhipati, gacchAdhirAja, sarvopamAyogya, bhaTTAraka puraMdara (pAMca zrI) (21) [15 zrI ] vijayasenasUri sUrIzvara sa(27) parivAra caraNakamalAn zrI AgarAkoTanA sadA AdezakArI, caraNasevaka, dAsAnu(28) dAsa, pAyarajasamAna, sadA sevaka, sA. vimaladAsa, sA. baMdIdAsa, sA. lAlacaMda dugaDa, ( 29 thI 42 mI lAIna sUdhImAM AgarAnA Agavona zrAvakonAM nAmo mAtra ApelA che.) (43 )-samasta saMghanI dvAdazavaMdanA avadhArazo. ahiMyA zrIpUjyajInA prasAde kuzala-kSema che. pUjyajInA (44) kuzala-kSemanA sadA samAcAra lakhavA, jethI sevakone paramasaMtoSa upaje. aparaM ahiMyA zrI(45 ) pajusaNa parva nirAbAdhapaNe thayA che. amArI dina 12 pajusaNanI,-vizeSa sAvadeza, pUrvadeza, (46 ) tathA dillImaMDala, mevAtamaMDala, raNathaMbhora gaDhadeza, bIjAe ghaNA deze amArI varatI che, te saMtoSa mAnajo. ' ( 47 ) zrIsattarabhedI pUjA 15, zrIjahAMgIra bAdazAha takhata beThAM pachI A apUrva karaNI thaI che. (48) bhagavantajInA prasAde zrItapAgacchanI unnati vizeSa thaI che. zrIbAdazAhajIe pharamAna 2 karI dI(49) dhA, te zrIpajusaNa Avye zrIjInA rAmadAsajI AgaLa thaI gudaraNa (?) hukama dIdho. DhaMDhero devAyo. (50) pArIuravArasAre ( 1 ) dina 12 amArI varatAvI. je veLA zrIjIe hukuma dIdheo te veLAM darIkhAno (51) bharANo hato. zrIjI jharoke beThA hatA. rAjA rAmadAsajI AgaLa hatA. temanI pAchaLa pharamAna laI ., paM. viveka harSa,